· juni 6
olitiek e uituur
de i11houd:
EEN NIEUWE SITUATIE- NIEUWE MOGELIJKHEDEN
LONEN, ,,.WELVAART", FISCUS
ONTWAPENING
MEERWAARDE EN WINST
NIEUW-GUINEA: EEN KOLONIAAL VRAAGSTUK
t6e jaargang, nr
6
40 centJUNI 1956
Een nieuwe situatie Voor ontwapening Meerwaarde en winst
meuwe mogelijkheden
Een verdediger van het Amerikaanse kapitaal tn duizend vrezen
Vragenbus
John Rädecker en het nationale monument De lonen, de "wel vaart" en de fiscus
Ni~uw-Guinea - een koloniaal vraagstuk
BOEKBESPREKING
Een nuttig beek tegen atoomwapens Ideologie en vrede
Bruihftslied voor Swaantje Het leven van een groot man
Het collectieve karakter van de kunst van Charles White
CORRESPONDENTIE
Boeken voor Indonesische vrienden Materie en bewustzijn
Over de rol van Quack Partijdoenmen ten Varia
POLITIEK en CULTUUR
H arry Verheij
Nick Luirink jaap W'olff
]. Hoogearspel
M. Bs j.H.
H. de Vries
S.P.
F.B.
F.S.
Arm ie Avcrink
S.P.
verschijnt maandelijks bij uitgeverij Pegasus, Leidsestraat 25, Amsterdam-C., tel. 85957.
De abonnementsprijs is f 4,50 per jaar, f 2,25 per half jaar, losse nummers 40 cent.
Ons gironummer is 178127.
Correspondentie over beta.Ungen en verkoop zenden naar de administratie p;a Pegasus.
Alle correspondentie over de inhoud naar de redactie van P. en C.
Prinsengracht 478, Amsterdam-C., tel. 62565.
313 318 327
333 343 344 346 349
356 358 359 361
363
365 366 368 372 376
18e Jaargang no. 6 juni 1956
Politiek en Cultuur
maandblad gewijd aan .. de theorie en praktijk van het
marxisme-leninisme onder leiding van het partijbestuur der c.p.n.
NIEUWE. SITUATIE
NIEUWE MOGELIJKHEDEN
De betekenis van het 20ste Congres valt bijna dagelijks vast te stellen aan de gebeurtenissen in de internationale politiek.
De conclusies van dit Congres, zijn opgestelde plannen voor de uit- breiding van de Sowjet-economie en zijn uitgestippelde richtlijnen t.a.v.
de behandeling der grote internationale problemen hebben een grote doorwerking in de gehele wereld.
De ontspanning zet zich door en openbaart zich in de gebeurtenissen van de laatste weken op soms wel opzienbarende wijze.
Daar is het resultaat van de besprekingen van Londen, tussen de vertegenwoordigers van Engeland en de Sowjet-Unie, besprekingen die nog zullen worden voortgezet.
Het gesprek tussen een Franse regeringsdelegatie en de Sowjet- regering; het komende bezoek van maarschalk Tito aan Moskou; het bezoek van een parlementaire delegatie van de Sowjet-Unie aan België en tal van andere feiten.
De politiek van kracht, de politiek van minister Dulles, is mislukt.
Het Atlantisch Pact dreigt uiteen te vallen.
De koude oorlog is stukgelopen op de kracht van het vredelievende en democratische kamp.
De technische ontwikkeling in de Sowjet-Unie en de andere socialis- tische landen, op het gebied van de kernenergie, zowel voor militaire als voor vreedzame doeleinden, betekent dat het ontketenen van een nieuwe oorlog een dodelijk gevaar inhoudt voor het kapitalisme. Daar- naast zijn er nog een aantal factoren werkzaam, die deze ontwikkelings- gang veroorzaken en stimuleren. Het zijn:
a. de konsekwente vredespolitiek van de Sowjet-Unie en de actieve vredesstrijd van de volkeren, die steeds meer zijn kracht laat voelen;
b. het Duitse vraagstuk, door het op de wereldmarkt verschijnen van de monopolies en zijn militaire herbewapening;
c. een aantal kapitalistische landen (Engeland, Frankrijk) lijden onder de koude oorlog, omdat die voordelige omstandigheden schiep voor hun Amerikaanse en Duitse concurrenten, waarbij komt, dat zij ook de zich aankondigende economische omslag vrezen.
,
,
313I
De vredespolitiek van de Sowjet-Unie werd nog eens duidelijk onder·
lijnddoor de demobilisatie van 1.200.000 manschappen van het Sowjet- leger en het opleggen van 375 schepen.
De tegenstellingen tussen Engeland en West-Duitsland worden door
"Trouw" van 12 april j.l. scherp belicht in een artikel, waarvan de eer- ste zin luidt:
"De strijd tussen de Duitse mark en het Britse pond sterling om de voor·
naamste plaats als internationaal betaalmiddel is in volle gang."
En even verder in hetzelfde artikel:
"De achtergrond daarvan schuilt in het streven van West-Duitsland om het gebruik van de Duitse mark in het wereldhandelsverkeer uit te breiden."
Deze strijd tussen de kapitalistische landen, die er toe leidt dat zij el·
kaar verdringen op de kapitalistische wereldmarkt, dwingt hen uit te zien naar andere afzetgebieden.
De mogelijkheden tot een winstgevende handel op de zich steeds uit- breidende markten van de socialistische landen spelen daarom een grote rol bij de huidige ontwikkeling der internationale verhoudingen.
Zo bedroeg de handel tussen Engeland en de Sowjet-Unie in 1954 het totaalbedrag van 12 miljoen pond sterling, in 1955 was dit bedrag bijna verdubbeld tot 23 miljoen pond sterling en in de eerste 3 maanden van dit jaar bedroeg het reeds 9 miljoen pond sterling.
In de besprekingen werd thans de mogelijkheid geopend om de han- del tot 200 miljoen pond sterling uit te breiden.
Het is niet voor niets dat er thans geluiden komen uit Amerika, bij monde van minister Dulles, om de N.A.T.O. uit te breiden met een aantal economische activiteiten. Deze nieuwe plannen zijn niet gericht op economische hulp, zoals wordt voorgegeven, maar zijn bedoeld als een nieuw middel om een aantal staten, die los staan van het Atlantisch Pact of er los van dreigen te raken, aan de Amerikaanse politiek te binden.
Deze ontwikkeling in de internationale politiek werkt door op de binnenlandse politieke verhoudingen in tal van landen, ook in ons land.
Oppervlakkig gezien lijkt het erop of er in Nederland niets verandert.
Dat komt omdat de leidende politieke kringen de werkelijkheid trach·
ten te camoufleren met het oog op de verkiezingen van 13 juni. Maar een aantal feiten wijzen op veranderingen die aan de gang zijn.
