PADDENSTOELENPROJ ECT IN VLAAMS-BRABANT JAARVERSLAG 2006
Onderzoek uitgevoerd door Natuurpunt Studie
In opdracht van de Provincie Vlaams-Brabant en BRAKONA
Eindverslag bijzonder leefmilieuproject 2006-2007 provincie Vlaams-Brabant
Samenstelling: Natuurpunt Studie
Auteur: Roosmar ijn Steeman
augustus 2007
INHOUD
1. Laagdrempelige inventarisatie van 60 gemakkelijk herkenbare soorten in de provincie
Vlaams-Brabant….………...………..…….………….5
2. Samenw erkingsverband met ZWAM, KAMK, Zw amvlok, PWG Zemst, PWGZW-Brabant en conservators………...….5
3. Overzicht van de dataset………..………..6
3.1 Waargenomen soorten in de provincie Vlaams-Brabant………..6
3.2 Vlaams-Brabant versus Vlaanderen………6
3.3 Aantal w aarnemingen per uurhok en aantal soorten per uurhok………7
3.4 Top 50 meest algemene soorten………..……...………9
4. Overzicht van onderzochte gebieden in Vlaams-Brabant……..……….11
5. Overzicht inventarisaties 2006……….11
5.1 Inventarisaties door de w erkgroepen ………..………..….……..11
5.2 Inventarisatie door de professionele medew erker ………...….….13
5.3 Nieuw e w aarnemers……….………13
5.4 Educatieve w andelingen door de professionele medew erker………..…...13
5.5 Inventarisatie militaire domeinen……….………...………15
6. Resultaten en conclusies………..………15
6.1 Inschatten van natuurw aarden op basis van de mycoflora………15
6.1.1 Aantal Rode-Lijstsoorten………..15
6.1.2 Rode-Lijstsoorten in Vlaams-Brabant, Vlaanderen en Nederland…...15
6.1.3 Rode Lijst-index……….17
6.1.4 Waardebepaling van gebieden aan de hand van indicatorsoorten…...20
6.2 Bijzondere parkgebieden in Vlaams-Brabant………...46
6.2.1 Warande-park ( Tervuren)………46
6.2.2 Warandebos (Kortenberg)………...47
6.3 Ontdekking van nieuw e w asplatenw eiden ………..49
6.4 Zeldzaamheid van de soorten in de provincie...………...52
7. Overzicht van de huidige verspreidingsgegevens van “de 60 soorten”………..53
7.1 Bespreking van de 60 soorten per biotoop……..……….53
7.1.1 Akkers en plantsoenen……….53
7.1.2 Houtsnippers………..53
7.1.3 Tussen mos……....……….………..53
7.1.4 Graslanden……….54
7.1.5 Bos………..56
7.1.5.1 Gemengd bos……….………..56
7.1.5.2 Loofbos………..………60
7.1.5.3 Naaldbos………...………67
7.2 Analyse en bespreking van de resultaten……….68
7.2.1 Procentueel voorkomen van de 60 soorten in alle uurhokken………...68
7.2.2 Aantal van de 60 soorten in alle uurhokken………..69
7.2.3 Waarnemingen na 1990………71
8. Algemene conclusie dataset…………..………..71
9. Verdere aanpak 9.1 Nieuw e mensen aansporen om naar paddenstoelen te zoeken………….……..72
9.2 Mycologen aansporen om andere gebieden te bezoeken……….72
9.3 Op zoek naar paddenstoelen het hele jaar door……….………73
10. Bibliografie………...73
11. Tabellen en figuren………74
10.1 Lijst met tabellen……….74
10.2 Lijst met figuren…….………...…………..75
12. Bijlagen Bijlage 1 Overzicht van de soorten uit de groep van de Agaricales (1205) die waargenomen werden in de provincie Vlaams-Brabant………76
Bijlage 2 Overzicht van de soorten uit de groep van de Aphyllophorales die waargenomen werden in de provincie Vlaams-Brabant (312)……….99
Bijlage 3 Overzicht van de soorten uit de groep van de Phragmobasidiomycetes die waargenomen werden in de provincie Vlaams-Brabant (41)……….….105
Bijlage 4 Overzicht van de soorten uit de groep van de Gasteromycetes die waargenomen zijn in de provincie Vlaams-Brabant (43) ………...106
Bijlage 5 Overzicht van de soorten uit de groep van de Ascomycotina die waargenomen werden in de provincie Vlaams-Brabant (629)……….……….…....107
Bijlage 6 Overzicht van de soorten uit de groep van de Uredinales die waargenomen werden in de provincie Vlaams-Brabant (71)………...119
Bijlage 7 Overzicht van de soorten uit de groep van de Ustilaginomyceten die waargenomen werden in de provincie Vlaams-Brabant (7)………...120
Bijlage 8 Overzicht van de soorten uit de groep van de Deuteromycotina die waargenomen werden in de provincie Vlaams-Brabant (10)……….120
Bijlage 9 Overzicht van de soorten uit de groep van de Myxomycota die waargenomen werden in de provincie Vlaams-Brabant (100)………...………121
Bijlage 10 Overzicht van de bezochte bosgebieden in Vlaams-Brabant, gerangschikt per kwartierhok + aantal onderzochte uurhokken en kwartierhokken………..123
Bijlage 11 Overzicht van de excursies door de professionele medewerker.………...140
Bijlage 12 Overzicht van nieuwe waarnemers en hun nummer in FUNBEL.………..143
Bijlage 13 Rode - Lijstcategorie 1: Verdwenen uit Nederland (VN) ………….………...….144
Bijlage 14 Rode - Lijstcategorie 2: Ernstig bedreigd (EB)……….……….……145
Bijlage 15 Rode - Lijstcategorie 3: Bedreigd (BE)………..……….147
Bijlage 16 Rode - Lijstcategorie 4: Kwetsbaar (KW)………..……….……..149
Bijlage 17 Rode – Lijstcategorie 5: Gevoelig (GE)……….……152
Bijlage 18 Overzicht van de kwartierhokken (144) waarin meer dan 100 soorten werden Waargenomen……….……156
Bijlage 19 Overzicht van de afkortingen van de waarnemers die vermeld worden in dit
rapport………..159
1. Laagdrempelige inventarisatie van 60 gemakkelijk herkenbare soorten in de provincie Vlaams-Brabant
In 2006 w erd de brochure “Paddenstoelen zoeken in Vlaanderen, een aanmoediging voor beginners” onder een breed publiek verspreid. De toestroom van w aarnemingen is dit jaar duidelijk gestegen. Terw ijl de w aarnemingen voor de atlas van de regio Leuven door slechts 80 w aarnemers gebeurden, zitten w e momenteel voor de provincie al aan 350 w aarnemers.
