Ledenblad WINTER januari februari maart. VU: Sterrenwacht 'De Polderster' JAARGANG 22

(1)

Ledenblad

WINTER 2020

januari – februari – maart

11 november 2019 Klaar voor de Mercuriusovergang

VU: Sterrenwacht 'De Polderster'

Kapelledreef 2 9960 Assenede

JAARGANG 22

(2)

VOORWOORD

Beste lezer,

Vooreerst houd ik eraan om al onze leden en sympathisanten een gelukkig, gezond en voorspoedig jaar 2020 toe te wensen. Vanuit onze sterrenwacht-hobby horen daar uiteraard vele kraakheldere nachten, boeiende weermetingen en -observaties en liefst ook een aantal succesvolle ruimtevaartmissies bij.

Wat dit laatste betreft wordt het opnieuw een spannend jaar. We hopen te mogen getuige zijn van enkele nieuwe Marsmissies – waaronder een Chinees robotwagentje – en duimen voor verdere vooruitgang wat betreft de projecten die de komende jaren opnieuw mensen naar de Maan moeten brengen. De Chinezen willen daar eind dit jaar alvast met een onbemande sonde steenmonsters gaan ophalen. Komend voorjaar verwachten we de lancering van de Europees-Amerikaanse Solar Orbiter en her en der zullen ook nieuwe lanceerraketten worden getest. Waaronder de nieuwe Europese Ariane 6, opvolger van de huidige ESA-krachtpatser Ariane 5.

In 2020 zijn er géén totale of gedeeltelijke eclipsen in onze regio en wat planeetovergangen over de Zon betreft moeten we zelfs wachten tot 13 november 2032 op de volgende Mercuriusovergang. Jammer des te meer dat we déze van 11 november j.l. wegens een dikke wolkenlaag niet hebben kunnen waarnemen. We waren er nochtans uitstekend op voorbereid, met een pop-up sterrenwacht bij de Roste Muis. Gelukkig was ook ons regenprogramma goed voorbereid, en konden we Mercurius over de Zon zien trekken via een videokanaal van een elders op deze planeet gesitueerde sterrenwacht. De voor de gelegenheid bestudeerde waarneemtechnieken en bijhorende info gaan nu voor een aantal jaren in de kast.

Niet dat 2020 ons niets te bieden zal hebben aan de telescoop. Er zijn de gebruikelijke opposities van buitenplaneten, een prachtige avondverschijning van Venus de komende maanden en natuurlijk heeft ieder seizoen zijn eigen sterren en dubbelsterren, deepsky-objecten en meteorenzwermen. Aan ons als sterrenwacht om onze leden en bezoekers hierin wegwijs te maken.

Ook dit jaar zullen we onze rol als regionale volkssterrenwacht verder vorm geven. Naast de gebruikelijke openingsavonden met alle soort werking die daarbij hoort – vertellingen en rondleidingen, geleide observatiemomenten aan de telescopen, astrobib, lezingen en presentaties, enz – is er in 2020 opnieuw cursus en organiseren we andermaal een boeiende excursie. Ook onze permanente projecten blijven de nodige aandacht krijgen. Ons synoptisch weerstation aan de Noorddijk en het 3D-project zijn daar voorbeelden van.

Last but not least moeten we natuurlijk ook een gezellige vereniging blijven, met ten gepasten tijd de nodige momenten van 'leute en plezier', een natje en een droogje, tijd om eens naar elkaar te luisteren.

Meer dan ooit nodigen wij iedereen uit om eens een bezoek te brengen aan Sterrenwacht De Polderster, u bij ons aan te sluiten als het universum of allerlei natuurverschijnselen op onze eigen Aarde uw ding zijn en eventueel een handje toe te steken als je iets zinvols wilt doen in uw vrije tijd.

Met vriendelijke groet, Gunther Boerjan

Voorzitter Sterrenwacht De Polderster

LIDMAATSCHAP VAN STERRENWACHT DE POLDERSTER

Het lidgeld bedraagt 15 euro in 2020. Leden genieten onder meer de volgende voordelen:

– Toegang tot Polderster-Noorddijk, onze niet-publiek toegankelijke deepsky-sterrenwacht en weerstation.

– Voorrang bij activiteiten met beperkt aantal deelnemers, zoals bijvoorbeeld sommige excursies.

– Gebruik van de Polderster-Astrobib conform het reglement.

Lid worden doe je bij voorkeur tijdens een bezoek aan de sterrenwacht in de Kapelledreef 2 te Assenede. Zo kunnen we eerst even kennismaken bij daglicht en u onze werking en onze afspraken toelichten.

(3)

KOMENDE ACTIVITEITEN

• Vrijdag 7 februari Publieke openingsavond te Kapelledreef

• Zondag 9 februari Algemene Ledenvergadering van 10h00 tot 12h00, Kapelledreef

• Dinsdag 11 februari Astrobib-avond te Kapelledreef

• Vrijdag 14 februari Waarnemen aan de Noorddijk (leden)

• Dinsdag 18 februari Astrobib-avond te Kapelledreef

• Vrijdag 21 februari Waarnemen aan de Noorddijk (leden)

• Dindag 25 februari Astrobib-avond te Kapelledreef

• Vrijdag 28 februari Sterrenkijkdagen, sterrenwacht open van 20h00 tot 23h00

• Zaterdag 29 februari Sterrenkijkdagen, sterrenwacht open van 20h00 tot 23h00

• Dinsdag 3 maart Astrobib-avond te Kapelledreef

• Vrijdag 6 maart Publieke openingsavond te Kapelledreef

• Vrijdag 13 maart Waarnemen aan de Noorddijk (leden)

• Vrijdag 20 maart Waarnemen aan de Noorddijk (leden)

• Vrijdag 27 maart Publieke openingsavond te Kapelledreef

• Vrijdag 3 april Publieke openingsavond te Kapelledreef

• Dinsdag 7 april Astrobib-avond te Kapelledreef

• Vrijdag 10 april Waarnemen aan de Noorddijk (leden)

De publieke openingsavonden zijn voor iedereen gratis toegankelijk en gaan steeds door in- en rond het voormalige schoolgebouw te Kapelledreef 2 in Assenede, vanaf 20h00 tot 23h00.

