ZONNEDIJKEN ZIJN GOED TE BEHEREN
• On der d e standaar
d zonnepan elen op
rekk en groeit een stevi ge gr
asmat
die k ort moet wor den g ehou den. Er is
voldoen de ruimte on der pan
elen voor
schapen of m aaimachin es.
IS UW DIJK GESCHIKT VOOR ZONNE-ENERGIE?
De omslag naar duurzame energie is een nationale en ruimtelijke opgav
e en ver gt
meters mak en. Het onderzoek ‘zon op dijken’ v
an STOW A, toont aan dat de dijk en
van Nederland alle huishoudens potentieel v an zonne-energie kunnen v
oorzien.
Maar niet elke dijk is gesc hikt voor
zonne-energie.
Dijk en zi jn er voor onze vei
-
ligheid bi j hoogw ater
. Een combinatie met
zonnepanelen mag de w aterk ering
nooit ver zwakk en. Maar met een
juiste opstelling kan zonne-ener
gie de dijk ook
vers terk en.
Dijk en dr agen ook het karakt er van ons landsc hap. Het
zijn historisc he lint
en
waarlangs we
wonen, bew egen en het landschap
beleven.
Bij sommig e di
jktypen
kan zonne-energie die lint en vers
terk en.
In het onderzoek
‘zon op dijk en’ w ordt berek end dat de drie meest
kansrijk e
dijktypen samen cir
ca 700.000 huishoudens van
electriciteit kunnen voor
zien..
Dat is een subs tantiële bijdr
age voor wat erschappen om in
2025 klimaatneu -
traal t e operer
en en input v oor de regionale ener
gie str ategieën (RES).
Met deze zonnewi jzer kunt u kijk
en hoe kansrijk uw di jk is.
JOOST BUNTSMA | Directeur STOW A
ZONNEDIJKEN ZIJN AFGESCHERMD
• D ijk vla kken met PV- sys tem en wo rden
met , bij h et g ebi ed p ass end e hek ken ,
afg era ste rd v oor p ubl iek . Ook e en s loo t
in d e tee n van d e dijk i s ges chi kt a ls
bar riè re.
• P V-s yst emen word en d ief sta l- en
van dalis meb est end ig g ema akt .
DE TECHNIEK VAN ZONNE-ENERGIE
DE TECHNIEK VAN ZONNE-ENERGIE
Standaar d zonnepanelen
op rekk en zi jn met de huidig e st and van de tec hniek
het mees t haalbar e sy
steem om toe
te passen op
dijk en. Deze photo
volt aïsche
(PV) syst emen zijn in allerlei v
ormen en kleur en zijn v
erkrijgbaar .
In ontwikk eling zi
jn zonnepanelen en -cellen
die in verhar ding of
bekleding
geïnt egreer d zi jn. In weg en en fietspaden w
ordt daarmee geëxperiment eerd.
In de toek omst kunnen dit
haalbare alter natieven wor den voor verhar de delen
van het di jkprofiel.
Zonnecellen ver werkt in matt en kunnen op ter
mijn de g raszode verv angen als
dijkbekleding.
Innovaties kunnen bi
jdrag en aan golfslag wering in het
buiten -
talud.
Tot slot zi jn ther mische
winningsyst emen (PT -panelen) kansri
jk, zi j het op klei -
ne schaal en met een lokale afnemer in de nabi jheid.
STAND AARD ZONNEPANELEN
• Standaar dpaneel van 1,0 bij 1,7 m eter.
• Pr emiumpaneel h
eeft hog er ren dem ent.
• Standaar dpanelen op r ekken.
• Gekleurde , geprin te of All black-pan elen.
• Glas in glas panelen zijn tr anspar
anter .
• Thermisch e panelen lever
en warmte in
plaats van elektri citeit.
INNOVA TIES
• Bifaci al panelen di e aan twee zijden
en ergi e opwekken.
• SolaRoad/ Solarrevetm ent: Z onnecellen
di e in verhardin
g worden verwerkt.
• Film-Solarmatten: Fle xibele matten o
f
film s die dijkbekledin g kunnen
vervan gen.
• Raatcellen (SELS). Kleine cellen di e
fle xibel geschak
eld kunnen wor den en
dijkbekledin g vervangen.
ZONNEDIJKEN SLUITEN GOED AAN OP
HET ENERGIENETWERK
• D e pan ele n slu ite n aan o p het
ene rgi ene tw erk ( 10 k V). E en l ang e
afs tan d tot e en a ans lui tpu nt v erg t
hoge re i nve ste ring en.
ZONNEDIJKEN ZIJN ROBUUST EN VEILIG
• D e fun der ing v an P V-s yst em en m ag
gee n ero sie v ero orz ake n en d e dijk
onde rm ijn en.
• H et g ras tal ud k rij gt v old oen de w ate r,
lic ht e n luc ht v oor e en s tev ige z ode .
• N ieu we P V-s yst em en k unn en a ls
inn ova tie ve d ijk bek led ing d e dijk i n de
toe kom st s ter ker m ake n en o nde rde el
wor den v an d e wat erk eri ng.
EER BEH 10kV
WERK NET IG VEIL K STER
Standaard zonnepanelen Innovaties
TECHNISCHE VOORW AARDEN
ZON OP DIJKEN
ZONNEWIJZER
PROEFPROJECTEN ZON OP DIJKEN
Een consortium onder leiding van TNO - SEAC voert in 2019 en 2020 een proefproject uit op de Knardijk in Flevoland en de Spuikomdijk bij Ritthem in Zeeland. Hierin worden verschillende PV-systemen integraal in de praktijk onderzocht op de effecten op de beleving, veiligheid en het beheer van de dijk.
Contactpersoon: Hans de Neve | [email protected]
MEER WETEN?
Het onderzoeksrapport ‘zon op dijken’ (nr. 2018-76) is te vinden op: https://www.stowa.nl/publicaties
Het onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van het consortium Zon op dijken:
Rijkswaterstaat, de Waterschappen/Hoogheemraadschappen Zuiderzeeland, Hollands Noorderkwartier, Hollandse Delta, Scheldestromen, Rijnland, Rivierenland, Noorderzijlvest, Waternet, de Provincies Flevoland en Zeeland, de gemeente Amsterdam, SEAC en ECN onder leiding van STOWA.
Contactpersoon Stowa:
Marco van Schaik, [email protected]
Het onderzoek werd uitgevoerd door:
Terra Incognita/Xi-ontwerp | Jan Maurits van Linge NLlandschap | Hermine der Nederlanden
Royal Haskoning DHV | Jan Valk, Leslie Moyaart en Bas Vet
Vormgeving: Vormgeving Studio B | Brigitte Beenen
Illustraties: Terra Incognita/Xi-ontwerp | Jan Maurits van Linge Fotomontages: Dewitproducties
Druk: DPP, Houten
76
2018A [email protected] www.stowa.nlTEL 033 460 32 00 Stationsplein 89 3818 LE AMERSFOORT POSTBUS 2180 3800 CD AMERSFOORT
ZONNEDIJKEN ZIJN GOED TE BEHEREN
• Onder de standaard zonnepanelen op rekken groeit een stevige grasmat die kort moet worden gehouden. Er is voldoende ruimte onder panelen voor schapen of maaimachines.
IS UW DIJK GESCHIKT VOOR ZONNE-ENERGIE?
De omslag naar duurzame energie is een nationale en ruimtelijke opgave die ver- eist dat we meters maken. Het onderzoek ‘Zon op dijken’ van STOWA, toont aan dat de dijken van Nederland alle huishoudens potentieel van zonne-energie kunnen voorzien.
Maar niet elke dijk is geschikt voor zonne-energie. Dijken zijn er voor onze vei- ligheid bij hoogwater. Zonnepanelen mogen waterkeringen nooit verzwakken.
Maar met een juiste opstelling kunnen ze een dijk ook versterken.
Dijken dragen het karakter van ons landschap. Het zijn historische linten waar- langs we wonen, bewegen en het landschap beleven. Bij sommige dijktypen kan zonne-energie die linten versterken.
In het onderzoek ‘Zon op dijken’ wordt berekend dat de drie meest kansrijke dijktypen samen circa 700.000 huishoudens van elektriciteit kunnen voorzien.
Dat is een substantiële bijdrage van waterschappen. Het helpt ze om in 2025 klimaatneutraal te opereren en geeft concrete input voor de Regionale Energie Strategieën (RES).
Met deze Zonnewijzer kunt u kijken hoe kansrijk uw dijk is.
JOOST BUNTSMA | Directeur STOWA
ZONNEDIJKEN ZIJN AFGESCHERMD
• Dijkvlakken met PV-systemen worden met bij het gebied passende hekken afgeschermd voor publiek. Ook een sloot in de teen van de dijk is geschikt als barrière.
• PV-systemen worden diefstal- en vandalismebestendig gemaakt.