Te vermelden w aard is dat er in 2006 meer dan 100 w aarnemers bijkw amen. We kunnen alvast niet ontkennen dat het paddenstoelenproject succes boekt! Dit najaar w erden, buiten de vele vogelw aarnemingen, eindelijk ook w at paddenstoelw aarnemingen op de regionale mailinglijsten gepost. Een slecht vogel- maar een gunstig paddenstoelenseizoen trok de vogelkijkers het veld in op zoek naar paddenstoelen.
Dankzij de digitale fotografie kan informatie nu snel uitgew isseld w orden en is de hulp bij determinatie een stuk eenvoudiger gew orden. Vele fotografen posten hun foto’s op www . natuurfotoalbum.be en helpen elkaar bij de deter minatie van moeilijke soorten. Dankzij het natuurfotoalbum zijn er al vondsten van zeldzame soorten aan het licht gekomen.
Het project staat nu ook ver meld op de site w ww .telmee.be.
Daarnaast staan 2 van de 60 soorten, de Vliegenzw am en de Nevelzw am, op de natuurkalender (w ww .natuur-kalender.be). Dit is een initiatief dat naar voorbeeld van de Nederlanders in 2007 w erd opgestart en de mensen bew ust w il maken van de invloed van de klimaatsverandering op de natuur.
Op termijn zal er een online- invoermodule komen, naar het model van www .w aarnemingen.nl w aardoor w aarnemingen nog sneller in de databank terecht komen.
En w ie w eet komt er na “Voeren en beloeren” en “Vlinder mee” ook een “Zoek de zw am”- actie die mensen w il aansporen om in eigen tuin naar paddenstoelen te speuren. De w ebsite van www .vlindermee.be is in ieder geval een mooi voorbeeld, dat kan overgenomen w orden voor het 60-soortenproject.
2. Samenwerkingsverband met ZWAM, KAMK, Zwamvlok, PWG Zemst, PWG ZW-Brabant en conservators
De KA MK en de ZWA M stelden alle gegevens van 1981-2006 met betrekking tot de provincie Vlaams-Brabant ter beschikking aan Natuurpunt Studie onder de voorw aarden en modaliteiten van een samenw erkingsovereenkomst. Natuurpunt Studie voorzag in een financiële ondersteuning voor de w erkingskosten van beide verenigingen.
De aangeleverde gegevens door ZWAM en KA MK zullen door Natuurpunt Studie uitsluitend aangew end w orden in het kader van het atlasproject. Bij publicatie w ordt een lijst toegevoegd van de w aarnemers en dus eigenaars van de betrokken gegevens. Elke publicatie w aarin de gegevens uit de databank FUNBEL verw erkt w orden, w ordt op voorhand ter lezing en goedkeuring opgestuurd naar de voorzitters van de KAMK en ZWAM.
Een afschrift van het w erkingverslag (2007) zal ter lezing voorgelegd w orden aan de KAMK en de ZWAM vooraleer het aan de provincie Vlaams-Brabant overgemaakt w ordt.
Na publicatie van de atlas kunnen beide verenigingen vrij beschikken over de gegevens in het rapport.
De samenw erking met de w erkgroepen in de rest van de provincie w erd op punt gesteld.
Dit jaar maakten w e ook een contract op met hen w aarin zij de inventarisatie van een
aantal gebieden en het aanleveren van de verzamelde gegevens garanderen. Tegenover
deze inzet staan een financiële vergoeding, begeleiding en ondersteuning.
3. Overzicht van de dataset
3.1 Waargenomen soorten in de provincie Vlaams-Brabant
Momenteel beschikken w e over gegevens van 2481 soorten paddenstoelen voor de provincie Vlaams-Brabant. In bijlage 1-9 w orden per groep de lijsten gegeven van de w aargenomen soorten in de provincie. Deze lijsten w erden onderw orpen aan een controle op basis van de “Standaardlijst van Basidiomycota en Myxomycota van Vlaanderen en het Brusselse gew est.” (Walleyn & Vandeven, 2007). Deze standaardlijst bevat de recente naamsw ijzigingen en taxonomische inzichten. Het geslacht Collybia is bijvoorbeeld opgesplitst in 3 verschillende genera: Gymnopus, Rhodocollybia en Collybia. Een aantal namen w erden geschrapt om verschillende redenen. Het ging meestal om synoniemen, zeldzame soorten die enkel microscopisch te onderscheiden zijn of soorten die tot nu toe niet in Vlaanderen w erden w aargenomen en w aarvan geen controlemateriaal w erd bijgehouden. Voor een nieuw e soort voor Vlaanderen is bew ijsmateriaal een vereiste. Dit kan een duidelijke foto zijn, of een gedetailleerde beschrijving en/of tekening. Maar bij soorten die slechts microscopisch te onderscheiden zijn, is een exsiccaat (gedroogd mater iaal) dat bew aard w ordt in een (persoonlijk of erkend) herbarium een absolute must.
