H E T K O O P S O M M E N -S Y S T E E M IN D E P E N S IO E N - F IN A N C IE R IN G
door Lod. S. Beuth
Elke w erkgever die een pensioenregeling voor zijn w erknem ers wil treffen en daarom trent toezeggingen voor de toekom st doet, bezw aart zijn budget, én in het heden én voor de toekom st. In het heden is de budget-belasting gelijk aan de backservice, die hij bij het op zich nem en van een pensioenverplichting over de afgelopen jaren aan de w erknem er w il en kan toekennen, plus de financiële last die voortv lo eit uit het toe gekende pensioendeel over het lopende jaar.
H e t zal vaak voorkom en, d a t toekenning van een redelijke backservice een dusdanige last legt op de w erkgever, d at de mogelijkheid van door voering van een pensioenplan, mede gebaseerd op een backservice, in het gevaar komt. In een dergelijk geval zal men goed doen de backservice, hetzij te beperken, hetzij buiten overw eging te laten. M en k an in het laatste geval dan altijd in „goede” jaren, aanvullende toezeggingen om tre n t deze backservice doen.
Evenw el ook het toestaan van rechten, gebaseerd op coming service, houdt enige problem atiek in. M en kan bij het bepalen van de pensioen aan sp raak rekening houden:
a. m et een bepaald pensioen-bedrag per toekom stig dienstjaar, o n afh an kelijk van het salaris;
b. m et een bepaald pensioen-percentage van het in ieder toekom stig d ien stjaar te verdienen
loon-W a n n e e r men nu deze aanspraken wil gaan verzekeren, dan heeft men de keuze uit tw ee system en:
I. het prem ie-systeem ; II. h et koopsom m en-systeem .
Kiest men nu voor a, systeem I dan heeft men te m aken m et een gelijk blijvende jaarlijkse belasting van het budget, die op de duur de tendens heeft te verm inderen. W a n n e e r wij de pensioennorm zouden stellen op ƒ 25.— per d ien stjaar en de pensioen-ingang op 65 jaar, dan zou een 55-jarige man een pensioen-aanspraak krijgen van 10 X ƒ 25.— = ƒ 250.—- O . P., w aarvoor de prem ie ± ƒ 250.—' b edraagt. W a n n e e r deze de 65-jarige leeftijd bereikt heeft en voor hem een 25-jarige in de plaats treedt, zou deze, uitg aan d e van dezelfde norm , aa n sp raak maken op ƒ 1000.— pensioen, w aarvoor de premie ongeveer ƒ 190.'—’ bedraagt.
Kiezen wij evenw el voor geval a, pensioensysteem II dan w o rd t dit beeld anders. In dit geval moet elk ja a r w orden ingekocht een pensioen van ƒ 2 5 .—■. H e t gehele personeel w o rd t elk ja a r een ja a r ouder en elk ja a r stijgt de koopsom. P as w an n eer een 65-jarige u ittreedt, tree d t er enig soelaas voor de w erkgever in; enig: terw ijl de premies van de nog niet 65-jarigen blijven stijgen, w o rd t slechts in één geval een besparing b e reikt. A lleen bij een zeer groot personeel met een gelijkmatige verdeling van alle leeftijdsgroepen, zou er sprake kunnen zijn van een nagenoeg gelijk blijvende prem ielast, doch dit verschijnsel doet zich niet voor bij kleinere ondernem ingen.
N a deze uiteenzetting w ordt het duidelijk, d a t het koopsom m ensysteem bij de b gevallen toegepast, nog grotere gevaren in zich bergt, om dat de pensioenbedragen in het b-systeem mede afhankelijk zijn van het salaris, d a t juist bij de hogere leeftijden stijgt. D it zal enerzijds wel tot gevolg hebben, d at het soelaas, na het afvallen van de eerste gepensionneerden, groter w ordt, m aar anderzijds de pensioenlast voor de nog in dienst zijnde groep, jaarlijks in aanzienlijke m ate stijgt.
E rnstig er w orden de moeilijkheden nog, w anneer een crisis optreedt, die de b etaalkracht van de w erkgever onderm ijnt en hem noopt personeel te ontslaan. Hij zal dan in vele gevallen zijn oude geroutineerde krachten handhaven en daarm ede relatief zijn pensioenlast verzw aren.