DE TECHNIEK VAN ZONNE-ENERGIE
DE TECHNIEK VAN ZONNE-ENERGIE
Standaard zonnepanelen op rekken zijn met de huidige stand van de techniek het meest haalbare systeem om toe te passen op dijken. Deze photo voltaïsche (PV) systemen zijn in allerlei vormen en kleuren verkrijgbaar.
In ontwikkeling zijn zonnepanelen en -cellen die in verharding of bekleding geïntegreerd zijn. In wegen en fietspaden wordt daarmee geëxperimenteerd. In de toekomst kunnen dit haalbare alternatieven worden voor verharde delen van het dijkprofiel.
Zonnecellen verwerkt in matten kunnen op termijn de graszode vervangen als dijkbekleding. Innovaties kunnen bijdragen aan golfslagwering in het buiten- talud.
Tot slot zijn thermische winningsystemen (PT-panelen) kansrijk, zij het op klei- ne schaal en met een lokale afnemer in de nabijheid.
STANDAARD ZONNEPANELEN
• Standaardpaneel van 1,0 bij 1,7 meter
• Premiumpaneel heeft hoger rendement
• Standaardpanelen op rekken
• Gekleurde, geprinte of All black-panelen
• Glas in glas panelen zijn transparanter
• Thermische panelen leveren warmte in plaats van elektriciteit
INNOVATIES
• Bifacial panelen die aan twee zijden energie opwekken
• SolaRoad/Solarrevetment: zonnecellen die in verharding worden verwerkt
• Film-Solarmatten: flexibele matten of films die dijkbekleding kunnen
vervangen
• Raatcellen (SELS): kleine cellen die flexibel geschakeld kunnen worden en dijkbekleding vervangen
ZONNEDIJKEN SLUITEN GOED AAN OP HET ENERGIENETWERK
• De panelen sluiten aan op het energienetwerk (10 kV). Een lange afstand tot een aansluitpunt vergt hogere investeringen.
ZONNEDIJKEN ZIJN ROBUUST EN VEILIG
• De fundering van PV-systemen mag geen erosie veroorzaken en de dijk ondermijnen.
• Het grastalud krijgt voldoende water, licht en lucht voor een stevige zode.
• Nieuwe PV-systemen kunnen als innovatieve dijkbekleding de dijk in de toekomst sterker maken en onderdeel worden van de waterkering.
BE HEE R
10kV NE TW ERK VE ILI G
ST ERK Standaard zonnepanelen Innovaties
TECHNISCHE VOORWAARDEN
ZON OP DIJKEN
ZONNEWIJZER
PROEFPROJECTEN ZON OP DIJKEN
Een consortium on der lei
ding van TN O - SEA
C voert in 2019 en
2020 een pr oefproject uit op de Kn
ardijk in Flevoland
en de
Spuikom dijk bij Ritthem
in Zeelan d. Hi erin worden verschillen
de
PV-systemen in tegraal
in de praktijk onderzoch
t op de effecten
op beleving, veili ghei
d en het beh eer van de dijk.
Contactpersoon: Han
s de N eve | den
[email protected]
MEER WETEN?
Het on derzoeksr apport ‘Zon op dijk
en’ (nr. 2018-76) is te
vinden op: www .stowa.nl/publicati
es
Het onderzoek wer d uitgevoer
d in opdracht v an het
consortium Zon op dijk en:
Rijkswaterstaat, de W aterschappen/Hoogh
eemraadschappen
Zui derzeelan d, H
ollands N oorderkwarti er, H
ollandse Delta,
Scheld estrom en, Rijnland, Rivi
erenlan d, N oorderzijlvest,
Watern et, de pr
ovinci es Flevoland en Z
eeland, d e gem eente
Amster dam, SEA C en ECN onder lei
ding van STOW
A.
Contactpersoon STOW A:
Mar co van Schaik, [email protected]
Het onderzoek wer d uitgevoer
d door:
Terr a Incognita/Xi-on twerp | Jan M
aurits van Linge
NLlandschap | H ermine d
er Ned erlanden
Royal Hask oningDHV | J an Valk, Lesli
e Moyaart en Bas V et
Vorm gevin g: Vorm
gevin g Studi
o B | Brigitte Been en
Illustrati es: Terr a Incognita/Xi-on twerp | Jan M
aurits van Linge
Fotomon tages: Dewitpr oducti
es
Druk: DPP, H outen
2018 A
76
[email protected] www.stowa.nl
TEL 033 460 32 00 splein 89 3818 LE AMERSFOORT POSTBUS 2180 3800 CD AMERSFOORT Station
ZONNEDIJKEN ZIJN GOED TE BEHEREN
• Onder de standaard zonnepanelen op rekken groeit een stevige grasmat die kort moet worden gehouden. Er is voldoende ruimte onder panelen voor schapen of maaimachines.
IS UW DIJK GESCHIKT VOOR ZONNE-ENERGIE?
De omslag naar duurzame energie is een nationale en ruimtelijke opgave die ver- eist dat we meters maken. Het onderzoek ‘Zon op dijken’ van STOWA, toont aan dat de dijken van Nederland alle huishoudens potentieel van zonne-energie kunnen voorzien.
Maar niet elke dijk is geschikt voor zonne-energie. Dijken zijn er voor onze vei- ligheid bij hoogwater. Zonnepanelen mogen waterkeringen nooit verzwakken.
Maar met een juiste opstelling kunnen ze een dijk ook versterken.
Dijken dragen het karakter van ons landschap. Het zijn historische linten waar- langs we wonen, bewegen en het landschap beleven. Bij sommige dijktypen kan zonne-energie die linten versterken.
In het onderzoek ‘Zon op dijken’ wordt berekend dat de drie meest kansrijke dijktypen samen circa 700.000 huishoudens van elektriciteit kunnen voorzien.
Dat is een substantiële bijdrage van waterschappen. Het helpt ze om in 2025 klimaatneutraal te opereren en geeft concrete input voor de Regionale Energie Strategieën (RES).
Met deze Zonnewijzer kunt u kijken hoe kansrijk uw dijk is.
JOOST BUNTSMA | Directeur STOWA
ZONNEDIJKEN ZIJN AFGESCHERMD
• Dijkvlakken met PV-systemen worden met bij het gebied passende hekken afgeschermd voor publiek. Ook een sloot in de teen van de dijk is geschikt als barrière.
• PV-systemen worden diefstal- en vandalismebestendig gemaakt.
DE TECHNIEK VAN ZONNE-ENERGIE
DE TECHNIEK VAN ZONNE-ENERGIE
Standaard zonnepanelen op rekken zijn met de huidige stand van de techniek het meest haalbare systeem om toe te passen op dijken. Deze photo voltaïsche (PV) systemen zijn in allerlei vormen en kleuren verkrijgbaar.
In ontwikkeling zijn zonnepanelen en -cellen die in verharding of bekleding geïntegreerd zijn. In wegen en fietspaden wordt daarmee geëxperimenteerd.
In de toekomst kunnen dit haalbare alternatieven worden voor verharde delen van het dijkprofiel.
Zonnecellen verwerkt in matten kunnen op termijn de graszode vervangen als dijkbekleding. Innovaties kunnen bijdragen aan golfslagwering in het buiten- talud.
Tot slot zijn thermische winningsystemen (PT-panelen) kansrijk, zij het op klei- ne schaal en met een lokale afnemer in de nabijheid.
STANDAARD ZONNEPANELEN
• Standaardpaneel van 1,0 bij 1,7 meter
• Premiumpaneel heeft hoger rendement
• Standaardpanelen op rekken
• Gekleurde, geprinte of All black-panelen
• Glas in glas panelen zijn transparanter
• Thermische panelen leveren warmte in plaats van elektriciteit
INNOVATIES
• Bifacial panelen die aan twee zijden energie opwekken
• SolaRoad/Solarrevetment: zonnecellen die in verharding worden verwerkt
• Film-Solarmatten: flexibele matten of films die dijkbekleding kunnen vervangen
• Raatcellen (SELS): kleine cellen die flexibel geschakeld kunnen worden en dijkbekleding vervangen
ZONNEDIJKEN SLUITEN GOED AAN OP HET ENERGIENETWERK
• De panelen sluiten aan op het energienetwerk (10 kV). Een lange afstand tot een aansluitpunt vergt hogere investeringen.
ZONNEDIJKEN ZIJN ROBUUST EN VEILIG
• De fundering van PV-systemen mag geen erosie veroorzaken en de dijk ondermijnen.
• Het grastalud krijgt voldoende water, licht en lucht voor een stevige zode.
• Nieuwe PV-systemen kunnen als innovatieve dijkbekleding de dijk in de toekomst sterker maken en onderdeel worden van de waterkering.
BE HEE R
10kV NE TW ERK VE ILI G
ST ERK
Standaard zonnepanelen InnovatiesTECHNISCHE VOORWAARDEN
ZON OP DIJKEN
ZONNEWIJZER
PROEFPROJECTEN ZON OP DIJKEN
Een consortium on der lei
ding van TN O - SEA
C voert in 2019 en
2020 een pr oefproject uit op de Kn
ardijk in Flevoland
en de
Spuikom dijk bij Ritthem in Z
eeland. Hi erin worden verschillen
de
PV-systemen in tegraal
in de praktijk onderzoch t op de effecten
op beleving, veili ghei
d en het beh eer van de dijk.