In totaal w orden in de Standaardlijst 3012 soorten vermeld. Dit aantal geldt inclusief de roestzw ammen, brandzw ammen en slijmzw ammen. De grootste en slechtst gekende groep, de ascomyceten, w ordt later opgenomen in deel 2 van de standaardlijst. De lijst van de ascomyceten zal gecontroleerd w orden door de specialisten terzake.
3.2 Vlaams-Brabant versus Vlaanderen
In Tabel 1 w ordt een overzicht gegeven van het aantal soorten per groep in Vlaanderen en in Vlaams-Brabant. Voor het aantal soorten in Vlaanderen (ook zo voor Vlaams-Brabant) w orden enkel de soorten meegerekend w aarvan het voorkomen in Vlaanderen met 100%
zekerheid gedocumenteerd is (categorie 1 checklist) en die na 1980 nog gezien w erden.
Ook soorten die in kassen en huizen w erden w aargenomen horen hierbij (categorie 4 checklist). De dataset van Vlaams-Brabant bevat gegevens vanaf 1980. In de checklist w orden de soorten die sinds 1980 niet meer w erden w aargenomen aangegeven met <’80.
In Vlaams-Brabant en ook op Vlaams niveau zijn de Agaricales (plaatjeszw ammen) het best bestudeerd. In totaal w orden 1818 soorten uit de groep van de Agaricales vermeld in de checklist. Daarvan zijn er 1674 die met 100% zekerheid in Vlaanderen w erden w aargenomen, w aarvan er 10 enkel in kassen en huizen zijn w aargenomen. Hiervan w erden er 1586 nog na 1980 w aargenomen. In de provincie Vlaams-Brabant w erd momenteel reeds ¼ van de Vlaamse plaatjeszw ammen w aargenomen.
Voor Vlaanderen w erden in totaal 598 soorten uit de groep van de Aphyllophorales genoteerd, w aarvan er 561 met 100% zekerheid w erden w aargenomen. Hiervan w erden er nog 533 na 1980 w aargenomen. Meer dan de helft van de Vlaamse Aphyllophorales w erd reeds w aargenomen in Vlaams-Brabant.
De groep van de Phragmobasidiomycetes bevat 139 soorten in Vlaanderen, w aarvan 138 met voldoende bew ijsmateriaal. Daarvan zijn er 134 die nog na 1980 w erden w aargenomen. Het mag gezegd w orden dat deze groep niet goed bestudeerd w erd in Vlaams-Brabant w ant w e komen slechts aan 31% van de Vlaamse soorten.
De groep van de Gasteromycetes w ordt vertegenw oordigd door 76 soorten, w aarvan 72 soorten nog na 1980 w erden w aargenomen. Met 60 % van de soorten zijn de Gasteromyceten goed bestudeerd in Vlaams-Brabant. De overige soorten uit deze groep zijn typerend voor de kust en de kalkstreek. Het zijn sooten die een kalkrijke zandbodem vragen en daarom niet te verw achten zijn in Vlaams-Brabant.
Uit de groep van de Myxomycota zijn 219 soorten gekend in Vlaanderen, w aarvan er 205
met zekerheid w erden w aargenomen en daarvan w erden 187 soorten nog na 1980 gezien.
In Vlaams-Brabant w erd nog relatief w einig naar myxomyceten gekeken, maar toch w erd meer dan de helft van de Vlaamse soorten w aargenomen.
Roesten en brandzw ammen w orden door w einig mensen bestudeerd. In totaal w orden 115 roestzw ammen genoteerd in Vlaanderen, w aarvan 114 met zekerheid w erden w aargenomen en 109 nog na 1980 w erden gezien. Ondanks dat deze groep w einig bestudeerd is, w erd toch 65% van de Vlaamse roestzw ammen in de provincie gezien. De groep van de brandzw ammen is w at kleiner en omvat slechts 28 soorten in Vlaanderen, w aarvan er slechts 18 na 1980 w erden w aargenomen. Uit deze groep w erden slechts 7 soorten in de provincie gezien.
Tabel 1 Overzicht van de dataset v oor de verschillende groepen uit het rijk van de fungi
Bij lage Groep Aantal soorten
Vlaams-Brabant
Aantal soorten Vlaanderen
Percentage
1 Agaricales s.l. 1182 1586 75%
2 Aphyllophorales s.l. 308 533 58%
3 Heterobasidiomyceten 41 134 31%
4 Gasteromyceten 43 72 60%
5 Ascomycotina 629 ? ?
6 Urediomyceten 71 109 65%
7 Ustilaginomyceten 7 18 39%
8 Deuteromycotina 10 ? ?
9 Myxomycota 100 187 53%
3.3 Aantal w aarnem ingen per uurhok en aantal soorten per uurhok
Momenteel beschikken w e in onze databank over gegevens van 178 uurhokken in de provincie Vlaams-Brabant. Van de 15 uurhokken w aarvan w e niet over gegevens be- schikken, zijn er 14 die slechts voor een héél klein deel in de provincie liggen. Eén van deze hokken is gelegen in de Gete-vallei en bestaat hoofdzakelijk uit verkavelingen, agrarisch gebied en populieraanplanten.
Uiteraard zal het soortenaantal hier beperkt blijven, maar met een zekere inspanning moeten er op ter mijn toch minstens 100 soorten in deze hokken te vinden zijn.
De hokken die slechts voor een héél klein deel in de provincie liggen, w orden in principe meegenomen, maar verdienen geen prioritaire belangstelling. Sinds 2006 is de beslissing gevallen om ook Brussel mee op te nemen in de verspreidingsatlas. Indien w e de hokken die op de grens gelegen zijn meenemen, resteren er slechts 2 uurhokken van het Brussels gew est. In Brussel is de CMB ( Cercle de Mycologie de Bruxelles) actief, die maandelijks excursies en determinatieavonden inricht en de Brusselse parken en bosgebieden inventariseert. Dit project kan een ideale gelegenheid zijn om de banden met de Brusselse mycologen te versterken.
