Bryptogram
Een hapklare brok dit keer om de moed erin te houden!
HORIZONTAAL:
3, Het staan te staan is al wat men doet in de oorlog. (5) 6. Dat doe ik in de antwoordronde. (8)
8. Een heleboel soldaten. (5)
10. Hij is van alles, maar in elk geval handig. (5) 12. Van een pluis kun je een haartje maken. (5) 14. Betreur de roem van moeder (5)
15. "Raad eens !" Het is plat en het drijft (5)
VERTICAAL:
1. Gezang maakt mij vrij. (5) 2. Afgesleten groet (4) 4. Immer onberekenbaar. (6) 5. Flink toeval. (4)
7. Bijvoorbeeld op de pudding. (3) 9. Satanisch stukje hout (7)
10. De vent erachter is hemels men om op te eten. (5) 11. Ik heb geboet voor mijn gebrek aan werklust (3) 13. Zo slim als jullie. (3)
Boukje Verheij
Reactie
Hoe mooi is een cultuur?
Kan men met een dagboekschrijver in discussie gaan? Over de inhoud van het dagboek, bedoel ik. Eigenlijk niet. Maar wanneer het dagboek in de openbaarheid is gebracht, of zelfs met het oog op publicatie is
neergeschreven, dan kan en mag het misschien wel. De waag het er op, en hoop dat het enig debat uitlokt. Het gaat om het 'Leids dagboek' in de FRONS van februari 1990, door Anneke Mooi. Nu vind ik haar een aardig persoon, en het secretariaat bij Klassieken heeft nog nooit zo gesmeerd gelopen als sinds haar aanwezigheid het geval is (wagensmeer is van fundamenteel belang voor alle karren). Maar wat zij daar allemaal opschrijft, prikkelt mij ontzettend tot tegenspraak. Het gaat mij niet om haar fraai verwoorde evidentia van het ochtendgevoel, noch om haar
laudatio van de huiselijkheid, maar om haar damnatio van het heden als
die aan de huidige trends een reëel tegenwicht kan bieden', dan moet ik reageren. Ik vind beide beweringen elk zó onzinnig, en in samenhang gebracht nog zó veel meer onzinnig, dat ik werkelijk niet weet aan welk uiteinde met tegenspreken te beginnen.
Vooruit, eerst maar eens 'ons tijdsgewricht'. De ken de argumenten: vervlakking, commercialisering, enzovoort; ik weet welke boosdoeners worden aangewezen: de televisie, de gebrekkige scholing, noem maar op. En dat zou allemaal op ingewikkelde (en ondoorgrondelijke) wijze samen-hangen. Nu wil ik niet gaan beweren dat er niets mis is (wanneer was er overigens voor het laatst niets mis?), maar een paar kanttekeningen zijn op zijn plaats. Om te beginnen, meen ik, is het niet altijd een gebrek aan
cultuur waar men zich aan stoort, maar aan een afwijkende cultuur :
televisie-cultuur, hamburger-cultuur, fitness-cultuur, ga maar door (het doet me vaak wat denken aan de antieke stadion-, amfitheater- of circuscultuur). Allemaal met een recht van bestaan (zolang ik er niet aan mee hoef te doen). Van een teloorgaan van cultuur, in de zin dat de beschaafde boeken-lezer van weleer nu (een generatie of zo later) een ongearticuleerd sprekende, computerspelletjes spelende, junk food etende, televisieverslaafde barbaar is geworden, is m.i. zelden of nooit sprake: de maatschappelijke groep die sommigen als barbaars zouden willen omschrijven (en misschien zijn ze het wel, hoewel ik wat twijfel over de objectieve meting van iemands graad van barbaarsheid), stond in het verleden op een vergelijkbaar niveau wat betreft scholing en belangstelling voor de cultuur van de elite. In eerdere eeuwen was de verhouding tussen de 'beschaafden' en de 'barbaren' nog wel en stuk ongunstiger dan vandaag het geval is: cultuurspreiding (i.e. het pushen van elite-cultuur) is een feit.
