Petrus Serrarius
Wall, E.G.E. van der
Citation
Wall, E. G. E. van der. (2006). Petrus Serrarius. Biografisch Lexicon Voor De
Geschiedenis Van Het Nederlandse Protestantisme, 6, 290-292. Retrieved from
https://hdl.handle.net/1887/12146
Version:
Not Applicable (or Unknown)
License:
Leiden University Non-exclusive license
Downloaded from:
https://hdl.handle.net/1887/12146
R E D A C T I E
Prof. dr. C. Houtman, voorzitter
Dr. J.H. van de Bank
Dr. A.J. van den Berg
Dr. A. de Groot
Prof. dr. O.J. de Jong
Prof. dr. F.R.J. Knetsch
Prof. dr. G.H.M. Posthumus Meyjes
BIOGRAFISCH LEXICON
VOOR DE GESCHIEDENIS
VAN HET
NEDERLANDSE
PROTESTANTISME
DEEL 6
Uitgegeven met steun van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO)
® 2006, Uitgeverij Kok - Kampen Bandontwerp Han Prins
ISBN 90 435 1279 4 NUR 700
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder vooraf-gaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
INHOUD
Woord vooraf van de redactie 7
Aanvullingen en corrigenda op de delen I-VI 9
Auteurs van de artikelen van deel VI 13
Artikelen (A-Z) 15
Naamregister op de delen I-VI 363
Register van medewerkers aan de delen I-VI 530
oude terrein overgehaald. Hier is het bij geble-ven. Enkele artikelen en zijn medewerking aan de kanttekeningen bij de Nieuwe Vertaling van het NBG benevens die aan de Ned. versie van Millers Algemene Bijbelse Encyclopedie tonen waarmee hij - in de geest van het nauwelijks kri-tische biblicisme van de rechts-ethische theolo-gen - zich bij voorkeur bezighield. Niet zomaar trouwens: men verhaalt dat hij de Bijbel in beide grondtalen uit het hoofd kende!
G e s c h r. : De zending op Nias, Rott. 1916 (Lichtstralen
op den akker der wereld, XXII/4). - Aan den voet van den Kilimandsjaro, Rott. 1917 (Lichtstralen op den akker der wereld, XXIII/5). - Prof. Dr. J.H. Gunning, zijn ontwikke-lingsgang en zijne beginselen, Zeist 1926 (diss.). - Bijbels the-ologische gedachten van Prof. Dr. J.H. Gunning, Gron. 1937
(inaug.). - De plaats van het beheer in de Nieuwe Kerkorde, 1946 (z.p.). - Onsterfelijkheid en opstanding, 's-Grav. 1962.
Hij werkte mee aan Prof. dr. J.H. Gunning: leven en
wer-ken, 3 dln., Rott. 1922-1925 en aan de Ned. bewerking van
Madelaine S. en J. Lane Miller, Algemene Bijhelse
Encyclopedie, 's-Grav. [1954].
De kerkbeschouwing van Prof. Dr. J.H. Gunning. In: OEV, I (1926), 225-242. - De apologetiek van Prof. Dr. J.H. Gunning. In: De Toortsdrager, IV (1930), 8-10. - De dogma-tische betekenis van Prof. Dr. J.H. Gunning. In: VT, VIII
(1936), 9-16. -Rom. 7:7-25. In: OEV, XIV (1939), 255-265. - De Brief aan de Hebreeën. In: NwTS, XXIII (1940), 67-78. - Theologisch-exegetische opmerkingen. In: NedTT, I (1946-1947), 340-346. - Natuurlijke theologie (mededelingen). In:
NedTT, VII (1952-1953), 302-303. - Het Evangelie naar Marcus. In: Bijbel in de Nieuwe Vertaling van het NBG met verklarende kanttekeningen [7], Baarn 1955, 96-170. - Het Evangelie naar Johannes. In: ibidem, 271-362. - De kerkbe-schouwing van Prof. Dr. J.H. Gunning. In: Hervormde Teologiese Studies, XII, afl. l (1956), 1-11.
H s s: Brieven aan J.H. Gunning J.H.zn [UB Utrecht]. -Brief aan K.H. Miskotte [UB Leiden].