De data zijn gekozen op basis van de maankalender, omdat de Maan een uitnodigend en goed toegankelijk hemellichaam is, ook voor wie voor het eerst door een telescoop kijkt. Bij helder weer wordt er buiten dan ook waargenomen met telescopen! Binnen is er de mogelijkheid om kennis te maken met onze projecten en aan bezoekers wordt een korte vertelling en een rondleiding aangeboden. Tevens is de Astrobib beschikbaar.

De waarneemavonden op Polderster-Noorddijk bieden onze leden de kans om met voortreffelijk sterrenwachtmateriaal te observeren onder een donkere sterrenhemel in de polder. Er wordt onder begeleiding een programma aangeboden naargelang het seizoen en geschikt voor beginnende waarnemers of mensen die graag in groep observeren. Gevorderde leden kunnen ter plaatse ook aan astrofotografie doen. Wij vragen dat ter plaatse een aantal afspraken worden nageleefd, zoals het respecteren van de duisternis door géén storend wit licht te gebruiken. Tijdens de periode dat de zomertijd van toepassing is beginnen deze waarneemavonden rond het tijdstip van zonsondergang. Tijdens de winter steeds om 20h00.

De Astrobib-avonden op dinsdag zijn bedoeld voor leden die voor hun hobby-beleving wat rust en concentratie nodig hebben. Lezen en studeren, programmeren of het voorbereiden van een lezing of een eindwerk zijn voorbeelden van activiteiten die in dit plaatje passen. Leden die zelfstandig met een telescoop kunnen werken, kunnen bij helder weer buiten ook waarnemen. Iedere dinsdag van 20h00 tot 23h00.

Ook scholieren of studenten die géén lid zijn kunnen hiervan gebruik maken voor het maken van pakweg een spreekbeurt of een eindwerk over astronomie, weerkunde of ruimtevaart. Wij raden in dat geval aan om op voorhand contact op te nemen via sterrenwacht@depolderster.be, wat ons de kans biedt om alvast geschikt materiaal klaar te leggen of een suggestielijst op te maken.

(4)

WAARNEEMGIDS JANUARI - FEBRUARI - MAART 2020

STERREN EN DEEPSKY

De winter brengt ons een aantal erg herkenbare sterrenbeelden. Zoals Orion, gemakkelijk te vinden met zijn 'drie-op-een-rij' sterren. Het is hier dat je de beroemde Orionnevel kan vinden. Op zeer donkere locaties is deze reeds met het blote oog te zien, maar in onze streken zeker haalbaar met een verrekijker. Telescoopgebruikers kunnen in deze gasnevel een rijkdom aan details en een aantal 'pasgeboren' sterren zien.

In de nabijheid vinden we de Stier met zijn rijke open sterrenhopen, waarvan de Hyaden en de Plejaden de meest bekende en ook de gemakkelijkst vindbare zijn. In datzelfde sterrenbeeld bevindt zich Messier 1 of de Krabnevel, wellicht de meest toegankelijke supernovarestant. Tijdens kraakheldere nachten kon hij in de Boekhoutse polders met een amper 5 cm-telescoopje worden gezien, al raden wij toch een wat groter instrument aan. De Krabnevel is het restant van een supernova die in 1054 na Chr. werd waargenomen.

In het sterrenbeeld Voerman vinden we dan weer een aantal compacte open sterrenhopen die er zeer

aantrekkelijk uitzien in amateurtelescopen. Messiers 36, 37 en 38 zijn absoluut de moeite waard om ieder jaar eens opgezocht te worden!

We vermelden ook het opvallende wintersterrenbeeld Tweelingen, waar de open sterrenhoop Messier 35 en de planetaire nevel NGC 2392 ('Eskimonevel') de show stelen.

Er is natuurlijk nog veel meer te zien! Aarzel niet ernaar te informeren tijdens onze openingsavonden of via sterrenwacht@depolderster.be.

DE MAAN

Maanliefhebbers komen ieder seizoen aan hun trekken, mits een beetje timing om de beste momenten mee te pikken. Sterrenwacht De Polderster helpt u daar graag bij!

Tijdens de wintermaanden staat de Volle Maan hoog aan de hemel. Niet ideaal voor velerlei zwakke objecten die dan verdrinken in het overvloedige maanlicht, maar echte maanwaarnemers en -liefhebbers kunnen er gebruik van maken om diverse structuren en verschijnselen op de Maan te bestuderen die zich nét bij Volle Maan goed manifesteren, zoals de stralenstelsels rond een aantal jongere kraters en al dan niet subtiele kleur- en albedoverschillen in de Mare-gebieden.

Naarmate het voorjaar vordert komt de Maan steeds hoger te staan rond Eerste Kwartier, wat dus maakt dat de komende maanden ideaal zijn voor die maanliefhebbers die eerder avond- dan ochtendmensen zijn.

Al deze veranderingen hebben zowel te maken met de wetten van de hemelmechanica die de onderlinge posities en bewegingen van Zon, Maan en Aarde beheersen, als met onze eigen locatie op de Aarde. Kom gerust eens naar de Sterrenwacht om daarover meer te vernemen.

