Werkstuk Geschiedenis De Februaristaking
Werkstuk door een scholier 4e klas vwo
2157 woorden 22 jaar geleden
6,7
283 keer beoordeeld
Vak Geschiedenis
Inleiding
Dit verslag gaat over de februaristaking van 25 en 26 februari 1941, de staking waaraan zoveel mensen meededen en die nu nog steeds herdacht wordt in de vorm van een standbeeld op het Dani‰l Meijer Plein in Amsterdam. Deze staking was erg groot en het gekke is dat het ook nog eens in een bezet gebied werd gehouden! Het is een staking die veel indruk heeft gemaakt op de meest stakers en dat waren er nogal wat. Bijna iedereen deed mee aan de staking, zelfs scholen, alleen de NSB-ers niet. De staking begon na de eerste razzia's op joden in Amsterdam in 1941. Was dit het enige motief om te gaan staken, of waren er nog meer? En hoe kan het dat de staking zo'n succes werd en er zoveel mensen aan meededen? Wat vond de regering in Engeland van de staking? Wat was de rol van de initiatiefnemer van de staker (de CPN) bij het succes van de staking? Heeft de staking het gewenste resultaat opgeleverd? Dit zijn de vragen die ik in de loop van dit verslag wil gaan beantwoorden.
De februaristaking
Maandagavond 24 februari 1941 geeft de leiding van de Communistische Partij Nederland de opdracht tot staking op 25 en 26 februari. We schrijven 25 februari 1941. Al vroeg in de morgen (vier uur) hadden de eerste arbeiders al via boodschappers van de CPN gehoord dat er die dag gestaakt zou worden. Een aantal mannen probeerde vlak daarna ook de mensen van de spoorwegen aan het staken te krijgen. Niet zonder moeite lukte dit. Nadat de spoorwegmannen waren overgehaald te gaan staken, probeerden de arbeiders de trams ervan te weerhouden uit te rijden. Hier hadden ze aanmerkelijk minder succes: een aantal van de trams was al uitgereden, maar andere trambestuurders kregen ze wel zover niet uit te rijden. Om half acht gingen de boodschappers van de CPN naar Amsterdam-Noord. Ook daar gingen veel (grote) bedrijven plat.
De arbeiders uit Amsterdam-Noord gingen naar de binnenstad om de stakingsboodschap daar te verspreiden. Na negenen stroomde het ene na het andere bedrijf leeg. Iedereen behalve de ambtenaren van het gemeentehuis en leden van de NSB deed mee aan de staking. De hele dag waren er overal samenkomsten en demonstraties van de stakers. De arbeiders hadden met hun enthousiasme de gehele bevolking meegesleept. Onder de mensen heerste een enorm gevoel van saamhorigheid. Op 26 februari startten veel bedrijven weer met hun bezigheden, maar toch bleven sommige nog staken. Op 26 februari was de staking ook al overgeslagen op naburige gemeenten. Dit wilden de Duitsers ten koste van alles
voorkomen, daarom hadden ze een 'mediaverbod' ingesteld. Nadat de Duitsers nogal traag hadden gereageerd op de staking, die ze duidelijk niet verwacht hadden, maakten ze op de 26e hardhandig een einde aan de staking.
De reactie van de Duitsers
De Duitsers hadden deze staking totaal niet verwacht en het toeval wilde dat Seyss-Inquart net zoals de chef van de 'Sicherheitspolizei' niet in Nederland verbleven. Alleen Fischboeck (man van financiële zaken en economie) was toevallig in Amsterdam. Het is dus geen wonder dat de Duitsers traag reageerden. Toen de Duitsers over de eerste schrik heen waren en alles weer een beetje op orde hadden (laat in de middag op de 25e), grepen ze hard in. Ze schoten op de stakers en dwongen ze tot werken. Er vielen negen doden en vierentwintig zwaargewonden.
De steden waarin gestaakt was kregen hoge boetes: o.a. Hilversum 2 en een half miljoen gulden,
Zaandam een half miljoen gulden. Amsterdam werd natuurlijk het zwaarst gestraft: een boete van vijftien miljoen gulden.
Motieven van de stakers
Als je iemand die aan de staking heeft meegedaan vraagt: "Waarom deed je mee?" zal hij waarschijnlijk zoiets antwoorden als: "Uit medeleven voor de joden." Dat kwam omdat de staking vlak na de razzia's op de joden kwam. De Duitsers hielden die razzia's na relletjes in de jodenwijk in Amsterdam, waarbij een Duitse agent om het leven kwam. Dit was echter niet het echte motief achter de februaristaking, maar het was alleen de druppel die de emmer deed overlopen. De motieven van de CPN die tot de staking heeft aangezet zal ik proberen te beschrijven. De CPN was als communistische partij fel tegenstander van het nationaal-socialisme. Ze waren dus tegen: "fascisme, rassenhaat en antisemitisme, waarmee nazi's ons volk willen vergiftigen." Volgens de CPN was oorlog: "een uitwas van kapitalisme, waarvan de werkende klasse het slachtoffer zou worden." De CPN was de enige politieke partij die het verzet in ging en kon zo dus de Duitsers tegenwerken. Bij het begin van de februaristaking had de CPN 2000 leden, waarvan 1200 in Amsterdam. De CPN was erg krachtig, omdat ze erg gedisciplineerd was. De leden moesten haar beleid verdedigen en de bevelen van de partijleiding uitvoeren. Onder haar leden werd het illegale blad 'De Waarheid' verspreid. In dit blad werd de staking reeds aangekondigd. Als motief werd in dat blad o.a.
