Meer informatie?
team organisatiebeheersing tel. 014 62 25 96 | 014 60 09 63
e-mail: tim.willekens@beerse.be | geri.haest@beerse.be > www.beerse.be
Aanvulling bij de externe en interne omgevingsanalyse van oktober 2018 voor het meerjarenplan 2020-2025:
impact van de coronacrisis
19 oktober 2020
Lokaal bestuur Beerse - Aanvulling bij de externe en interne omgevingsanalyse voor het meerjarenplan 2020 van oktober 2018: impact van de coronacrisis
19 oktober 2020 | p. 2/7
1. De omgevingsanalyse als instrument voor het meerjarenplan
1.1 Juridisch kader
“De (interne en externe) omgevingsanalyse geeft een lokaal bestuur een beeld van de noden en behoeften van interne en externe belanghebbenden. Het is een instrument om de omgeving in kaart te brengen, zodat men op basis hiervan de nodige beleidskeuzes kan maken voor de burgers, verenigingen, ondernemingen, enz” (De opmaak van een omgevingsanalyse, nota van ABB, VVSG, VVP en Audit Vlaanderen).
De omgevingsanalyse is dan ook een (verplichte) bouwsteen voor de opmaak van het meerjarenplan, op maat van het eigen bestuur.
ABB, VVSG, VVP en Audit Vlaanderen raden bovendien aan om een omgevingsanalyse als een dynamisch instrument te beschouwen dat opgevolgd wordt en in de mate van het mogelijke en nuttige regelmatig aangepast wordt.
De omzendbrief KBBJ/ABB 2020/3 “over de aanpassing van de meerjarenplannen 2020-2025 van de lokale en provinciale besturen volgens de beheers- en beleidscyclus” van minister Bart Somers vermeldt dat een bestuur voor de opmaak van het aangepaste meerjarenplan vanuit de geactualiseerde omgevingsanalyse vertrekt. “De coronacrisis zal ongetwijfeld leiden tot een aangepast beeld. Hoewel er momenteel geen zekerheid is over wat de toekomst precies zal brengen, is het aangewezen om in de geactualiseerde omgevingsanalyse een
onderdeel op te nemen over de coronacrisis.”
1.2 Aanpak van lokaal bestuur Beerse
In de zomer van 2017 bezorgde het lokaal bestuur Beerse al een deel van de omgevingsanalyse (de lopende engagementen en tendenzen in het werkveld) aan de verschillende politieke partijen in Beerse, zodat zij de informatie konden verwerken in hun verkiezingsprogramma’s.
De volledige omgevingsanalyse werd afgerond en gepubliceerd in oktober 2018, zodat die meteen na de verkiezingen door de partijen meegenomen kon worden in de opmaak van het bestuursakkoord. Ook het managementteam ging nog in 2018 met de informatie aan de slag om speerpunten te bepalen. Beide resultaten werden in 2019 meegenomen in het planningsproces voor het meerjarenplan 2020-2025.
In het proces rond opmaak en opvolging van het meerjarenplan wordt een update van de omgevingsanalyse voorzien halfweg de legislatuur. Op dat moment bekijken we de data in detail om na te gaan of daaruit de nood aan nieuwe beleidskeuzes zich opdringt.
Dat betekent echter geenszins dat bij de evaluatie van het meerjarenplan in tussentijd de veranderende omgeving buiten beschouwing wordt gelaten. Enerzijds wordt het meerjarenplan elk voorjaar tussentijds geëvalueerd door het college en het managementteam, om af te toetsen waar eventueel bijsturing of nieuwe accenten nodig zijn, in aanloop naar een aanpassing van het meerjarenplan later dat jaar. Anderzijds bevat het document van de omgevingsanalyse van 2018 bewust een heleboel hyperlinks naar dynamische informatie.
Wie vandaag de gegevens over een thema doorneemt, ziet dus sowieso al heel wat recentere informatie dan twee jaar geleden.