De Maan is het meest toegankelijke hemellichaam voor de telescoop.

Zelfs de kleinste kijker laat kraters en andere bodemstructuren zien.

Sterrenwacht De Polderster bezit een verzameling maankaarten, alsook maanatlassen en globes. Daarnaast ook een aantal beschrijvende en theoretische werken over de Maan. Al dit materiaal laat toe, een

maan-observatie zorgvuldig voor te bereiden en onze naaste buur in het heelal zeer goed te leren kennen.

(5)

Nieuwe Maan vr 24 jan zo 23 febr di 24 maart

Niet zichtbaar

Eerste Kwartier vr 3 jan

zo 2 febr ma 2 maart

Avond

Volle Maan vr 10 jan zo 9 febr ma 9 maart

Heel de nacht

Laatste Kwartier vr 17 jan

za 15 febr ma 16 maart

Na middernacht

DE PLANETEN

De onderstaande tabel geeft de visuele zichtbaarheid van planeten weer tijdens het komende seizoen.

Uiteraard hebben waarnemers die beschikken over een goede telescoop met een goto-systeem, of kennis hebben van het gebruik van verdeelcirkels, nog meer mogelijkheden. Zoals het overdag waarnemen van planeten zoals Mercurius, Venus of Jupiter. Voor het waarnemen van de verre planeten Uranus en Neptunus is een telescoop nodig. Samenstanden van de Maan met een planeet – zoals deze vermeld in de hierna volgende kalender – helpen beginners om een planeet vlotter te leren vinden.

2020 januari februari maart

Mercurius vanaf eind januari 's avonds tot half februari 's avonds niet waarneembaar

Venus 's avonds 's avonds 's avonds

Mars 's morgens 's morgens 's morgens

Jupiter vanaf eind januari 's morgens 's morgens 's morgens Saturnus niet waarneembaar vanaf half februari 's morgens 's morgens

Meer informatie over de waarneembaarheid van de planeten Uranus en Neptunus kan je bekomen in de sterrenwacht. Je kan beide planeten ook simuleren met Stellarium.

INTERESSANTE HEMELVERSCHIJNSELEN IN JANUARI - FEBRUARI - MAART 2020

Zondagnacht 19-20 januari Veranderlijke ster Algol !

De ster Algol is een zogenaamde bedekkingsveranderlijke in het sterrenbeeld Perseus. Het is in feite een nauwe dubbelster (maar dat is niet waarneembaar met onze telescopen) waarbij een zwakkere ster rond een heldere draait, en daarbij af en toe voor of achter de heldere ster komt te staan. Of ernaast. Dit zorgt voor variaties in de helderheid.

Vanavond vanaf 20h30 begint de helderheid van Algol zichtbaar af te nemen. Om 1h30 is de ster op haar zwakst, waarna ze opnieuw helderder begint te worden. Om 6h30 ziet Algol er opnieuw uit als de avond ervoor.

Voor meer uitleg over veranderlijke sterren kan je terecht in de sterrenwacht. De positie van de ster Algol kan je simuleren met het gratis planetariumprogramma Stellarium (downloaden via www.stellarium.org).

Maandagochtend 20 januari Maan en Mars, Antares

Linksonder de smalle maansikkel vinden we vanochtend een oranje stip: de planeet Mars. Pal onder de Maan en nog wat lager dan Mars staat nog een oranjekleurige stip: de ster Antares. Dit is de hoofdster van het sterrenbeeld Schorpioen. De Maan zal een mooi asgrauw licht tonen. Met een verrekijker is dit nog beter te zien. Best kijken rond 7h30.

(6)

Dinsdagochtend 21 januari Maan en Mars

De maansikkel is opnieuw wat smaller geworden en staat nu links van de planeet Mars. Opnieuw best kijken rond 7h30. Het asgrauw licht van de Maan zal nog meer uitgesproken zijn dan gisteren.

Woensdagavond 22 januari Veranderlijke ster Algol

Reeds voor het donker worden is de helderheid van Algol aan het afnemen (wat we aanvankelijk uiteraard niet kunnen waarnemen). Het minimum is om 22h20. Daarna wordt de ster opnieuw helderder, en om 3h20 bereikt Algol opnieuw zijn maximale helderheid.

Dinsdagavond 28 januari Maan en Venus

Links van de maansikkel, de heldere planeet Venus. Best kijken rond 19h in het zuidwesten.

Zondagavond 9 februari Maan en Regulus

Het is om 8h33 Volle Maan geweest. Vanavond vindt je rechtsonder de verblindende Maan de ster Regulus, hoofdster van het sterrenbeeld Leeuw.

Dinsdagnacht 11-12 februari Veranderlijke ster Algol

Rond 19h begint de helderheid van Algol af te nemen. Het minimum is rond middernacht, waarna de ster langzaam weer helderder wordt. Rond 5h00 is de ster opnieuw 'normaal' helder.

Donderdagochtend 13 februari Maan en Spica

Een wijde samenstand, waarbij de ster Spica van het sterrenbeeld Maagd een eind linksonder de afnemende Maan te vinden is. Gedurende de vroege ochtenduren. De culminatie is rond 4h30.

Dinsdagochtend 18 februari Maan en Mars

Tussen 6h en 7h laag in het ZZO. De oranjekleurige planeet Mars staat linksonder de Maan.