genoemd: "Protesteren tegen de dierlijke uitspattingen van de Mussert-bende en de Duitse politie." Andere motieven van de CPN waren een betere werksituatie, steunverhoging voor de werklozen en laten we vooral de acties tegen de joden (met als hoogtepunt de razzia's) niet vergeten. Stiekem hoopte de CPN eigenlijk dat ze door de februaristaking meer leden zou werven. Natuurlijk waren dit niet de enige motieven te gaan staken. Hoe kunnen we anders verklaren dat er zoveel niet-communisten meededen aan de staking? Ze wilden natuurlijk ook protesteren tegen de razzia's, maar waarom waren ze bereid te staken met gevaar voor eigen leven? Welke motieven waren er nog meer voor de februaristaking? Dit kan worden verklaard aan de volgende oorzaken. De werksituatie en het loon van de arbeiders ging erg omlaag in 1940. Er kwamen veel mensen op straat te staan. De 'Arbeitseinsatz' werd ingesteld; veel Nederlandse arbeiders moesten onvrijwillig in Duitsland gaan werken. Er kwamen ook steeds meer anti-joodse maatregelen en de Duitsers traden steeds harder op tegen de joden, met dus als hoogtepunt waar zeer hardhandig 425 joodse mannen tussen de achttien en vijfendertig jaar werden opgepakt en gemarteld. Dat de
maatregelen tegen de joden zulke vormen zulke vormen zouden aannemen hadden de Nederlanders al kunnen weten; er waren al een reeks onheilspellende voortekenen geweest. Ook waren veel artikelen nog slechts op bon verkrijgbaar. En we mogen de meest logische reden niet vergeten: het protesteren tegen de Duitse overheerser die hun vrijheid had afgepakt. Zoals je ziet zijn de hierboven genoemde motieven geen directe motieven, maar eerder ergernissen die verklaren waarom de mensen bereid waren te gaan staken (dat in tegenstelling tot de motieven van de CPN). Zoals je nu kunt begrijpen, fungeerde de CPN alleen maar als lont voor de staking, die de razzia's als reden opgaf te gaan staken, maar ondertussen zo hoopte zo hun ideologieën en ideeën te verspreiden en mensen voor hun partij te vinden. Na het succes van de februaristaking wilde de CPN een tweede, nog grootschaligere staking organiseren. Deze moest
plaatsvinden op 6 maart 1941. Maar kennelijk overschatte de CPN haar invloed, want deze staking kwam totaal niet van de grond. Een oorzaak daarvan is, is dat de mensen zeer geschokt waren door de
maatregelen die de Duitsers hadden genomen na de eerste staking. En ook waren de mensen niet bereid weer te staken, omdat de eerste staking geen tastbare resultaten had opgeleverd: de joden werden gewoon naar het concentratiekamp gebracht.
Het succes van de staking
Wat is de reden dat de staking zo goed van de grond kwam en bleef steken bij een initiatief of enkele bedrijven die staakten? Een oorzaak hiervan is natuurlijk dat de Duitsers er totaal niet op voorbereid waren en zo dus niet in staat waren de net beginnende staking de kop in te drukken. Toen de staking later groter en groter werd, met massa's dolenthousiaste mensen, konden de slecht georganiseerde Duitsers er al helemaal geen eind meer aan maken. Dat er zoveel mensen aan meededen is toe te schrijven aan de geruchten die de ronde deden over een eventuele staking van de trammedewerkers. Als deze geruchten niet de ronde hadden gedaan, hadden de mensen zich waarschijnlijk niet zo snel laten meeslepen door het enthousiasme van de arbeiders. De mensen reageerden wel erg spontaan op deze geruchten. Ook de politie had een aandeel in het succes van de staking. Zij liet het oogluikend toe en greep niet in bij
(verboden) samenkomsten en demonstraties. De Nederlandse politieagenten hadden waarschijnlijk meer sympathie voor de stakers dan ontzag voor de Duitsers. Dit verklaart nog niet waarom de mensen zo spontaan gingen staken. Dat kwam door de opgekropte ergernis van het voedsel dat alleen nog maar op bon verkrijgbaar was, de antisemitische maatregelen van de Duitsers, de slechte werksituatie en de Duitse overheersing.