In 43 uurhokken w erden minder dan 49 soorten w aargenomen. Naast agrarisch gebied, ligt een groot deel van deze uurhokken in verstedelijkt gebied. Toch kunnen parken, w egbermen en kleine bosrestanten genoeg soorten opleveren. In groot Amsterdam w erden maar liefst 1016 soorten w aargenomen. Grachtentuinen, rommelbosjes, w egbermen en vuilstorten; elke uithoek w erd hiervoor bezocht. Met als gevolg verrassende resultaten, niet minder dan 200 Rode-Lijstsoorten en zelfs soorten die als uitgestorven beschouw d w erden voor Nederland ( Chrispijn, 1999).
In 76 hokken w erden minder dan 100 soorten w aargenomen. Jalink (1999) stelt dat een
kilometerhok redelijk tot goed geïnventariseerd is, w anneer er meer dan 100 soorten van
bekend zijn. Bijkomende inspanningen moeten zich dan ook vooral richten op deze hokken.
0 10000 20000 30000 40000 50000 60000 70000 80000 90000
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25
jaartalle n (1981-2006)
aantal waarnemingen
0 500 1000 1500 2000 2500 3000
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25
jaartallen (1981-2006)
aantal soorten
Figuur 1 Ov erzicht van het aantal soorten dat werd w aargenomen in de uurhokken in de provincie Vlaams-Brabant
Figuur 3 Cumulatieve toename van het aantal soorten van 1981 tot 2006
Figuur 2 Cumulatieve toename van het aantal w aarne-
mingen van 1981 tot 2006
Aantal waarnemingen (figuur 2)
De databank van Natuurpunt bevat momenteel ongeveer 81.000 gegevens voor de provincie Vlaams-Brabant.
Gemiddeld w erden per jaar 3138 w aarnemingen verricht. Het hoogste aantal w aarnemingen gebeurde in 2004, het laatste jaar voor de publicatie van de atlas van de regio Leuven. Toen w erden extra inspanningen verricht om atlashokken op te vullen en dat had duidelijke resultaten. Het is opvallend dat vanaf de jaren 90 het aantal w aarnemingen gestegen is. Vanaf dan w aren er jaarlijks meer dan 2000 w aarnemingen. Vanaf 1996 stijgt het aantal w aarnemingen zelfs boven de 3000 per jaar. De laatste jaren, sinds de start van het project in 2002, w as het aantal w aarnemingen steevast groter dan 6000 per jaar. In 2005 hadden w e een zeer slecht paddenstoelenjaar, w aardoor het aantal w aarnemingen zakte tegenover 2004. Het voorbije seizoen had zijn goede en slechte kanten. Augustus en eind oktober-november-december w aren uitzonderlijk goed. Maar van midden september tot half oktober, de paddenstoelmaanden bij uitstek, stond er bijna niets.
Aantal soorten (figuur 3)
De figuur van 1981 tot 2005 (zie rapport 2005) gaf de indruk dat de curve aan het afvlakken w as. In 2005 w erden slechts 42 nieuw e soorten w aargenomen. In 2006 ging dit aantal w eer omhoog en w erden terug 79 nieuw e soorten w aargenomen. Het einde is duidelijk nog niet in zicht. Gemiddeld w erden er in deze 26 jaar 94 nieuw e soorten per jaar w aargenomen.
3.4 Top 50 meest algemene soorten
Tabel 2 geeft het aantal uurhokken + het aantal w aarnemingen per soort voor de 50 meest algemene soorten in Vlaams-Brabant. De meest verspreid w aargenomen soort en meest gemelde soort is de Gew one zw avelkop, die w erd w aargenomen in 141 van de 178 uurhokken w aarin gegevens w erden verzameld. De meest verspreide soort komt aldus in 79% van de onderzochte hokken voor. We moeten er w el rekening meehouden dat w e maar over 105 onderzochte hokken kunnen spreken, omdat daarin meer dan 100 soorten w erden w aargenomen. In 2005 w as Gew eizw am de meest verspreide soort met 136 uurhokken. Momenteel staat Gew eizw am op de 6
eplaats met nog steeds 136 uurhokken.
Gew one krulzoom zakt van de tw eede naar de 8
eplaats met 133 uurhokken. Gele aardappelbovist moet de 3
eplaats inw isselen voor het Gew oon elfenbankje met 140 uurhokken.
Daar w e in 2005 slechts konden beschikken over de w aarnemingen van de 60 soorten uit
FUNBEL, kregen w e een vertekend beeld. Het is daarom niet abnormaal dat deze 3
soorten de top 3 verlaten hebben. Het feit dat 16 van de 60 projectsoorten in de top 50
voorkomen betekent dat het om zeer algemene soorten gaat die gemakkelijk herkenbaar
zijn. De top 50 bevat ook opvallend veel soorten die over een langere periode te zien zijn,
met lang levende vruchtlichamen of vruchtlichamen die als dood materiaal het hele jaar
door herkenbaar blijven. Tonderzw ammen en berkenzw ammen zijn soorten die lang leven
en Grofplaatrussula en Plooivoetstuifzw am zijn voorbeelden van soorten die als dood
mater iaal lang herkenbaar blijven. In totaal zijn er 733 soorten die slechts in één uurhok
w aargenomen w erden, 347 soorten in 2 uurhokken, 227 soorten in 3 uurhokken, 144
soorten in 4 uurhokken, 106 soorten in 5 uurhokken en 80 soorten in 6 uurhokken. Dit w il
zeggen dat meer dan de helft van de soorten slechts in 3 uurhokken w erd w aargenomen.