Woensdagochtend 19 februari Maan en Jupiter

Opnieuw kijken tussen 6h en 7h. De Maan staat een dagje verder in haar baan om de Aarde en de sikkel is smaller geworden. Het asgrauw licht is nu duidelijker te zien. Een eind links van de Maan is de planeet Jupiter te vinden, terug zichtbaar na een kort verblijf achter de Zon.

Donderdagavond 27 februari Maan en Venus

Zodra het voldoende donker is, in het zuidwesten. De heldere en zeer opvallende planeet Venus staat rechtsboven de maansikkel. Wacht niet te lang, want beide gaan rond 22h15 onder.

Zondagavond 1 maart Maan en Plejaden, Hyaden, Aldebaran

Vanavond vertoeft de Maan in het sterrenbeeld Stier. Rechtsboven staat de open sterrenhoop Plejaden, linksboven de Hyaden en de oranjekleurige ster Aldebaran. Dit soort samenstanden zijn uiteraard slechts schijnbaar: de Maan staat vanavond op een afstand van ruwweg 393 000 kilometer, terwijl Aldebaran zich op ca. 67 lichtjaar bevindt. De Plejaden bevinden zich op ongeveer 400 lichtjaar. Eén lichtjaar bedraagt ruwweg 9460 000 000 000 of 9460 miljard kilometer.

Maandagavond 2 maart Maan en Aldebaran

Om 20h57 is het Eerste Kwartier. Pal onder de Maan staat vanavond de oranjekleurige ster Aldebaran, hoofdster van het sterrenbeeld Stier.

Maandagnacht 2-3 maart Veranderlijke ster Algol

De helderheid van Algol begint af te nemen vanaf 20h50. Vijf uur later wordt het minimum bereikt, waarna de helderheid weer toeneemt. Om 6h50 is Algol opnieuw op haar 'normale' helderheid.

Zondagavond 8 maart Maan en Regulus

Het is bijna Volle Maan. Rechts staat de ster Regulus, hoofdster van het sterrenbeeld Leeuw.

Woensdagnacht 11-12 maart Maan en Spica

De Maan is afnemend en komt op rond 21h15. Zodra voldoende hoog, vinden we rechtsonder de Maan de ster Spica van het sterrenbeeld Maagd. De culminatie is rond 3h.

(7)

Zondagochtend 15 maart Maan en Antares

Antares is de hoofdster van het zomersterrenbeeld Schorpioen, dat nu reeds in de vroege ochtend te zien is. De Maan staat deze ochtend boven Antares, de culminatie en dus het beste moment om te kijken is rond 5h45.

Woensdagochtend 18 maart Maan en Mars, Jupiter

Laag in het zuidoosten, best kijken rond 6h. Links van de Maan vind je de heldere planeet Jupiter. Tussen beide staat nóg een stip die evenwel een stuk zwakker is: de planeet Mars. Je herkent hem aan zijn oranje kleur.

Donderdagochtend 19 maart Maan en Saturnus

Best kijken kort voor 6h, laag boven de horizon in het zuidoosten. Je hebt dus een open zicht nodig in die richting. De smalle maansikkel is in principe vlot te vinden. Daarboven staat de planeet Saturnus.

Vrijdagochtend 20 maart Jupiter en Mars

Zeer laag in het zuidoosten, en best te bekijken rond 5h30. Jupiter is voldoende helder om op te vallen. Mars staat vlakbij en rechtsonder Jupiter en is veel zwakker, doch goed te herkennen aan zijn oranje kleur.

Vrijdag 20 maart Equinox, begin van de astronomische lente

Om 5h50 passeert de Zon pal boven de evenaar van de Aarde. Op dat moment is bij ons de Zon nog onder de horizon, doch begint de astronomische lente. Dag en nacht zijn nu even lang, vandaar de naam 'equinox'.

Woensdagavond 25 maart Zeer smalle maansikkel

Rond 19h30, zeer laag in het westen. Het is pas 33 uur na Nieuwe Maan. Je hebt een goed transparante atmosfeer nodig in die richting. Eventueel een verrekijker gebruiken.

Woensdagnacht 25-26 maart Veranderlijke ster Algol

Algol vertoont een minimum rond 0h20. De helderheidsafname begint rond 19h20, wanneer het nog aan het schemeren is en je dus de ster moeilijk kan vinden. Rond 5h20 is Algol opnieuw zoals voorheen.

Vrijdag 27 maart Dichotomie van Venus (of 'Halve Venus')

De planeet Venus zou vanaf de Aarde gezien, vandaag halfverlicht moeten zijn door de Zon. Dat leert tenminste de berekening op basis van de onderlinge hoeken van Aarde, Zon en Venus. In werkelijkheid kan de dichotomie een paar dagen afwijken als gevolg van lichtverstrooiing door de atmosfeer van Venus. Dit heet het Schöter- effect, naar de ontdekker van het verschijnsel. Voor het observeren van de schijngestalten van Venus is minstens een goede verrekijker nodig, in bepaalde periodes zeker een telescoop.

Zaterdagavond 28 maart Maan en Venus

Een prachtige samenstand! De maansikkel is nog smal doch gemakkelijk vindbaar in de avondschemering.

Rechts erboven staat de heldere planeet Venus. Te zien zodra het voldoende donker is en tot de late avond.

Zondagochtend 29 maart Zomertijd!

Om 2h00 wordt de klok een uurtje vooruit gezet. Vergeet dit zeker niet wanneer u vandaag afspraken hebt!

Zondagavond 29 maart Maan en Aldebaran

Links van de maansikkel staat vanavond de ster Aldebaran, hoofdster van het sterrenbeeld Stier. Verder rechts de open sterrenhoop Plejaden en de planeet Venus. Bij helder weer een mooi tafereeltje!