Contactpersoon: Han s de N eve | den
MEER WETEN?
Het on derzoeksr apport ‘Zon op dijk
en’ (nr. 2018-76) is te
vinden op: www .stowa.nl/publicati
es
Het onderzoek wer d uitgevoer d in opdracht v
an het
consortium Zon op dijk en:
Rijkswaterstaat, de W aterschappen/Hoogh
eemraadschappen
Zui derzeelan d, H ollands N oorderkwarti er, H
ollandse Delta,
Scheld estrom en, Rijnland, Rivi
erenlan d, N oorderzijlvest,
Watern et, de pr
ovinci es Flevoland en Z
eeland, d e gem eente
Amster dam, SEA C en ECN onder lei
ding van STOW A.
Contactpersoon STOW A:
Mar co van Schaik, [email protected]
Het onderzoek wer d uitgevoer
d door:
Terr a Incognita/Xi-on twerp | Jan M
aurits van Linge
NLlandschap | H ermine d
er Ned erlanden
Royal Hask oningDHV | J an Valk, Lesli
e Moyaart en Bas V et
Vorm gevin g: Vorm gevin g Studi o B | Brigitte Been
en
Illustrati es: Terr a Incognita/Xi-on twerp | Jan M
aurits van Linge
Fotomon tages: Dewitpr oducti
es
Druk: DPP, H outen
2018 A
76
[email protected] www.stowa.nl
TEL 033 460 32 00 splein 89 3818 LE AMERSFOORT Station
POSTBUS 2180 3800 CD AMERSFOORT
Heeft het dijktalud een gunstige expositie?
Helling van circa 1:3 op overwegend het westen, zuiden en oosten.
Gaat het om een bestaande dijk of wordt de dijk versterkt of aangepast?
JA Heeft de dijk continue en lange
rechtstanden zonder beplanting en bebouwing (langer dan 500 meter)?
BESTAANDE DIJK Binnentalud:
Geschikt voor zon op dijk!
Gebruik zonnepanelen op rekken.
Buitentalud:
Nog niet geschikt.
Wacht kansrijke innovaties in de toekomst af.
Aangepaste dijkBestaande dijk
JA JA
NEE NEE NEE
Heeft de dijk een robuuste maat (o.a. minimaal 3 meter hoog)?
Korte termijn Lange termijn
KANSRIJKE DIJKTYPEN VOOR ZON OP DIJKEN
De volgende dijktypen* komen uit het onderzoek naar voren als zeer kansrijk voor grootschalige zonne-energie:
• Wakerzeedijken van Noord Nederland
• Wakerzeedijken van het Zuidwestelijke zeekleigebied
• Meerdijken van het oude en nieuwe land en compartimenteringsdijken
• Gesloten dammen
In het onderzoeksrapport ‘Zon op dijken’ wordt de kansrijkheid van alle dijken in Nederland benoemd.
* dijktypen uit Dijkenatlas van Nederland (Lola, 2014)
LANDSCHAPSBOUWSTENEN ZON OP DIJK
DE DIJK IS ‘DE BAAS’ ALS LANDSCHAPPELIJK LINT
De opstelling van zonnepanelen benadrukt de lange continue lijn van de dijk. Die wordt zo min mogelijk onderbroken. De top en de voet van de dijk blijven groen, zodat de zonnepanelen ondergeschikt blijven aan het groene lint. PV-systemen stralen rust uit en reflecteren niet. Bij dijkovergangen en cultuurhisto- rische objecten worden de PV-systemen onderbroken en in een groene dijk gezet.
ZONNEDIJKEN ALS NATUURLIJKE LIJN EN VERBINDING PV-systemen vergroten de ecologische diversiteit van het bloem- rijk grasland naast en onder de panelen, door kleine verschillen in microklimaat met nat-droog en licht-schaduw gradiënten. De inrichting van de berm en sloten alsook het maaibeheer kan de dijk als natuurlijke verbinding versterken.
ZONNEDIJKEN STIMULEREN MEERVOUDIG RUIMTEGEBRUIK Energiewinning op de dijk voegt een gebruiksfunctie toe aan de dijk. Zonnedijken bieden mogelijkheden voor meervoudig ruim- tegebruik, bijvoorbeeld recreatie en educatie. Ook de bundeling met andere duurzame energiebronnen (zoals wind) is kansrijk.
Dijk ligt op het noorden Niet geschikt! Dijken die overwegend
op het noorden liggen brengen te weinig capaciteit op.
Dijk heeft korte rechtstanden en/of veel bochten.
Dijk is niet geschikt voor grootschalige, aaneengesloten PV-systemen die de lijn van de dijk in
het landschap versterken. Overweeg kleinschalige PV/PT opstelling gericht
op aanwonende afnemers.
START HIER
WELKE DIJK IS KANSRIJK VOOR GROOTSCHALIGE ZONNE-ENERGIE?
AANPASSINGEN VAN DE DIJK OP LANGE TERMIJN Geschikt voor zon op dijk!
Door innovatieve en golfbestendige verhardingen en dijkbekleding kunnen binnen- en buitentalud worden benut.
Integreer PV-systemen in het dijkprofiel met solarmatten,
solarfilms en SolaRoads.
Landschappelijke inpassing Zon op dijk!
Schakel ruimtelijk en technisch ontwerpers in om de kansen te
verzilveren.
Benut de landschapsbouwstenen Zon op dijk!
ORGANISATIE Zon op dijk!
Overleg met alle betrokkenen (contractvorm, beheer, beleid,
pacht, etc.).
TECHNISCHE VOORWAARDEN Zon op dijk!
Check de technische voorwaarden.
Veiligheid waterkering staat voorop.
AANPASSINGEN VAN DE DIJK OP KORTE TERMIJN
Binnentalud:
Geschikt voor zon op dijk!
Gebruik zonnepanelen op rekken.
Benut SolaRoads bij nieuwe paden en verharde delen.
Buitentalud:
Nog niet geschikt.
Wacht kansrijke innovaties in de toekomst af.
Dijk is lager dan 3 meter en/of kleinschalig.
Niet geschikt! Dijk heeft te weinig ruimte voor inpassing van grootschalige zonne-energie.
De landzijde van de waterkeringen in Noord Nederland ligt optimaal voor zonne-energie. Het landschap van zee- kleipolders is weids en grootschalig. Opstellingen van zon- nepanelen onderstrepen de continue lijn van de dijk. Door de top en teen van de dijk groen te laten wordt het groene lint behouden. De zonnedijk is herkenbaar door de loper van zonnepanelen die soms wordt onderbroken door dijk- overgangen (1).
Meerdijken (2) zijn oude of nieuwe dijken in voormalig open zeegebied en nieuwe droogmakerijen. De dijken zijn vergelijkbaar met zeedijken. Ze hebben lange recht- standen, een robuust asymmetrisch profiel en weinig beplanting of bebouwing op of rond de dijk. Buitendijks is de teen van de dijk vaak verhard met betonblokken en/
of betonzuilen. De top en de binnenzijde zijn met gras be- kleed. De binnentaluds zijn op korte termijn erg geschikt voor PV-systemen bij een versterkingsopgave, de buiten- taluds na innovaties. Oude meerdijken zijn diverser en ver- gen meer maatwerk.
Als een dijk optimaal wordt doorontwikkeld voor zon- ne-energie ontstaat een nieuw dijktype. Deze energiedijk (3) wordt dan een robuuste klimaatdijk met overmaat, ook voor optimale waterveiligheid, op de lange termijn.
De energiedijk krijgt een nieuwe uitstraling met top tot teen panelen en innovatieve materialen voor dijkbekle- ding en onderhoudswegen. Ook andere functies, zoals windenergie, recreatie en natuur, krijgen een plek in het profiel. Als voorbeeld werd in de studie ‘Zon op dijken’ een gesloten dam gebruikt.
ZON OP NIEUWE ENERGIEDIJK ZON OP VERSTERKTE DIJK
ZON OP BESTAANDE DIJK
3 2
1
BAAS
ECO
MULTI
i
Heeft het dijktalud een gunstige expositie?
Helling van circa 1:3 op overwegend het westen, zuiden en oosten.
Gaat het om een bestaande dijk of wordt de dijk versterkt of aangepast?
JA Heeft de dijk continue en lange
rechtstanden zonder beplanting en bebouwing (langer dan 500 meter)?
BESTAANDE DIJK Binnentalud:
Geschikt voor zon op dijk!
Gebruik zonnepanelen op rekken.
Buitentalud:
Nog niet geschikt.
Wacht kansrijke innovaties in de toekomst af.
Aangepaste dijkBestaande dijk
JA JA
NEE NEE NEE
Heeft de dijk een robuuste maat (o.a. minimaal 3 meter hoog)?