De reactie van de regering
Hoewel de Duitsers ten koste van alles wilden voorkomen dat iemand iets te weten zou komen over de staking (zelfs de meeste Nederlanders wisten van niets), kwam het nieuws toch bij de regering in
Engeland. Hoe reageerden zij? De regering in Engeland riep na de staking op tot kalmte. Ze vonden dat de stakers hadden moeten wachten tot het Engelse offensief en dan hadden ze op deze manier kunnen helpen aan de bevrijding van Nederland. Dit was ook de mening van de regering in Engeland. De CPN was het hier niet mee eens en sprak zelfs van: "Samenwerking met de Duitsers." en, "De Engelsen willen alle onrust vermijden, zelfs in de door de vijanden bezette gebieden." Een ander argument van de CPN voor de staking was dat de terreur van de Duitsers anders net zo erg was, zo niet erger.
Conclusie
De vraag of de staking het gewenste resultaat heeft opgeleverd is moeilijk te beantwoorden. Dat komt doordat de mensen veelal zelf niet wisten waarvoor ze nu eigenlijk staakten en wat ze ermee wilden
bereiken. Ook is er het probleem dat de staking is opgebouwd uit de motieven van de CPN en de motieven van de niet-communisten. Ik zal eerst de vraag of de motieven van de CPN uitgekomen zijn beantwoorden.
Heeft de staking echt geholpen tegen het antisemitisme, het nationaal-socialisme, werden de
werkomstandigheden beter en kwam er meer steun voor de werklozen? Het antwoord hierop is simpel: Nee niet direct. De NSB bleef even groot de Duitsers ondervonden vrijwel geen hinder van de staking en
dachten er zeker niet aan zich hierdoor terug te trekken. Ook werd de werksituatie voor de arbeiders niet beter en kwam er geen extra steun voor werklozen. Het antisemitisme van de Duitsers bleef even groot. De in de enkele dagen voor de februaristaking gehouden opgepakte joden werden gewoon naar het
concentratiekamp gebracht. Wel vonden de joden het fijn dat de mensen nog aan hen dachten en het antisemitisme veroordeelden. Ook de gedachte dat de CPN door deze actie meer aanhangers zou krijgen ging totaal niet op. De CPN overschatte haar aandeel in de staking nogal. Een nieuwe door de CPN
geplande staking kwam totaal niet van de grond. Dan heb je nog de motieven van de niet-communistische stakers. Ook zij protesteerden tegen het antisemitisme en tegen de slechte werksituatie. Maar ze
protesteerden vooral tegen de razzia's. Bij hen blijft vooral de vraag of ze wel wisten waarom ze staakten.
De meesten van hen zullen gezegd hebben: "Tegen de razzia's," maar wisten ze de werkelijke motieven van de CPN wel? Dat is zeer onwaarschijnlijk, want anders zouden er waarschijnlijk veel minder mensen aan de staking hebben meegedaan. Dus ook voor de niet-communisten geldt dat hun motieven niet zijn
uitgekomen: De joden zijn gewoon naar het concentratiekamp gebracht. Voor hen echter heeft de
februaristaking wel iets anders opgeleverd: een ontzettend gevoel van saamhorigheid, door met z'n allen in een bezet land te gaan staken. Uit deze actie tegen de Duitsers putten de mensen veel moed en hoop.
Dat de staking zo'n succes werd was (ook) voor de CPN een grote verrassing. Het is toe te schrijven aan een combinatie van factoren met ook een beetje toeval en geluk. De politiemannen knepen een oogje dicht, de geruchten over de tramstaking en dat de hoge Duitsers net niet in Nederland waren, is niet bewust door de CPN voorbereid. Dat was gewoon geluk en toeval. Als de politiemannen geen oogje hadden dichtgeknepen, de hoge Duitsers net in Amsterdam waren en de geruchten over een eventuele tramstaking niet de ronde hadden gedaan, dan was de hele staking dan nooit van de grond gekomen?
Ook hier blijkt dat de CPN niet de macht had, die ze dacht te hebben. De CPN wilde het slagen van de staking graag aan zichzelf toeschrijven, maar zoals hierboven beschreven is het succes van de staking vooral toe te schrijven aan de toevallige samenloop van omstandigheden.
Literatuurlijst
Dr. L de Jong: De bezetting druk: 3e druk uitgever: Querido jaar van uitgave: onbekend
B. A. Sijes: De februari-staking, 25-26 februari 1941 druk: 3e druk uitgever: H.J.W. Becht
jaar van uitgave: 1978
Verscheidene auteurs:
Oorlogskranten "februaristaking'' druk: onbekend
uitgever: Florence Uitgeverij NV jaar van uitgave: 1994
Onbekend: De Waarheid no. 7
druk: onbekend uitgever: onbekend jaar van uitgave: 1941