Dinsdagochtend 31 maart Mars en Saturnus

Zeer laag in het zuidoosten, best kijken rond 6h30. Mars en Saturnus staan vlakbij elkaar, Mars rechtsonder Saturnus. Een eind rechts staat de veel helderder planeet Jupiter. Zoek eventueel eerst Jupiter, en vervolgens naar links voor Mars en Saturnus.

Vrijdagavond 3 april Venus en Plejaden!

Vanavond een prachtige samenstand van de planeet Venus met de open sterrenhoop Plejaden. Een verrekijker toont het nog mooier. Ook op zaterdagavond 4 april is er nog een mooie samenstand van beide.

Zaterdagavond 4 april Maan en Regulus

De wassende Maan is reeds in de late namiddag aan het klimmen in het oosten. Zodra het donker is vind je rechtsonder de Maan de ster Regulus, hoofdster van het sterrenbeeld Leeuw.

(8)

Dinsdagavond 7 april De Maan het dichtstbij de Aarde!

De baan van de Maan om de Aarde is géén cirkel doch een ellips. De onderlinge afstand varieert dus dagelijks en kent bij iedere omloop een maximum (apogeum) en een minimum (perigeum). Voorts zijn ook het perigeum en apogeum op zich maandelijks variabel, omdat ook andere kleine variaties in de beweging van de Maan een rol spelen. Dat maakt dat vanavond rond 20h de afstand Aarde-Maan het kleinst zal zijn voor héél 2020, namelijk 356 907 kilometer. Op dat moment is de Maan reeds opgekomen, doch eventuele winst aan details gezien door de telescoop door deze relatief kleine afstand zal worden tenietgedaan door de nog lage stand boven de horizon dewelke bijna zeker voor slechte seeiing zal zorgen. Ervaren waarnemers die toch van de situatie gebruik willen maken zullen dus enkele uren wachten voor hun maan-observaties op het scherp van de snee. De culminatie is rond 1h45 MEZT, de afstand is op dat moment nog niet veel toegenomen.

METEORENZWERMEN VAN DIT SEIZOEN: EEN OVERZICHT

Virginiden

De Virginiden zijn actief van 25 januari tot 15 april en tonen hooguit enkele meteoren per uur. Het is een verzameling van radianten in het sterrenbeeld Maagd (Virgo in 't Latijn, vandaar de naam) die het moeten hebben van hun excessen: sporadische zeer heldere vuurbollen! Virginiden-meteoren komen de atmosfeer binnen aan zowat 30 km per seconde wat relatief traag is. Extra spectakel dus, wanneer er ééntje verschijnt.

Eventuele observaties van dergelijke vuurbollen mogen steeds worden doorgegeven aan de sterrenwacht via sterrenwacht@depolderster.be. Zeer belangrijk daarbij is het exacte tijdstip (indien mogelijk tot op de seconde nauwkeurig), de locatie, het traject aan de hemel t.o.v. heldere sterren of bekende sterrenbeelden alsook anderen kenmerke zoals de eventuele kleur en de geschatte tijdsduur.

VEEL KIJKPLEZIER !!

IMPRESSIES VAN VOORBIJE ACTIVITEITEN

Op zaterdag 5 en zondag 6 oktober 2019 vond in Blankenberge het jaarlijkse VVS-Weekend plaats. VVS is de Vereniging Voor Sterrenkunde, onze Vlaamse koepelvereniging. Verschillende Poldersterren vonden de weg naar Duinse Poldersters voor lezingen en ontmoetingen met andere amateurs.

Paul Mussche en Lieven Valcke luisteren aandachtig – discreet vanop de achterste rij – naar één van de lezingen.

(9)

Op zondag 13 oktober 2019 had De Polderster een infostand op de grote rommelmarkt van Kaprijke.

Het klaarmaken van de stand gebeurde door Marleen en Gunther, beide reeds om 4h00 in de ochtend aanwezig. Christine Grijp en Thomas Van Poecke kwamen overdag voor versterking. Er was infomateriaal en er werden flyers uitgedeeld. Zo kreeg onze sterrenwacht opnieuw wat meer bekendheid in de regio!

Onze infostand rond 4h00 in de ochtend te Kaprijke. Reeds toen liepen er bezoekers rond!

Het licht aan de linkerkant maakt deel uit van ons bewegend model van het zonnestelsel.

De belangrijkste astronomische gebeurtenis van het voorbije najaar was de Mercuriusovergang van 11 november 2019.

We hadden er met een ploeg medewerkers flink aan voorbereid! Met café-restaurant De Roste Muis in Waterland-Oudeman waren de nodige afspraken gemaakt voor een popup-sterrenwacht die zou bestaan uit de volgende onderdelen:

– Een batterij bemande telescopen om de bezoekers een blik te gunnen van Mercurius die over de Zon schuift en daarbij de nodige uitleg te verschaffen.

– Een setup voor parallelle foto-opnames in zichtbaar licht en in de H-alfa golflengte tijdens het zogenaamde 'eerste contact', waarbij Mercurius over de zonnerand beweegt. Hiervoor stonden een refractor én een H-alfa telescoop – beide voorzien van een camera – op één montering. Een daarbij horende tijdmeting zou een grootte-orde geven van de hoogte van de chromosfeer van de Zon.

– Een binnenprogramma (in ons geval regenprogramma) met een remote-waarneming via een videokanaal van een sterrenwacht in niet-bewolkt gebied, voor de zekerheid. Aangevuld met de nodige projectie-middelen en een speciaal voorbereide lezing.

Helaas zijn géén van alle geplande observaties ter plaatse kunnen doorgaan, als gevolg van het slechte weer.