Hoewel een volledige herziening van het document op dit moment - najaar 2020 - dus nog niet aan de orde is, is het wel degelijk raadzaam om even in te zoomen op dat element uit de context van de lokale besturen dat
Lokaal bestuur Beerse - Aanvulling bij de externe en interne omgevingsanalyse voor het meerjarenplan 2020 van oktober 2018: impact van de coronacrisis
19 oktober 2020 | p. 3/7 niemand in 2018 al kon voorzien: de huidige coronacrisis. Op dit moment zijn er nog niet veel cijfers
beschikbaar op niveau van de gemeente, dus de analyse in dit document is vooral kwalitatief.
Een erg brede kwantitatieve analyse van de impact van de coronacrisis werd in juni opgesteld door de SERV:
https://www.serv.be/serv/publicatie/cijferrapport-corona-impact-sociaal-economisch-weefsel. De cijfers zijn weliswaar niet op het niveau van onze gemeente: meestal wordt het perspectief van België genomen, al bevat de analyse ook regionale indicatoren. Uiteraard betreft het een zeer tijdsgebonden document, opgemaakt net na de eerste golf van de besmettingen en nog vóór de tweede. Desondanks biedt het een interessante aanvulling op onze eigen omgevingsanalyse.
2. Impact van de coronacrisis
2.1 Impact op onze gemeente
Net zoals alle gemeenten werd ook Beerse in het voorjaar van 2020 voor de eerste keer sterk getroffen door de coronacrisis, toen de zeer strenge federale maatregelen leidden tot een feitelijke lockdown: enkel strikt noodzakelijke verplaatsingen werden nog toegestaan en enkel essentiële sectoren van onze economie en samenleving konden blijven draaien. De maatregelen hadden als doel contacten tussen mensen tot een minimum te herleiden. De impact op allerlei vlakken (economie, sociaal welzijn, onderwijs, …) was uiteraard enorm. Toen de noodzakelijke kentering in besmettings-, opname- en sterftecijfers was ingezet, werden de federale maatregelen stilaan meer en meer versoepeld.
Sinds de zomer en vooral sinds september en oktober worden we echter weer geconfronteerd met een sterke verslechtering van alle indicatoren, waardoor weer strengere maatregelen ingevoerd worden. Het einde van de crisis lijkt nog niet meteen in zicht.
De besmettingscijfers waren voor Beerse lange tijd niet buitengewoon hoger dan in andere gemeenten. In de loop van oktober kenden we echter, net zoals op veel andere plaatsen, een sterke stijging met verschillende opstoten. Ook Beerse werd en wordt in deze crisis geconfronteerd met besmettingen, ziekte en overlijdens.
Uiteraard heeft de crisis vooral ook heel wat indirecte gevolgen op de lokale samenleving. Gestructureerd volgens onze domeinen van dienstverlening is dit alvast een niet-limitatief overzicht:
• Ik als burger
o tijdelijke vertraging in uitreiking van identiteitsdocumenten aan het begin van de crisis o veel andere attesten en bewijzen intussen digitaal aan te vragen via website of ‘mijn dossier’
rijksregister
o huwelijken zonder veel aanwezigen of worden uitgesteld o aanwezigheid bij begrafenissen en koffietafels sterk beperkt
o minder evident om te participeren aan het lokaal beleid wegens beperkingen op
samenkomsten; moeilijker voor het bestuur om in contact te komen met burgers; toch een aantal geslaagde initiatieven zoals participatie rond Visie 2340 en het platform ‘Samen Buitengewoon Beerse’
o openbaarheid van de gemeente- en OCMW-raad werd tijdelijk ingeperkt; intussen opgevangen door vragen van burgers via e-mail en live-streaming van de zitting
• Sociaal welzijn
o minder sociaal contact; grotere kans op vereenzaming
Lokaal bestuur Beerse - Aanvulling bij de externe en interne omgevingsanalyse voor het meerjarenplan 2020 van oktober 2018: impact van de coronacrisis
19 oktober 2020 | p. 4/7 o moeilijker voor diensten en lokale initiatieven om (groepen) mensen te bereiken met hun
ondersteuningsaanbod