Neem het openen van de luchtlijn op Warschau. Dit wordt niet gedaan in de verwachting van een teruggang der economische betrekkingen met Oost-Europa, maar juist met het oog op de uitbreiding dier betrek·
kingen. Andere feiten zijn het vlootbezoek, dat wordt afgelegd tussen Nederland en de Sowjet-Unie in de maand juli, en de uitspraken van het Eerste Kamerlid der V.V.D., de heer Wendelaar.
Deze ontwikkeling is een gevolg van de resultaten, die in de strijd voor de vrede internationaal zijn behaald. Maar tevens is ze een gevolg van de hardnekkige, onvermoeide strijd van de C.P.N. voor vrede, de- mocratie en betere levensomstandigheden.
Met de dag wordt het zichtbaarder dat de politiek van de C.P.N. door de feiten wordt bevestigd. Minister Suurhoff klaagt erover dat niemand ztch wil houden aan de vrije loonpolitiek. Het was de C.P.N., die bij
monde van haar Kamerfractie opkwam voor een verplichte loonronde voor alle werkers. Het was de C.P.N., die opkwam en opkomt voor de 5e mei, een streven dat steeds meer weerklank onder het gehele volk begint te vinden.
De C.P.N. slaagde er in de afgelopen jaren in om door een juiste politiek .grote bewegingen tot stand te brengen.
Daarom moet er alles aan gedaan worden om de partij met nieuwe leden te versterken, want hoe groter de partij, hoe meer invloed ze kan uitoefenèn en een des te grotere beweging kan ze ontwikkelen tegen de politiek van de Romme-reactie en voor de belangen van de arbeiders- klasse en het volk.
*
De resultaten van de Conferentie van Genève van vorig jaar, leidden een nieuwe ontwikkeling in en riepen een nieuwe situatie in het leven.
Thans zet zich deze gang van zaken door en zijn de kansen om een duurzame vrede te vestigen groter dan ooit.
Het winnen van de strijd voor de vrede, het tot stand brengen van die duurzame vrede, is echter een zaak van grote krachtsinspanningen van de zijde van de vredelievende mensen, in het bijzonder van de arbeidersklasse.
De krachtsantplooiing van de arbeidersklasse wordt bepaald door haar eenheid van optreden.
De taken en vraagstukken die voortkomen uit de huidige historische periode, plaatsen dan ook de partijen van de arbeidersklasse voor grote beslissingen en verantwoordelijkheden. Ook dát kwam op het 20ste Congres der C.P.S.U. zeer duidelijk aan de orde.
De C.P.S.U. handelt in overeenstemming met haar conclusies en be- sluiten van het Congres en is het gesprek met een aantal sociaal-demo- cratische partijen uit West-Eiuropa begonnen. Dat is een belangrijke bijdrage voor de versterking van de strijd voor de vrede en voor het bereiken van de eenheid der arbeidersklasse.
Deze gesprekken richten de aandacht van de arbeidersklasse op het vraagstuk van de eenheid en op de mogelijkheden daarvoor, die thans groter zijn dan ooit - juist door de nieuwe situatie, door de inter- nationale ontwikkeling. Want het vraagstuk van de eenheid der ar- beidersklasse is niet los te maken van de algemene politieke toestand en strijd, het vormt er een bestanddeel van.
Daarom verloopt die strijd in golven, in opwaartse richting en soms in neergaande lijn. Dat leert ons ook de ervaring van onze eigen strijd.
Zo zien we vóór 1930 een grote verdeeldheid in de arbeidersklasse in Nederland. Na '30 treedt een verandering op, het gevaar van het fascisme verschijnt aan onze oostelijke grenzen en ook in ons land.
Steeds grotere delen van de arbeiders begrijpen, dat eenheid van op- treden geboden is tegenover dat gevaar. De C.P.N. groeit uit tot een actieve, leidende kracht en geeft op basis van haar Congresbesluiten van 1930 leiding aan de anti-fascistische strijd. Deze ontwikkeling zet zich in de oorlog in versterkte mate door en de onvergetelijke Februari- staking is een krachtig bewijs van de actieve eenheid van communis- ten en socialisten.
315
I~
•
Ook na de oorlog is de gedachte aan de eenheid sterk en in de strijd tegen de troepenuitzending naar Indonesië komt dat nog eens krachtig tot uiting in de septemberstaking van 1946 in Amsterdam.
Maar deze eenheid is een sta-in-de-weg voor de plannen van de Amerikaanse oorlogsreactie en hun geestverwanten in Nederland.
Met Amerikaanse steun wordt het N.V.V. weer op de been geholpen en de fusie tussen N.V.V. en E.V.C. verhinderd.
Daaruit valt te concluderen dat de Amerikaanse reactionairen de arbeidersklasse als een actieve vredeskracht vrezen ·en tevens, dat de arbeidersklasse een nationale kracht is, die hun imperialistische poli·
tiek in de weg staat. De koude oorlog verdiepte de verdeeldheid in de arbeidersbeweging, een ontwikkeling, die we vooral na 1948 zien op·
treden. De koude oorlogspolitiek van de Romme-reactie was erop ge·
richt de arbeidersklasse te verzwakken, om daardoor haar oorlogsvoor- bereiding en verscherpte uitbuiting te kunnen doorvoeren. De Romme·
reactie wilde daarom de voorhoede van de arbeidersklasse isoleren.
Haar anti-communisme was en is dus in feite een anti-arbeiderspolitiek In vele acties tegen de lage lonen, voor vrede en democratie, vonden de arbeiders vaak ten dele of soms in grote mate hun eenheid, maar vaak ging deze dan weer verloren door hetze en laster van de klasse-tegen- stander.
Nu, in de veranderde omstandigheden, zijn de omstandigheden voor de eenheid tussen socialisten en communisten ook veranderd.
*
Het imperialisme is geschokt, terwijl het socialisme is uitgegroeid tot een wereldstelsel.
Het streven der monopolisten naar maximale winsten leidt tot ver- scherpte uitbuiting, hetgeen op verbitterde tegenstand begint te stuiten.
Het koloniale systeem is in ontbinding, waarmee een deel van zijn levenssappen aan het imperialisme wordt ontnomen.
De strijd voor nationale zelfstandigheid en vrede in praktisch de ge- hele wereld betrekt steeds grotere delen der volkeren in zijn activiteit.
Daarom zien wij nu internationaal en ook nationaal een veranderde houding bij de sociaal-democratie of delen ervan.
De sociaal-democratie is in beweging.