Tabel 2 Overzicht van de 50 meest w aargenomen en meest v erspreid w aargenomen soorten in de Vlaams-Brabant
Nr. Latijnse naam Nederlandse naam Aantal
uurhokken
Aantal waarnemingen
1 Hypholo ma fasciculare Gewone zwav elkop 141 827
2 Rhodocollybia butyracea Gewone botercolly bia 141 351
3 Tra metes versicolor Gewoon elf enbankje 140 672
4 Ganoder ma lipsiense Platte tonderzwam 140 576
5 Laccaria laccata var.pallidifolia Gewone f opzwam 137 562
6 Xylaria hypoxylon Geweizwam 136 551
7 Gymnopus dryophilus Gewoon eikenbladzwammetje 133 468
8 Paxillus involutus Gewone krulzoom 133 551
9 Stereum hirsutum Gele korstzwam 130 659
10 Mycena galericulata Helmmycena 130 509
11 Pluteus cervinus Gewone hertenzwam 125 508
12 Scleroderma citrinum Gele aardappelbov ist 125 576
13 Auricularia auricula-judae Echt judasoor 118 341
14 Russula ochroleuca Geelwitte russula 117 639
15 Piptoporus betulinus Berkenzwam 115 417
16 Daedaleopsis confragosa Roodporiehoutzwam 114 507
17 Nectria cinnabarina Gewoon meniezwammetje 114 457
18 Dacrymyces stillatus Oranje druppelzwam 113 450
19 Inocybe geophylla v ar. geophylla Witte satijnv ezelkop 112 248
20 A manita rubescens Parelamaniet 112 754
21 Gymnopus peronatus Scherpe collybia 111 413
22 Fo mes fomentarius Echte tonderzwam 111 298
23 Lactarius quietus Kaneelkleurige melkzwam 110 368
24 Microsphaera alphitoides Eikenmeeldauw 110 253
25 Russula parazurea Berijpte russula 110 263
26 Coprinus micaceus Glimmerinktzwam 109 365
27 Bjerkandera adusta Grijze buisjeszwam 109 511
28 Lycoperdon perlatum Parelstuif zwam 109 321
29 Mycena pura Gewoon elf enschermpje 109 331
30 Psathyrella candolleana Bleke f ranjehoed 108 341
31 Crepidotus variabilis Wit oorzwammetje 108 336
32 Diatrype stigma Korstv ormig schorsschijf je 107 419
33 Armill aria mellea Echte honingzwam 107 233
34 Mycena vitilis Papilmy cena 106 282
35 Rhytisma acerinum Inktvlekkenzwam 106 274
36 Laccaria amethystina Rode koolzwam 106 373
37 Lepista nuda Paarse schijnridder 106 266
38 Mycena galopus Melksteelmycena 106 401
39 Tubaria furfuracea Gewoon donsv oetje 105 259
40 Coprinus plicatilis Plooirokje 105 255
41 Russula nigricans Grof plaatrussula 103 561
42 Clitocybe nebularis Nev elzwam 103 320
43 Rickenella fibula Oranjegeel trechtertje 103 350
44 Phallus impudicus Grote stinkzwam 102 672
45 Coprinus comatus Geschubde inktzwam 102 216
46 Schizophyllum co mmune Waaiertje 99 310
47 Xylaria polymorpha Houtknotszwam 98 362
48 A manita muscaria Vliegenzwam 95 282
49 Stereum ochraceoflavum Twijgkorstzwam 94 277
50 Calvatia excipuliformis Plooiv oetstuif zwam 92 227
4. Overzicht van onderzochte gebieden in Vlaams-Brabant
Bijlage 10 geeft een overzicht van de gebieden die bezocht w erden in de regio Leuven, met situering volgens de overeenstemmende IFBL-code (kw artierhok, groep van kw artierhokken of uurhok), de deelgemeente en gemeente.
In 2005 w erden er gegevens verzameld in 151 uurhokken en 538 kw artierhokken.
Momenteel zijn er gegevens uit 182 uurhokken en 842 kw artierhokken bekend. In vergelijking met de provincie Limburg (4.440 km²), is Vlaams-Brabant + Brussels gew est (2.106 + 161,78 km²) iets kleiner. Het aantal uurhokken en kw artierhokken is vergelijkbaar, indien w e de randhokken er allemaal bijnemen. Het aantal geïnventariseerde uurhokken in Limburg ligt vrij hoog, daar men systematisch te w erk is gegaan. De hokken w erden verdeeld onder een aantal vrijw illigers, die de verantw oordelijkheid op zich namen voor de inventarisatie van een bepaalde regio. Op die manier krijgt men een goed verspreidingsbeeld over de provincie. In Vlaams-Brabant zijn een aantal gebieden zeer goed gekend en in een aantal gebieden met mycologische potenties is nog nooit naar paddenstoelen gekeken. Deze situatie is sterk verbeterd sinds er nieuw e w erkgroepen zijn opgericht en inspanningen w orden geleverd in het kader van de atlas.
Maar als w e de vergelijking aangaan met de provincie Limburg (tabel 3), zien w e dat er nog veel extra inspanningen geleverd moeten w orden om tot een vergelijkbare inventarisatiegraad te komen.