o psychologische risico’s door aanhoudende stress, angst, vereenzaming o financiële risico’s door (tijdelijke) werkloosheid, op korte en lange termijn o sterke en plotse digitalisering verbreedt de digitale kloof nog verder
• Zorg & gezondheid
o hoog covid-risico bij oudere deel van de bevolking
o risico op uitstellen van noodzakelijke niet-covid-zorg, bloedgiften, preventieve acties, … o sterke belasting van artsen en verzorgenden; blijvend risico op uitval
o oprichting van ‘koortskliniek’ in Bisschopslaan 56 (triage)
o nieuwe rol voor burgemeester, noodplanambtenaar en crisiscel / veiligheidscel o tijdelijke beperkingen in uitoefening van bepaalde sporten
• Vrije tijd
o sterke beperking van het lokale cultuuraanbod, afgelasting evenementen o minder verbindende activiteiten door lokale verenigingen
o inkomensverlies bij lokale verenigingen; wel lokale compensatie vanuit het noodfonds van de Vlaamse overheid
o tijdelijke beperkingen sportuitoefening in clubverband, fitness…
o minder (internationaal) toerisme; wel verhoogde interesse om de eigen directe omgeving te ontdekken
• Leren & ontwikkeling
o tijdelijke sluiting van de scholen in het voorjaar; leerachterstand en psychologische impact bij kinderen
o veel aanpassingen nodig om kinderen te kunnen bereiken tijdens de sluiting van de scholen en om vanaf september alles via de protocollen te laten verlopen
o inrichting zomerscholen in Beerse
o tijdelijk sterk beperkt aanbod in veel vormen van informeel leren en vormingen o wel sterke groei in digitale toepassingen rond leren (maar: digitale kloof vergroot)
• Werken & ondernemen
o sterke algemene economische impact van de lockdown tijdens de eerste golf o veel aanpassingen nodig om economische activiteit veilig te laten verlopen
o sectoren ongelijk getroffen; sterke impact op horeca, bepaalde kleinhandel, zelfstandige dienstverleners, …
o impact op markten en kermissen
o groei van / gedeeltelijke verschuiving naar e-commerce o grotere financiële risico’s voor starters
o ‘check lokaal’-programma van Beerse en verlaging retributies, belastingen en administratieve lasten als stimulans voor de lokale economie
o sterke beweging naar meer telewerk
• Wonen & omgeving
o grotere aandacht voor de lokale omgeving tijdens de lockdown en herontdekking van vakantie in eigen land
o problematische situatie voor mensen met weinig of geen woonruimte / buitenruimte tijdens de lockdown
o nood aan kwalitatieve openbare buitenruimte
o woonsituatie niet altijd geschikt voor verplicht thuiswerk of afstandsonderwijs o verminderde activiteit en mobiliteit zorgde / zorgt voor minder luchtpollutie en
verkeershinder, maar ook voor verminderd gebruik openbaar vervoer, meer afval (verpakkingen, mondmaskers, …) en minder aandacht voor de klimaatcrisis
• Veiligheid & verkeer
o oprichting lokale crisiscel / veiligheidscel voor de coronacrisis o extra lokale maatregelen zoals mondmaskerplicht
Lokaal bestuur Beerse - Aanvulling bij de externe en interne omgevingsanalyse voor het meerjarenplan 2020 van oktober 2018: impact van de coronacrisis
19 oktober 2020 | p. 5/7 o heel wat extra veiligheidsvereisten voor diverse organisatoren
o aangepaste handhaving op de diverse maatregelen door lokale politie o grotere aandacht voor fietsen en wandelen tijdens de lockdown o (gepercipieerde) risico’s op besmetting op het openbaar vervoer
• Beleid & interne werking
o Zie ‘2.2 Impact op de werking van het lokaal bestuur’.
2.2 Impact op de werking van het lokaal bestuur
Zoals eerder beschreven kregen de lokale besturen al snel een belangrijke rol toebedeeld in de coronacrisis.
De burgemeesters konden extra lokale maatregelen nemen en het lokaal bestuur werd op verschillende punten verantwoordelijk voor het beoordelen van de concrete lokale situatie. Bij de omschakeling naar een plots en langdurig crisismanagement kregen de burgemeester, de noodplanambtenaar en de veiligheidsdiensten een belangrijke rol; ze werden opgenomen in een crisisteam dat verder aangevuld werd met andere diensten.