Voorbeelden daarvoor zijn de delegaties van de Labourparty naar de Sowjet-Unie en China vorig jaar; het bezoek van de Franse sociaal- democraat Auriol aan de Sowjet-Unie en thans het bezoek van een officiële delegatie van de Franse sociaal-democratische partij; de be- zoeken van een groot aantal vooraanstaande sociaal-democraten uit Scandinavië; de gemeenschappelijke 1 Mei-viering van communisten en sociaal-democraten in Noorwegen. Het laatste voorbeeld - maar ze- ker niet het onbelangrijkste- is dat van Kamiel Huysmans, de bekende Belgische socialist, die zich enige malen, ook in de Prawda, voor het herstel van de eenheid der arbeidersklasse heeft uitgesproken.
Ook in Nederland leeft er veel onder de sociaal-democratische arbei- ders. Dat klonk door in de redevoering van het sociaal-democratische Eerste Kamerlid de Dreu, die tegen de bewapeningswedloop opkwam.
Het kwam ook tot uitdrukking in de rede van minister Mansholt op het 316
jubileumcongres van de P.v.d.A., waarin hij de standpunten van Jacq.
de Kadt t.a.v. de buitenlandse politiek scherp terugwees.
Al deze gebeurtenissen bewijzen de juistheid van de ontleding, zoals die werd gegeven in de Resolutie over de Nieuwe Aanpak, door het Partijbestuur van de C.P.N.
Waar het om gaat is, de konsekwente doorzetting van die politieke lijn. Want het tot stand brengen van de eenheid tussen socialisten en communisten is niet een zaak van het propageren van die eenheid, - hoe nuttig en goed ook - maar een kwestie van hàndelend optreden.
Handelend, actief optreden tegen de voornaamste vijand van de ar- beidersklasse, Romme. Handelend, actief optreden voor de belangen van de arbeidersklasse en dié initiatieven, dié concrete daden weten te vinden en te doen, die de eenheid vooruit helpen.
Zo'n actieve handeling is de overeenkomst tussen de C.P.N. en de Socialistische Unie. Het openen van de discussie over de strijdvragen, die bestaan tussen socialisten en communisten is een belangrijke zaak, die veel opheldering kan brengen. De overeenkomst tussen de C.P.N.
en de Socialistische Unie is dan ook een begin, dat de ontwikkeling naar links en het streven naar eenheid in de rijen der sociaal-democra- ten kan bevorderen.
In een van de eerste discussiebijdragen, die van de heer Pronk, werd de C.P.N. geprezen voor haar royale houding t.a.v. de Socialis- tische Unie. Deze royale houding der C.P.N. is logisch, want de C.P.N.
kan niet anders dan royaal zijn tegenover de zaak van de arbeiders- klasse; ze is deel van die klasse. Daarom zal zij van haar kant alles doen om de eenheid van socialisten en communisten te bevorderen.
De C.P.N. treedt daarbij voor het volk met een politiek, die door de ontwikkeling als juist is bevestigd.
Wij noemen reeds de uitlatingen van minister Suurhoff, die zich be- klaagde dat alle arbeiders 6% vragen en dat ook door de ondernemers meer en meer de bereidheid wordt getoond om dit te geven.
Dat is een succes van de politiek der C.P.N.
Haar eisen en leuzen worden overgenomen door de massa.
Zo was het eveneens met de 5e Mei.
De mislukking van de koude oorlog is eveneens een succes van de communistische politiek. Het was de communistische Kamerfractie, die tegen het Atlantisch Pact met de grootste felheid protesteerde. Zij kreeg gelijk.
Het is door de politiek van de Sowjet-Unie, dat Dulles' politiek van kracht is mislukt, dat de oorlog is voorkomen en dat de kansen om hem volledig uit te bannen zo groot zijn.
De solidariteit met de Sowjet-Unie, door de tegenstanders met smaad en hoon overgoten, was daarom een juiste politiek, in het belang van ons volk en onze klasse. Nu strijden we met nóg groter elan en entoe- siasme, tezamen met talrijke nieuwe leden, aan de versterking van onz.a partij, en haar krant, om daarmee nog sterker de strijd voor de vrede en nationale zelfstandigheid te voeren en de eenheid tussen socialisten en communisten te verwezenlijken.
H. VERHEIJ
317
VOOR ONTWAPENING
Toen in april 1949 tienduizenden mensen uit vele landen van Europa in het Buffalostadion te Parijs in een anti-oorlogsdemonstratie bijeen- kwamen en de grondslag legden voor een in de geschiedenis der mens- heid ongekende beweging voor de vrede, zullen zij niet hebben durven hopen, dat reeds zeven jaar daarna hun strijd zulke successen zou heb- ben afgeworpen, dat .gesproken kan worden van een fundamentele ver- andering in de internationale situatie.
Thans treden niet alleen de socialistische staten op voor het behoud van de vrede. Een groot aantal landen in Azië en Afrika, die zich voor kort hebben bevrijd van de imperialistische onderdrukking en slavernij, verzetten zich tegen de pogingen van de imperialisten om de wereld in een oorlog te storten.
In de imperialistische landen zelf hebben zich miljoenen mensen ach- ter de leuzen en acties van de Wereldvredesraad geschaard.
Vele organisaties en vooraanstaande fi:guren uit het politieke, maat- schappelijke en geestelijke leven die niet tot de Wereldvredesraad be- horen of ermee sympathiseren, treden in feite op voor dezelfde doel- stellingen, n.l. die van de vreedzame coëxistentie, de niet-inmenging, het regelen van conflicten d.m.v. onderhandelingen, voor ontwapening en verbod van de atoombom.
Parlementaire groepen uit vele landen bezoeken de Sowjet-Unie en omgekeerd. Staatslieden van Oost en West ontmoeten elkaar. Delegaties van socialistische partijen uit de kapitalistische landen spreken met vertegenwoordigers van de communistische partij van de Sowjet-Unie.
De geest van Genève, door een aantallieden reeds lang doodverklaavd,
blijkt springlevend te zijn. ·
Nog kort geleden ondertekenden Boelganin namens de Russische en Eden namens de Engelse regering een verklaring, waarin o.m. werd vastgelegd dat de .grondslag voor vriendschappelijke samenwerking en vreedzaam naast elkaar bestaan van alle landen, ongeacht hun sociale systemen, de eerbied voor nationale onafhankelijkheid, territoriale on- schendbaarheid en niet-inmenging in binnenlandse aangelegenheden van anderen is.
De regering van Frankrijk heeft de kwestie van de ontwapening als eerste punt van haar buitenlandse politiek aan de orde gesteld.
"Ten aanzien van het probleem van het verdedigen van de belangen van de vrede is er een internationale toestand ontstaan, waarvan wij tien tot vijftien jaar geleden niet konden dromen," zei Molotow, in zijn rede op het 20ste Partijcongres van de C.P.S.U. En deze uitspraak kan door alle vredelievende mensen met vreugde onderschreven worden.