Tabel 3 Vergelijking van de inv entarisatiegraad van de provincie Limburg en Vlaams-Brabant
Limburg Vlaam s-Brabant
Aantal kwartierhokken 2421 2456
Aantal geïnventariseerd 1382 849
Percentage geïnventariseerd 57% 35%
5. Overzicht inventarisaties 2006 5.1 Inventarisaties door de werkgroepen
a) VMV
03/06 Plantentuin - Meise 07/10 Mollendaalbos - Bierbeek b) KAMK (www.kamk.be)
30/09 Militaire domeinen Schaffen en Diest c) Afdeling Velpe-Mene (Georges Buelens) Park Pellenberg, Meldertbos, Koebos, Bruulbos d) ZWAM (www .zwamleuven.org)
03/09 De Merode - Kortenberg 10/09 Mollendaalbos - Oud-Heverlee 17/09 Dassenaarde - Molenstede 01/10 Meerdaalbos - Bierbeek 22/10 Heverleebos - Oud-Heverlee 28/10 Bertembos - Bertem
05/11 Chartreuzenbos - Linden
12/11 Mollendaalbos - Oud-Heverlee
21/01 Kastanjebos - Winksele
04/03 Meldertbos - Meldert
29/04 Kastanjebos - Winksele
0 5 10 15 20 25
jan feb maa apr mei jun jul aug sep okt nov dec
e) HAM (Raf Leysen)
26/08 Wijngaardberg - Wezemaal 17/09 Dassenaarde
f) Zuid-West Brabant
06/09 Scoutsdomein “La Fresnaye”
20/09 Hallerbos Kampendaal 24/09 Begijnenbos
27/09 Zevenbronnen 01/10 Weikes (Hallerbos) 04/10 Achtdreven (Hallerbos) 08/10 Hoge bermweg (Hallerbos) 11/10 Hanenbos
15/10 Destelheide 18/10 Maasdalbos
22/10 Kriekske (Hallerbos) 25/10 Zevenbronnen 29/10 Kleetbos / Laborelec 05/11 Taborberg Dilbeek 08/11 Gaasbeek
g) Paddenstoelenw erkgroep Landen
Figuur 4 Overzicht van het aantal dagen per maand dat er door de paddenstoelenwerkgroep
Landen naar paddenstoelen werd gekeken.
h) Paddenstoelenw erkgroep Zemst 03/05 Kollinten
6/09 Bloso-domein Hofstade 13/09 Steentjesbos
11/10 Kollinten
18/10 Ter Linden, weg naar kasteel Kampenhoutse baan
25/10 Bloso-domein Hofstade
i) Paddenstoelenwerkgroep Zw amvlok 12/09 Buggenhoutbos
31/10 Liedekerkebos
5.2 Inventarisaties door de professionele medewerker
In Bijlage 11 w orden de inventarisaties (datum+gebied) van 2006 van de professionele medew erker opgelijst. De inventarisaties van 2007 moeten nog in de centrale databank w orden gebracht.
Het is reeds duidelijk dat vanaf 2006 meer tijd is geïnvesteerd in jaarrond-inventarisatie.
Ondanks het magere voorjaar van 2006, w erd er toch voldoende aandacht aan besteed om soorten in kaart te brengen die in het voorjaar verschijnen.
5.3 Nieuwe w aarnemers
In 2006 zijn er opmer kelijk veel nieuw e vrijw illigers van start gegaan met het zoeken naar paddenstoelen en het doorgeven van hun w aarnemingen. Deze nieuw e tendens w erd gezet doordat w aarnemingen op mailforums belanden en op die manier moedigen vrijw illigers elkaar aan om naar paddenstoelen te gaan zoeken. Voor de vogelkijkers viel er overigens in het najaar w einig te beleven. Daarom hingen zij hun verrekijkers op de rug en begonnen aan de speurtocht naar paddenstoelen.
De zoektocht naar w asplaten w erd een w are hype in Oost-Brabant (zie jaarverslag Natuurpunt Studie). Er w erden zelfs speciale speurtochten naar w asplaten ingericht (zie 5.3).
In Bijlage 12 w ordt een overzicht gegeven van de w aarnemers die w aarnemingen doorgaven in 2006. De atlas van de regio Leuven w as gebaseerd op de w aarnemingen van 79 personen. We kunnen stellen dat een vrij beperkte kring van specialisten de zeer w aardevolle regio Leuven inventariseerde. Voor de provincie Vlaams-Brabant w illen w e beroep doen op een breder publiek, om zoveel mogelijk gebieden in kaart te brengen.
Momenteel w erden zw ammengegevens genoteerd en doorgegeven door 350 personen.
Het aantal w aarnemers is in 2006 met 70 w aarnemers toegenomen (20%). We mogen concluderen dat de studie van zw ammen in de lift zit.
5.4 Educatieve w andelingen door de professionele medewerker
Ook dit najaar gingen er w eer w andelingen door voor een breed publiek (overzicht in tabel 4). De w andeling in het Laarbeekbos w erd aangevraagd door het Davidsfonds. Naast de culinaire interesse, w as het publiek toch ook zeer geïnteresseerd in de natuur- en esthetische w aarde van de zw ammen. De paddenstoelenbrochure w erd verspreid en er w erden talrijke foto’s gemaakt. Uiteindelijk kw am zelfs de bosw achter meeluisteren.
aantal veldwerkdagen
Maart 2
April 1
Mei 1
Augustus 5
September 12
Oktober 17
November 14
December 1
Januari 3
Februari 2
Maart 7
April 3
Mei 3
Juni 4
Juli 7
De jaarlijkse excursie in het Hellebos sprak w eer nieuw e mensen aan en leverde w eer nieuw e interessante soorten op voor het gebied.
Het traditionele paddenstoelw eekend van JNM ging dit jaar door in het Pajottenland. Het domein van Gaasbeek en het Leerbeekbos w erden grondig onderzocht en gefotografeerd.
Dit jaar w as het w eekend zelfs volzet met 30 deelnemers.
Natuurpunt Asse organiseerde dit jaar een paddenstoelexcursie, w aar ook veel nieuw e gezichten te zien w aren.
De ZWAM-dag van JNM is een nieuw initiatief dat de verschillende afdelingen over heel Vlaanderen w il aanmoedigen om naar paddenstoelen te kijken. In Neigembos kreeg JNM Pajottenland begeleiding. De JNM-ers moeten nu alleen nog aangemoedigd w orden om hun gegevens door te sturen. Enthousias me is er niet tekort, maar de gegevens stromen niet binnen.