allemaal gebeurt: ik ga het rijtje maar eens af. Beeldende kunst: daar is zoveel boeiends te beleven, zeker als we er film en fotografie bijnemen, die twee typische media van onze technologische tijd (dat bedoel ik hier dus niet als een negatieve betiteling!). Toegepaste kunst, design: je komt echt ogen tekort! Architectuur: wat een zeldzaam prachtige gebouwen worden er gebouwd. Literatuur: ik weet er te weinig van, wat ik lees komt me niet erg vernieuwend voor, maar van een neergang is toch zeker geen sprake. Muziek en dans: die hebben beide een ongekende bloei in de twintigste eeuw, niet het minst in de tweede helft. Zelfs in een van de meest vercom-mercialiseerde takken van de muziekbeoefening, de popmuziek, woekert de creativiteit voort, tegen alle simpele marketing-oveiwegingen in: daar worden op ongekende wijze buiten-Europees en Europees in allerlei vari-anten samengesmolten tot een opwindende synthese. Wetenschap in al haar uitingsvormen, laten we die niet vergeten: er is nog nooit eerder zo veel wetenschap beoefend, ook op het alfa—vlak, en het is niet alleen veel, maar het merendeel is ook nog goeie wetenschap. En van nog meer importantie: het denken over wetenschap is nimmer zo hoog ontwikkeld geweest als nu.
Goed, bij alle genoemde cultuuruitingen zit natuurlijk veel shit: maar dat was dus altijd zo. Nemen we bijvoorbeeld op het terrein van de beeldende kunst de Nederlanden in de zeventiende eeuw, 'de Gouden Eeuw van onze kunst': wat een troep produceerde die eeuw, alleen is die shit inmiddels grotendeels weggegooid. Je hebt altijd hele mesthopen nodig om daar parels uit te vissen. Overigens wens ik nu even de vraag te omzeilen, wie er precies uitmaakt wat een parel is, en wat niet; daar is dus over te debatteren. Ik ga hier geen voorbeelden noemen van wat volgens mij parels van recente films of gebouwen of wat dan ook zijn (een hele waslijst!). Liever sta ik even stil bij de dingen die ik niet kan noemen: er is vreselijk veel waar een mens nog nooit van gehoord heeft en wat toch zo ontzettend de moeite waard is. Wanneer je afdaalt uit de ivoren toren van de Altertumswissenschaft en je kijkt eens wat, leest eens wat, neust eens wat: verbluffend zoveel originele cultuur als iedereen zit te bedenken.
gehore gebracht door professionals én amateurs als op opnamen; de hele beweging rond de oude muziek en de authentieke uitvoeringspraktijk, met inbegrip van de vurige debatten die er gevoerd worden: ik doe daar ijverig aan mee en ik weet werkelijk weinig boeienders en levendigers te bedenken! De kan hier allemaal uren over door, maar mijn boodschap is nu wel duidelijk: dit is geen culturele eindtijd, dit is een periode waarin de cultuur net zo springlevend is als in alle andere perioden, en ik denk op veel punten nog wel een stuk levendiger dankzij de toenemende wisselwerking tussen verschuilende delen van de wereld en tussen onszelf en een voortdurend uitdijend verleden.
Ooit was ik zeer nostalgisch van aard, met een vrij geprononceerde afkeer van 'ons tijdsgewricht', en sterk hunkerend naar (onbekende!) verledens: Oudheid, achttiende en negentiende eeuw, eind vijftiger, begin zestiger jaren, mijn eerste bewuste ervaringen en onbetrouwbare herinne-ringen. De heb er nog wel eens last van: dergelijke hunkeringen zijn zeer algemeen, zeker in perioden waarin mensen het gevoel hebben dat de vooruitgang niet alleen winst is (het milieu! als het dan een eindtijd moet zijn, dan is het dat omdat we het ecosysteem en daarmee onszelf vernietigen; technologie heeft gitzwarte schaduwzijden). Leuk tijdverdrijf, die nostalgie: maar eerst kwam ik tot de conclusie dat ik om een veelheid van redenen zeer blij was niet in één van die ooit bewonderde verledens te leven (de Oudheid viel als eerste af: gruwzame samenlevingen), en vervolgens rijpte langzaam het besef, dat cultuur geen conjunctuur heeft, maar in continue verandering is (in verschillende tempi).