Deze machtige beweging voor de vrede, het ontstaan van het wereld- kamp van het socialisme, dat over alle materiële middelen om een agres- 1 sie af te weren beschikt, de kracht en de groeiende eenheid van de ar- beidersbeweging, dit zijn de reële factoren, die het mogelijk maken een nieuwe oorlog te verhinderen. Een .groots perspectief voor de gehele mensheid, dat met alle kracht verdedigd moet worden.
*
Ook in ons land hebben honderdduizenden mensen hun aandeel ge- leverd in het totstandkomen van de huidige internationale ontspanning.
Voor het verbod van de atoombom, tegen de Parijse aceoorden werden grote acties gevoerd. En wanneer er één feit is, waaruit de actieve vre- deswil van ons volk blijkt, dan is dit wel de jaarlijkse dodenherdenking op de vierde en de bevrijdingsfeesten op de vijfde mei.
Hoeveel is er niet geprobeerd, om terwille van "goede bondgenoot- schappelijke betrekkingen" met het agressieve West-Duitsland, deze dagen af te schaffen? Het is mislukt. Ieder jaar weer toont ons volk duidelijk zijn herinnering aan de gruwelijke jaren van de oorlog en de bezetting en daarmede zijn weerzin tegen de pogingen dezelfde bezet- ters weer macht en wapens te geven.
Het is de historische verdienste van onze partij en van vele andere nationale en anti-fascistische krachten in ons volk, dat zij met de grootst mogelijke volharding en consekwentie jarenlang de strijd heb- ben gevoerd voor een nationale en eensgezinde herdenking en viering van deze dagen.
Het zijn dagen geworden, waarop de diepste verlangens van ons volk naar vrede en veiligheid in de grootst mogelijke eensgezindheid worden geuit.
*
Nu de strijd der volkeren zijn eerste grote resultaten heeft afgewor- pen, een internationale ontspanning is ingetreden en de oorlog is.terug- gedrongen, staat de strijd voor het doorzetten van deze internationale ontspanning en voor een duurzame vrede en veiligheid op de dagorde.
Inderdaad op de dagorde, omdat de oorlogskrachten weliswaar een harde slag hebben gekregen, maar zeker hun plannen nog niet hebben opgegeven. Er bestaat zeker geen enkele aanleiding tot een soort vredes- doezel.
De Amerikaanse regering heeft onlangs bekendgemaakt dat zij van plan is haar "Atlantische bondgenoten" van atoomwapens te voorzien.
Ook de Westduitse Wehrmacht zal hierover de beschikking krijgen.
Ondanks de vele redevoeringen, die deze dagen in de NAVO zijn af- gestoken over de vreedzame doeleinden van deze organisatie, gaat zij door met de uitvoering van haar besluit van 19 december 1954 om de bij haar aangesloten legers op de atoomoorlog voor te bereiden.
In de commissie voor de ontwapening, die in Londen heeft vergaderd, is men nog steeds niet tot overeenstemming kunnen komen betreffende het doorvoeren van enige ontwapeningsmaatregelen.
Het blijkt dus duidelijk dat bepaalde oorlogszuchtige kringen hard- nekkig pogen de spanningen weer te vergroten en terug te keren naar de politiek van kracht. Ook in ons land hestaan nog invloedrijke krin- gen, geleid en geïnspireerd door professor Romme, die net doen alsof er niets aan de hand is, die zeggen, zoals minister Staf, nog nooit van ontspanning gehoord te hebben, die de bewapeningslasten in ons land wensen te verhogen (na de verkiezingen), die de UNO willen germani- seren (zoals de Kadt), die de militaire kracht van de NAVO willen opvoeren en aparte besprekingen van NAVO-leden, zoals Engeland en Frankrijk, met de S.U. willen verbieden (zoals Goedhart), die snel een 319
krachtige Wehrmacht met atoomwapens aan onze grens wensen (zoals Beyen), en die de betrekkingen met Indonesië op de spits drijven, Nieuw-Guinea willen koloniseren en daardoor het leven van duizenden Nederlandse en Indonesische jongens en mannen in een koloniale oor·
log wensen op te offeren (zoals o.a. minister Luns).
Het gaat er thans om te verhinderen dat deze lieden, die schijnbaar van de "tot aan de rand van de oorlog" politiek geen afscheid kunnen nemen, voor goed de pas af te snijden.
Het enige middel hiertoe is een zo eensgezind mogelijk optreden van de tegenkrachten in ons volk, van allen die op het standpunt van de vreedzame coëxistentie en ontwapening staan en die menen dat een oorlog als middel tot het oplossen van conflicten uitgebannen dient te worden.
De ontwapeningsbesprekingen te Londen Ongeveer zes weken lang hebben de vertegenwoordigers van de S.U., de U.S.A., Engeland, Frankrijk en Canada in de commissie voor de ontwapening met elkaar te Londen geconfereerd.
Zij zijn niet tot overeenstemming gekomen. Ofschoon volgens ver- schillende berichten enkele standpunten dichter tot elkaar gekomen zouden zijn.
Zoals bekend hadden de Franse en Engelse regeringen op 19 maart 1956 de ontwapeningscommissie een nieuw plan voorgelegd. In dit plan werd het vraagstuk van de atoombom praktisch niet aangeroerd en de vernietiging van de bestaande voorraden atoomwapenen naar een verre ' toekomst verschoven. Weliswaar werd voorgesteld dat de staten zich zouden verplichten het atoomwapen niet te gebruiken, echter onder voorbehoud van "bescherming tegen agressie".
Tezelfdertijd werd in dit plan de Veiligheidsraad buiten beschouwing gelaten, die toch het enige gevolmachtigde orgaan is dat oordelen kan over agressie en bedreiging van de vrede. Hierdoor werd dus in feite het gebruik van atoomwapens gelegaliseerd. Wat het vraagstuk van de ' beperking van de conventionele bewapening en de strijdkrachten be·
treft, werden in eerste instantie in het Frans-Britse plan geen preciese aantallen voor de grote mogendheden genoemd.
Naar aanleiding van dit plan schreef de "Manchester Guardian" dat
"dit document geen radicale voorstellen of principes bevatte".
Inderdaad. Deze voorstellen konden de impasse waarin de ontwape·
ningsbesprekingen waren geraakt, niet doorbreken.
Op 27 maart 1956 diende de S.U. ,een nieuw ontwapeningsvoorstel in.
In tegenstelling tot vroegere voorstellen was hierin scheiding ge-
• maakt tussen de atoomwapens en de conventionele bewapening. Im·
mers, de Westelijken hadden altijd als argument gebruikt, dat de voor·
stellen van de S.U. om de atoombom te verb~eden nadelig zou zijn voor het Westen, omdat de S.U. een grote voorsprong zou hebben in de conventionele bewapening, terwijl het Westen als enige verdediging over zijn "superioriteit" aan atoomwapens beschikte. Verbod van de atoombom zou dus direct voordeel voor de S.U. opleveren.