De Hazenberg is het schoolvoorbeeld van hoe paddenstoelen goede indicatoren zijn voor natuurw aarden. De Hazenberg is een droog hellinggrasland, op een voor malige akker, dat extensief begraasd w ordt door paarden. Hier ging een thema-excursie over natuurbeheer door, met toelichting over het beheer van de Hazenberg en het verkregen resultaat. De honderden Papegaaizw ammetjes zijn prachtig om te zien. Bovendien w erd op de beheersexursie zelf, een vijfde w asplaat gevonden: Weidew asplaat. Vanaf die dag is de Hazenberg dus officieel erkend als w asplatengrasland.
Op 4 en 5 november w erd een ouw e sokkenw eekend georganiseerd in Averbode bos &
Heide in samenw erking met Noah Janssen van Natuurpunt Beheer. Dit w eekend w erd opengesteld voor mensen uit de streek en ouw e sokken (ex-JNM). De opkomst w as niet groot, maar er w erd w el veel gezien. Noah Janssen die het natuurbeheerplan zal maken voor dit gebied, heeft ons naar de mooiste plaatsen geleid en dit leverde heel w at interessante soorten op. Dankzij deze inventarisatie kan er bij het beheer ook rekening gehouden w orden met zeldzame zw ammen.
Op 26 november w erd in alle percelen van de Koeheide grondig gezocht naar w asplaten, knotszw ammen en aardtongen door 10 gedreven mensen.
Tabel 4 Overzicht van de educatieve wandelingen in de provincie Vlaams-Brabant
Datum Plaats Aantal deelnemers
14-10-2006 Laarbeekbos Jette 30
15-10-2006 Hellebos, Kampenhout 20
21-10-2006 Domein Gaasbeek (JNM) 30
22-10-2006 Asse ter Heide 18
28-10-2006 Neigembos (JNM) 10
29-10-2006 Thema-excursie Hazenberg 22
04-11-2006 Averbode bos en heide 8
26-11-2006 Koeheide Bertem 10
5.5 Educatieve avonden en voordrachten door professionele medewerker 26 september
Lezing rond graslandpaddenstoelen voor de deelnemers aan de cursus natuurbeheer in regio Leuven
19 oktober
Speciale vondsten in de regio Leuven voor vrienden Heverleebos en Meerdaalwoud 17 november
Voorstelling atlas regio Leuven 4 februari
Lezing op Brakona-contactdag over stand van zake project en speciale vondsten in Vlaams-Brabant
5.5 Inventarisatie m ilitaire domeinen
Met de hulp van Luc Vervoort, die onder andere meew erkt aan de inventarisatie van de planten van de militaire domeinen in Schaffen en Diest, kregen w e de toestemming en begeleiding van commandant Jannes om de mycoflora van beide militaire domeinen te inventariseren. Beide domeinen bleken zeer interessant en w erden in het najaar van 2006 door specialisten van KAMK bezocht. Wanneer een w andeling lang op voorhand vastgelegd w ord, kan het voorvallen dat de periode niet ideaal gekozen is. De inventarisatie viel net in de grote droogteperiode van september. Desondanks w erden toch w eer nieuw e soorten gevonden, op nattere plaatsen (zoals bijvoorbeeld in de sporen van tanks).
Datum Plaats Aantal soorten (2005 + 2006)
29-09-2006 Citadel, Diest 144
29-09-2006 Vliegveld, Schaffen 88
6. Resultaten en conclusies
6.1 Inschatten van natuurw aarden op basis van de mycoflora
6.1.1. Aantal Rode-Lijstsoorten
In Figuur 5 w ordt het aantal Rode-Lijstsoorten in de uurhokken in Vlaams-Brabant w eergegeven. Figuur 5 deelt de hokken w aarin Rode-Lijstsoorten voorkomen op in 5 klassen. In 35 hokken w erden geen Rode-Lijstsoorten w aargenomen. In 56 hokken w erden 1-6 Rode-Lijstsoorten w aargenomen, in 44 hokken 7-17, in 28 hokken 18-34, in 21 hokken 35-81 en in 11 hokken w erden meer dan 81 Rode-Lijstsoorten w aargenomen. Bijna de helft van de uurhokken met meer dan 82 Rode-Lijstsoorten ligt in de regio Leuven, de best onderzochte regio in de provincie.
Tabel 5 geeft het aantal Rode-Lijstsoorten per uurhok w eer, over een periode van 26 jaar (1981-2006), voor de 30 “beste” (6.1.2) uurhokken. Bij elk hok w orden de meest interessante gebieden voor paddenstoelen vermeld.
Het aantal Rode-Lijstsoorten is hier gebaseerd op de Nederlandse Rode Lijst (Arnolds en Kuyper, 2004), daar de voorlopige Vlaamse Rode Lijst is opgesteld voor een beperkt aantal geslachten. Het nadeel is w el dat een aantal soorten, vooral deze van oude loofbossen op zw aardere bodem, zeldzamer zijn in Nederland. In totaal w erden er in Vlaams-Brabant 20 soorten w aargenomen uit de categorie Verdw enen in Neder land.
In bijlage 13, 14, 15, 16 en 17 w orden de Rode-Lijstw aarnemingen uit de provincie, in de verschillende categorieën, opgelijst. In totaal w erden 20 soorten w aargenomen die verdw enen zijn uit Nederland (bijlage 13); 90 soorten zijn ernstig bedreigd (bijlage 14); 79 soorten zijn bedreigd (bijlage 15); 177 soorten zijn kw etsbaar (bijlage 16) en 172 soorten zijn gevoelig (bijlage 17).
