Kwetsbare leerlingen nog steeds het hardst geraakt

(1)

06

Dit is een tweede reeks van factsheets over de leergroei in het reguliere basisonderwijs. In deze tweede reeks kijken we naar de leergroei van een heel jaar. De andere twee factsheets in deze reeks over de algemene effecten op de leergroei en de verschillen tussen scholen, alsmede een handreiking voor scholen, vindt u op www.nationaal- cohortonderzoek.nl/factsheets. U vindt hier ook de eerste reeks van factsheets, en een uitgebreide verantwoording van de data en de analyses in de technische toelichting.

Haelermans, C., Van der Velden, R., Aarts, B., Bijlsma, I., Jacobs, M., Smeets, C., Van Vugt, L., & Van Wetten, S.

(2021). Kwetsbare leerlingen nog steeds het hardst geraakt. NCO Factsheet No. 6

Kwetsbare leerlingen nog steeds het hardst geraakt

In het afgelopen jaar hebben scholen in het primair onderwijs twee keer de deuren moeten sluiten:

in de tweede helft van het schooljaar 2019/2020 (half maart t/m half mei) en in de eerste helft van het schooljaar 2020/2021 (half december tot begin februari). Eerder heeft het NCO al gerapporteerd over de effecten van de eerste schoolsluiting voor reguliere basisscholen voor verschillende groepen leerlingen (zie Factsheet 2). Toen concludeerden we dat er meer vertraging was in de leergroei bij kwetsbare leerlingen, zoals leerlingen met een lage of gemiddelde sociaaleconomische achtergrond.¹ Inmiddels zijn de resultaten bekend van de midden-toetsen (M-toetsen) die in februari-maart van dit schooljaar (2020/2021) zijn afgenomen.² We kijken naar landelijke Cito-vaardigheidsscores voor de domeinen begrijpend lezen, spelling en rekenen-wiskunde. Daarmee kunnen we de gevolgen in kaart brengen van een heel jaar waarin leerlingen minder mogelijkheden hebben gehad om fysiek les te krijgen. Zijn de verschillen tussen groepen leerlingen die we bij de eerste schoolsluiting zagen hetzelfde gebleven?

In de volgende figuren vergelijken we de leergroei sinds COVID-19 met de ‘normale’ leergroei in dezelfde periode daarvoor (vóór COVID-19) voor verschillende groepen leerlingen. We doen dat voor de drie domeinen afzonderlijk en apart voor de verschillende periodes: eerst voor de hele periode van een jaar COVID-19, waarin de 2 schoolsluitingen vielen (van M-toets 19/20 tot M-toets 20/21; bovenste rij). Ver- volgens kijken we afzonderlijk naar de subperiodes: M-toets 19/20 tot E-toets 19/20 (onderste rij) waarin de eerste schoolsluiting viel, en E-toets 19/20 tot M-toets 20/21 (middelste rij) waarin de tweede schoolsluiting viel).³ De verschillen zijn uitgedrukt in percentage verandering ten opzichte van dezelfde periode vóór COVID-19. Daarmee ziet u direct welke groepen leerlingen sinds COVID-19 minder of juist meer leergroei laten zien dan daarvoor en in welke periode dat was.

Sociaaleconomische status

Figuur 1 Procentueel verschil in leergroei tussen de periode vóór en sinds COVID-19 voor begrijpend lezen, spelling en rekenen-wiskunde, uitgesplitst naar sociaaleconomische status (SES)

In Figuur 1 zien we dat bij begrijpend lezen alle leerlingen vertraging in de leergroei hebben, ongeacht de sociaaleconomische status. Dat geldt voor de totale periode (van M-toets tot M-toets), alsook voor de afzonderlijke perioden (M-toets tot E-toets en E-toets tot M-toets). Leerlingen van ouders met een gemiddelde sociaaleconomische status blijven bij begrijpend lezen zelfs nog iets meer achter dan leerlingen van ouders met een lage of hoge sociaaleconomische status. Bij spelling en rekenen-wiskunde zien we tijdens de tweede periode (E-toets tot M-toets) een sterke inhaalslag, en zelfs iets sterker voor de leerlingen uit de lagere of gemiddelde sociaaleconomische milieus. Wanneer we echter kijken naar het gehele jaar (van M-toets tot M-toets), dan zien we wederom dat leerlingen uit hogere sociaaleconomische milieus minder vertraging in de leergroei hebben opgelopen. De vertraging in de leergroei is bij spelling nog steeds ongeveer anderhalf keer zo groot bij leerlingen met een lage sociaaleconomische status dan bij leerlingen met een hoge sociaaleconomische status. Bij rekenen-wiskunde is het verschil zelfs iets groter. Bij begrijpend lezen is het verschil tussen hoge en lage sociaaleconomische status maar 1 procentpunt. Hier blijft juist de groep leerlingen met een gemiddelde sociaaleconomische achtergrond zo’n 3 procentpunten achter ten opzichte van leerlingen uit hogere sociaaleconomische milieus.

Bij verdere uitsplitsing naar achtergrondkenmerken van leerlingen wordt standaard rekening gehouden met de verschillen in de gevolgen van de COVID-19-crisis naar de sociaaleconomische status van de ouders.