Daarom moesten beide vraagstukken apart besproken worden en eerst de conventionele bewapening worden verminderd.
0
'
1 V(
1i
s
Het Sowjet-plan kwam dus op dit punt tegemoet aan de Westelijke opvattingen.
In dit plan werd tevens voorgesteld de strijdkrachten van de Grote Vijf als volgt vast te stellen: voor de U.S.A., U.S.S.R. en China op 1-lYz miljoen man; voor Engeland en Frankrijk op 650.000 man; ter- wijl de omvang van de legers der andere staten zou worden vastgesteld op een wereldconferentie voor ontwapening, waarbij vooropgesteld wordt dat deze omvang de 150 tot 200.000 man per land niet zal over- schrijden.
Tegelijkertijd zou dan tot een beperking van de bewapening en uit- gaven voor bewapening moeten worden besloten. De middelen die hier- door zouden vrijkomen zouden voor de verbetering van de welvaart van het eigen volk en voor de hulp aan de minder ontwikkelde gebieden worden gebruikt.
In het Sowjet-plan wordt dan voorgesteld al deze maatregelen aan een doeltreffend controlesysteem te onderwerpen.
Verder wordt in het plan aandacht gewijd aan de situatie in Europa.
Om de veiligheid in dit deel van de wereld te verzekeren stelt de S.U.
wederom voor om in het kader van de ontwapening in Europa een zöne van beperkte en gecontroleerde bewapening te scheppen. Hiertoe zouden beide delen van Duitsland en enige nabuurlanden moeten behoren.
De beperking van de strijdkrachten van de U.S.A., U.S.S.R., Frankrijk en Engeland, alsmede het niet toelaten van atoombewapening in deze zöne, zou een zeer grote stap vooruit zijn en verdere ontwapenings- maatregelen gemakkelijker maken.
Het zou in het bijzonder een ernstige slag zijn tegen de Westduitse oorlogszuchtige kringen.
Het is goed eraan te herinneren, dat de idee van zulk een zone voor het eerst op 21 juli 1955 door de Engelse premier Eden werd gelanceerd.
Het ontwapeningsvoorstel van de S.U. kwam dus de Westelijken een heel eind tegemoet en was in feite gebaseerd op een aantal principes die door de Westelijken zelf in: vorige besprekingen naar voren waren gebracht.
Dat men dus niet tot overeenstemming is kunnen komen bewijst dat in Westelijke kringen nog zeer sterke krachten aanwezig zijn, die geen ontwapening wensen.
Thans beweert men van die zij de, dat men het vraagstuk van de atoomwapens niet los kan maken van de conventionele bewapening.
Dat men beter een overeenkomst over de ontwapening in zijn geheel kan sluiten, dan te beginnen met het nemen van enige eerste maat- regelen.
Dat men eerst de bestaande vraagstukken, zoals het Duitse moet regelen, alvorens over te gaan tot een ontwapening.
In de ontwapeningscommissie werd thans in tegenstelling tot vorige uitingen en zelfs afwijkend van het Frans-Britse plan van 19 maart 1956, waarin geen cijfers werden genoemd, door de U.S.A., Frankrijk en Engeland voorgesteld om de legersterkte van de U.S.A., de U.S.S.R.
en China vast te stellen op 2Yl miljoen man (de V.S. hebben thans 2,9 miljoen man onder de wapenen), van Engeland en Frankrijk op 750.000
.
321r
man en van de overige landen op 500.000 man.
Deze "ontwapeningsmaatregel" zou dan betekenen dat Nederland zijn leger bijna zou mogen verdrievoudigen! Het zou bovenal betekenen dat het bestaan van een leger van een half miljoen Westduitsers onder lei·
ding van voormalige Nazi-generaals in Europa gelegaliseerd zou worden.
Zelfs detailmaatregelen, die door de S.U. waren voorgesteld, zoals het stopzetten van de proeven met atoomwapens, wilde men geheel ondergeschikt maken aan de regeling van alle andere vraagstukken.
Het blijkt uit alles, dat krachtig optreden van de publieke opinie tegen de nog altijd aanwezig "bewapenaars tot elke prijs" noodzakelijk is. Dat ontwapeningsconferenties alleen dan succes kunnen hebben wanneer alle voorstanders van ontwapening gemeenschappelijk hun eisen op de conferentietafel deponeren.
Het vraagstuk dat dan ook in het middelpunt van de strijd voor de vestiging van een duurzame vrede moet staan is dat van de ontwapening en van de veiligheid van Europa.
Het is een vraagstuk dat allereerst door de volkeren zelf moet worden opgelost.
Het stopzetten van de bewapeningswedloop en het sluiten van eerste ontwapeningsovereenkomsten zal betekenen dat het wederzijdse wan·
trouwen tussen de staten wordt verminderd en de mogelijkheid wordt geschapen voor het vreedzaam regelen van andere vraagstukken, zoals vooral het Duitse.
"Beide regeringen zijn het erover eens, dat het oplossen van het ont•
wapeningsvraagstuk van de allergrootste betekenis is voor het behoud van de wereldvrede. Het sluiten van een internationale overeenkomst zou de internationale sparoning helpen verminderen, het vertrouwen tussen de sta·ten vergroten en de last van de militaire uitgaven verlichten" (ver·
klaring Boelganin-Eden).
Ook in ons land zijn er mensen die zeggen dat eerst het vertrouwen moet worden hersteld en dat de bewapeningswedloop niet de oorzaak maar het gevolg is van het wantrouwen en van het bestaan van allerlei conflicten en dat dus dit wantrouwen en deze geschillen eerst op·
geheven moeten worden om een begin te kunnen maken met het ont·
wapenen.
Het zal wel moeilijk zijn om b.v. met de heer de Kadt c.s. hierover van gedachten te wisselen. Voor hem en een aantal anderen ligt het eenvoudig. Vervang het socialistische stelsel in Oost-Europa door het kapitalistische en het wantrouwen is weg. Aan een dergelijk "ar.gu· , ment" kunnen we echter hier wel voorbijgaan.
Er zijn er echter ook, die het eerlijk met de vrede menen, maar die dezelfde argumenten gebruiken dat eerst alle conflicten geregeld moe- ten worden voordat de bewapeningswedloop kan worden beëindigd.
Tegen hen moet men zeggen dat men van de realiteit moet uitgaan. Dat de verdeling van de wereld in twee tegengestelde militaire blokken zeker een droevige zaak is. Dat het nauwelijks nut heeft om, wanneer men ontwapening wil, het verleden op te graven en de verantwoording vast te stellen. Dit kan de volkeren alleen maar gescheiden houden, terwijl men ze juist tot elkaar moet brengen.