L i t.: Hand. Syn. Herv. Kerk, Bijl., 1935, 6; voorts reg. in v. - A.F.N. Lekkerkerker, Gunning en Kuyper. In: Ernst
en Vrede. Opstellen rondom de ethische theologie, aangebo-den aan M. van Rhijn, 's-Grav. 1951, 145. - H. de Vos, In memoriam J.H.S. In: NedTT, XXVIII (1974), 342 (ook in WDt en Nieuw Ruimzicht). - P.J. Roscam Abbing, In memo-riam J.H.S. In: KT, XXV (1974), 256. - A. de Lange, Bronnen voor de studie van het leven en het werk van J.H. Gunning Jr. In: DNK, XIII (1982), 33. - Dez., J.H. Gunning Jr. (1829-1905). Een leven in zelfverloochening, I, Kampen
1995, reg. in v. - Noordmans, Verz. werken, 9a en 9b, reg. in v. - K.H. Miskotte, Uit de dagboeken 1935-1937, Kampen 2001, (Verzameld werk 5b), reg. in v. - F.R.J. Knetsch,
Sprokkelingen van een kerkhistoricus. In: IDW, XXXII
(2003), 91-93.
F.R.J. KNETSCH
SERRARIUS (SERARIUS, SERRURIER, SERURIER), PETRUS (doopnaam: Pierre Serurier), * Londen mei 1600, t Amsterdam sept. 1669. Zn. van Philippe Serrurier, koop-man, en Judith de Callonne. Stud, theol. Oxford 1617, Leiden 1620. Waals hulppred. Zeeland 1624, Waals pred. Keulen 1626-1628
(geschorst). Stud, geneeskunde Groningen 1628-1630. Corrector en publicist 1630-1669. Hij huwde in dec. 1630 met Sara Paul (t 1633).
S. stamde uit een vooraanstaande Waalse familie die in de 16e eeuw naar Londen was
uit-geweken. Over zijn jeugd is weinig bekend. Waarschijnlijk bracht hij die door deels te Londen, waar zijn familie tot de Franse Kerk (Threadneedle Street) behoorde, deels te Amsterdam, waar zijn ouders zich in 1604 bij de Waalse kerk lieten inschrijven. Zijn vader werd daar in 1608 tot diaken benoemd, maar keerde in datzelfde jaar terug naar Londen; in 1620 vestig-de vestig-de familie Serrurier zich vestig-definitief te Amsterdam.
In 1617 was S. intussen als student van Christ Church College te Oxford ingeschreven. In 1620 meldde hij zich aan als bursaal bij het Waalse College te Leiden, waar hij onder regent D. Colonius theologie ging studeren. Daar werd de basis gelegd voor een levenslange vriendschap met zijn medestudent, de Schotse irenicus J. Durie (Dury). Van 1624 tot 1626 diende S. als proponent de Waalse kerken van Vlissingen, Middelburg en Groede. In deze periode leerde hij waarschijnlijk A. Boreel en de gebroeders I. en J. Beeckman kennen, met wie hij door vriendschap verbonden werd.
In 1626 werd S., als Durie's opvolger, beroe-pen door de Waalse kerk 'onder het kruis' te Keulen ('l'Eglise du Verger'). Slechts twee jaar diende hij deze gemeente: in 1628 werd hij door de Waalse synode geschorst, vermoedelijk van-wege mystiek-spiritualistische opvattingen. S. ging vervolgens geneeskunde studeren te Groningen, waar hij zich bezighield met iatro-chemische en alchemistische experimenten, maar brak deze studie in 1630 af. Hij vestigde zich te Amsterdam waar hij tot aan zijn dood bleef wonen, eerst werkzaam als corrector bij een drukker (mogelijk J. Janssonius), vervol-gens, ambteloos, als vertaler en publicist. Een poging om de breuk tussen de Waalse kerken en S. te herstellen was in zoverre succesvol dat hij, na herroeping van zijn dwalingen, weer werd toegelaten tot het avondmaal (1637). In 1640 werd hij echter ongeschikt bevonden om - op tijdelijke basis - als predikant de Waalse kerken in Zeeland te dienen, waarschijnlijk om zijn afwijkende theol. denkbeelden. S. werd een bekende in de kringen van collegianten en böh-misten. Zijn huis functioneerde als centrum voor nationale en internationale leden van de kring rond Dury, S. Hartlib en J.A. Comenius. Met de
laatstgenoemde was hij in zijn laatste levensjaren goed bevriend.