Korte termijn Lange termijn
KANSRIJKE DIJKTYPEN VOOR ZON OP DIJKEN
De volgende dijktypen* komen uit het onderzoek als zeer kansrijk voor grootschalige zonne-energie:
• Wakerzeedijken van Noord Nederland.
• Wakerzeedijken van het Zuidwestelijke Zeekleigebied.
• Meerdijken van het oude en nieuwe land en compartimenteringsdijken.
• Gesloten dammen.
In het onderzoeksrapport ‘Zon op dijken’ wordt de kansrijkheid van alle dijken in Nederland benoemd.
* dijktypen uit Dijkenatlas van Nederland Lola 2014
LANDSCHAPSBOUWSTENEN ZON OP DIJK
DE DIJK IS ‘DE BAAS’ ALS LANDSCHAPPELIJK LINT
De opstelling van zonnepanelen benadrukken de lange continue lijn van de dijk en worden zo min mogelijk onderbroken. De top en de voet van de dijk blijven groen zodat de zonnepanelen on- dergeschikt blijven aan het groene lint. PV-systemen stralen rust uit en reflecteren niet. Bij dijkovergangen en cultuurhistorische objecten worden de PV-systemen onderbroken en in een groene dijk gezet.
ZONNEDIJKEN ALS NATUURLIJKE LIJN EN VERBINDING PV-systemen vergroten de ecologische diversiteit van het bloem- rijk grasland naast en onder de panelen door kleine verschillen in microklimaat met nat-droog en licht-schaduw gradiënten. De inrichting van de berm en sloten als ook het maaibeheer kan de dijk als natuurlijke verbinding versterken.
ZONNEDIJKEN STIMULEREN MEER MEERVOUDIG RUIMTEGEBRUIK
Energiewinning op de dijk voegt een gebruiksfunctie toe aan de dijk. Zonnedijken geven aanleiding voor meer vormen van meer- voudig ruimtegebruik voor bijvoorbeeld recreatie en educatie.
Ook de bundeling met andere duurzame energiebronnen (zoals wind) is kansrijk.
Dijk ligt op het noorden Niet geschikt! Dijken die overwegend
op het noorden liggen brengen te weinig capaciteit op.
Dijk heeft korte rechtstanden en/of veel bochten.
Dijk is niet geschikt voor grootschalige, aaneengesloten PV-systemen die de lijn van de dijk in
het landschap versterken. Overweeg kleinschalige PV/PT opstelling gericht
op aanwonende afnemers.
START HIER
WELKE DIJK IS KANSRIJK VOOR GROOTSCHALIGE ZONNE-ENERGIE?
AANPASSINGEN VAN DE DIJK OP LANGE TERMIJN Geschikt voor zon op dijk!
Door innovatieve en golfbestendige verhardingen en dijkbekleding kunnen binnen- en buitentalud worden benut.
Integreer PV-systemen in het dijkprofiel met solarmatten,
solarfilms en SolaRoads.
Landschappelijke inpassing Zon op dijk!
Schakel ruimtelijk en technisch ontwerpers in om de kansen te
verzilveren.
Benut de landschapsbouwstenen Zon op dijk!
ORGANISATIE Zon op dijk!
Overleg met alle betrokkenen (contractvorm, beheer, beleid,
pacht, etc.).
TECHNISCHE VOORWAARDEN Zon op dijk!
Check de technische voorwaarden.
Veiligheid waterkering staat voorop.
AANPASSINGEN VAN DE DIJK OP KORTE TERMIJN
Binnentalud:
Geschikt voor zon op dijk!
Gebruik zonnepanelen op rekken.
Benut SolaRoads bij nieuwe paden en verharde delen.
Buitentalud:
Nog niet geschikt.
Wacht kansrijke innovaties in de toekomst af.
Dijk is lager dan 3 meter en/of kleinschalig.
Niet geschikt! Dijk heeft te weinig ruimte voor inpassing van grootschalige zonne-energie.
De landzijde van de waterkeringen in Noord Nederland ligt optimaal voor zonne-energie. Het landschap van zee- kleipolders is weids en grootschalig. Opstellingen van zon- nepanelen onderstrepen de continue lijn van de dijk. Door de top en teen van de dijk groen te laten wordt het groene lint behouden. De zonnedijk is herkenbaar door de loper van zonnepanelen die soms wordt onderbroken door dijk- overgangen (1).
Meerdijken (2) zijn oude of nieuwe dijken in voormalig open zeegebied en nieuwe droogmakerijen. De dijken zijn vergelijkbaar met de zeedijken met lange rechtstanden, een robuust asymmetrisch profiel en weinig beplanting of bebouwing op of rond de dijk. Buitendijks is de teen van de dijk vaak verhard met betonblokken en/of betonzuilen.
De top en de binnenzijde zijn met gras bekleed. De binnen- taluds zijn op korte termijn erg geschikt voor PV-systemen bij een versterkingsopgave, de buitentaluds na innovaties.
Oude meerdijken zijn diverser en vergen meer maatwerk.
Als een dijk optimaal wordt doorontwikkeld voor zon- ne-energie ontstaat een nieuw dijktype. Deze energiedijk (3) wordt dan een robuuste klimaatdijk met overmaat, ook voor optimale waterveiligheid, op de lange termijn.
De energiedijk krijgt een nieuwe uitstraling met top tot teen panelen en innovatieve materialen voor dijkbekle- ding en onderhoudswegen. Ook andere functies, zoals windenergie, recreatie en natuur, krijgen een plek in het profiel. Als voorbeeld werd een gesloten dam gebruikt in de studie.
ZON OP NIEUWE ENERGIEDIJK ZON OP VERSTERKTE DIJK
ZON OP BESTAANDE DIJK
3 2
1
BAAS
ECO
MULTI
i
Heeft het dijktalud een gunstige expositie?
Helling van circa 1:3 op overwegend het westen, zuiden en oosten.
Gaat het om een bestaande dijk of wordt de dijk versterkt of aangepast?
JA Heeft de dijk continue en lange
rechtstanden zonder beplanting en bebouwing (langer dan 500 meter)?
BESTAANDE DIJK Binnentalud:
Geschikt voor zon op dijk!
Gebruik zonnepanelen op rekken.
Buitentalud:
Nog niet geschikt.
Wacht kansrijke innovaties in de toekomst af.
Aangepaste dijkBestaande dijk
JA JA
NEE NEE NEE
Heeft de dijk een robuuste maat (o.a. minimaal 3 meter hoog)?
Korte termijn Lange termijn
KANSRIJKE DIJKTYPEN VOOR ZON OP DIJKEN
De volgende dijktypen* komen uit het onderzoek naar voren als zeer kansrijk voor grootschalige zonne-energie:
• Wakerzeedijken van Noord Nederland
• Wakerzeedijken van het Zuidwestelijke zeekleigebied
• Meerdijken van het oude en nieuwe land en compartimenteringsdijken
• Gesloten dammen
In het onderzoeksrapport ‘Zon op dijken’ wordt de kansrijkheid van alle dijken in Nederland benoemd.
* dijktypen uit Dijkenatlas van Nederland (Lola, 2014)
LANDSCHAPSBOUWSTENEN ZON OP DIJK
DE DIJK IS ‘DE BAAS’ ALS LANDSCHAPPELIJK LINT
De opstelling van zonnepanelen benadrukt de lange continue lijn van de dijk. Die wordt zo min mogelijk onderbroken. De top en de voet van de dijk blijven groen, zodat de zonnepanelen ondergeschikt blijven aan het groene lint. PV-systemen stralen rust uit en reflecteren niet. Bij dijkovergangen en cultuurhisto- rische objecten worden de PV-systemen onderbroken en in een groene dijk gezet.
ZONNEDIJKEN ALS NATUURLIJKE LIJN EN VERBINDING PV-systemen vergroten de ecologische diversiteit van het bloem- rijk grasland naast en onder de panelen, door kleine verschillen in microklimaat met nat-droog en licht-schaduw gradiënten. De inrichting van de berm en sloten alsook het maaibeheer kan de dijk als natuurlijke verbinding versterken.
ZONNEDIJKEN STIMULEREN MEERVOUDIG RUIMTEGEBRUIK Energiewinning op de dijk voegt een gebruiksfunctie toe aan de dijk. Zonnedijken bieden mogelijkheden voor meervoudig ruim- tegebruik, bijvoorbeeld recreatie en educatie. Ook de bundeling met andere duurzame energiebronnen (zoals wind) is kansrijk.
Dijk ligt op het noorden Niet geschikt! Dijken die overwegend
op het noorden liggen brengen te weinig capaciteit op.
Dijk heeft korte rechtstanden en/of veel bochten.
Dijk is niet geschikt voor grootschalige, aaneengesloten PV-systemen die de lijn van de dijk in
het landschap versterken. Overweeg kleinschalige PV/PT opstelling gericht
op aanwonende afnemers.