Het wantrouwen wordt juist door het voortzetten van de bewape- ningswedloop vergroot. Een ieder die het eerlijk met de vrede meent kan toch niet in ernst beweren dat het bewapenen van West-Duitsland met atoomwapens noodzakelijk is omdat het Duitse vraagstuk nog niet is geregeld.
Men kan echter wel beweren en bewijzen dat een dergelijke misdaad het wantrouwen tussen de staten alleen maar zal vergroten en het re- gelen van het Duitse vraagstuk juist zal bemoeilijken. Geen eerlijk mens kan toch volhouden dat het stopzetten van de proeven met atoombom- men onmogelijk is zolang Duitsland nog niet is herenigd.
Op de buitengewone zitting van de Wereldvredesraad, die van 5-9 april j.l. te Stockholm plaatsvond, zijn een aantal maatregelen genoemd, die het totstandkomen van eerste ontwapeningsovereenkomsten kunnen bevorderen. Deze maatregelen zijn:
De bewapening en strijdkrachten van alle landen moeten, te beginnen bij de grote mogendheden, ,fot een gemeenschappelij'k overeengekomen peil beperkt worden.
De handelt;n wapeniS moet onvoorwaardelijk onder de strenge contröle van de Verenigde Naties worden gesteld.
De proefexplosies met kernwapen1en, die het wereldgeweten ten diepste verontrusten, moeten worden stopgezet.
Het zijn voorstellen die zeker door alle voorstanders van de ont- wapening ondersteund kunnen worden.
Om het eensgezinde optreden te bereiken is het nodig die vormen
*
van actie toe te passen, die in overeenstemming zijn met de gewijzigde situatie-vormen die in overleg met alle voorstanders van ontwapening moeten worden besproken en vastgesteld.
Was het zo, dat de Wereldvredesraad als enige vredesbeweging een tijdlang praktisch alleen de bevolking opriep tot actieve strijd voor de vrede, thans is het zo dat zeer vele organisaties en personen, zowel nationaal als internationaal, het optreden voor ontwapening en verbod van de Atoomwapens in hun program hebben staan.
We noemen uitspraken en stellingen op dit gebied van:
de Aziatisch~Afrikaanse conferentie te Bandoeng de Kerst~ en Paasboodschap van Paus Pius XII de conferentie van burgemeesters van 37 hoofdsteden de internationale conferentie van Vrije Vakverenigingen de Internationale coöperaties
de internationale federatie van verzetsstrijders de internationale parlementaire Unie
de liga van Rode Kruisverenigingen de beroemde geleerden Einstein en Russell de verklaring van 18 Nobelprijswinnaars de Quakers
de internationale liga van vrouwen voor vrede en vrijheid de wereldconferentie van parlementsl'eden voor wereldregering de wereldraad der kerken
de wereldfederatie van wetenschapsmensen het wereldvakverbond
de wereldfederatie van verenigingen van de UNO
323
...- de wereldveteranenfederatie
...- de internationale liga van Christelijke ;onge vrouwen
Naast de communistische partijen treden vele socialistische partijen op voor ontwapening.
De P.v.d.A. heeft in haar verkiezingsprogram nog vastgehouden aan de oude opvatting van versterking van de militaire kracht. Maar ook in deze partij klinken hoe langer hoe meer stemmen op, die het beëindigen van de bewapeningswedloop, het stopzetten van de atoombomproeven en het verbod van de atoomwapenen wensen.
Men kan gerust aannemen dat deze stemmen het overgrote deel van de aanhang van de P.v.d.A. vertegenwoordigen.
Het versterken en evt. bundelen van alle voorstanders van de ont- wapening, zal vereisen dat men elkaar benadert op basis van gelijkheid.
De Wereldvredesraad heeft in zijn laatste zitting nogmaals ver- klaard dat zij niet het monopolie heeft van de strijd voor de vrede. Ook in de grondslag van de Nederlandse Vredesraad wordt hier met nadruk op gewezen.
Het zal nodig zijn, dat vertegenwoordigers van de verschillende be- wegingen, organisaties en politieke partijen wederzijds contact opnemen i
en trachten een gemeenschappelijk standpunt te formuleren op basis i.
waarvan de verschillende groeperingen voor ontwapening kunnen op- treden, ongeacht verschillen van mening over welke andere vraagstuk- ken dan ook.
*
Van beslissende betekenis voor het doorzetten van de campagne voor ontwapening is de samenwerking en het contact tussen socialisten en communisten. Nationaal en internationaal.
Daarom is het vooral van zo'n grote betekenis dat de C.P.N. en de Socialistische Unie in een gemeenschappelijke verklaring hebben be- sloten de wederzijdse aanvallen te staken en op zakelijke en vriend- schappelijke wijze over enige vraagstukken te gaan discussiëren.
Deze zaak is een buitengewoon belangrijke bijdrage in de strijd voor de vrede en voor het tot standkomen van samenwerking tussen de vredeskrachten in ons land, in het bijzonder tussen communisten en socialisten.
Het is de plicht van iedere communist steeds weer te streven naar contacten met sociaal-democraten. Reeds in de periode van de koude oorlog is er in vele bedrijven contact en samenwerking geweest in acties voor het verbod van de atoombom, tegen de herbewaping van Duits- land, voor de herdenking van de Februari-staking, tegen de gratie- verlening aan Lages en voor de viering van de 5e Mei.
In de strijd voor de economische eisen groeit de eenheid van optreden.
In de Nederlandse Vredesraad werken communisten en socialisten op basis van een door allen aanvaarde grondslag uitstekend samen.
Op 15 mei j.l. werd aan de Nederlandse regering een adres aangebo- den, waarin zij werd verzocht in de UNO op te komen voor het stop- zetten van de proeven met atoomwapenen. Dit adres werd ondertekend door personen behorende tot alle politieke en godsdienstige groepen van ons land.
Thans spreken vele socialistische partijen in Europa zich voor een gecontroleerde ontwapening uit. Vooraanstaande socialistische leiders roepen op de eenheid van de arbeidersklasse te herstellen om de oorlog uit te bannen.
De communistische partijen zijn bezig een aantal fouten die in het verleden gemaakt zijn en die o.m. een contact met de sociaal-democra- ten bemoeilijkten, te herstellen.
Het internationaal verbond van vrije vakverenigingen en het wereld- vakverbond hebben in hun 1 Mei-oproepen de arbeiders opgewekt, op te treden voor een algehele gecontroleerde ontwapening.
Thans is het zo dat niet alleen de overgrote meerderheid van de wereldbevolking, maar de belangrijkste en krachtigste organisaties en bewegingen zich voor ontwapening uitspreken.
Een dergelijke situatie hebben we de afgelopen jaren niet gekend.