En dan nu het tweede punt: de klassieken als 'tegenwicht', ik heb al duidelijk gemaakt dat een tegenwicht volgens mij niet nodig is: de ene kam van de weegschaal daalt niet, dus hoeft er aan de andere kant niets bij. Maar als er al een tegenwicht nodig zou zijn, waarom vooral de Oudheid bestuderen? Elke andere cultuur is ook effectief (of net zo ineffectief): Euripides kan je ook inruilen voor Shakespeare, of voor Kabuki. Of is de klassieke cultuur bevoorrecht omdat het 'onze wortels' zijn? Dat daar een aantal van onze wortels ligt, is niet te ontkennen, en dat is ook uiteindelijk de reden dat onze overheid een aantal types betaalt om er permanent mee bezig te zijn. Maar hoe je vanuit die gedachte komt tot een geprivilegeerde positie van het klassieke erfgoed als 'cultuurbrenger' is mij een raadsel. Van een Grieks epos lezen of een Grieks plastiek contempleren wordt men geen beter/beschaafder mens (overigens houden sommigen het op de Bijbel
of de Koran voor dat doel): dat word je alleen maar (eventueel) door wat er in je eigen kop van gemaakt wordt. Maar als je hersens op die manier werken, reageren ze even goed op cultuurprodukten van niet 2000 jaar, maar 2000 uur oud.
Kennis nemen van 'cultuur' is op zich niet beschavend, ook niet wanneer het de antieke cultuur betreft. Toen de gymnasiale vorming nog
hoogtijdagen beleefde in Europa, braken daar twee wereldoorlogen uit. Een onzinnig argument, maar niet onzinniger dan het argument dat een onderdompeling in klassieke cultuur zou helpen tegen de feilen, of de vermeende feilen, van onze tijd. Wanneer Anneke Mooi oppert dat de belofte die de zestiger jaren in zich droegen ten onder is gegaan in materialisme, dan kan ik daar wel een eindje in meevoelen. Maar dat materialisme, dat carrière-denken, is nu net heel sterk onder jonge intellectuelen, ook van het soort dat door lectuur van de klassiekn tot betere gedachten had moeten geraken. Misschien was de dosis Oudheid niet groot genoeg; of biedt de Oudheid hier misschien niet de juiste voorbeelden? Xenophons neerbuigende woorden over wie moet werken voor zijn brood, Seneca's prediking van onthechting, terwijl hij natuurlijk wel zo verstandig was te zorgen voor een achterdeur van een paar miljoen, van die
levenswijsheden als 'habere est posse', 'assem habeas assem valeas', het lijkt allemaal aan te zetten tot buitengewoon graaierig materialisme. Dan kunnen we in dit geval beter het Nieuwe Testament ter hand nemen dan de klassieken (of rekenen we het Nieuwe Testament voor het gemak ook onder 'Oudheid'?).
Oudheid geen inspiratie zouden kunnen vinden: die mogen we daar halen, zoals onze cultuur hem daar al vaak gehaald heeft (vaak met de verkeerde argumenten). Nota bene: ik zeg inspiratie; het is een misverstand te denken dat de post-renaissancistische Europeaan beschaafd was ten gevolge van zijn voorliefde voor de Oudheid. Maar inspiratie is ook overal elders te halen. Als bijvoorbeeld onze tijd met langer in eerste instantie naar de Grieks-Romeinse wereld wil kijken, dan is dat helaas slecht voor de werkgelegenheid in onze branche, maar verder op geen enkele wijze ver-werpelijk.