Gelukkig lukte het wél om videobeelden van een buitenlandse (zonniger) sterrenwacht binnen te halen en deze op het scherm te brengen. En uiteraard bleek het maar goed te zijn dat we ook een flinke vertelling met presentatie hadden voorbereid.

Nochtans zijn ook de voorbereidingen van enkele bijzondere observaties – waaronder de chromosfeermeting – geen verloren werk geweest. Het heeft ervaring opgeleverd die van pas zal komen voor de zonsverduisteringen over enkele jaren in Zuid-Europa. En natuurlijk wordt de opgedane kennis ook meegenomen naar 2032, wanneer zich opnieuw een Mercuriusovergang zal voordoen.

(10)

De dubbele telescoop met camera's voor de meting Remote-beelden en het scherm voor de presentatie van de chromosfeer van de Zon.

Schoolbezoeken bij de sterrenwacht

Sterrenwacht De Polderster verzorgt regelmatig lesjes voor schoolklassen, zowel in de scholen zelf als bij ons, of op verplaatsing in het kader van plattelandsklassen. Wij zijn hier zeer flexibel in.

Omwille van de privacy-wetgeving brengen we hier zelden fotomateriaal van (en al zeker niet online), maar we kunnen hier met toelating wel een impressie geven van twee klasbezoeken van Basisschool Het Ooievaarsnest van Assenede, van dewelke 2 klassen ons bezochten op 18 en 19 november. Poldersterren Kristof Willemyns, Freddy Van de Veire en Gunther Boerjan verzorgden de educatieve werking tijdens deze klasbezoeken.

Leerlingen van Het Ooievaarsnest bij twee van onze telescopen voor het bekijken van de Zon (uiteraard met een veilig zonnefilter) en de Maan, dewelke 's voormiddags nog zichtbaar was op 18-19 november.

WAARNEMINGEN

Het voorbije najaar was er één met véél bewolking. Mede met de feestdagen (weinigen kruipen op kerstavond achter de telescoop ...) zorgde dat voor een erg bescheiden aantal gemelde observaties. Gelukkig stuurde Lieven Valcke ons opnieuw een uitgebreid verslag over zijn astrofotografische wedervaren in Eeklo.

(11)

Astrofotografie vanop een azimutale montering…..? (deel 4)

In dit vierde en laatste deel, ga ik kort in op de naverwerking en kijk ik vooruit naar de nieuwe ontwikkelingen in de astrofotografie.

De naverwerking:

Wanneer de foto’s genomen zijn, het best in RAW formaat, worden die in een stackprogramma gestapeld.

Om deepskyfoto’s te stacken gebruik ik Deep Sky Stacker. Dit is een gratis stackprogramma dat gemakkelijk op de PC te downloaden is. Op internet zijn heel wat tutorials te vinden over hoe je dit programma moet gebruiken.

Voor het stacken van maan- en planeetfoto’s gebruik ik Autostackert. Ook dit is een gratis te downloaden programma om astrofoto’s te stacken. Voor ik deze foto’s in dit programma open, haal ik ze vaak eerst eens door PIPP. Dit is, ook alweer, een gratis programma dat het onderwerp op de foto’s op voorhand schikt, zodat het stapelen in Autostackert vlotter gaat. Ook hiervoor zijn op het net de nodige tutorials te vinden om met de programma’s aan het werk te gaan.

Heel af en toe gebruik ik ook wel eens Registax. Met dit gratis programma kan je gemakkelijk filmbestandjes, die je van de maan of planeten maakte, stapelen. Uiteraard zijn er nog andere programma’s waarmee je foto’s kan stapelen.

Wanneer je al je gemaakte foto’s gestapeld hebt, bekom je één gestapelde foto waarin al je verschillende foto’s samengevoegd zijn. Laat je vooral niet ontmoedigen wanneer je deze foto bekijkt. Hij ziet er namelijk vaak nog niet uit. Dikwijls veel te donker, gevlekt, zonder contrast. Hiermee gaan we verder aan de slag.

Deze foto open ik in Lightroom. Dit is een Adobe programma dat lijkt op het meer gekende Photoshop, maar veel eenvoudiger is. Met dit programma kan je gemakkelijk en eenvoudig de witbalans, contrast, scherpte, belichting, donkere en/of witte tinten…. aanpassen. Ook hier zijn op het web vele tutorials te vinden. Het programma is niet gratis en kost zo’n 100 euro. Ik vind het de prijs zeker waard. Je kan er uiteraard ook al je andere foto’s in bewerken wanneer je dat wil.

Na het bewerken in Lightroom, haal ik de foto’s soms nog eens door Photoshop. Dit om de gradiënt te verwijderen, sterren te verkleinen of effecten toe te voegen zoals sterren laten schitteren. De nieuwste versie van Photoshop is uiteraard niet gratis, maar met de gratis versie die nu beschikbaar is of met een proefversie lukt ook al heel veel. Ook hier zijn vele tutorials te vinden die je de verschillende werkwijzen duidelijk maken.

Wanneer je het hele proces bekijkt, vraagt het maken van een astrofoto behoorlijk wat tijd. Wanneer je een uurtje foto’s neemt door de telescoop, weet je zeker dat je nog dubbel zo veel tijd nodig hebt om met de genomen frames een leuk plaatje te maken. Maar ja, ’t is een hobby. Hieronder: NGC 1664: Kite Cluster

(12)

Totale maansverduistering

Messier 81: Bode’s Galaxy

(13)

De toekomst:

Zoals voor vele producten in de digitale wereld van vandaag, geldt ook hier dat de evolutie ervan razendsnel gaat. Ook aan het gebruikersgemak wordt steeds verder gesleuteld. Zo wordt er op diverse fronten tegelijk vooruitgang geboekt om gemakkelijker mooie astrofoto’s te maken. Er wordt hierbij op drie fronten vooruitgang geboekt.