START HIER
WELKE DIJK IS KANSRIJK VOOR GROOTSCHALIGE ZONNE-ENERGIE?
AANPASSINGEN VAN DE DIJK OP LANGE TERMIJN Geschikt voor zon op dijk! Door innovatieve en golfbestendige verhardingen en dijkbekleding kunnen binnen- en buitentalud worden benut.
Integreer PV-systemen in het dijkprofiel met solarmatten,
solarfilms en SolaRoads.
Landschappelijke inpassing Zon op dijk! Schakel ruimtelijk en technisch
ontwerpers in om de kansen te verzilveren.
Benut de landschapsbouwstenen Zon op dijk!
ORGANISATIE Zon op dijk! Overleg met alle betrokkenen (contractvorm, beheer, beleid,
pacht, etc.). TECHNISCHE VOORWAARDEN
Zon op dijk!
Check de technische voorwaarden. Veiligheid waterkering staat voorop. AANPASSINGEN VAN DE DIJK
OP KORTE TERMIJN Binnentalud:
Geschikt voor zon op dijk!
Gebruik zonnepanelen op rekken.
Benut SolaRoads bij nieuwe paden en verharde delen.
Buitentalud:
Nog niet geschikt.
Wacht kansrijke innovaties in de toekomst af.
Dijk is lager dan 3 meter en/of kleinschalig.
Niet geschikt! Dijk heeft te weinig ruimte voor inpassing van grootschalige zonne-energie.
De landzijde van de waterkeringen in Noord Nederland ligt optimaal voor zonne-energie. Het landschap van zee- kleipolders is weids en grootschalig. Opstellingen van zon- nepanelen onderstrepen de continue lijn van de dijk. Door de top en teen van de dijk groen te laten wordt het groene lint behouden. De zonnedijk is herkenbaar door de loper van zonnepanelen die soms wordt onderbroken door dijk- overgangen (1).
Meerdijken (2) zijn oude of nieuwe dijken in voormalig open zeegebied en nieuwe droogmakerijen. De dijken zijn vergelijkbaar met zeedijken. Ze hebben lange recht- standen, een robuust asymmetrisch profiel en weinig beplanting of bebouwing op of rond de dijk. Buitendijks is de teen van de dijk vaak verhard met betonblokken en/
of betonzuilen. De top en de binnenzijde zijn met gras be- kleed. De binnentaluds zijn op korte termijn erg geschikt voor PV-systemen bij een versterkingsopgave, de buiten- taluds na innovaties. Oude meerdijken zijn diverser en ver- gen meer maatwerk.
Als een dijk optimaal wordt doorontwikkeld voor zon- ne-energie ontstaat een nieuw dijktype. Deze energiedijk (3) wordt dan een robuuste klimaatdijk met overmaat, ook voor optimale waterveiligheid, op de lange termijn.
De energiedijk krijgt een nieuwe uitstraling met top tot teen panelen en innovatieve materialen voor dijkbekle- ding en onderhoudswegen. Ook andere functies, zoals windenergie, recreatie en natuur, krijgen een plek in het profiel. Als voorbeeld werd in de studie ‘Zon op dijken’ een gesloten dam gebruikt.
ZON OP NIEUWE ENERGIEDIJK ZON OP VERSTERKTE DIJK
ZON OP BESTAANDE DIJK
3 2
1
BAAS
ECO
MULTI
i
Heeft het dijktalud een gunstige expositie?
Helling van circa 1:3 op overwegend het westen, zuiden en oosten.
Gaat het om een bestaande dijk of wordt de dijk versterkt of aangepast?
JA Heeft de dijk continue en lange
rechtstanden zonder beplanting en bebouwing (langer dan 500 meter)?
BESTAANDE DIJK Binnentalud:
Geschikt voor zon op dijk!
Gebruik zonnepanelen op rekken.
Buitentalud:
Nog niet geschikt.
Wacht kansrijke innovaties in de toekomst af.
Aangepaste dijkBestaande dijk
JA JA
NEE NEE NEE
Heeft de dijk een robuuste maat (o.a. minimaal 3 meter hoog)?
Korte termijn Lange termijn
KANSRIJKE DIJKTYPEN VOOR ZON OP DIJKEN
De volgende dijktypen* komen uit het onderzoek als zeer kansrijk voor grootschalige zonne-energie:
• Wakerzeedijken van Noord Nederland.
• Wakerzeedijken van het Zuidwestelijke Zeekleigebied.
• Meerdijken van het oude en nieuwe land en compartimenteringsdijken.
• Gesloten dammen.
In het onderzoeksrapport ‘Zon op dijken’ wordt de kansrijkheid van alle dijken in Nederland benoemd.
* dijktypen uit Dijkenatlas van Nederland Lola 2014
LANDSCHAPSBOUWSTENEN ZON OP DIJK
DE DIJK IS ‘DE BAAS’ ALS LANDSCHAPPELIJK LINT
De opstelling van zonnepanelen benadrukken de lange continue lijn van de dijk en worden zo min mogelijk onderbroken. De top en de voet van de dijk blijven groen zodat de zonnepanelen on- dergeschikt blijven aan het groene lint. PV-systemen stralen rust uit en reflecteren niet. Bij dijkovergangen en cultuurhistorische objecten worden de PV-systemen onderbroken en in een groene dijk gezet.
ZONNEDIJKEN ALS NATUURLIJKE LIJN EN VERBINDING PV-systemen vergroten de ecologische diversiteit van het bloem- rijk grasland naast en onder de panelen door kleine verschillen in microklimaat met nat-droog en licht-schaduw gradiënten. De inrichting van de berm en sloten als ook het maaibeheer kan de dijk als natuurlijke verbinding versterken.
ZONNEDIJKEN STIMULEREN MEER MEERVOUDIG RUIMTEGEBRUIK
Energiewinning op de dijk voegt een gebruiksfunctie toe aan de dijk. Zonnedijken geven aanleiding voor meer vormen van meer- voudig ruimtegebruik voor bijvoorbeeld recreatie en educatie.
Ook de bundeling met andere duurzame energiebronnen (zoals wind) is kansrijk.
Dijk ligt op het noorden Niet geschikt! Dijken die overwegend
op het noorden liggen brengen te weinig capaciteit op.
Dijk heeft korte rechtstanden en/of veel bochten.
Dijk is niet geschikt voor grootschalige, aaneengesloten PV-systemen die de lijn van de dijk in
het landschap versterken. Overweeg kleinschalige PV/PT opstelling gericht
op aanwonende afnemers.
START HIER
WELKE DIJK IS KANSRIJK VOOR GROOTSCHALIGE ZONNE-ENERGIE?
AANPASSINGEN VAN DE DIJK OP LANGE TERMIJN Geschikt voor zon op dijk! Door innovatieve en golfbestendige verhardingen en dijkbekleding kunnen binnen- en buitentalud worden benut.
Integreer PV-systemen in het dijkprofiel met solarmatten,
solarfilms en SolaRoads.
Landschappelijke inpassing Zon op dijk! Schakel ruimtelijk en technisch
ontwerpers in om de kansen te verzilveren.
Benut de landschapsbouwstenen Zon op dijk!
ORGANISATIE Zon op dijk! Overleg met alle betrokkenen (contractvorm, beheer, beleid,
pacht, etc.). TECHNISCHE VOORWAARDEN
Zon op dijk!
Check de technische voorwaarden. Veiligheid waterkering staat voorop. AANPASSINGEN VAN DE DIJK
OP KORTE TERMIJN Binnentalud:
Geschikt voor zon op dijk!
Gebruik zonnepanelen op rekken.
Benut SolaRoads bij nieuwe paden en verharde delen.
Buitentalud:
Nog niet geschikt.
Wacht kansrijke innovaties in de toekomst af.
Dijk is lager dan 3 meter en/of kleinschalig.
Niet geschikt! Dijk heeft te weinig ruimte voor inpassing van grootschalige zonne-energie.
De landzijde van de waterkeringen in Noord Nederland ligt optimaal voor zonne-energie. Het landschap van zee- kleipolders is weids en grootschalig. Opstellingen van zon- nepanelen onderstrepen de continue lijn van de dijk. Door de top en teen van de dijk groen te laten wordt het groene lint behouden. De zonnedijk is herkenbaar door de loper van zonnepanelen die soms wordt onderbroken door dijk- overgangen (1).
Meerdijken (2) zijn oude of nieuwe dijken in voormalig open zeegebied en nieuwe droogmakerijen. De dijken zijn vergelijkbaar met de zeedijken met lange rechtstanden, een robuust asymmetrisch profiel en weinig beplanting of bebouwing op of rond de dijk. Buitendijks is de teen van de dijk vaak verhard met betonblokken en/of betonzuilen.
De top en de binnenzijde zijn met gras bekleed. De binnen- taluds zijn op korte termijn erg geschikt voor PV-systemen bij een versterkingsopgave, de buitentaluds na innovaties.
Oude meerdijken zijn diverser en vergen meer maatwerk.