Daarom mag geen moment meer geaarzeld worden met het openen van het gesprek tussen communisten en socialisten, vooral in de be- drijven, over de weg die gegaan moet worden naar ontwapening.
Het is thans mogelijk in de bedrijven op te treden tegen de plannen om in ons land de bewapening nog meer op te schroeven, hetgeen we- derom ten koste zal gaan van het levenspeil van de arbeidersklasse.
In het totstandbrengen van een dergelijk gesprek en gemeenschap- pelijk optreden moeten wederzijdse beschuldigingen achterwege blijven en moet worden uitgegaan van datgene wat velen thans bindt, n.l. de strijd voor ontwapening en een beter levenspeil. De zaak van het ge- meenschappelijk optreden van de arbeidersklasse voor ontwapening moet tot een vraagstuk worden dat alle vakorganisaties in ons land, in het bijzonder het N.V.V. en de E.V.C. bezighoudt. Het is dan ook een ernstig gebrek dat dit vraagstuk niet in de vakbondsbladen, noch in ·die van het N.V.V. maar ook praktisch niet in die van de E.V.C. aan de orde wordt gesteld.
Een tekortkoming die eveneens hersteld dient te worden, willen we met nog meer succes de strijd voor de vrede en de ontwapening door- zetten, is het feit dat er vele plaatsen en bedrijven in ons land zijn, waar communisten wonen of werken en waar geen enkele poging in het werk wordt gesteld om rondom het vraagstuk van de vrede hechte contacten aan te knopen met sociaal-democraten.
Ja, er zijn zelfs secretarissen van belangrijke partij -districten, ver- antwoordelijke kameraden in de vakbonden, die aan dit vraagstuk geen enkele aandacht besteden.
Voor het eerst in de geschiedenis van de mensheid hebben de vol- keren de oorlog teruggedrongen, ja, zij hebben de mogelijkheid oor- logen uit te bannen.
Het is geen noodlottige onvermijdelijkheid dat miljoenen mannen, vrouwen en kinderen omkomen in een zee van bloed en tranen. Het is geen onvermijdelijk noodlot dat gehele landstreken, tienduizenden hui- zen en honderden cultuurmonumenten aan de vernietiging worden prijs gegeven.
,.Er bestaan vandaag machtige maatschappelijke en politieke krachten, die over geweldige middelen beschikken om te verhinderen, dat de im~
peria/isten een oor~og ontketenen, en - mochten deze proberen· een oor~
log te beginnen - om de agressors vernietigend terug te slaan en hun 325
avonturiersplannen te doorkruisen. Daartoe moeten alle krachten, die tegen de oorlog opkomen waakzaam en strijdvaardig zijn, opdat zij in een eensgezind front optreden en hun inspanningen in de strijd voor het be- houd van de vrede niet verminderen."
(Uit de rede van Chroestsjow op het 20ste Partijcongres der CPSU).
Hieraan te werken is ons aller plicht.
N. LUIRINK
Nadat dit artikel geschreven was werd bekend dat de S.U. had besloten per 1 mei 1957 1.200.000 man te demobiliseren. Een beter bewijs dat het mislukken van de ontwapeningsbesprekingen te Londen niet aan de S.U. te wijten is, is praktisch niet denkbaar.
N.L.
Reliëf op het nationale monument
(Zie pag •. 144)
MEERW AARD
1E EN WINST
Bij het herverschijnen van Marx' "Loon, prijs en winst"
Meer dan een eeuw geleden, in juni 1865, hield Karl Marx een voor- dracht voor de Generale Raad van de Eerste Internationale. Later, lang na zijn dood, is deze lezing, die enkele der belangrijkste vraagstukken van de kapitalistische economie behandelde, gepubliceerd onder de titel
"Loon, prijs en winst". Uitgeverij Pegasus heeft dezer dagen een nieuwe, smaakv;ol verzorgde uitgave van dit werkje uitgegeven.
In het jaar, dat deze lezing werd uitgesproken, we~kte Marx hard aan de uiteindelijke tekst van zijn hoo:lldwerk, "Het kapitaal". Hij had echter besloten om over enkele economische problemen mondeling op te treden, omdat er in de Generale Raad door een Engelse vertegen- woordiger, John Weston geheten, opvattingen over dit onderwerp wa- ren ten beste gegeven, die wetenschappelijk onjuist waren en praktisch schadelijk zouden kunnen zijn voor de strijd van de ar;betdersklasse, vooral voor de vakverenigingsstrijd. Marx beperkte zich echter niet tot de weerlegging van deze verkeeDde gedachten; hij gaf een uiteenzetting over de fundamentele vraagstukken van de economie. In populaire vorm zette hij uiteen, wat enkele jaren later op diepgaande wijze en uitvoering in het ,eerste deel van "Het kapitaal" belicht zou worden.
Waarde, meerwaarde, prijs, loon en winst: het ging er om de be- tekenis van deze economische begrippen te verklaren en de onderlinge band tussen de verschijnselen, die zij weergeven te laten zien. Het herverschijnen van "Loon, prijs en winst" geeft aanleiding op deze uiteenzettingen in te gaan en op hun betekenis ook voor onze tijd te wijzen.
I
Niet de technische zijde van de produktie - hoe een p1:1odukt wordt gemaakt - heeft de aandacht van de economen. Ook gaat het hun er niet om te verklaren hoe het komt, dat een bepaald produkt in staat is behoeften van de mens te bevredigen. Dit zijn voor hen gegevens.
De betrekking van de afzonderlijke mens tot het produkt, de beteke- nis die dit voor hem persoonlijk heeft, de psychologische kant van de zaak dus, behoort evenmin tot hun studie-objekt. In de burgerlijke politieke economie zijn de aanhangers van de grenswaardeleer deze opvatting echter wel toegedaan; zij gaan hiervan zelfs uit bij de bestu- dering van het economische leven. Dit is de reden, dat zij geen werke- lijke resultaten hebben kunnen bereiken en deze theorie praktisch is losgelaten.
De marxistische politieke economie gaat de betrekkingen tussen de mensen onderling na, zoals die in het produktieproces tot uitdrukking komen. De verschijnselen, die zich hierbij voordoen, behandelt zij in zover deze maatschappelijke verschijnselen zijn en de betrekkingen tussen de mensen tot uitdrukking brengen.
Als Marx dan ook spreekt over de waarde van de waren, bedoelt hij hun sociale functies en niet hun natuurlijke eigenschappen. In de waar- de, - de verhouding waarin de ene waar tegen de andere wordt geruild
327
- komen de betrekkingen tussen de mensen in de maatschappij te voorschijn. Een waar- maakt voor zijn produktie aanspraak op een deel van de arbeidstijd, waarover de gehele maatschappij beschikt. Alle waren zijn dus een produkt van maatschappelijke arbeid, zij zijn als het ware een kristallisatie daarvan. De hoeveelheid maatschappelijk nood- zakelijke arbeid, die voor hun vervaardiging nodig is, bepaalt hun waarde.