Ook de rol van bepaalde diensten veranderde: communicatie werd cruciaal, het woonzorgcentrum en de serviceflats moesten ingrijpende maatregelen nemen om hun bewoners te beschermen, TOZ focuste op het contacteren van kwetsbare ouderen, er moesten mondmaskers verdeeld worden over de hele bevolking, gebouwen moesten voorzien worden van looproutes, plexiglas en stickers, in de winkelstraten werden veilige zones voorzien, de markt en kermis moesten anders georganiseerd worden, enzovoort. Hoewel ons lokaal bestuur net als de andere bestuurslagen in dit land niet voorzien was op een crisis van dergelijke omvang, werd de switch toch gemaakt.
Eén direct gevolg van de andere invulling op tal van diensten is dat er intussen heel wat extra uren
personeelsinzet zijn opgebouwd of vakantie niet werd opgenomen. Daarvoor worden oplossingen op maat gezocht. Vaak werken deze mensen immers op diensten waarvan ook de komende tijd nog heel wat inzet gevergd zal worden.
Een ander gevolg is dat de realisatie van het jaaractieplan (en dus ook het meerjarenplan) vertraging opliep.
Projectwerking werd immers sterk bemoeilijkt aangezien verschillende diensten plots met zaken moesten bezig zijn die niet voorzien waren.
Ook onze dienstverlening veranderde drastisch. Al tijdens de eerste golf in het voorjaar bleef het lokaal bestuur ook tijdens de lockdown actief, omdat de lokale besturen waren aangeduid als ‘cruciale sector’.
Sommige diensten pasten hun werking drastisch aan, zoals de bibliotheek die als één van de eersten in Vlaanderen overschakelde op een nieuw bestel- en afhaalsysteem. Toch moesten uiteraard ook bij ons activiteiten en aanbod worden geschrapt. Diensten die bereikbaar moesten blijven, schakelden
noodgedwongen bijna volledig over op werken op afspraak. Het was een hele opgave – en dat zal het nog wel even blijven – om ook onder die veranderde omstandigheden bereikbaar te blijven voor onze inwoners en ons aanbod en onze ondersteuning te blijven bieden.
Net als andere bedrijven moest ook het lokaal bestuur plots overschakelen op een veel grotere mate van telewerk. Het ‘flexwerken’ en de Citrix-omgeving die telewerk mogelijk maakt bestonden al in onze organisatie, maar er werd zeker nog niet in dezelfde mate vanop afstand gewerkt als in het afgelopen jaar. Hoewel de fundamenten al goed zaten, bracht dit uiteraard toch nog heel wat groeipijnen met zich mee: onvoldoende apparatuur om allemaal tegelijkertijd te telewerken (waardoor medewerkers zelf aankopen moesten doen), een nieuw telefoniesysteem dat nog niet naar behoren werkte, gebrekkige kennis over digitale tools om thuiswerk te ondersteunen, nood aan eenduidige afspraken over bereikbaarheid en permanentie. In elk geval heeft onze organisatie wat al die zaken betreft grote sprongen voorwaarts gemaakt in 2020. Intussen is ook beslist om versneld om te schakelen naar een systeem van laptops, wat de werking van onze administratie nog flexibeler maakt.
Lokaal bestuur Beerse - Aanvulling bij de externe en interne omgevingsanalyse voor het meerjarenplan 2020 van oktober 2018: impact van de coronacrisis
19 oktober 2020 | p. 6/7 We merken echter ook dat telewerk een impact heeft op de betrokkenheid bij de organisatie en de verbinding met het eigen team. In het meerjarenplan was al voorzien om in te zetten op onze organisatievisie en
leiderschap in de organisatie. College en kernMAT kozen nu voor een nog sterkere focus op zelfleiderschap, leidinggevenden en psychosociale belasting.
De coronacrisis kwam uiteraard ook aan bod tijdens de planningsdag van 1 oktober 2020, waarop het bestuur en het managementteam het jaaractieplan 2021 samenstelden.