Als een dijk optimaal wordt doorontwikkeld voor zon- ne-energie ontstaat een nieuw dijktype. Deze energiedijk (3) wordt dan een robuuste klimaatdijk met overmaat, ook voor optimale waterveiligheid, op de lange termijn.
De energiedijk krijgt een nieuwe uitstraling met top tot teen panelen en innovatieve materialen voor dijkbekle- ding en onderhoudswegen. Ook andere functies, zoals windenergie, recreatie en natuur, krijgen een plek in het profiel. Als voorbeeld werd een gesloten dam gebruikt in de studie.
ZON OP NIEUWE ENERGIEDIJK ZON OP VERSTERKTE DIJK
ZON OP BESTAANDE DIJK
3 2
1
BAAS
ECO
MULTI
i
Heeft het dijktalud een gunstige expositie?
Helling van circa 1:3 op overwegend het westen, zuiden en oosten.
Gaat het om een bestaande dijk of wordt de dijk versterkt of aangepast?
JA Heeft de dijk continue en lange
rechtstanden zonder beplanting en bebouwing (langer dan 500 meter)?
BESTAANDE DIJK Binnentalud:
Geschikt voor zon op dijk!
Gebruik zonnepanelen op rekken.
Buitentalud:
Nog niet geschikt.
Wacht kansrijke innovaties in de toekomst af.
Aangepaste dijkBestaande dijk
JA JA
NEE NEE NEE
Heeft de dijk een robuuste maat (o.a. minimaal 3 meter hoog)?
Korte termijn Lange termijn
KANSRIJKE DIJKTYPEN VOOR ZON OP DIJKEN
De volgende dijktypen* komen uit het onderzoek naar voren als zeer kansrijk voor grootschalige zonne-energie:
• Wakerzeedijken van Noord Nederland
• Wakerzeedijken van het Zuidwestelijke zeekleigebied
• Meerdijken van het oude en nieuwe land en compartimenteringsdijken
• Gesloten dammen
In het onderzoeksrapport ‘Zon op dijken’ wordt de kansrijkheid van alle dijken in Nederland benoemd.
* dijktypen uit Dijkenatlas van Nederland (Lola, 2014)
LANDSCHAPSBOUWSTENEN ZON OP DIJK
DE DIJK IS ‘DE BAAS’ ALS LANDSCHAPPELIJK LINT
De opstelling van zonnepanelen benadrukt de lange continue lijn van de dijk. Die wordt zo min mogelijk onderbroken. De top en de voet van de dijk blijven groen, zodat de zonnepanelen ondergeschikt blijven aan het groene lint. PV-systemen stralen rust uit en reflecteren niet. Bij dijkovergangen en cultuurhisto- rische objecten worden de PV-systemen onderbroken en in een groene dijk gezet.
ZONNEDIJKEN ALS NATUURLIJKE LIJN EN VERBINDING PV-systemen vergroten de ecologische diversiteit van het bloem- rijk grasland naast en onder de panelen, door kleine verschillen in microklimaat met nat-droog en licht-schaduw gradiënten. De inrichting van de berm en sloten alsook het maaibeheer kan de dijk als natuurlijke verbinding versterken.
ZONNEDIJKEN STIMULEREN MEERVOUDIG RUIMTEGEBRUIK Energiewinning op de dijk voegt een gebruiksfunctie toe aan de dijk. Zonnedijken bieden mogelijkheden voor meervoudig ruim- tegebruik, bijvoorbeeld recreatie en educatie. Ook de bundeling met andere duurzame energiebronnen (zoals wind) is kansrijk.
Dijk ligt op het noorden Niet geschikt! Dijken die overwegend
op het noorden liggen brengen te weinig capaciteit op.
Dijk heeft korte rechtstanden en/of veel bochten.
Dijk is niet geschikt voor grootschalige, aaneengesloten PV-systemen die de lijn van de dijk in
het landschap versterken. Overweeg kleinschalige PV/PT opstelling gericht
op aanwonende afnemers.
START HIER
WELKE DIJK IS KANSRIJK VOOR GROOTSCHALIGE ZONNE-ENERGIE?
AANPASSINGEN VAN DE DIJK OP LANGE TERMIJN Geschikt voor zon op dijk!
Door innovatieve en golfbestendige verhardingen en dijkbekleding kunnen binnen- en buitentalud worden benut.
Integreer PV-systemen in het dijkprofiel met solarmatten,
solarfilms en SolaRoads.
Landschappelijke inpassing Zon op dijk! Schakel ruimtelijk en technisch ontwerpers in om de kansen te
verzilveren.
Benut de landschapsbouwstenen Zon op dijk!
ORGANISATIE Zon op dijk! Overleg met alle betrokkenen (contractvorm, beheer, beleid,
pacht, etc.). TECHNISCHE VOORWAARDEN
Zon op dijk!
Check de technische voorwaarden. Veiligheid waterkering staat voorop. AANPASSINGEN VAN DE DIJK
OP KORTE TERMIJN Binnentalud:
Geschikt voor zon op dijk!
Gebruik zonnepanelen op rekken.
Benut SolaRoads bij nieuwe paden en verharde delen.
Buitentalud:
Nog niet geschikt.
Wacht kansrijke innovaties in de toekomst af.
Dijk is lager dan 3 meter en/of kleinschalig.
Niet geschikt! Dijk heeft te weinig ruimte voor inpassing van grootschalige zonne-energie.
De landzijde van de waterkeringen in Noord Nederland ligt optimaal voor zonne-energie. Het landschap van zee- kleipolders is weids en grootschalig. Opstellingen van zon- nepanelen onderstrepen de continue lijn van de dijk. Door de top en teen van de dijk groen te laten wordt het groene lint behouden. De zonnedijk is herkenbaar door de loper van zonnepanelen die soms wordt onderbroken door dijk- overgangen (1).
Meerdijken (2) zijn oude of nieuwe dijken in voormalig open zeegebied en nieuwe droogmakerijen. De dijken zijn vergelijkbaar met zeedijken. Ze hebben lange recht- standen, een robuust asymmetrisch profiel en weinig beplanting of bebouwing op of rond de dijk. Buitendijks is de teen van de dijk vaak verhard met betonblokken en/
of betonzuilen. De top en de binnenzijde zijn met gras be- kleed. De binnentaluds zijn op korte termijn erg geschikt voor PV-systemen bij een versterkingsopgave, de buiten- taluds na innovaties. Oude meerdijken zijn diverser en ver- gen meer maatwerk.
Als een dijk optimaal wordt doorontwikkeld voor zon- ne-energie ontstaat een nieuw dijktype. Deze energiedijk (3) wordt dan een robuuste klimaatdijk met overmaat, ook voor optimale waterveiligheid, op de lange termijn.
De energiedijk krijgt een nieuwe uitstraling met top tot teen panelen en innovatieve materialen voor dijkbekle- ding en onderhoudswegen. Ook andere functies, zoals windenergie, recreatie en natuur, krijgen een plek in het profiel. Als voorbeeld werd in de studie ‘Zon op dijken’ een gesloten dam gebruikt.
ZON OP NIEUWE ENERGIEDIJK ZON OP VERSTERKTE DIJK
ZON OP BESTAANDE DIJK
3 2
1
BAAS
ECO
MULTI
i
ZONNEDIJKEN ZIJN GOED TE BEHEREN
• Onder de standaard zonnepanelen op rekken groeit een stevige grasmat die kort moet worden gehouden. Er is voldoende ruimte onder panelen voor schapen of maaimachines.
IS UW DIJK GESCHIKT VOOR ZONNE-ENERGIE?
De omslag naar duurzame energie is een nationale en ruimtelijke opgave die ver- eist dat we meters maken. Het onderzoek ‘Zon op dijken’ van STOWA, toont aan dat de dijken van Nederland alle huishoudens potentieel van zonne-energie kunnen voorzien.
Maar niet elke dijk is geschikt voor zonne-energie. Dijken zijn er voor onze vei- ligheid bij hoogwater. Zonnepanelen mogen waterkeringen nooit verzwakken.
Maar met een juiste opstelling kunnen ze een dijk ook versterken.
Dijken dragen het karakter van ons landschap. Het zijn historische linten waar- langs we wonen, bewegen en het landschap beleven. Bij sommige dijktypen kan zonne-energie die linten versterken.
In het onderzoek ‘Zon op dijken’ wordt berekend dat de drie meest kansrijke dijktypen samen circa 700.000 huishoudens van elektriciteit kunnen voorzien.
Dat is een substantiële bijdrage van waterschappen. Het helpt ze om in 2025 klimaatneutraal te opereren en geeft concrete input voor de Regionale Energie Strategieën (RES).
Met deze Zonnewijzer kunt u kijken hoe kansrijk uw dijk is.
JOOST BUNTSMA | Directeur STOWA
ZONNEDIJKEN ZIJN AFGESCHERMD
• Dijkvlakken met PV-systemen worden met bij het gebied passende hekken afgeschermd voor publiek. Ook een sloot in de teen van de dijk is geschikt als barrière.