Nu is in de kapitalistische maatschappij ook de arbeidskracht een waar geworden, die wordt gekocht en verkocht. Als een gevolg van een geheel historisch proces is de eenheid, die er vroeger bestond tussen de werkers en hun arbeidsmiddelen (werktuigen, machines e.d.) verbro- ken. Deze eenheid wordt pas op een hoger plan, in het socialisme, opnieuw tot stand gebracht. Nu echter bezit de arbeider alleen zijn arbeidskracht; de machines e.d. zijn het eigendom van de kapitalist.
De a11beider moet hem zijn arbeidskracht verkopen. Al~ gevolg van de produktieve kracht van de mens kan met deze arbeidskracht meer waarde worden geschapen dan deze zelf voor zijn instandhouding en reproduktie, het onderhoud van de arbeider en zijn gezin, kost. Dit verschil tussen de waarde, die door het gebruik van de arbeidskracht wordt geschapen en de waarde van de arbeidskracht zelf, eigent de kapitalist zich toe. Dit is de meerwaarde.
"Op dit soort van ruiL tussen kapitaal en arbeid is de kapitalistische produktie of het loonstelsel gegrond", zegt Marx in zijn voordracht.
Deze ruil, de verkoop van de arbeidskracht aan de kapitalist, en de meerwaarde, die deze daardoor kan verkrijgen, is dus de fundamentele verhouding in het kapitalisme. Zij bepaalt de verhouding tussen de twee belangrijkste klassen van de maatschappij: het proletariaat en de kapi- talisten, en zij geeft de grondslag aan van de klassenstrijd, over de ,grootte van de meerwaarde en daarmee van het loon en over de af.
schaffing van het loonstelsel.
Alle andere verhoudingen en verschijningsvormen van het kapita- lisme worden door de produktie van meerwaarde bepaald en beïnvloed, zowel de structuur van het kapitaal, de ontwikkeling van de produktie- krachten als de tendens tot daling van de winstvoet enz.
Onder het kapitalisme is er een stimulans voor de technische ontwik- keling, omdat er daardoor minder arbeidstijd hoeft te worden besteed aan de vervaardiging van wat de arbeider voor zijn onderhoud nodig heeft (verhoging van de uitbuiting, omdat de nieuwe techniek het mo- gelijk maakt per tijdseenheid meer produktieve arbeid te laten ver- richten), maar er wordt tezelfdertijd een grens gesteld aan de tech- nische ontwikkeling. Zij is namelijk slechts voordelig in zoverre de waarde van de machines lager is dan de waarde van de arbeidskracht die zij moeten vervangen. De technische ontwikkeling heeft niet ten doel arbeid te besparen of de arbeid te vergemakkelijken. Onder het kapitalisme brengt de technische ontwikkeling integendeel versterking van de uitbuiting mee.
II
De meerwaarde kan de kapitalist echter slechts realiseren, in geld omzetten, via de verkoop van de produkten, via het maken van winst.
Zoals de waarde van een waar tot uitdrukking komt in de prijs, waar-
tegen ze verkocht wordt, komt de meerwaarde tot uitdrukking in de winst en de vormen hiervan. Prijs en winst zijn de verschijningsvormen van waarde en meerwaarde. Waarde en meerwaarde zijn het wezen van prijs en winst.
Rechtstreeks zijn ze dus niet aan elkaar gelijk. Waarde en meerwaar- de worden tot prijs en winst door middel van een aantal tussenschakels en beïnvloedende factoren. De overgang van de produktie, waar de meerwaarde wordt geschapen, naar de circulatiesfeer, waar deze gerea- liseerd moet worden, brengt met zich mee, dat er veranderingen, wijzi- gingen optreden.
De verandering van meerwaarde in winst geeft ook een andere ver- houding weer. De meerwaarde laat de verhouding zien, waartoe het kapitaal tot de a11beid staat; zij geeft de graad weer, waarin de arbeider door het kapitaal wordt uitgebuit. De winst brengt de verhouding van het kapitaal tot zichzelf tot uitdrukking; het laat de graad van ver- rijking van de kapitalist zien. Ook de verhouding van de kapitalisten onderling, die trachten zich een zo groot mogelijk deel van de totale, door het proletariaat voortgebrachte meerwaarde toe te eigenen, komt in de winst en in haar verschillende vormen tot uitdrukking. Hoe dit echter ook geschiedt, zij blijven voortkomen uit de bron der meer- waarde.
Marx formuleert dit in "Loon, prijs en winst" aldus:
"Rente, interest en industriële winst zijn slechts verschillende namen voor verschillende delen der meerwaarde van de waar of van de daarin bevatte onbetaalde arbeid, en zij vloeien in gelijke mate uit deze bron voort en uit deze bron alléén ... V oor de arbeider zelf is het va"! onder- geschikte betekenis, of deze meerwaarde, het resultaat van zijn meer- arbeid of onbetaalde arbeid, uitsluitend door de kapitalistische onderne- mer in de zak wordt ges·token, dan wel of deze laatste gedwongen is om gedeelten daarvan onder de naam van rente en interest aan derden af te staan."
In dit boekje wijst Marx er op, dat ook de verdeling van de totaalsom der meerwaarde door wetten wordt geregeld. Op deze plaats zet hij echter niet uiteen hoe dit geschiedt. Dit is te vinden in het derde deel van "Het kapitaal", in de theorie van de p:mduktieprijzen en de vorming van de gemiddelde winstvoet. Onder de voorwaarden van de vrije concurrentie en het anarchistische karakter van de produktie, waarbij het kapitaal zich steeds verplaatst naar de bedrijfstakken waar de hoogste winst kan worden geboekt, ontstaat een gemiddelde winstvoet, die een bepaald percentage is van het aangewende kapitaal, zondêr te zien naar de verhouding, waarin dit kapitaal wordt gebruikt voor de aankoop van machines en van arbeidskracht.
Sinds dit derde deel door Fr. Engels werd uitgegeven, is gezegd dat er een tegenstelling zou zijn tussen de meerwaardeleer, zoals die uit- eengezet is in het eerste deel van "Het kapitaal" en ook in "Loon, prijs en winst" en de theorie van de produktieprijzen en de vorming van de gemiddelde winstvoet
Er is zelfs gezegd, dat Marx al schrijvend van gedachte zou zijn ver- anderd. Wij vinden dit bedenksel bv. in het boek van prof. dr L. J;
Zimmerman "Geschiedenis van het economisch denken" (Den Haag, 1955, vierde druk). Prof. Zimmerman schrijft: "Marx heeft hiermede 329