Doch ook voor de w erknem er levert het koopsom m en-systeem verholen gevaren op. H e t heeft de tendentie salarisverbetering op latere leeftijd tegen te houden, terw ijl het zeer de vraag mag w orden geacht, of bij ontslag uit de huidige dienstbetrekking, een toekom stig w erkgever bereid is de steeds zw aarder drukkende pensioenstortingen te blijven verrichten. D it laatste geldt ook voor de w erkgever die bij het begin zich op het koopsom m en-systeem heeft w illen vastleggen. V o o r hem kom t vroeg of laat de tijd, d a t hij zich in redelijkheid zal m oeten afvragen of deze last voor zijn ondernem ing nog wel is op te brengen. Bij het koopsom m en systeem is het verre van denkbeeldig, d a t men later op zijn pensioen toezeggingen zal m oeten terugkom en.
D e vraag rijst, hoe het te verklaren is, d a t dit systeem toch nog wel gebezigd w ordt. H e t antw oord ligt in de om standigheid, d at het koop- som m en-systeem op het m oment van de toekenning van pensioenrechten, de minste financiële belasting op de w erkgever legt en d a t bij de con currentie van levensverzekeringm aatschappijen, voor wie de inzet is het w innen v an een relatie, de handig uitgespeelde argum entatie v an het systeem , d a t (in de aanvang!) de laagste lasten m et zich m edebrengt, in vele gevallen een goede kans biedt tot het w innen van de begeerde relatie.
D eze argum entatie is dan o.a. hierop gebaseerd, d at men aantoont d at bij de prem iestorting bij het koopsom m ensysteem een hoger pensioen- effect w ordt bereikt, dan via het prem ie-systeem . N em en wij w eer het voorbeeld van een pensioenregeling, gebaseerd op ƒ 25.— O .P . per d ien stjaar op 65 jaar, dan moet voor een 25-jarige deelnem er een koop som w orden betaald van ± ƒ 110.—-, terw ijl de jaarprem ie ƒ 192..—>
(voor 40 X ƒ 25.— = ƒ 1000.— O .P .) zou bedragen. In de jaarprem ie is evenwel de stijging van de toekom stige koopsommen verdisconteerd. Z o als eerder gezegd: het einde d ra a g t de last.
O verigens is het koopsom m en-systeem bovendien voor de betrokken verzekeringm aatschappij aantrekkelijk: bij stijging van de pensioen ta rieven (in verband met de stijging der levensduur) is de m aatschappij slechts gedurende de co n tractsp erio d e (m eestal 5 ja a r of k o rter) aan h a a r tarieven gebonden. D e cliënt bijv. die in 1943 op het koopsom m en tarief heeft afgesloten zag zich in 1948 gedw ongen het aanm erkelijk hogere tarief te aanvaarden. Bij het premiesysteem had hij blijvend voor deel gehad voor de gehele looptijd van het pensioen en alleen voor de verhogingen van de pensioenen en voor de nieuwe deelnem ers w as hem het verhoogde tarief berekend.
N og duidelijker w o rd t dit, w anneer men zich realiseert, d at men vaak de w erknem er een bepaald percentage van zijn salaris laat m edebetalen. D e totale bijdragen van de w erknem ers zullen dan ook telken jare een
geringer percentage van de in totaal te betalen premie vertegenw oordigen. In de praktijk ziet men dan ook herhaaldelijk, d at ondernem ingen die aanvankelijk voor de argum entatie ten gunste van het koopsom m en systeem zijn gezwicht, hierop later terugkom en.
T en slo tte moet opgem erkt w orden, d a t h et koopsom m ensysteem een contam inatie inhoudt van tw ee ongelijkw aardige uitgangspunten. E n er zijds g aa t het om vaststelling van een pensioenaanspraak, die uit een be paalde formule (al dan niet in verband m et salaris en leeftijd) w ordt afgeleid. A nderzijds g aa t het om de juiste financiering van de uitkom st van deze formule. H e t is principieel fout om nu zonder m eer een formule ter berekening van een pensioen-uitkom st te han teren als de formule die tevens het tem po van de financiering zou moeten bepalen. H e t is duide lijk, d a t in het koopsom m en-systeem voor de jongeren te weinig w o rd t be taald, zodat deze bij latere uit den diensttreding te kort zijn gedaan. D it tekort belem m ert hem zelf de pensioenregeling voort te zetten of een nieuw e w erkgever te vinden die bereid is dit tekort aan te zuiveren. H et koopsom m en-systeem bindt de w erknem er, naarm ate hij ouder w ordt, op indirecte wijze tezeer aan een w erkgever, tevens van wie alleen nog te hopen is, d a t deze in sta a t zal blijven de groeiende pensioenlast te dragen.
M oge deze docum entatie voor de accountant voldoende aanleiding zijn het koopsom m en-systeem , w anneer zij dit op hun w eg tegenkom en, met kracht te ontraden.