• PV-systemen worden diefstal- en vandalismebestendig gemaakt.
DE TECHNIEK VAN ZONNE-ENERGIE
DE TECHNIEK VAN ZONNE-ENERGIE
Standaard zonnepanelen op rekken zijn met de huidige stand van de techniek het meest haalbare systeem om toe te passen op dijken. Deze photo voltaïsche (PV) systemen zijn in allerlei vormen en kleuren verkrijgbaar.
In ontwikkeling zijn zonnepanelen en -cellen die in verharding of bekleding geïntegreerd zijn. In wegen en fietspaden wordt daarmee geëxperimenteerd.
In de toekomst kunnen dit haalbare alternatieven worden voor verharde delen van het dijkprofiel.
Zonnecellen verwerkt in matten kunnen op termijn de graszode vervangen als dijkbekleding. Innovaties kunnen bijdragen aan golfslagwering in het buiten- talud.
Tot slot zijn thermische winningsystemen (PT-panelen) kansrijk, zij het op klei- ne schaal en met een lokale afnemer in de nabijheid.
STANDAARD ZONNEPANELEN
• Standaardpaneel van 1,0 bij 1,7 meter
• Premiumpaneel heeft hoger rendement
• Standaardpanelen op rekken
• Gekleurde, geprinte of All black-panelen
• Glas in glas panelen zijn transparanter
• Thermische panelen leveren warmte in plaats van elektriciteit
INNOVATIES
• Bifacial panelen die aan twee zijden energie opwekken
• SolaRoad/Solarrevetment: zonnecellen die in verharding worden verwerkt
• Film-Solarmatten: flexibele matten of films die dijkbekleding kunnen vervangen
• Raatcellen (SELS): kleine cellen die flexibel geschakeld kunnen worden en dijkbekleding vervangen
ZONNEDIJKEN SLUITEN GOED AAN OP HET ENERGIENETWERK
• De panelen sluiten aan op het energienetwerk (10 kV). Een lange afstand tot een aansluitpunt vergt hogere investeringen.
ZONNEDIJKEN ZIJN ROBUUST EN VEILIG
• De fundering van PV-systemen mag geen erosie veroorzaken en de dijk ondermijnen.
• Het grastalud krijgt voldoende water, licht en lucht voor een stevige zode.
• Nieuwe PV-systemen kunnen als innovatieve dijkbekleding de dijk in de toekomst sterker maken en onderdeel worden van de waterkering.
BE HEE R
10kV NE TW ERK VE ILI G
ST ERK
Standaard zonnepanelen InnovatiesTECHNISCHE VOORWAARDEN
ZON OP DIJKEN
ZONNEWIJZER
PROEFPROJECTEN ZON OP DIJKEN
Een consortium on der lei
ding van TN O - SEA
C voert in 2019 en
2020 een pr oefproject uit op de Kn
ardijk in Flevoland
en de
Spuikom dijk bij Ritthem in Z
eeland. Hi erin worden verschillen
de
PV-systemen in tegraal
in de praktijk onderzoch t op de effecten
op beleving, veili ghei
d en het beh eer van de dijk.
Contactpersoon: Han s de N eve | den
MEER WETEN?
Het on derzoeksr apport ‘Zon op dijk
en’ (nr. 2018-76) is te
vinden op: www .stowa.nl/publicati
es
Het onderzoek wer d uitgevoer d in opdracht v
an het
consortium Zon op dijk en:
Rijkswaterstaat, de W aterschappen/Hoogh
eemraadschappen
Zui derzeelan d, H ollands N oorderkwarti er, H
ollandse Delta,
Scheld estrom en, Rijnland, Rivi
erenlan d, N oorderzijlvest,
Watern et, de pr
ovinci es Flevoland en Z
eeland, d e gem eente
Amster dam, SEA C en ECN onder lei
ding van STOW A.
Contactpersoon STOW A:
Mar co van Schaik, [email protected]
Het onderzoek wer d uitgevoer
d door:
Terr a Incognita/Xi-on twerp | Jan M
aurits van Linge
NLlandschap | H ermine d
er Ned erlanden
Royal Hask oningDHV | J an Valk, Lesli
e Moyaart en Bas V et
Vorm gevin g: Vorm gevin g Studi o B | Brigitte Been
en
Illustrati es: Terr a Incognita/Xi-on twerp | Jan M
aurits van Linge
Fotomon tages: Dewitpr oducti
es
Druk: DPP, H outen
2018 A
76
[email protected] www.stowa.nl TEL 033 460 32 00
Station splein 89 3818 LE AMERSFOORT POSTBUS 2180 3800 CD AMERSFOORT
Heeft het dijktalud een gunstige expositie?
Helling van circa 1:3 op overwegend het westen, zuiden en oosten.
Gaat het om een bestaande dijk of wordt de dijk versterkt of aangepast?
JA Heeft de dijk continue en lange
rechtstanden zonder beplanting en bebouwing (langer dan 500 meter)?
BESTAANDE DIJK Binnentalud: Geschikt voor zon op dijk! Gebruik zonnepanelen op rekken.
Buitentalud: Nog niet geschikt. Wacht kansrijke innovaties in de
toekomst af.
Aangepaste dijkBestaande dijk
JA JA
NEE NEE NEE
Heeft de dijk een robuuste maat (o.a. minimaal 3 meter hoog)?
Korte termijn Lange termijn
KANSRIJKE DIJKTYPEN VOOR ZON OP DIJKEN
De volgende dijktypen* komen uit het onderzoek als zeer kansrijk voor grootschalige zonne-energie:
• Wakerzeedijken van Noord Nederland.
• Wakerzeedijken van het Zuidwestelijke Zeekleigebied.
• Meerdijken van het oude en nieuwe land en compartimenteringsdijken.
• Gesloten dammen.
In het onderzoeksrapport ‘Zon op dijken’ wordt de kansrijkheid van alle dijken in Nederland benoemd.
* dijktypen uit Dijkenatlas van Nederland Lola 2014
LANDSCHAPSBOUWSTENEN ZON OP DIJK
DE DIJK IS ‘DE BAAS’ ALS LANDSCHAPPELIJK LINT
De opstelling van zonnepanelen benadrukken de lange continue lijn van de dijk en worden zo min mogelijk onderbroken. De top en de voet van de dijk blijven groen zodat de zonnepanelen on- dergeschikt blijven aan het groene lint. PV-systemen stralen rust uit en reflecteren niet. Bij dijkovergangen en cultuurhistorische objecten worden de PV-systemen onderbroken en in een groene dijk gezet.
ZONNEDIJKEN ALS NATUURLIJKE LIJN EN VERBINDING PV-systemen vergroten de ecologische diversiteit van het bloem- rijk grasland naast en onder de panelen door kleine verschillen in microklimaat met nat-droog en licht-schaduw gradiënten. De inrichting van de berm en sloten als ook het maaibeheer kan de dijk als natuurlijke verbinding versterken.
ZONNEDIJKEN STIMULEREN MEER MEERVOUDIG RUIMTEGEBRUIK
Energiewinning op de dijk voegt een gebruiksfunctie toe aan de dijk. Zonnedijken geven aanleiding voor meer vormen van meer- voudig ruimtegebruik voor bijvoorbeeld recreatie en educatie. Ook de bundeling met andere duurzame energiebronnen (zoals wind) is kansrijk.
Dijk ligt op het noorden Niet geschikt! Dijken die overwegend
op het noorden liggen brengen te weinig capaciteit op.
Dijk heeft korte rechtstanden en/of veel bochten.
Dijk is niet geschikt voor grootschalige, aaneengesloten PV-systemen die de lijn van de dijk in
het landschap versterken. Overweeg kleinschalige PV/PT opstelling gericht
op aanwonende afnemers.
START HIER
WELKE DIJK IS KANSRIJK VOOR GROOTSCHALIGE ZONNE-ENERGIE?
AANPASSINGEN VAN DE DIJK OP LANGE TERMIJN Geschikt voor zon op dijk! Door innovatieve en golfbestendige verhardingen en dijkbekleding kunnen binnen- en buitentalud worden benut. Integreer PV-systemen in het dijkprofiel
met solarmatten, solarfilms en SolaRoads.
Landschappelijke inpassing Zon op dijk! Schakel ruimtelijk en technisch
ontwerpers in om de kansen te verzilveren.
Benut de landschapsbouwstenen Zon op dijk!
ORGANISATIE Zon op dijk! Overleg met alle betrokkenen (contractvorm, beheer, beleid,
pacht, etc.). TECHNISCHE VOORWAARDEN
Zon op dijk!
Check de technische voorwaarden. Veiligheid waterkering staat voorop. AANPASSINGEN VAN DE DIJK
OP KORTE TERMIJN Binnentalud: Geschikt voor zon op dijk! Gebruik zonnepanelen op rekken. Benut SolaRoads bij nieuwe paden en
verharde delen. Buitentalud: Nog niet geschikt. Wacht kansrijke innovaties in de
toekomst af. Dijk is lager dan 3 meter
en/of kleinschalig.