6.1.2 Rode-Lijstsoorten in Vlaams-Brabant, Vlaanderen en Nederland
De Rode-Lijstsoorten die in meer dan 8 uurhokken w erden w aargenomen kunnen voor de provincie Vlaams-Brabant in principe van de Rode Lijst geschrapt w orden, daar ze niet meer in de categorie “zeldzaam” zitten voor de provincie (zie 6.5).
De meest opmerkelijke soort uit de categor ie “Verdw enen uit Nederland” is Fayodia bisphaerigera, die in Europa vooral bekend is van naaldbos. Maar in oude zure
beukenbossen komen w el vaker naaldbossoorten voor, ook qua houtzw ammen (Walleyn et al., 2005).
In de categorie “ Ernstig bedreigd” gaat dit over 10 soorten. Potloodrussula (Russula lepida)
komt zelfs in meer dan 1/3 van de hokken voor en is dus plaatselijk algemeen. Deze soort
is kenmerkend voor de provincie, daar ze de voorkeur geeft aan lemige bodems. Op de
Rode Lijst voor Vlaanderen staat deze soort vermeld als “Momenteel niet bedreigd”
(Walleyn & Verbeken, 1999), hoew el de soort elders in Vlaanderen veel zeldzamer is dan in Vlaams-Brabant. In Limburg w ordt de soort vermeld als zeldzaam (Lenaerts, 2004).
Figuur 5 Ov erzicht van het aantal Rode-Lij stsoorten in de uurhokken van Vlaams-Brabant Uit de categorie “Bedreigd” hebben w e 15 algemenere soorten voor de provincie. De Gele stekelzw am (Hydnum repandum) is eveneens een typerende soort voor de provincie, die zw aardere bodems verkiest. Deze soort staat als “Kw etsbaar” op de Rode Lijst van Vlaanderen. In Vlaams-Brabant is de Gele stekelzw am “Vrij algemeen” terw ijl deze soort in Limburg zeldzaam is (Lenaerts, 2004).
In de categorie “Kw etsbaar” zijn 69 van de 177 soorten niet zeldzaam in de provincie Vlaams-Brabant. Het Waaiertje (Schizophyllum commune) is een zeer algemene soort die saprotroof leeft op dood hout, vooral van Populier en Beuk. In Vlaanderen is er geen reden om deze soort op de Rode Lijst te plaatsen. De Kostgangerboleet (Xerocomus parasiticus) is minder algemeen dan zijn alomtegenw oordige gastheer de Aardappelbovist. Maar deze soort is toch een algemene verschijning in Vlaanderen. In Nederland w il men extra aandacht schenken aan deze soort in oktober via het tel- mee-project (w ww .telmee.nl). In Nederland merkt men dat deze soort sinds de jaren 60 opmer kelijk achteruitgaat. Het is niet gew eten w at de oorzaak hiervan kan zijn, maar de soort staat om die reden op de Rode Lijst.
In de categorie “Gevoelig” zijn slechts 23 van de 172 soorten algemeen in de provincie Vlaams-Brabant. Het Plooivliesw aaiertje (Plicatura crispa) is een neofyt die eind jaren tachtig voor het eerst in Vlaanderen w erd w aargenomen. De eerste vondst voor Vlaams- Brabant gebeurde in 1987 in het Bruulbos in Lovenjoel. Dan w as het w achten tot 1992 w anneer de soort terug opdook in Liedekerke en Meerdaalbos. Pas vanaf 2002 is de soort
“zeer algemeen” te noemen in Vlaams-Brabant.
In Nederland vermoedt men dat de explosieve toename van deze soort, die afkomstig is uit
NW- Europa, te w ijten is aan klimaatsopw arming ( RIVM, 2004). Nog een soort die zich
duidelijk uitbreid in Vlaanderen en Nederland is de Prachtmycena (Mycena crocata). Deze
soort, die zijn grootste verspreiding heeft in Vlaams-Brabant (voorkeur voor zw aardere
bodems), zit momenteel nog in de Nederlandse categorie “Gevoelig”, maar zal door zijn
uitbreiding w ellicht uit de Rode Lijst verdw ijnen. Deze mycena leeft saprotroof op
bladstrooisel van Beuk en w erd begin 1980 voor het eerst in Vlaanderen w aargenomen, te
Water maal-Bosvoorde (Walleyn, 2004). In 2006 w erd de soort voor het eerst in de regio Leuven w aargenomen en de eerste w aarnemingen voor Limburg dateren eveneens van na de publicatie van de atlas (2004).
6.1.3 RL-index
De Nederlandse RL- index (Jalink, 2002) houdt rekening met het feit dat niet alle soorten even sterk bedreigd zijn. Aan de categorieën van de Rode Lijst w orden punten toegekend:
1 punt voor een gevoelige soort 2 punten voor een kw etsbare soort 3 punten voor een bedreigde soort 4 punten voor een ernstig bedreigde soort 5 punten voor een verdw enen soort
Op deze w ijze zijn gebieden goed en vrij objectief met elkaar te vergelijken.
Er blijft nog het probleem van de grote verschillen in inventarisatiegraad. Het is praktisch onmogelijk om hiervoor een compenserende factor in te voegen. Een meer systematische inventarisatie naar de toekomst toe, blijft de enige oplossing. Volgens Jalink (2002) is een kilometerhok redelijk goed onderzocht als er meer dan 100 w aarnemingen gedaan w erden.
Kw artierhokken met minder dan 100 w aarnemingen zijn slecht onderzocht te noemen.
Tabel 6 geeft een overzicht van de 81 kw artierhokken (w aarin meer dan 100 w aarnemingen w erden gedaan) in de 30 meest w aardevolle uurhokken (tabel 5).
De uurhokken en kw artierhokken zijn in tabel 5 en 6 gerangschikt volgens de Rode Lijst- index, omdat w e er vanuit gaan dat dit het beste criterium is om de natuurw aarde van gebieden objectief met elkaar te vergelijken (Jalink, 2002).