Ten eerste worden de telescopen steeds groter en lichtsterker. Zo was vroeger een telescoop met een diameter van 80mm – 100mm al heel wat, terwijl nu die diameter vaak ruim overschreden wordt. Een grotere opening geeft uiteraard meer lichtopbrengst en draagt zo bij aan het gemakkelijker maken van foto’s.

Ten tweede worden er meer hulpmiddelen ontwikkeld om het weinige licht toch optimaal te gebruiken. Denk hierbij maar aan de focal reducers, betere glassoorten…. Hierbij dient ook zeker de hyperstarlens vermeld te worden die een F.10 sct kan omvormen naar een F.2 wat de lichtsterkte van de telescoop met een factor 20 vergroot. Dit wil zeggen dat wanneer je met een hyperstar een frame belicht gedurende één minuut je hetzelfde resultaat zonder de hyperstar op F.10 pas haalt met een belichtingstijd van 20 minuten.

Ten derde is er de evolutie van de digitale astrocamera’s . Deze zorgen voor een enorme vooruitgang. Reeds vele van dergelijke camera’s zijn gekoeld wat ruisarme, lees vaak soms ruisvrije beelden geeft. Ook is de lichtgevoeligheid van dergelijke camera’s zeer sterk in vergelijking met de modellen van pakweg zo’n 5 tot10 jaar geleden. Zo zijn bijvoorbeeld objecten met een lichtsterkte van M 27 al bij een belichting van 1 seconde zichtbaar. Dit alles zorgt ervoor dat nu ook op azimutaal gemonteerde telescopen aan degelijke astrofotografie kan worden gedaan. Dit geeft als voordeel dat het gemiddeld wat goedkoper is (geen volgkijker, volgcamera, goedkopere montering, minder kabels…) Ook is het eenvoudiger en minder tijdrovend omdat je niet op de pool hoeft uit te lijnen.

Het allerlaatste nieuwtje is de STELLINA van de firma Vaonis. Deze volledig automatische telescoop, waarvan er nog maar één model is (een 80mm-model), maakt volledig automatisch astrofoto’s die in real time

doorgestuurd worden naar je mobiele telefoon. Weten hoe het in zijn werk gaat? Even googelen naar Stellina van Vaonis. Zeker de moeite waard.

Uiteraard geeft dit eerste ‘proefmodel‘ nog niet de foto’s die kunnen gemaakt worden met zeer specifieke, nog duurdere, astrofotografie setups. Wellicht zal dit product nog beter worden als de kinderziektes eruit gaan en zo een vaste plaats verwerven in de hobby.

Lieven Valcke

WAARNEMINGEN VAN ZONNEVLEKKEN TIJDENS HET VOORBIJE SEIZOEN

Het hoe en waarom van dit langdurende observatie-project wordt uit de doeken gedaan in het ledenblad Lente 2019, voor de leden permanent ter beschikking op www.polderster.be en mits inloggen.

Het Wolfgetal of relatieve zonnevlekkengetal wordt berekend met de formule W = k(10g + v). Hierbij staat g voor het aantal vlekkengroepen en v voor het aantal vlekken. k is een correctiefactor om de lokale observaties te vergelijken met het zonnevlekkengetal van Ukkel. Bij deze Polderster-observatiereeks blijkt de factor k op zeldzame uitzonderingen na, gelijk te zijn aan 1. In plaats van W wordt ook wel de letter R gebruikt om het Wolfgetal aan te geven.

In het najaar van 2019 nam de frequentie van observaties enigszins af in vergelijking met de seizoenen daarvoor. Dit heeft enerzijds te maken met het grotere aantal bewolkte dagen, en uiteraard ook met het korten van de dagen waardoor bijvoorbeeld 's avonds na het werk de Zon reeds te laag staat voor een waarneming, of reeds is ondergegaan.

In het voorbije jaar werden in het kader van dit waarneemproject maar liefst 140 zonne-observaties uitgevoerd. Tijdens een periode van zelden geziene inactiviteit van de Zon vraagt dit enige volharding, zeker als er soms wekenlang geen enkel vlekje te bespeuren valt. Maar een échte Zon-waarnemer wil natuurlijk de 11- jarige zonnecyclus met eigen ogen 'ervaren', en probeert dus ijverig op iedere heldere dag te observeren.

Een groepje zonnevlekken op 18 juli 2016

Foto Gunther Boerjan, webcam Philips Toucam 740k op 20 cm Newton.

(14)

Datum Tijdstip (MET) Instrument Wolfgetal Granulatie Opmerkingen

13/10/19 13h45 20 cm Newton 0 goed waarneembaar

24/10/19 17h15 30 cm Newton 0 moeizaam te zien

30/10/19 13h15 30 cm Newton 0 waarneembaar

24/12/19 10h50 76 mm SN 10 + 2 = 12 moeizaam te zien

HET POLDERSTER-WEERSTATION

Sterrenwacht De Polderster bezit in Boekhoute een synoptisch waarnemingsstation waar de volgende weerelementen continu worden gemeten: temperatuur, luchtvochtigheid, neerslag, windrichting, windsnelheid, luchtdruk en de grondtemperatuur. Er wordt maximaal gestreefd naar redundantie en dus continuiteit, alsook KMI-conforme nauwkeurigheid van de metingen. Je vindt alle cijfers op http://meteo.depolderster.be

Een overzicht van ons weerkundig instrumentarium is daar eveneens te vinden. Aanvullend hebben we ook een geijkt neerslag-meetpunt met Hellman-pluviometer in de Michielsenstraat, nabij het centrum van Assenede.