Niet geschikt! Dijk heeft te weinig ruimte voor inpassing van grootschalige zonne-energie.
De landzijde van de waterkeringen in Noord Nederland ligt optimaal voor zonne-energie. Het landschap van zee- kleipolders is weids en grootschalig. Opstellingen van zon- nepanelen onderstrepen de continue lijn van de dijk. Door de top en teen van de dijk groen te laten wordt het groene lint behouden. De zonnedijk is herkenbaar door de loper van zonnepanelen die soms wordt onderbroken door dijk- overgangen (1).
Meerdijken (2) zijn oude of nieuwe dijken in voormalig open zeegebied en nieuwe droogmakerijen. De dijken zijn vergelijkbaar met de zeedijken met lange rechtstanden, een robuust asymmetrisch profiel en weinig beplanting of bebouwing op of rond de dijk. Buitendijks is de teen van de dijk vaak verhard met betonblokken en/of betonzuilen.
De top en de binnenzijde zijn met gras bekleed. De binnen- taluds zijn op korte termijn erg geschikt voor PV-systemen bij een versterkingsopgave, de buitentaluds na innovaties.
Oude meerdijken zijn diverser en vergen meer maatwerk.
Als een dijk optimaal wordt doorontwikkeld voor zon- ne-energie ontstaat een nieuw dijktype. Deze energiedijk (3) wordt dan een robuuste klimaatdijk met overmaat, ook voor optimale waterveiligheid, op de lange termijn.
De energiedijk krijgt een nieuwe uitstraling met top tot teen panelen en innovatieve materialen voor dijkbekle- ding en onderhoudswegen. Ook andere functies, zoals windenergie, recreatie en natuur, krijgen een plek in het profiel. Als voorbeeld werd een gesloten dam gebruikt in de studie.
ZON OP NIEUWE ENERGIEDIJK ZON OP VERSTERKTE DIJK
ZON OP BESTAANDE DIJK
3 2
1
BAAS
ECO
MULTI
i
ZONNEDIJKEN ZIJN GOED TE BEHEREN
• On der d e standaar
d zonnepan elen op
rekk en groeit een stevi ge gr
asmat
die k ort moet wor den g ehou den. Er is
voldoen de ruimte on der pan
elen voor
schapen of m aaimachin es.
IS UW DIJK GESCHIKT VOOR ZONNE-ENERGIE?
De omslag naar duurzame energie is een nationale en ruimtelijk e opgave die v
er-
eist dat we meter s maken. Het onderzoek ‘Z
on op dijken’ v an STOW A, toont aan dat
de dijken v an Nederland alle huishoudens potentieel van zonne-ener
gie kunnen
voorzien. Maar niet elke dijk is gesc hikt voor
zonne-energie. Dijk en zi jn er voor onze vei
-
ligheid bi j hoogw ater
. Zonnepanelen mogen
wat erkering en nooit ver zwakk en.
Maar met een juiste ops telling kunnen ze een di jk ook vers
terk en.
Dijk en dr agen het kar akter van ons landsc hap. Het
zijn historisc he lint
en w aar-
langs w e w onen, be weg en en het landsc hap bele
ven. Bij sommig e di
jktypen kan
zonne-energie die lint en vers
terk en.
In het onderzoek
‘Z on op dijk en’ w ordt berek end dat de drie meest
kansrijk e
dijktypen samen cir
ca 700.000 huishoudens van
elektriciteit kunnen voor
zien.
Dat is een subs tantiële bijdr
age van wat erschappen. Het helpt
ze om in 2025
klimaatneutraal te operer en en geef t concr ete input voor de R egionale E
nergie
Str ategieën (RES).
Met deze Zonnewi jzer kunt u kijk
en hoe kansrijk uw di jk is.
JOOST BUNTSMA | Directeur STOW A
ZONNEDIJKEN ZIJN AFGESCHERMD
• D ijk vla kken met PV- sys tem en wo rden
met b ij h et g ebi ed p ass end e hek ken
afg esc her md v oor p ubl iek . Ook e en
slo ot i n de t een v an d e dijk i s ges chi kt
als b arr ièr e.
• P V-s yst emen word en d ief sta l- en
van dalis meb est end ig g ema akt .
DE TECHNIEK VAN ZONNE-ENERGIE
DE TECHNIEK VAN ZONNE-ENERGIE
Standaar d zonnepanelen
op rekk en zi jn met de huidig e st and van de tec hniek
het mees t haalbar e sy
steem om toe
te passen op
dijk en. Deze photo
volt aïsche
(PV) syst emen zijn in allerlei v
ormen en kleur en verkri
jgbaar.
In ontwikk eling zi
jn zonnepanelen en -cellen
die in verhar ding of
bekleding
geïnt egreer d zi jn. In weg en en fietspaden w
ordt daarmee geëxperiment eerd.
In de toek omst kunnen dit
haalbare alter natieven wor den voor verhar de delen
van het di jkprofiel.
Zonnecellen ver werkt in matt en kunnen op ter
mijn de g raszode verv
angen als
dijkbekleding. Innovaties
kunnen bi jdrag en aan golfslagw
ering in het buit en-
talud.
Tot slot zi jn ther mische
winningsyst emen (PT -panelen) kansri
jk, zi j het op klei -
ne schaal en met een lokale afnemer in de nabi jheid.
STAND AARD ZONNEPANELEN
• Standaar dpaneel van 1,0 bij 1,7 m eter
• Pr emiumpaneel h
eeft hog er ren dem ent
• Standaar dpanelen op r ekken
• Gekleurde , geprin te of All black-pan elen
• Glas in glas panelen zijn tr anspar
anter
• Thermisch e panelen lever
en warmte in
plaats van elektri citeit
INNOVA TIES
• Bifaci al panelen di e aan twee zijden
en ergi e opwekken
• SolaRoad/Solarrevetm ent: zonn ecellen
di e in verhardin
g worden verwerkt
• Film-Solarmatten: fle xibele matten o
f
film s die dijkbekledin g kunnen
vervan gen
• Raatcellen (SELS): kleine cellen di e
fle xibel geschak
eld kunnen wor den en
dijkbekledin g vervangen
ZONNEDIJKEN SLUITEN GOED AAN OP
HET ENERGIENETWERK
• D e pan ele n slu ite n aan o p het
ene rgi ene tw erk ( 10 k V). E en l ang e
afs tan d tot e en a ans lui tpu nt v erg t
hoge re i nve ste ring en.
ZONNEDIJKEN ZIJN ROBUUST EN VEILIG
• D e fun der ing v an P V-s yst em en m ag
gee n ero sie v ero orz ake n en d e dijk
onde rm ijn en.
• H et g ras tal ud k rij gt v old oen de w ate r,
lic ht e n luc ht v oor e en s tev ige z ode .
• N ieu we P V-s yst em en k unn en a ls
inn ova tie ve d ijk bek led ing d e dijk i n de
toe kom st s ter ker m ake n en o nde rde el
wor den v an d e wat erk eri ng.
EER BEH 10kV
WERK NET IG VEIL K STER
Standaard zonnepanelen Innovaties
TECHNISCHE VOORW AARDEN
ZON OP DIJKEN
ZONNEWIJZER
PROEFPROJECTEN ZON OP DIJKEN
Een consortium onder leiding van TNO - SEAC voert in 2019 en 2020 een proefproject uit op de Knardijk in Flevoland en de Spuikomdijk bij Ritthem in Zeeland. Hierin worden verschillende PV-systemen integraal in de praktijk onderzocht op de effecten op beleving, veiligheid en het beheer van de dijk.
Contactpersoon: Hans de Neve | [email protected]
MEER WETEN?
Het onderzoeksrapport ‘Zon op dijken’ (nr. 2018-76) is te vinden op: www.stowa.nl/publicaties
Het onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van het consortium Zon op dijken:
Rijkswaterstaat, de Waterschappen/Hoogheemraadschappen Zuiderzeeland, Hollands Noorderkwartier, Hollandse Delta, Scheldestromen, Rijnland, Rivierenland, Noorderzijlvest, Waternet, de provincies Flevoland en Zeeland, de gemeente Amsterdam, SEAC en ECN onder leiding van STOWA.
Contactpersoon STOWA:
Marco van Schaik, [email protected]
Het onderzoek werd uitgevoerd door:
Terra Incognita/Xi-ontwerp | Jan Maurits van Linge NLlandschap | Hermine der Nederlanden
Royal HaskoningDHV | Jan Valk, Leslie Moyaart en Bas Vet
Vormgeving: Vormgeving Studio B | Brigitte Beenen
Illustraties: Terra Incognita/Xi-ontwerp | Jan Maurits van Linge Fotomontages: Dewitproducties
Druk: DPP, Houten
76
2018A [email protected] www.stowa.nlTEL 033 460 32 00 Stationsplein 89 3818 LE AMERSFOORT POSTBUS 2180 3800 CD AMERSFOORT