S. werd vooral bekend door zijn verhandeling
Assertion du règne de mille ans (1657), waarin
hij stelling nam tegen het antimillenarisme van M. Amyraut. Het boek is gekarakteriseerd als de beste uiteenzetting van het 17e-eeuwse prot.
chi-liasme (J. Wallmann). Het werd enkele jaren later gevolgd door een klein maar bekend trak-taat, dat ook in het Engels werd vertaald, waar-in S. astrologie en chiliasme combwaar-ineerde. Kenmerkend voor S.' eschatologie is de menge-ling van mystiek-spiritualistische, filosemitische en chiliastische opvattingen. Al eerder had hij zich doen kennen als een bewonderaar van J. Tauler, van wiens werk (en van enkele pseudo-tauleriaanse traktaten) hij in 1647 een Ned. edi-tie bezorgde. Ook koesterde hij belangstelling voor eigentijdse Engelse mystieke geschriften en stond hij in contact met Engelse böhmisten. Zijn mystieke embleembundel Goddelycke
aandach-ten (1653), gemodelleerd naar H. Hugo's Pia desideria, beleefde enkele drukken en diende op
zijn beurt tot model voor J. Luykens Jezus en de
ziel; van de embleembundel verscheen ook een
Duitse vertaling. In zijn laatste levensjaren betuigde S. zich een aanhanger van de al verzoe-ningsleer en gaf hij een 'innerlijke' uitleg van Openbaring 1-10 in het licht. Wars van dogma-tische twisten en de veelheid aan confessies ('partijen'), zag S. in de mystiek de weg bij uit-stek om aan de verdeeldheid van de contempo-raine christenheid te ontstijgen.
Van S. ' interesse in de joden en hun bekering getuigt zijn vertaling van H. Jessey's The Glory
of Jehudah and Israël (1653). Hij was goed
bevriend met rabbi Menasseh ben Israel en schijnt ook verder de nodige contacten in joodse kring te hebben gehad. Met opmerkelijk enthou-siasme volgde hij de beweging rond de joodse pseudo-messias Sabbatai Sevi, die in de jaren '60 de nodige beroering zou wekken. S. vervul-de een centrale rol als intermediair van het nieuws over de gebeurtenissen in Noord-Afrika en het Midden-Oosten; zo zond hij informatie door naar J. de Labadie en H. Oldenburg, secre-taris van de Engelse Royal Society, voor wie hij ook als tussenpersoon met Spinoza fungeerde. Tevens had S. bemoeienis met projecten van A. Boreel, geïnstigeerd door Oldenburg, en met de Turkse bijbelvertaling, een onderneming waarbij behalve Oldenburg, Hartlib, Comenius en Dury ook R. Boy Ie betrokken was.
Op grond van zijn mystieke chiliasme bestreed
S. het socinianisme zoals vertolkt door L. van Brederode, en het cartésianisme zoals gepropa-geerd door L. Meijer in diens Philosophia S.
Scripturae interpres (1666). Met A. Bourignon
raakte hij in een felle polemiek verwikkeld over de interpretatie van profetieën.
De veilingcatalogus van S.' bibliotheek biedt een boeiende blik op de boekenverzameling van een 17e-eeuws mystiek-spiritualistisch chiliast.
G e s c h r. : Bibliografie en opgave van hss. in: E.G.E. van der Wall, De mystieke chiliast P.S., Leiden 1987, 774-811.
Veilingcatalogus van de bibliotheek: Catalogus variorum,
Insignium, rarissimorumque tam theologicarum, tnalhematico-rum, historicotnalhematico-rum, medicorum et chymicotnalhematico-rum, quatn miscella-neorum, compactorum en incompactorum librorum reve-rend.dn. Petri Serrarü, theologi p.m. et experientiss. dn. Benedict! Böhmen, mathemat.p.m. in quavis lingua Hebraica, Graeca, Latino, Gallica et Italica scriptorum, Als mede Hoogh en Nederduytsche boecken, welcke sullen verkocht worden naest de Paerdestal op de Achterburghwal, alwaer dese titul aengeplackt slaet den 9 april 1670 's morgens ten 9 en 's mid-daglis ten 2 uuren precijs, Amst. 1670.
L i t.: Meinsma, Spinoza, reg. in v. - J. Wallmann,
Philipp Jakob Spener und die Anfänge des Pietismus,
Tübingen 1970, 331. -E.G.E, van der Wall, De mystieke
chi-liast P.S. (1600-1669) en zijn wereld, Leiden 1987. - A.C.
Fix, Prophecy and Reason. The Dutch Collegia/its in the Early
Enlightenment, Princeton 1991, passim. - E. Jorink, Mededogen, hoop en woorden van vermaning. Hollandse reacties op de valse joodse messias Sabbetai Sevi. In: Groniek,
XXV (1992), 81-96. - J. van den Berg, Die
Frömmigkeits-bestrebungen in den Niederlanden. In: Geschichte des Pietismus, o.r.v. M. Brecht (e.a.), l, Göttingen 1993, reg. in
v. - Samuel Hartlib and Universal Reformation. Studies in
Intellectual Communication, o.r.v. M. Greengrass (e.a.),
Cambridge 1994. -Abraham von Franckenberg. Briefwechsel, uitg. Door J. Telle, Stuttgart-Bad Canstatt 1995, passim. - M. Heyd, "Be Sober and Reasonable". The Critique of
Enthusiasm in the Seventeenth and Early Eighteenth Centuries, Leiden (etc.) 1995, 34. - J. van Wijk, The Rise and Fall of Shabbatai Zevi as Reflected in Contemporary Press Reports. In: Studio Rosenthaliana, XXXIII (1999), 727. -The Hartlib Papers. A complete text and image database of the papers of Samuel Hartlib (c. 1600-1662), HROnline, Sheffield
1997; 2e uitg., 2002. - P.O. Bietenholz, Daniel Zwicker
1612-1678. Peace, Tolerance and God the One and Only, Firenze
1997, 275 (Studi e testiper la sloria della toleranza in Europa
nei secolt XVI-XVII, 1). - J.T. Young, Faith, Medical Alchemy and Natural Philosophy: Johann Moriaen, Reformed Intelligencer, and the Hartlib Circle, Aldershot 1998, 11, 41
vlg., 82 vlg., 87, 197, 219. - A.P. Coudert, The Impact of the
Kabbalah in the Seventeenth Century. The Life and Thought of Francis Mercury van Helmont (1614-1698), Leiden (etc.)
1999, 43 vlg., 100, 108, 117, 172, 274. - M. Gullan-Whur,
Within Reason. A Life of Spinoza, London 2000, passim. - J.
Freely, The Lost Messiah. In Search of Sabbatai Sevi, London-New York 2001, 70-72. - L. Ifrah, l'Aigle
d'Amsterdam. Menasseh ben Israel (1604-1657), Paris 2001,
61, 67, 70. - E.G.E. van der Wall, Mystical Millenarianism
in the Early Modern Dutch Republic. In: Millenarianism and Messianisrn in Early Modern European Culture, o.r.v. J.C.
Laursen and R.H. Popkin, vol. IV: Continental Millenarians
- Protestants, Catholics, Heretics, Dordrecht (etc.) 2001,
37-47. - M. Zeil, Refraining Rembrandt: Jews and the Christian
Image in Seventeenth-century Amsterdam, Berkeley 2002,
pas-sim. - M. Boas Hall, Henry Oldenburg: Shaping the Royal
Society, Oxford 2002, 54, 80, 105, 107. - M. de Baar, 'Ik moet spreken'. Het spiritueel leiderschap van Antoinette Bourignon (1616-1680), Zutphen 2004, passim. - NNBW, X.
E.G.E. VAN DER WALL
SILLEVIS SMITT, JOHANNES HEN-DRIK, * Rotterdam l mrt. 1897, t Bussum 31 dec. 1975. Zn. van Petrus Abraham Elisa Sillevis Smitt, pred. en later hoogl., en Maria Johanna Hibbeler. Stud, theol. VU; kand. 1920. Geref. pred. Laren (NH) 1923, Semarang (NOI) 1926-1941; vlootpred. 1941-1945, hoofd-vlootpred. 1945-1961 (emer.). Hij huwde op 23 mei 1923 te Rotterdam met Hilda Arendina Bavinck (1897-1985), d. van Coenraad Bernardus Bavinck, geref. pred. te Rotterdam. Hun zoon Petrus Abraham Elisa Sillevis Smitt (* 1926) werd geref. pred., o.a. te Rotterdam en Utrecht.
Tijdens zijn middelbare schooljaren was S. lid van de Ned. Christen-Studenten Vereniging en aanvankelijk wilde hij zendeling worden. Tijdens zijn studie evangeliseerde hij onder de Amsterdamse achterbuurtjeugd. Na zijn kan-didaatsexamen in 1920 liet hij zich niet direct beroepbaar stellen, maar gaf hij gehoor aan een verzoek van de minister van marine om een rap-port op te stellen over de geestelijke verzorging bij de marine. Daarvoor, in 1921, had S. zijn eerste zeereis van zeven weken aan boord van een pantserdekschip meegemaakt.
Voorafgaand aan de synode van Assen, waar de zaak J.G. Geelkerken zou worden behandeld, schreef S. samen met zijn schoonvader C.B. Ba-vinck en een vriend van zijn vader, B. Wie-lenga, een op verzoening gerichte brochure onder de titel Ons aller Moeder (...) (1925), waaraan ook de predikanten J. Douma en N. Buffinga meewerkten. Terwijl S. zelfde Geref. Kerken trouw bleef, kozen zijn moeder, vier zusters en twee broers voor de Geref. Kerken in Hersteld Verband. Zijn keus werd mede bepaald door het beroep naar de kerk van Semarang op Java in Ned.-Indië dat S. in het begin van het jaar 1926 had aangenomen.
S. gaf energiek leiding aan de door de cl. Batavia geïnitieerde activiteiten tot bevordering van de onderlinge contacten. Hij gaf de stoot tot de oprichting van het Kerkblad van de
Gereformeerde Kerken in Nederlandsch-Indië,
en voor het evangelisatiewerk De zaaier. In 1931 werd mede door toedoen van S. de Stichting de Chr. Pers in Ned.-Indië opgericht,
die de Zaaier-bibliotheek uitgaf. S. schreef enke-le deeltjes, o.a. Rust, rust... (1933). Tevens ver-scheen een aantal delen ook in het Maleis. Tijdens zijn Indische jaren maakte S. kennis met de Buchmanbeweging of Oxford-groep, die grote indruk op hem maakte.
Nadat de cl. Batavia een verzoek van de Ned. regering in Londen voor de aanstelling van een vlootpredikant had ontvangen, nam S. in juni 1941 deze taak op zich. Via Australië en Amerika bereikte hij Engeland. In 1942 begon hij met de uitgave van een eenvoudig getypt blaadje: Roerganger. Na de oorlog, op 20 aug. 1945 werd S. benoemd tot hoofdvlootpredikant. Met zijn gezin, dat zich in febr. 1946 met hem herenigde, vestigde hij zich in 's-Gravenhage. Door hem werd een team van vlootpredikanten aangesteld voor verschillende marine-eenheden, zowel ter zee als aan de vaste wal. Bij zijn pen-sionering had S. de rang van kapitein ter zee of 'vier strepen zonder een krul'. Als eerste bui-tenlander ontving S. van de NAVO-geestelijke verzorgers de Amerikaanse onderscheiding de 'Four Chaplain's Award', vanwege zijn inzet voor de bevordering van de oecumene onder de strijdkrachten. Als algemeen voorzitter van het NBG van 1957 tot 1967 toonde S. een sterke oecumenische inzet - de eerste stappen om samen met de rooms-katholieken tot een geza-menlijke bijbelvertaling te komen werden gezet en er werd begonnen met een oecumenische ver-taling in het Fries - en wist hij diverse interna-tionale contacten tot stand te brengen.
Vanwege zijn moedige houding in de oorlog en zijn grote kanselgaven werd S. door kroon-prinses Beatrix en Claus von Amsberg uitgeno-digd de prediking te verzorgen in de huwelijks-dienst in de Amsterdamse Westerkerk, 10 mrt. 1966. De herv. pred. H.J. Kater leidde de offi-ciële bevestiging van het huwelijk; S. preekte over de tekst Joh. 14:6a: "Ik ben de Weg, de Waarheid en het Leven". S. heeft vanaf zijn 70ste jaar niet meer gepreekt.
S. was een sterke persoonlijkheid met een duidelijk oecumenische uitstraling. Daarbij was hij een enthousiast prediker en een toegewijd zielzorger. Ook bezat hij een grote openheid naar de wereld, vooral ontstaan in zijn Indische tijd. Na zijn terugkeer naar Nederland had hij soms grote moeite met de structuren van zijn kerkverband. Een vergaderkerk lag hem niet. Hij verlangde naar de ene chr. kerk, bij voor-keur met een episcopale organisatie.