Twee specifieke JAP-acties werden toegevoegd: enerzijds een screening van de financiële beleidsimpulsen van de hogere overheden, om na te gaan hoe we die kunnen inzetten voor de versterking van ons lokale beleid en de uitvoering van het meerjarenplan, anderzijds de ondersteuning vanwege het lokaal bestuur bij de massale vaccinatiecampagne die er in 2021 lijkt aan te komen.
De belangrijkste beslissing om in te spelen op de coronacrisis was echter om ruimte te maken in het jaaractieplan, zodat onze diensten wendbaar genoeg zijn om te kunnen inspelen op veranderende
omstandigheden. Die nood bestond al langer, maar werd uiteraard nog versterkt in deze crisisperiode. Niet- coronagerelateerde acties van onze communicatie-, zorg- en welzijnsdiensten werden on hold gezet en het volledige jaaractieplan werd flink afgeslankt naar 56 JAP-acties (2020: 82).
Een grondig evaluatie van het meerjarenplan, als voorbereiding op een mogelijke aanpassing door de raad in 2021, volgt in het voorjaar.
2.3 Impact op de financiën van het lokaal bestuur
In september 2020 namen de gemeenteraad en de raad voor maatschappelijk welzijn al kennis van de tussentijdse rapportering over de voortgang van het meerjarenplan. In die rapportering schetste de financieel directeur in grote lijnen de financiële situatie zoals die was op 30 juni:
- Op vlak van de exploitatie-uitgaven heeft de coronacrisis momenteel in de eerste plaats een direct effect heeft op de uitgaven met betrekking tot de rechtstreekse crisismaatregelen en het 'check lokaal'-programma. Anderzijds blijkt dat heel wat andere gebudgetteerde kosten op dat moment nog niet geboekt waren, waarschijnlijk omdat de acties die aan die uitgaven gerelateerd zijn door de crisis nog niet uitgevoerd konden worden. Als de vooropgestelde planning toch wordt uitgevoerd, zullen die kredieten dus toch nog nodig zijn.
- De specifieke individuele hulpverlening door het OCMW zat in de eerste jaarhelft op schema, al kan daar in de tweede jaarhelft wel een stijging verwacht worden door de coronacrisis.
- De voorziene prijssubsidie voor het AGB volstaat dit jaar mogelijk niet, aangezien ook het AGB te kampen heeft met teruggelopen ontvangsten. Dat kan betekenen dat de gemeente meer middelen moet voorzien om het verlies bij het AGB te compenseren.
- Op vlak van de exploitatie-ontvangsten zien we een effect op de ontvangsten uit eigen werking, net zoals dat bij het AGB het geval is. Dit zet zich vermoedelijk ook door in de tweede jaarhelft en in 2021 (bijvoorbeeld voor tickets van Vaart die geldig blijven voor verplaatste voorstellingen).
- Voorlopig zien we nog geen effect op de fiscale ontvangsten, maar vermoedelijk moeten we in de toekomst toch uitgaan van verlaagde opbrengsten door de coronacrisis, bijvoorbeeld uit de aanvullende personenbelasting.
Tijdens de planningsdag op 1 oktober 2020 gaf de financieel directeur ook nog toelichting over de financiële situatie, met deze aandachtspunten als het gaat om de coronacrisis:
- Macro-economisch is dit de grootste naoorlogse schok, met bovendien een ongelijkheid wat de impact én het herstel betreft. De schade aan de groei zal bij ons waarschijnlijk de eerste 5 jaar niet ingehaald worden.
Lokaal bestuur Beerse - Aanvulling bij de externe en interne omgevingsanalyse voor het meerjarenplan 2020 van oktober 2018: impact van de coronacrisis
19 oktober 2020 | p. 7/7 - De ongelijkheid dreigt te groeien: tussen Noord- en Zuid-Europa, tussen sectoren en inkomens.
- De verschillende hogere overheden kondigden al financiële steunpakketten aan, maar momenteel is het nog niet helemaal duidelijk in welke mate het lokaal bestuur daarop beroep zal kunnen doen.
- Algemeen is er echter onzekerheid over onze (structurele) ontvangsten.
- Schulden financieren blijft nog een hele tijd goedkoop en de inflatie laag.