De automatische metingen die je online vindt worden wekelijks op nauwkeurigheid gecontroleerd met klassieke en ter plaatse af te lezen ijkinstrumenten, deels afkomstig van het KMI.

ENKELE RESULTATEN

Dagelijkse meetresultaten en veel daarvan afgeleid cijfermateriaal zoals maandsommen, zijn te vinden in de rapporten op meteo.depolderster.be. We beperken ons hier tot een kleine selectie.

Temperatuur (weerstation Noorddijk)

Gemiddelde in oktober: 12,3°C Maximum in oktober: 22,2°C op 13 oktober Gemiddelde in november: 7,0°C Maximum in november: 15,4°C op 2 november Gemiddelde in december: 6,3°C Maximum in december: 14,8°C op 17 december De eerste nachtvorst van deze winter kwam op woensdag 20 november, het kwik daalde toen tot -1,6° C.

Voor de temperaturen tijdens de andere maanden verwijzen we naar de vorige ledenbladen of naar meteo.depolderster.be

(15)

Relatieve luchtvochtigheid (weerstation Noorddijk)

De relatieve luchtvochtigheid wordt eveneens permanent gemeten, zowel digitaal als met de thermo-hygrograaf.

IJkmetingen gebeuren met een psychrometer (natte- en droge bol). Om het online-cijfermateriaal overzichtig te houden worden hiervan geen rapporten bijgehouden, maar op de website vind je wel dagen weekgrafieken. De ijkmetingen zijn beschikbaar in de sterrenwacht.

De diagramma's van de thermo-hygrograaf worden eveneens bewaard in de sterrenwacht te Kapelledreef, ze zijn daar op eenvoudig verzoek ter inzage tijdens onze openingsavonden.

Belangstellende leden kunnen er ook kopieën van bekomen.

Foto rechts: De psychrometer in de thermometerkast op Polderster-Noorddijk Links de nattebol-thermometer waarmee het dauwpunt wordt gemeten, rechts de droge thermometer. Samen vormen deze de psychrometer.

Uit het verschil tussen beide metingen wordt de relatieve luchtvochtigheid berekend. Wekelijks wordt het glazen bolletje gevuld met water.

Neerslag

Voor de neerslag gebruikten we de maandcijfers van ons meetpunt in de Michielsenstraat. De neerslag wordt hier gemeten met een uiterste betrouwbare Hellman-pluviometer.

Oktober 2019 74,0 mm November 2019 81,9 mm December 2019 77,4 mm

We kregen dus voor het eerst sinds lange tijd drie opeenvolgende maanden met een 'normale' hoeveelheid neerslag.

Windsnelheid en richting

De overheersende windrichting zowel in oktober, november als december 2019 was ZZW.

gemiddelde windsnelheid hoogste gemeten windsnelheid oktober 2019: 11,7 km/h 64,4 km/h op 18 oktober

november 2019: 11,4 km/h 61,2 km/h op 27 november december 2019: 16,0 km/h 75,6 km/h op 10 december

OVERZICHT VAN 2019

De gemiddelde temperatuur over 2019 bedroeg 11,5° Celsius.

2018: 11,7° C 2017: 11,4° C 2016: 11,1° C

Het temperatuurrecord van 25 juli 2019 met 39,6°C zal wellicht nog lang in de herinnering blijven.

De laagste temperatuur werd gemeten op 21 januari 2019 met -5,9 °C (thermometerkast, niet aan de grond)

In 2019 viel er te Assenede 779,7 mm neerslag. Ter vergelijking met vorige jaren:

2018: 666,8 mm 2017: 857,8 mm

(16)

De gemiddelde windsnelheid over 2019 bedroeg 11,3 km/h.

2018: 11,9 km/h 2017: 11,8 km/h 2016: 12,1 km/h

De hoogste windsnelheid werd gemeten op 10 maart 2019 met 111,0 km/h 2018: 114,3 km/h

2017: 96,6 km/h 2016: 98,2 km/h

De overwegende windrichting in 2019 was zuidzuidwest (ZZW), net zoals in 2018.

Tot slot: méér cijfers van 2019 vind je op meteo.depolderster.be

De Yutu 2, Chinees robotwagentje reeds 1 jaar actief in de Von Kármán-krater op de achterzijde van de Maan.

STERRENWACHT DE POLDERSTER INFO

Sterrenwacht-adres: Kapelledreef 2, 9960 Assenede

Email: sterrenwacht@depolderster.be

Website en forum: www.depolderster.be

Facebook-pagina: https://www.facebook.com/sterrenwacht.depoldersterassenede Rekeningnummer: BE39 8900 8411 7219

Bestuur: Paul Mussche (ere-voorzitter), Gunther Boerjan (voorzitter), Patrick Buysse (penningmeester), Kristof Willemyns, Freddy Van de Veire, Thomas Van Poecke

Sterrenwacht De Polderster is een initiatief vàn en voor liefhebbers van praktische en/of theoretische sterrenkunde, telescopen en toebehoren, ruimtevaart, weerkunde, amateurraketten en aanverwante wetenschappen en technieken. De sterrenwacht bevordert als vereniging de persoonlijke- en gezamenlijke hobbybeleving onder haar leden en verzorgt daarnaast op regelmatige basis publieke en educatieve werking.

Voor dit doel werken wij permanent samen met de Gemeente Assenede en met de Vereniging voor Sterrenkunde VVS