Waarom ik me dan dagelijks, of laat ik zeggen regelmatig, met de Oudheid bezig houd? Omdat het een stuk geschiedenis betreft dat aandacht verdient, zoals alle stukken geschiedenis aandacht verdienen. Aan speciali-satie is niet te ontkomen, en in mijn geval is het de Oudheid geworden, omdat dat voorgekookt lag in mijn maatschappelijke en persoonlijke achtergronden (gymnasiale opleiding, het bestaan van academische posities in dit veld, irrationele sym- en antipathieën) én natuurlijk toeval (ik ben een afgedwaald mediëvist). Maar de oorzaak is niet een absolute voorkeur voor die wereld van de Oudheid, en al helemaal niet de gedachte dat daar iets bijzonders, in absolute termen, te halen zou zijn. De wil zelfs gaarne de stelling verdedigen (niet hier, maar bij een andere gelegenheid), dat de beste manier om je op een gegeven moment op de bestudering van de Oudheid voor te bereiden niet een onderdompeling in Oudheid en nog meer Oudheid is, maar juist een openstaan voor alles wat buiten de Oudheid ligt. Dus voor mij niet de Oudheid als een vlucht uit het heden, of als en bijzondere bevruchting van het heden, maar juist dat heden (de wetenschap, de cultuur in al zijn verschijningsvormen: kortom, het menselijk denken en scheppen van hier en nu) als weg tot een begrip, ons begrip, van het verleden. Er is een aantal goede redenen te bedenken om de Oudheid te bestuderen. Er is geen reden om het niet te doen, of het moest zijn dat dan door deze of gene aan de Grieks-Romeinse cultuur en de bestudering daarvan een bijzondere beschavende werking wordt toegeschreven. Een dergelijke bijzondere beschavende werking bestaat niet; gelukkig hebben we er ook geen enkele behoefte aan, want we leven in ons eigen hoogbeschaafde tijdsgewricht.
Oplossingen Bryptogram
HORIZONTAAL:
3. grata; 6. response; f . legio; 10. manus; 12. pilus; 14. maere; IS. rans. VERTICAAL:
1. tnclos; 2. vale; 4. femina; 5. fors; 7. vel; 9. lucifer; 10. manna; 11. lui; 13. vos.
Uitkijk.
Deze keer beveelt de FRONS alleen museumbezoek aan Amsterdam, kunsthistorisch centrum:
Etrusken en Romeinen, diacursus (voor wie de Etniskententoonstelling Allard Piersonmuseum gemist heeft ?).
Vanaf 7 maan. Inlichtingen: tel. 020-265490.
Groningen, Groninger museum: (di-za 10-17 u. ; zo. 13-17 u.). Groningen 1040. archeologisch-historische tentoonstelling. Leiden, Rijksmuseum van Oudheden: Oog in oog met Grieken, Etrusken en Romeinen.
Tentoonstelling. Vanaf 9 maart.
Leiden, Rijksmuseum van Oudheden, filmzaal:
De Zeevolken in de Griekse Bronsrjjd. lustrumsymposium van het archeologisch dispuut R.E.U.V.E.N.S.
Za. 28 april, 14.00 u.
Nijmegen, Provinciaal museum G.M.Kam. (di-za 10-17 u., zo. 13-17 u.)
Schatkamer van Gelderse Oudheden, tentoonstelling van 400 bijzondere voorwerpen van zo'n 1000-5000 jaar oud, daterend van de nieuwe steentijd tot de vroege middeleeuwen. Tot 6 mei.
Detmold (BRD), Lippisches Landesmuseum.
(di-vr. 9-12 n., 14-17.30. u. ra. 9-12.30 u. m. 10-17.30 u.) 2000 Jahre Romer in Westfalen, tentoonstelling. 29 april t/m 5 augustus.
Anne Marie Jansen