Migratieachtergrond

Figuur 2 Procentueel verschil in leergroei sinds COVID-19 voor begrijpend lezen, spelling en rekenen- wiskunde, uitgesplitst naar migratieachtergrond

Figuur 2 laat zien dat leerlingen met een niet-westerse migratieachtergrond tijdens de eerste school- sluiting (M-toets tot E-toets) nog achterbleven in hun leergroei in vergelijking met de overige leerlingen.⁴ Over het hele jaar bezien, zien we echter nauwelijks enig verschil meer tussen de twee groepen.

Voor alle drie de domeinen is de vertraging in de leergroei voor beide groepen ongeveer gelijk.

(2)

06

Haelermans, C., Van der Velden, R., Aarts, B., Bijlsma, I., Jacobs, M., Smeets, C., Van Vugt, L., & Van Wetten, S.

(2021). Kwetsbare leerlingen nog steeds het hardst geraakt. NCO Factsheet No. 6 Ouderlijke structuur

Figuur 3 Procentueel verschil in leergroei sinds COVID-19 voor begrijpend lezen, spelling en rekenen- wiskunde, uitgesplitst naar ouderlijke structuur

Eerder hebben we laten zien dat leerlingen uit eenoudergezinnen tijdens de eerste schoolsluiting meer vertraging in hun leergroei hadden dan leerlingen die opgroeien bij twee volwassenen. Dat zien we ook weer als we kijken naar de periode van M-toets tot E-toets in Figuur 3. In de tweede periode (E-toets tot M-toets) zien we nauwelijks verschillen in de leergroei, behalve bij spelling. Over het hele jaar bezien, zien we dat leerlingen uit eenoudergezinnen bij begrijpend lezen nog zo'n 5 procentpunten achterblij- ven in leergroei in vergelijking met leerlingen die opgroeien bij twee volwassenen, bij spelling 1 procentpunt en bij rekenen-wiskunde zo'n 3 procentpunten.

Gezinsgrootte

Figuur 4 Procentueel verschil in leergroei sinds COVID-19 voor begrijpend lezen, spelling en rekenen- wiskunde, uitgesplitst naar gezinsgrootte

Voor gezinsgrootte zien we in Figuur 4 dat leerlingen die opgroeien in een groot gezin (een gezin met minimaal drie thuiswonende kinderen) tijdens de eerste schoolsluiting een derde meer vertraging hadden in de leergroei dan leerlingen die opgroeien in een klein gezin. Voor begrijpend lezen is er sinds de zomer een inhaalslag geweest en is dit verschil verdwenen. Voor spelling en rekenen-wiskunde is het verschil over de hele periode gezien ongeveer gelijk gebleven.

Geslacht

Figuur 5 Procentueel verschil in leergroei sinds COVID-19 voor begrijpend lezen, spelling en rekenen- wiskunde, uitgesplitst naar geslacht

Wanneer we naar de hele periode sinds COVID-19 kijken, zien we dat meisjes iets minder vertraging in de leergroei hebben opgelopen in vergelijking met jongens ten opzichte van diezelfde periode vóór COVID-19 (Figuur 5). De vertraging in de leergroei is 2 procentpunten hoger voor jongens bij begrijpend lezen en rekenen-wiskunde. Bij spelling zien we geen verschil tussen jongens en meisjes.

(3)

06

Eindnoten

1 De sociaaleconomische achtergrond van een leerling is gebaseerd op het opleidingsniveau van een of beide ouders.

Indien deze onbekend was dan is dit aangevuld met informatie over het huishoudinkomen.

2 De midden-toets (M-toets) wordt gewoonlijk afgenomen in januari-februari en de eindtoets (E-toets) in mei-juni. Dit jaar is de M-toets gemiddeld zo’n zes lesweken later afgenomen. Hiervoor is gecorrigeerd.

3 We laten de leergroei tussen groep 7 (M7) en groep 8 (M8) buiten beschouwing, omdat de meeste scholen geen M8- toets afnemen. Voor begrijpend lezen wordt ook de leergroei tussen groep 3 en groep 4 buiten beschouwing gelaten, omdat er geen M3-toets wordt afgenomen.

4 Voor de overzichtelijkheid nemen we leerlingen met een westerse migratieachtergrond samen met leerlingen zonder migratieachtergrond, omdat beide groepen nauwelijks een verschil in leergroei laten zien.

Let op

Hoewel in de afgelopen periode een deel van de vertraging in de leergroei die we eerder constateerden is ingehaald, is het belangrijk om daar de volgende nuance- ringen bij aan te brengen:

• De M-toetsen van het schooljaar 2020/2021 zijn gemiddeld zes weken later afgenomen. We hebben daarvoor weliswaar in onze cijfers een correctie toe- gepast, maar het kan zijn dat dit toch nog een te positief beeld geeft. Een be- ter beeld krijgen we pas als ook de cijfers van de E-toetsen van het schooljaar 2020/2021 verwerkt zijn.

• We kunnen alleen een gedeeltelijk herstel observeren bij de vaardigheden in begrijpend lezen, spelling en rekenen-wiskunde. We hebben geen gegevens over hoe de leergroei bij andere vakken zich ontwikkeld heeft en of het herstel in de kerndomeinen mogelijk ten koste is gegaan van de andere vakken en/of andere ontwikkelingsgebieden.

• We hebben geen gegevens over de gevolgen van de COVID-19-crisis op de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen.