DE INGENIEUR
N R . 1 2 J A A R G A N G 1 3 2 D E C E M B E R 2 0 2 0E X O S K E L E T T E N | D R I J V E N D B O U W E N | A N N E M I E K E N I J H O F | E L E K T R I S C H E M O T O R
Sneller de lucht in Regels voor drones worden versoepeld
Robin Koops:
Nu kan ik ook anderen helpen
De eeuwige belofte Mobiliteit als dienst
TOP IN TECHNIEK
WAT KUNNEN WE LEREN VAN OXFORD?
A N N E M I E K E N I J H O F | E L E K T R I S C H E M O T O R
anderen helpen
De Prins Friso Ingenieursprij s
Met de uitreiking van de Prins Friso Ingenieursprij s aan de Ingenieur van het Jaar wil het Koninklij k Instituut Van Ingenieurs (KIVI) excellente ingenieurs en hun werk voor het voetlicht brengen. Kij k voor de criteria en verdere informatie op: www.kivi.nl/dagvandeingenieur
Het indienen van nominaties voor de Ingenieur van het Jaar kan tot vrij dag 18 december 2020.
De winnaar wordt tij dens de Dag van de Ingenieur op 17 maart 2021 bekendgemaakt.
@dagvandeingenieur
#dvdi2021
Tij dens de Dag van de
Ingenieur
Woensdag 17 maart 2021
Ingenieursprij s
D E C E M B E R 2 0 2 0 • D E I N G E N I E U R 1
Sommige verkiezingen zijn razendspannend, bij andere staat de winnaar van tevoren eigenlijk al vast.
De jaarlijkse strijd om de eretitel van beste universi- teit ter wereld, toegekend door het tijdschrift Times Higher Education, behoort overduidelijk tot de laatste categorie. Al vijf jaar op rij gaat de hoofdprijs naar de University of Oxford. ‘Dankzij generaties lang inves- teren in onderwijs en dankzij onze geweldige staf’, weet Louise Richard son, vicekanselier van de Britse
universiteit.
Journalist Ton Verheijen verdiepte zich nader in het technologische eco- systeem van Oxford. Hoe vallen een eeuwenoude geschiedenis en hightech onderzoek met elkaar te verenigen? Is het inderdaad geen toeval dat juist in Oxford een kansrijk coronavaccin is ontwikkeld?
Of Oxford ook komend jaar weer als eerste zal eindigen, is overigens helemaal niet zeker, waarschuwde de beoordelingscommissie dit najaar. De dreigende harde Brexit zou immers het onderzoeksklimaat en de internationale aantrekkingskracht van alle Britse uni- versiteiten ernstig schaden. Eindelijk kansen voor de Nederlandse technische universiteiten, zou je zeggen.
Maar die hebben nog een lange weg te gaan als we op de ranglijst moeten afgaan. De best scorende universi- teit is Wageningen UR, met een 62ste plaats.
Meer dan naar een hoge positie op een ranglijst zullen onze TU’s en hogescholen snakken naar een terugkeer van het normale leven op de campus. Laten we hopen dat 2021 ons in ieder geval dat zal brengen:
wat minder virtueel contact op Zoom, Skype en Teams en wat meer échte ontmoetingen, want daarvan leer je uiteindelijk het meest. Fijne feestdagen!
Hoe vallen een eeuwenoude geschiedenis en hightech onderzoek te combineren?
Tech en traditie
De Ingenieur verschij nt twaalf maal per jaar.
© Copyright 2020
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, via internet of op welke andere wij ze dan ook zonder voorafgaande schriftelij ke toestemming van de uitgever. Niet in alle gevallen is na te gaan of er op de illustraties in dit nummer nog copyright rust. Waar er nog verplichtingen zij n tot het betalen van auteursrecht is de uitgever bereid daar alsnog aan te voldoen.
ISSN 0020-1146 Abonnementen
Leden van het Koninklij k Instituut Van Ingenieurs (KIVI) ontvangen De Ingenieur uit hoofde van hun lidmaatschap.
Abonnement voor niet-leden (inclusief btw):
magazine: € 128,50 per jaar digitaal: € 69,- per jaar
losse nummers: € 15,- (inclusief verzending)
Abonnementen worden tot wederopzegging aangegaan en ten minste voor de vermelde periode. Het abonnement kan na deze periode per maand worden opgezegd. U kunt uw opzegging het beste via onze web- site doorgeven: www.deingenieur.nl/lezersservice
Abonneeservice
Ga voor (cadeau)abonnementen, adreswij zigingen en het laten nazenden van niet ontvangen nummers naar het webformulier op de site, te vinden onder het kopje ‘Abonnement en service’.
www.deingenieur.nl
ADRES Postbus 30424, 2500 GK Den Haag E-MAIL abonneeservice@ingenieur.nl TEL. 070 39 19 850
(bereikbaar op maandag, dinsdag, donderdag en vrij dag van 9 tot 14 uur) De Ingenieur als pdf
Abonnees en leden die De Ingenieur willen downloaden als pdf-bestand, kunnen daarvoor terecht op de website: www.deingenieur.nl/pdf De Ingenieur verschij nt twaalf maal per jaar.
Lidmaatschap Koninklijk Instituut van Ingenieurs Het Koninklij k Instituut Van Ingenieurs (KIVI) is de beroepsvereniging voor hoger opgeleide technici in Nederland. Iedereen die hoger technisch onderwij s volgt, heeft gevolgd of een sterke affi niteit heeft met techniek, kan lid worden van KIVI. Leden ontvangen vanuit het lidmaatschap technologietij dschrift De Ingenieur. Kij k voor meer lidmaatschapsvoordeel op www.kivi.nl.
Contributie 2020
Regulier lidmaatschap: € 137,50 Afgestudeerd in 2019/2020: € 69,- Studentlidmaatschap: € 20,- Seniorlidmaatschap: € 108,-
De contributie voor leden in het buitenland is gelij k aan die voor leden woonachtig in Nederland. Een lidmaatschapsjaar loopt van 1 januari tot en met 31 december. Bij lidmaatschappen die in de loop van het jaar ingaan, wordt de contributie naar rato berekend. Aanmelden voor het lidmaat- schap kan via www.kivi.nl/lidworden.
Opzeggen lidmaatschap
Het lidmaatschap wordt jaarlij ks automatisch verlengd. Beëindiging van het lidmaatschap kan per het einde van het kalenderjaar. Er geldt een opzegtermij n van ten minste één maand; een schriftelij ke opzegging per brief of e-mail dient uiterlij k 1 december in ons bezit te zij n. Na ontvangst van de opzegging en eventueel verschuldigde contributie verstuurt de ledenadministratie een bevestiging.
Correspondentieadres Koninklij k Instituut Van Ingenieurs t.a.v. Ledenadministratie Postbus 30424 2500 GK Den Haag TEL. 070 391 98 80 MAILledenadministratie@kivi.nl Redactie
Pancras Dij k (hoofdredacteur) Astrid van de Graaf (eindredacteur) Jim Heirbaut
Dayinta Perrier Redactieadres Prinsessegracht 23 2514 AP Den Haag Postbus 30424 2500 GK Den Haag TEL. 070 391 9885 E-MAIL redactie@ingenieur.nl WEBSITE www.deingenieur.nl
Vormgeving Eva Ooms
Technische eindredactie Martine Segers
Advertenties Sandra Broerse TEL. 06 46 61 86 14 E-MAIL sandra.broerse@kivi.nl Druk
Bariet Ten Brink, Meppel
FOTO: ROBERTLAGENDIJK
Vooraf
Pancras Dij k is hoofdredacteur van De Ingenieur.
F E B R U A R I 2 0 2 0 • D E I N G E N I E U R 3 TNO bepleit een Europese inspanning voor
betere elektrolyseapparatuur
40 Eureka
Kleding van dennennaalden en andere productontwerpen
56 Media
Lezen, luisteren, gamen en kijken
Columns
29 Podium
Vanessa Evers pleit voor GroenRechts
37 Jims verwondering
Over last en overlast
39 Enith
Sterke mannen
45 Rolf zag iets nieuws
Inspirerende studenten
47 Möring
Kerstboomverlichting met bluetooth
55 Zien & Doen
The Factory of Electric Dreams
Persoonlijk
34 Doelen en drijfveren
Robin Koops bouwde een alvleesklier
37 Vraag ’t de coach
Hoe word ik chartered engineer?
59 Q&A
Rob Huibers fotografeert kernenergie
62 Teamgeest
Twentse studenten bouwen een elektrische motor om mee te racen
64 Vragenvuur
Psychiater Damiaan Denys
En verder
38 Inbox 52 Quote
Annemieke Nijhof aan de slag bij Deltares
60 Voorwaarts
De evolutie van windenergie
foto: depositphotos
wordt veel nauwkeuriger, want auto’s registreren neerslag op aarde in plaats
van in de lucht.’
Voorzitter Steven van Eijck van de RAI Vereniging voorziet dat data een grotere rol gaat spelen bij ons autogebruik (NRC).
‘Als ingenieur is mijn levens- motto dat getallen nooit liegen.’
Brad Raffensperger, verantwoordelijk voor de verkiezingen in de staat Georgia, maakt duidelijk dat zijn partijgenoot Donald Trump zich geen illusies moet maken over hertellingen (BBC).
‘In Nederland zijn we bijna de gehele twintig- ste eeuw druk geweest met het rechttrekken van
rivieren en beken om de afvoer te verbeteren.
We zijn dus een eeuw met ingrepen bezig geweest die uiteindelijk een behoorlijk desastreus effect
hadden op onze watersystemen.’
Klimaatverandering legt een systeemfout in het waterbeheer bloot, stelt directeur Jacolien Eijer van Koninklijke NLIngenieurs (Cobouw).
‘Als je een broodrooster op de markt brengt, gelden er meer veiligheidsvoorschriften dan als je
een sociaal netwerk start.’
Cambridge Analytica-klokkenluider Christopher Wylie wil dat desinformatie wordt gedwarsboomd voordat die viraal kan gaan (NRC).
‘Je kunt een uitslaande brand niet blussen met emmertjes water. Daar heb je brandweerwagens
voor nodig: kerncentrales dus.’
Kernenergie wordt het nieuwe groen, stelt energieadviseur André Wakker (Kernvisie Magazine).
‘Het is eigenlijk belachelijk dat we allemaal in het westen wonen, in zo’n deltagebied, op zo’n lappendeken waar bodem en water alle
kanten op kunnen gaan.’
Slappe klei is bepaald geen ideale bouwgrond, zegt directeur Dick de Jong van het Kenniscentrum Aanpak Funderingsproblematiek (Cobouw).
GEKNIPT GEKNIPT
W W W. D E I N G E N I E U R . N L FA C E B O O K . C O M / D E I N G E N I E U R . N L T W I T T E R : @ D E _ I N G E N I E U R I N S TA G R A M . C O M / D E I N G E N I E U R _ K I V I
24 Drijvende toekomst
De zeespiegel stijgt, terwijl de kust
gebieden overvol raken. Met drijvende eilanden kunnen we een hoop maat
schappelijke problemen tegelijk oplos
sen, is het idee achter Space@Sea.
26 Sneller de lucht in
De regels voor bedrijven en particulie
ren die met drones vliegen, worden per 31 december eenvoudiger, zodat het makkelijker wordt met drones aan de slag te gaan. Maar is de sector daar wel klaar voor?
48 Mobiliteit als dienst
Om makkelijk van A naar B te reizen zet
ten veel landen in op het digitaal verbin
ding van allerlei vervoersmogelijkheden.
MobilityasaService (MaaS) is al jaren de grote belofte, hoe staat het daarmee?
30 Exoskeletten
Van stukadoors die minder moe worden van bovenhands werken tot dwarslaesiepatiënten die weer rechtop kunnen lopen: exoskeletten zijn steeds vaker een handig hulp
middel in de praktijk.
DE INGENIEURT E C H N I E K M A A K T J E T O E K O M S T N R . 1 2 J A A R G A N G 1 3 2 D E C E M B E R 2 0 2 0
E X O S K E L E T T E N | D R I J V E N D B O U W E N | A N N E M I E K E N I J H O F | E L E K T R I S C H E M O T O R Sneller de lucht in
Regels voor drones worden versoepeld
Robin Koops:
Nu kan ik ook anderen helpen
De eeuwige belofte Mobiliteit als dienst
TOP IN TECHNIEK
WAT KUNNEN WE LEREN VAN OXFORD?
A N N E M I E K E N I J H O F | E L E K T R I S C H E M O T O R
anderen helpen
Al vele eeuwen lang geldt Oxford als een stad van kennis en onderwijs.
beeld: shutterstock foto: shutterstock
12 Tech & Oxford
N R . 1 2 J A A R G A N G 1 3 2 D E C E M B E R 2 0 2 0
Elk jaar weer wordt de University of Oxford gekozen tot beste universiteit ter wereld. Als geen ander weet Oxford traditie aan vernieuwing te verbinden, met als resultaat een technologisch ecosysteem met dertig
duizend professionals dat zijn weerga niet kent. Wat kunnen onze TU’s van Oxford leren?
D E C E M B E R 2 0 2 0 • D E I N G E N I E U R 5
van Amsterdam. Deze vergister maakt biogas vanuit organisch restmateriaal, zoals retour stromen van supermarkten.
‘Biogas is eigenlijk schoner dan aardgas’, zegt Jerom van Roosmalen, oprichter van Nordsol. ‘In aardgas zitten vervuilingen zoals alkanen en aromaten. Het mooie aan het vergistingsproces van het orga- nisch materiaal is dat de bacteriën relatief schoon methaan maken, zonder deze zwaardere koolwaterstoff en.’
De uitdaging was om deze bio-lng- installatie zo effi ciënt mogelijk te maken.
Bij standaard-lng-installaties wordt het aardgas niet alleen gebruikt om lng van te maken, maar ook voor de energiebehoeft e van het productieproces.
Biogas is duurder, daarom wilden de ingenieurs van Nordsol zoveel mogelijk methaan in lng omzetten. Hiervoor hebben ze enkele processtappen samengetrokken en andere stappen anders aangepakt. Het opgewerkte biogas wordt bijvoorbeeld re- latief vies omgezet in vloeistof, dat daarna grondig wordt gezuiverd tot de benodigde eindkwaliteit. Een gevolg daarvan is dat het reinigen van het biogas in één processtap kan.
De bouw van de eerste bio-lng- installatie in Nederland is be- gonnen. Naar verwachting is de installatie halverwege volgend jaar klaar om de eerste bio-lng te leveren.
Tekst: Dayinta Perrier
Door de toename van het gebruik van liquefi ed natural gas (lng) rijst de vraag hoe deze brandstof, die nu nog afk om- stig is uit aardgas, valt te vergroenen met oog op het Klimaatakkoord. Daarom zijn technologie bedrijf Nordsol, afval- verwerker Renewi en oliemaatschappij Shell begonnen aan de productie van lng uit biogas. Renewi levert het biogas, Nordsol zet het om in bio-lng en Shell brengt het naar de klant. Het doel is om circa 3,4 kiloton bio-lng per jaar te produ- ceren met deze eerste commerciële pro- ductie-installatie in Nederland. Daarmee kan een vrachtwagen 325 keer
de wereld rond.
De installatie van Nordsol komt naast een bestaande vergister van Renewi te staan op het westelijk industrieterrein
Bio-lng komt naar Nederland
Volgens planning zal de installatie in juni de eerste bio-lng produceren. Daarna volgt een optimalisatietraject. Zo be- vat deze installatie soft ware die meteen aangeeft of het proces optimaal presteert.
Deze soft ware, afk omstig uit de olie- en
Met de jaarproductie van de installatie kan een vrachtwagen 325 keer de wereld rond
De bio-lng-installatie van Nordsol komt naast een bestaande vergister van Renewi te staan.
ILLUSTRATIE: NORDSOL
gas industrie, moet ervoor zorgen dat binnen anderhalf à twee jaar de installatie de maxi male opbrengst levert.
In Europa is een handjevol bio- lng- installaties, waaronder in Zweden en Finland. Met de bouw van deze installatie van Nordsol is voor Van Roosmalen een bijzondere tijd aangebroken. ‘Ik ben al tien jaar bezig met dit concept en nu lng als brandstof steeds populairder wordt, is ook de markt er eindelijk klaar voor’, zegt hij.
4 D E I N G E N I E U R • D E C E M B E R 2 0 2 0
xxxx p.22 xxxx p.23 xxxx p. 26 xxxxx p.18
Om de komende jaren genoeg groene waterstof te produceren, moeten er snel betere, goedkopere en betrouwbaardere elektrolyse
apparaten worden ontwikkeld. Het is tijd voor Europese onderzoeks
instellingen om daarvoor de handen ineen te slaan, stelt TNO in een rap
port dat eind november verscheen.
Tekst: Jim Heirbaut
In de duurzame energievoorziening van de 21ste eeuw wordt waterstof een belangrijke energiedrager. Het gas is te gebruiken om overtollige duurzame stroom tijdelijk op te slaan én om duurzame energie over grotere afstanden te vervoeren, met schepen of door pijpleidingen.
Maar de elektrolysefabrieken die al die waterstof moeten produceren staan er nog niet. De Europese Commissie wil in 2024 zes gigawatt aan productiecapaciteit hebben staan voor waterstof. In 2030 moet dat veer
tig gigawatt zijn. Nu staat er wereldwijd nog maar voor 170 megawatt aan installaties die water splitsen in waterstof en zuurstof. Er is dus nog een lange weg te gaan.
Kansen voor Europa op gebied van elektrolysers
‘APK’ voor gebouwen
Voor grote publieke gebou- wen moet een periodieke veiligheidskeuring worden ingesteld. Dat stelt de Onder- zoeksraad voor Veiligheid in het eindrapport over het deels bezweken dak van het AZ-stadion. Nu is er bij gebouwen nog onvoldoende zicht op de constructieve veiligheid in de gebruiksfase.
Gebouweigenaren realiseren zich niet dat ze een zorg- plicht hebben en de overheid houdt geen actief toezicht.
Dat moet anders, want
‘bezoekers van een publiek gebouw moeten kunnen rekenen op de veiligheid van dat gebouw’, aldus voorzitter Jeroen Dijsselbloem van de Onderzoeksraad. (PD)
Bellenscherm tegen verzilting
Een bellenscherm kan goed werken tegen zout water dat binnendringt vanaf zee. Dat blijkt uit metin- gen van Rijkswaterstaat aan het zoutgehalte in het Amsterdam- Rijnkanaal.
Sinds bij de overgang vanuit het Noordzeekanaal een bellen scherm is geplaatst, is daar het zoutgehalte met 40 procent gedaald. Het scherm is een buis met gaatjes op de bodem van het kanaal, waar luchtbelletjes uitkomen. Die nemen het zoute water mee naar de oppervlakte, waar het richting zee stroomt. (PD)
Lees het laatste technieknieuws op www.deingenieur.nl
O N D E R R E D A C T I E V A N J I M H E I R B A U T R E D A C T I E @ I N G E N I E U R . N L
Om de Europese ambities te realiseren moeten de productiekosten van de appara
ten fors omlaag, meldt het TNOrapport.
Door technologieontwikkeling en verder
gaande standaardisatie is nog veel winst te boeken, verwacht Lennart van der Burg van TNO, een van de auteurs. ‘De kosten voor elektrolyseinstallaties kunnen met een fac
tor twee, misschien zelfs drie omlaag.’
Daarvoor is vooral schaalvergroting nodig. Fabrikanten moeten veel meer elektrolysers gaan bouwen en automati
sering moet daarvoor zorgen. Nu worden elektrolysers nog grotendeels handmatig in elkaar gezet. Ook technologie ontwikkeling kan de kosten verder drukken. De stacks – de gestapelde cellen binnenin een elek
trolyseapparaat – moeten groter en ook de stroomdichtheid kan verder omhoog.
Hierbij moet de Europese elektrolyse
industrie meer samenwerken, want de keten van fabrikanten, toeleveranciers en kennisinstellingen is behoorlijk versnip
perd, ziet TNO. Bouwers van elektrolyse
apparaten kunnen hun kennis nog beter delen. ‘Bedrijven moeten meer van elkaar gaan leren om de kennisontwikkeling te versnellen’, aldus Van der Burg.
TNO-testopstelling waarin elektrolyse plaatsvindt.
foto: tno/ericdevries
D E C E M B E R 2 0 2 0 • D E I N G E N I E U R 7 foto: depositphotos
Voorlopig heeft staatssecretaris Keijzer van Economische Zaken en Klimaat met twee proefevenementen ingestemd: met voetbalwedstrijden en concerten waarbij het publiek op een stoel zit. Vanaf half janu- ari mag Fieldlab daarvoor proefevenemen- ten houden, maar alleen in een regio waar het risiconiveau ‘waakzaam’ is. Dat was begin december nog nergens het geval.
Het fieldlab gaat volgens coördinator Dimitri Bonthuis een scala aan zaken onderzoeken. ‘Hoe kun je de logistieke processen zo inrichten dat precies bekend is wie er binnen is? Hoe zorg je dat alleen negatief geteste mensen binnenkomen?
Hoe houd je ter plaatse de stromen men- sen zoveel mogelijk gescheiden? Hoe houd je de luchtkwaliteit goed in een binnen- ruimte met een paar honderd mensen?’
Nare luchtjes
Bij een proefconcert bijvoorbeeld wor- den de bewegingen van de bezoekers gevolgd met zowel een elektronische nabijheids-tag als met een camera die de bezoekers van bovenaf filmt. Alle deel- nemers krijgen voorafgaand aan het evenement een coronatest. En achteraf mogen ze tien dagen lang geen kwets- bare personen bezoeken. ‘Loopt iemand onverhoopt het virus op, dan sturen we het monster naar een speciaal lab dat het DNA ervan kan bepalen door te sequen- sen. Dat leert ons of de besmetting op het evenement is gebeurd’, zegt Bonthuis.
Hoe kunnen theaters, concert- zalen en festivalterreinen weer veilig open gaan voor publiek? Dat moet blijken uit een aantal proef- evenementen, georganiseerd door Fieldlab Evenementen, waarin bedrijven uit de cultuur-, sport- en festivalsector samenwerken.
Tekst: Jim Heirbaut
Vanwege het risico op besmetting met coro- na kunnen we nu niet naar kroeg, voetbal- stadion of festivals. Duurt deze situatie te lang dan dreigen bedrijven om te vallen.
Daarom wil Fieldlab Evenementen via proefevenementen testen welke maatrege- len nodig zijn om bepaalde evenementen weer door te kunnen laten gaan en hoeveel mensen er dan kunnen komen.
De deelnemende bedrijven willen vier verschillende settings testen, variërend van binnen rustig op een stoel zitten (congres en theater) tot in de buitenlucht actief dan- sen en schreeuwen (festival). Die onderver- deling is gemaakt omdat de verschillende settings andere risico’s met zich meebren- gen en dus andere maatregelen vergen. Met de resultaten van deze test evenementen hopen de betrokken partijen aan de overheid te kunnen laten zien dat onder strikte voorwaarden, zoals afstand houden, oppervlakken reinigen, stevig ventileren en mondkapjes indien nodig, evenementen veilig kunnen plaatsvinden.
Proeven met coronabestendige evenementen
Met veel mensen in een ruimte kunnen ook zwevende microdruppels een rol spelen bij besmetting. Adviesbureau bba binnenmilieu gaat daarom bij binnen- ruimten kijken of er voldoende verse lucht per tijds eenheid binnenstroomt voor het maximaal aantal bezoekers. Verse lucht voert behalve nare luchtjes ook zwevende aerosolen af.
‘De grotere zalen zoals Ahoy of Ziggo Dome hebben uitstekende computer- gestuurde ventilatiesystemen’, vertelt raad gevend ingenieur Tim Beuker van bba binnenmilieu. ‘Maar je wilt wel zeker weten of alles goed staat ingesteld en in de praktijk ook goed functioneert.
Zo’n geavanceerd systeem houdt ook de CO2-concentratie in de ruimten bij.’ Dat is een goede benadering voor de concen- tratie van rondzwevende aerosolen met – mogelijk – virus erin.
Waar die grote zalen met voldoende ventilatie waarschijnlijk wel veilig te maken zijn, vragen kleine ruimten nog extra aandacht, meent directeur Atze Boerstra van bba binnenmilieu. ‘Neem bijvoorbeeld kleedkamers. Daar kan een luchtzuiveringsapparaat met een goed filter wel meerwaarde hebben. Net als in kroegen of kleine theaters, waar geen ruimte is om een uitgebreid lucht- verversingssysteem aan te leggen.’
Fieldlab hoopt toestemming te krijgen om de eerste testen – twee voetbal wedstrijden – al begin januari te mogen uitvoeren.
Hoe organiseer je een coronaproof festival als Lowlands (hier in 2019)? Onderzoek moet dat uitwijzen.
foto: depositphotos
6 D E I N G E N I E U R • D E C E M B E R 2 0 2 0
KIVI-leden beter in beeld
Over anderhalf jaar bestaat het Koninklijk Instituut van Ingenieurs (KIVI) 175 jaar. Om dat feest met een zo groot mogelijk aantal leden te vieren, wilde de vereniging weten waarom ingenieurs besluiten al dan niet KIVI-lid te worden en te blijven.
Om daar meer inzicht in te krijgen, nam KIVI het strategisch marketingbureau AlphaRainbow in de arm. Meer dan tweeduizend leden en niet-leden vulden online een vragenlijst in.
De algemene strekking? Leden vinden dat KIVI een netwerk biedt dat van grote waarde is, zichtbaar maakt hoe technologie kan helpen grote maatschappelijke opgaven aan te pakken, en waarderen het dat ze het tijdschrift De Ingenieur toegestuurd krijgen. Verbeterpunten zijn er ook: KIVI mag best wat zichtbaarder zijn, zeggen de deelnemers aan de enquête, en actiever grote onderwerpen aankaarten in het maatschappelijk debat. Daarnaast zou de vereniging vaker samenwerking kunnen zoeken met andere beroeps- en brancheverenigingen.
Wat vinden ...
... leden ... ingenieurs diegeen lid zijn ... techniek- studenten ... tech
udent ba
Ik vind het belangrijk dat KIVI de mogelijkheden die technologie biedt voor een betere samenleving zichtbaar maakt.
Een KIVI dat een belangrijke bijdrage levert aan de benodigde transities (energie, klimaat, voedsel) spreekt mij aan.
Het technologiemagazine De Ingenieur spreekt mij aan.
Vakinformatie is waardevol, vooral wanneer er een garantie is op kwaliteit en betrouwbaarheid via KIVI.
Publiciteit vanuit KIVI op het gebied van technisch- maatschappelijke discussies spreekt mij aan.
Kennis en ervaring delen via KIVI spreekt mij aan.
Een portal waar ik de laatste nieuwtjes en de laatste informatie over mijn vakgebied vind, spreekt mij aan.
KIVI-excursies naar bedrijven spreken mij aan.
Informatie over stages/vacatures voor beroepen in het vakgebied waarin ik ben geïnteresseerd, lijken mij interessant.
Interacties met een senior/ervaren ingenieur tijdens mijn opleiding lijken mij waardevol (bijvoorbeeld een meeloopdag).
Het belangeloos opbouwen van een netwerk met studenten en professionals met werkervaring lijkt mij waardevol.
KIVI-lezingen over het vakgebied waarvoor ik word opgeleid lijken mij waardevol.
Het delen van kennis en ervaring ten aanzien van multi- disciplinaire onderwerpen spreekt mij aan.
KIVI-lezingen over multidisciplinaire onderwerpen lijken mij waardevol.
Lezingen door CEO’s of andere belangrijke personen uit bedrijven lijken mij interessant.
Ik vind het belangrijk dat KIVI een voortrekkersrol neemt in technisch-maatschappelijke discussies (zoals het stikstof- debat, duurzame energie, mobiliteit, etc).
7,0 7 - 7,4
Rapportcijfer:
7,5 - 7,9 8,0 - 8,4 8,5 - 8,9
7,7 7,8
8,0 8,0 8,4
7,0 7,2
7,3 7,4
7,0
7,6
7,5 7,9 7,9 7,7 7,8
7,5 7,5 7,5
8,0 8,1
8,1 8,1
8,5
infographic: ymkepas, bron:alpharainbow
8 D E I N G E N I E U R • D E C E M B E R 2 0 2 0
N I E U W S
Knap staaltje hijswerk
Tekst: Dayinta Perrier
‘Maak maar een hijsplan’, kreeg werktuigbouwkundige Emiel Schoonen te horen. Het was de ochtend nadat een Rotterdamse metro door een stootblok vloog en bovenop een kunstwerk was beland. Het beeld van een trein bovenop een walvisstaart ging de wereld over.
De metro was lastig te bereiken, aangezien de walvis middenin een vijver in boomrijk gebied staat. Ter plekke maakte Schoonen, samen met een collega van kraanverhuur
bedrijf De Gier, een inschatting.
Waar konden de hijskranen staan?
Welke bomen moesten gesnoeid?
Welk deel van de vijver moest worden gedempt? Van de maker van de walvisstaart kreeg hij de constructietekeningen van het kunstwerk.
Na een uur had Schoonen genoeg informatie om diezelfde dag nog een globaal hijsplan op te leveren. ‘Zo’n plan is slechts een richtlijn’, legt Schoonen uit. ‘We konden niet dicht bij het metrostel komen vanwege instortingsgevaar.
Daarom hadden we bijvoorbeeld nog geen zicht op de toestand van de metro.’
De volgende ochtend liet Schoonen twee kranen klaar
zetten. ‘Pas nadat we het voorste rijtuig met kranen hadden ge
stabiliseerd en het tweede rijtuig gefixeerd met hardhouten balken, konden we dichter bij de metro komen om te kijken hoe we de rijtuigen zouden loskoppelen.’
Dat lijkt een simpele klus, maar door de klap was het koppelstuk tussen beide rijtuigen compleet vervormd. ‘Het lossnijden duurde uren.’
‘De omstanders klapten toen het eindelijk was gelukt.’ Het was een van de weinige klussen voor Schoonen waarbij zoveel publiek en media kwamen kijken.
‘Nadat de rijtuigen waren ont
koppeld, konden we ze een voor een af voeren.’ Twee dagen na het ongeluk waren beide rijtuigen verwijderd.
foto: emielschoonen D E C E M B E R 2 0 2 0 • D E I N G E N I E U R 9
D E C E M B E R 2 0 2 0 • D E I N G E N I E U R 1 1
Arjen Lubach:
je vergist je
Punt
Een scherpe mening over een actueel onderwerp.Deze maand: Jan Rotmans.
Het is geen kwartetten met technologieën, het gaat om mensen die we erbij
moeten betrekken
Ik ben een fan van het tv-programma Zondag met Lubach. Maar de recente aflevering waarin de ambitie om van het gas af te gaan werd bekritiseerd, verdient een weerwoord.
Dat onze ontkoppeling van het aardgas tientallen miljarden euro’s gaat kosten, staat buiten kijf. Maar die kosten zullen na verloop van tijd zeker dalen, net zoals wind- en zonne-energie fors goedkoper werden door opschaling. We moeten dus door de tijd heen kijken bij zo’n transitie.
Dan maar wachten tot het goedkoper wordt, zoals Lubach suggereert? Dan halen we de klimaatdoel- stellingen zeker niet. Stel dat we er dertig jaar over doen, dan moeten we vijftienhonderd
bestaande woningen per dag van het aardgas afhalen. Doen we dat in twintig jaar, dan zijn dat er tweeduizend. For- midabele aantallen: de afgelopen vier jaar haalden we die aantallen niet per dag, maar per jaar.
Dan de oplossingen: die kunnen in elke gemeente, in elke wijk anders uitpakken. Er zijn wel tien verschillende oplossingen, en niet maar twee zoals in het programma wordt gesuggereerd. Zo
zijn er verschillende soorten warmtenetten. Wat nu dreigt is dat vooral in grote steden mensen worden gekoppeld aan fossiele restwarmtenetten, waar ze dan nog vijftig jaar aan vastzitten. Deels is dat onvermijde- lijk, maar maak dat niet tot hoofdoplossing.
Kritiek op biomassa is terecht, want bomen ver- branden om energie op te wekken is schadelijk en zinloos, maar sommige vormen zijn wel bruikbaar:
gft, rioolwaterslib, agrarisch restafval, snoeiafval, industrieafval. Het is misleidend al die mogelijkhe- den over één kam te scheren, zoals Lubach doet. Wel moeten we stoppen met het grootschalig subsidiëren van biomassa voor bijstoken van kolencentrales (die sowieso dicht moeten) en voor biomassacentrales die grootschalig bomen verstoken.
Dan de decentrale oplossing: all-electric- of nul-op-de-meterwoningen, met een warmtepomp, zonnepanelen en goede isolatie. Lubach suggereert dat een warmtepomp per saldo niet tot aardgasbesparing leidt, maar het tegendeel is waar. Bovendien kunnen we over vijf jaar al de helft van onze stroom duurzaam opwekken, en over tien jaar zal dat rond de 80 procent liggen. Dan wekken we onze stroom vrijwel geheel uit zon en wind op. Dus dit ‘probleem’ speelt nauwelijks meer als we nog 80 procent van onze woningen van het aardgas af moeten halen. Tegen die tijd vormt de warmtepomp een ideaal alternatief.
Wat mij wellicht nog het meest tegen de borst stuitte, is dat het programma letterlijk zegt dat wij ‘als een gek bestaande wijken van het aardgas afhalen’. Dit is onjuist en misleidend. We zijn al ja- ren bezig, maar er is nog geen enkele wijk van het aardgas afgehaald. Juist omdat het in overleg met bewoners gaat, kost het tijd om woningen van het aardgas af te halen – meer tijd dan we dachten.
Het is immers geen kwartetten met technologieën, het gaat om mensen die we erbij moeten betrekken.
Volgens Lubach is de oplossing zo eenvoudig: beter isoleren. Dat is waar, maar ook een flauwe suggestie, want isolatie is onderdeel van alle oplossingen in alle experimenten en proefprojecten. Maar het is niet ge- noeg. Stel dat je alleen isoleert, dan neem je de prikkel weg om later alsnog van het aardgas af te gaan. Dat zijn incrementele oplossingen en geen radicale oplos- singen. Met alleen incrementele oplossingen gaan we de klimaatdoelstellingen zeker niet halen.
Jan Rotmans is hoogleraar transitiekunde aan de Erasmus Universiteit en een van de oprichters van de duurzaamheidsstichting Urgenda.
1 0 D E I N G E N I E U R • D E C E M B E R 2 0 2 0
G I E S E N
perrons. ‘Menigten bewegen zich als een vloeistof, met individuele mensen als de losse druppels’, stelt onderzoeker Ales- sandro Corbetta van de faculteit Techni- sche Natuurkunde. Doel van het onderzoek is niet alleen een beter begrip van menselijk gedrag, maar ook het kunnen voorkomen van onveilige situaties. ‘Maar toen we dit voorjaar ineens anderhalve meter afstand van elkaar moesten houden, werd het pas echt interessant,’ zegt Corbetta.
De onderzoekers plaatsten op Utrecht Centraal negentien sensoren. Met infra- rood laserlicht volgen die de looppaden van reizigers. Op basis van de verzamelde data ontstaat er een zwartwit dieptekaart, die de af- stand weergeeft tussen
Mensenmenigten bewegen zich anders nu we anderhalve meter af- stand van elkaar moeten houden.
Onderzoekers van de TU Eindho- ven brengen de nieuwe looproutes in kaart, zonder dat de privacy in het geding komt.
Al twee jaar doet de TU/e samen met ProRail onderzoek naar drukte op trein-
Afstand houden op het perron
foto: prorail; illustratie: matthiasgiesen
elk ruimtelijk punt en de sensoren. Lopen voetgangers langs een sensor, dan komt er een duidelijke ‘diepte-vingerafdruk’
te voorschijn: hoofden zijn de bovenste punten, schouders iets lager, dan komt de rest van het lichaam. Individuen zijn er niet op te herkennen, zodat de privacy gewaar- borgd blijft.
Om de sensoren ook voor de naleving van de coronaregels te kunnen gebruiken, ontwikkelden de onderzoekers een nieuw analysesysteem. ‘Met een algoritme kunnen we nu heel precies én real-time familie-ach- tige groepen herkennen’, stelt Corbetta.
‘Twee of meer mensen die samen het sta- tion binnenkomen, al wandelend door het station steeds samen blijven en ook samen in dezelfde trein stappen, behoren vermoe- delijk tot hetzelfde huishouden en hoeven dus geen afstand te houden.’
Met de kennis die het onderzoek op- levert hoopt ProRail in de toekomst betere stations te kunnen ontwerpen. (PD)
Om het binnenste van menselijke of dierlijke weefsels af te beelden, komen huidige technieken ongeveer één millimeter diep. Onderzoekers van de Technische Universiteit Delft hebben nu een methode ontwikkeld die tot zo’n vier millimeter diep komt.
Hiervoor sturen ze nabij-infrarood- licht door het weefsel en vangen het achter het weefsel weer op. Licht dat on verstoord door het weefsel heen gaat, levert een scherp beeld op en komt een fractie eerder aan dan het verstrooide licht. Dat laatste veroor- zaakt veel ruis waardoor het beeld meer op dichte mist lijkt.
De onderzoekers bedachten een methode om het onverstoorde licht te scheiden van het verstrooide deel op basis van de aankomsttijd. Het is met deze techniek gelukt weefsel van zebravisjes, veel gebruikt bij onderzoek naar menselijke ziekten, in beeld te brengen. Daarnaast kan deze methode worden uitgewerkt om stukjes weefsel voor microscopisch onderzoek te analyseren. De patho- loog krijgt dan in één keer een beeld van het biopt. (DP)
Diep in weefsels
kijken
D E C E M B E R 2 0 2 0 • D E I N G E N I E U R 1 3
Broeinest van nieuwe bedrijvigheid
1 2 D E I N G E N I E U R • D E C E M B E R 2 0 2 0
U N I V E R S I T E I T
Broeinest van nieuwe bedrijvigheid
Waarom
tech en Oxford zo goed
matchen
T E K S T: T O N V E R H E I J E N
FOTO: CHENSIYUAN/CCBT-SA4.0
D E C E M B E R 2 0 2 0 • D E I N G E N I E U R 1 5
▼
✴ University of Oxford telt 24.000 studenten uit 140 lan- den. Zo’n 10.000 studenten komen uit het buitenland.
✴ Oxford krij gt gemiddeld ze- ven aanmeldingen voor elke beschikbare plek. In 2019 waren er 23.000 aanmeldin- gen voor ongeveer 3.300 studieplekken.
De University of Oxford is een samenklontering van veertig colleges, mach- tige ministaatjes met eigen besturen, die al eeuwenlang wedij veren om de beste studenten en beste professoren. Het inschrij fgeld bedraagt jaarlij ks ongeveer tienduizend euro voor de universiteit, plus twee- à drieduizend euro voor het college. Let wel: dan woon je nog nergens en heb je nog niks gegeten.
✴ Oxford telt honderd grote academische afdelingen. Die vallen allemaal onder vier hoofdafdelingen:
✴ medische wetenschappen
✴ wiskunde, natuurweten- schappen & life science
✴geesteswetenschappen
✴sociale wetenschappen
✴ De universiteit draagt ongeveer 6,5 miljard euro bij aan de Britse economie en ondersteunt meer dan vij ftigduizend voltij dbanen.
Wereldwij d is de impact 7,9 miljard euro.
Feiten en getallen
Radcliffe Camera, deel van de Bodleian Library.
foto: depositphotos
1 4 D E I N G E N I E U R • D E C E M B E R 2 0 2 0
De rijke traditie van deze beroemde universiteit, na Bologna de oudste ter wereld, begon met een offi ciële erkenning in 1167. Tot op de dag van vandaag houdt de Universitas Oxoniensis vast aan het motto Dominus illuminatio mea: de heer is mijn licht. Voor menigeen zal het een inspiratie zijn voor de ontwikkeling van nieuwe technologie voor autonoom vervoer, zelfl erende algorit- men, nieuwe geneesmiddelen en coronavaccins.
PubsVan de 154.000 inwoners van Oxford werken er dertig- duizend in de tech-industrie. En dat worden er alleen maar meer, stelt pr-manager Gregg Bayes-Brown van Oxford University Innovation, een organisatie die star- tende tech-bedrijven helpt succesvol te worden. Bayes- Brown legt uit dat de panden van retailers, die de deuren momenteel massaal moeten sluiten vanwege de corona- crisis, in rap tempo worden overgenomen door entrepre- neurs in de technische hoek. Toen covid-19 het sociale leven nog niet had platgelegd, werd in de pubs gesproken over voetbal én nanotechnologie, rugby én autonoom vervoer, cricket én crispr-cas.
Het gesprek van de dag is al maanden ChAdOx, het ex- perimentele coronavaccin dat werd ontwikkeld met In de wereld van nieuwe technologie staat HP synoniem
voor printerfabrikant Hewlett Packard. Maar op de Uni- versity of Oxford denkt menig bètastudent eerder aan Harry Potter. Zijn geest waart rond in het schilderachtige oude centrum, in de Bodleian- bibliotheek uit de veer- tiende eeuw, en in de Ante-Hall in het Christ Church College. Ook Hertford Bridge en New College Tree zien we terug in de fi lmreeks. Miljoenen jonge techneuten over de hele wereld dromen over de tovenaarsleerling.
De oudere generatie zal de romantiek van Oxford misschien associëren met de stem van Jeremy Irons in de tv-serie Brideshead Revisited, terugblikkend op zijn studie tijd: ‘Oxford was in die dagen nog een stad in aqua- tinten (...), de zeldzame glorie van zijn zomerdagen, als de kastanjebomen in bloei stonden en de klokken hoog en hel- der boven de frontons en koepels weerklonken, ademden het zachte briesje van een duizendjarige jeugd.’
De harde werkelijkheid anno 2020 steekt hier schril bij af. ‘Het hele team werkt nog steeds vanuit huis’, laat Stephen Payne van de faculteit engineering science weten.
Ook in Oxford gaan studenten gebukt onder een gebrek aan sociale contacten. Maar online studeren kun je er nog steeds op alle fronten, van literatuur en theologie tot
informatica en medicijnen. ▼
Bestudeer de annalen van de University of Oxford en het regent bekende namen van tv-persoonlij kheden (Nigella Lawson, Michael Palin, Hugh Grant),
politici (Boris Johnson, Theresa May, David Cameron, Margaret That- cher) en wetenschap- pers (Baruch Blumberg, John Eccles, Stephen Hawking).
Ook regent het prij s- pakkers. University of Oxford telt maar liefst twaalf winnaars van de Booker Prize (literaire fi ctie), zes winnaars van de A.M. Turing
Award (informatica), vier winnaars van de Fields- medaille (wiskunde) en 73 Nobelprij swinnaars. Dit jaar sleepte Roger Pen- rose de Nobelprij s voor Natuurkunde binnen.
Voor het vij fde jaar op rij werd de University of Oxford door Times Higher Education gekozen als beste universiteit ter
wereld. Als geen andere weet de universiteit keer op keer tradi- tie aan vernieuwing te verbinden. Het resultaat is een technolo- gisch eco systeem met dertigduizend professionals dat zij n weer- ga niet kent. Ook in de jacht op het coronavaccin is Oxford een van de koplopers. Wat kunnen onze TU’s van Oxford leren?
Beroemdheden en prij spakkers
Dit verhaal is mede tot stand gekomen dankzij fi nanciële steun uit de Frank Biesboer Beurs, ter bevordering van goede journalistiek op het snijvlak van technologie en maatschappij. De beurs is in het
leven geroepen door KIVI en draagt de naam van de vroegere hoofdredacteur van De Ingenieur.
D E C E M B E R 2 0 2 0 • D E I N G E N I E U R 1 7
AstraZeneca en momenteel wordt getest. De tussentijdse analyse eind november liet positieve resultaten zien.
Naar verluidt zijn de eerste buisjes vaccin geprodu- ceerd in een bakstenen barak van de Oxford Univer- sity Hospitals. Het was een co-productie van formaat.
Bayes-Brown: ‘Voor ChAdOx hebben wel 150 mensen samengewerkt op het gebied van onderzoek, technolo- gie, licensering en fi nanciering. Dat is onze aanpak. We werken als één Oxford samen om onze medewerkers, studenten, alumni, hogescholen, faculteiten, afdelingen en divisies samen te brengen voor onderzoek en onder- wijs van wereldklasse.’
Ruim baan voor spinouts
De Belgische ceo Bruno Holthof van Oxford Univer- sity Hospitals noemt het Oxfordiaanse ons-kent-ons een grote stimulans voor de samenwerking. Het goed functionerende ecosysteem is volgens Holthof cruciaal voor de snelle ontwikkeling van een vaccin. Ook ceo Tristan Collins van GaitQ, een spinout die een wearable ontwikkelt voor Parkinsonpatiënten, ziet multidiscipli- naire samenwerking als de grote kracht van de univer- siteit. Collins: ‘Het ecosysteem helpt ons aan de juiste contacten met specialisten, niet alleen wetenschappers, ook juristen en specialisten op het gebied van patenten en handelsmerken. Dat is zó belangrijk. Van intellectueel eigendom hebben techneuten weinig verstand. Op zo’n moment komt het netwerk van pas.’
Intellectueel eigendom is volgens statistisch onder- zoeksinstituut HESA in Cheltenham een van de grote aanjagers van het succes van kleine en middelgrote be- drijven in de regio Oxfordshire. Het een en ander maakt de University of Oxford tot een kapitaalkrachtige uni- versiteit en Oxford tot een van de succesvolste regio’s van Engeland. Zelfs de coronacrisis lijkt daarop nauwelijks invloed te hebben. Bayes-Brown: ‘Het afgelopen jaar hebben we voor onze spinouts 950 miljoen euro aan fi nanciering opgehaald.’
Oxford mag dan de beste cij fers krij gen, maar met het peil van de Nederlandse TU’s zit het ook goed, zegt 4TU-voorzitter Louise Fresco. ‘We behoren wereldwij d tot de beste 2 procent.’ Maar om de kennis en creativiteit maximaal te benut- ten, moeten de investeringen in R&D verder omhoog, stelt Fresco namens 4TU, een club die de belangen van onze tech- nische universiteiten nationaal en internationaal behartigt.
Nederland zit wat betreft investeringen in R&D met 2,1 procent iets onder het ge- middelde wereldwij d. Onderaan staan landen als Colombia en Mexico met 0,3 procent, bovenaan staan Israël (4,9) en Zuid-Korea (4,5).
Fresco: ‘Ons dieptepunt lag op 1,6 procent in 2008 tij dens de fi nanciële crisis. We zij n aardig opgekrabbeld, maar de investeringen moeten verder omhoog naar 3 procent. Met name het aandeel van het be- drij fsleven blij ft achter.’
Wat moet er verder verbete- ren? Startende wetenschappers zouden een startpakket moeten krij gen, vinden de hoogleraren Rens Bod, Remco Breuker en Ingrid Robeyns van protest-
groep WOinActie. Zij schreven onlangs een pamfl et over het functioneren van onze univer- siteiten die naar hun mening zwaar ondergefi nancierd zij n.
De werkdruk is te hoog en de bedrij fsculturen zij n vaak extreem hiërarchisch. Breuker zei onlangs in de Volkskrant:
‘Minister Van Engelshoven van Onderwij s, Cultuur en Weten- schap heeft vorig jaar gezegd dat er één miljard euro bij moet, geld dat er nog altij d niet is.’
Maarten Hornikx, hoogleraar Akoestiek op de TU/e, weet wat geldgebrek is: Hornikx: ‘Ik had geen budget toen ik acht jaar geleden begon. Als ik een boek nodig had, moest ik het zelf kopen. Een gigantisch verschil met Oxford, dat honderden miljoenen ophaalt bij private investeerders.’
In Nederland is het fi nanci- eel gezien interessant om veel promovendi te hebben die ver- volgens ook promoveren. Maar een excellente onder zoeker is niet automatisch goed in het trekken van een hele groep, of in goede verhalen vertellen in een collegezaal. ‘We zouden meer moeten sturen op excel- lentie en minder op schapen met vij f poten.’
‘We behoren tot de wereldtop’
Nederlandse bedrijven investeren relatief weinig in onderzoek aan universiteiten.
Louise Fresco:
▼
University of Oxford ontwikkelt een covid-19- vaccin.
FOTO: UNIVERSITYOFOXFORD, JOHNCAIRNS 1 6 D E I N G E N I E U R • D E C E M B E R 2 0 2 0
E C O S Y S T E M E N
Zicht op het altaar van de New College Chapel.
FOTO: DAVIDILIFF/CC BY-SA3.0
D E C E M B E R 2 0 2 0 • D E I N G E N I E U R 1 9 FOTO: SHUTTERSTOCK
Het is bij na onvermij delij k dat buitenlandse technologie- studenten en kenniswerkers eerst denken aan Silicon Valley of aan bij zondere universiteits- steden als Oxford, Cambridge, Londen of Parij s. Maar als het op inhoudelij ke uitdagingen aan komt, kan Eindhoven de concurrentie aan, stelt Richard Kerste van Brainport Develop- ment: ‘Ons ecosysteem is min- der bekend maar net zo goed van wereldniveau.’
In de regio Eindhoven staan momenteel vij fduizend vaca- tures open in de technologie en IT, waarvan 20 procent Engelstalig en negenhonderd op WO-niveau. Waar vind je dat talent? Studeren en werken in Eindhoven is niet waarvan buitenlandse techniektalenten dromen. Om dat beeld recht te zetten en talent aan te trekken, moet ontwikkelingsmaatschap- pij Brainport Development fl ink aan de bak. De organisatie richt zich op innovatie en het
bieden van een aantrekkelij k werk- en leefklimaat, in de hoop Eindhoven zo neer te zetten als aantrekkelij ke regio.
Om talentvolle kennis- werkers aan te trekken is tot en met 2022 zo’n drie miljoen euro beschikbaar, en voor het aantrekken van internationale studenten nog een kleine acht ton. Kenniswerkers worden met online campagnes gezocht in veertig landen, studenten in vier doellanden: Italië, Roeme- nië, Indonesië en Turkij e. De budgetten zij n relatief beschei- den. Gelukkig bestaat een fl ink deel van de aantrekkingskracht van de regio uit inhoudelij ke uitdagingen. Volgens Kerste willen techniektalenten werken aan baanbrekende techno- logie, kunnen bij dragen aan maatschappelij ke uitdagingen, ruimte krij gen voor persoonlij ke en professionele groei en toe- gepast onderzoek doen in het bedrij fsleven. ‘En dat is precies wat de regio te bieden heeft.’
Opmerkelijk is ook het hoge aantal spinouts. Volgens Bayes-Brown is er wereldwijd maar één technische uni- versiteit die er meer afl evert: ETH Zürich. Spinouts zijn volgens de defi nitie van Oxford beloft evolle bedrijven die worden opgezet met hulp van de universiteit. Maar liefst 90 procent van de Oxfordse spinouts overleeft de eerste drie jaar. Wordt er winst gemaakt, dan strijkt de universiteit daarvan een deel op. Is de spinout niet succesvol, dan zijn de investeerders hun geld kwijt en heeft de universiteit er voor niets tijd en energie in ge- stoken. De licenties gaan dan terug naar de universiteit.
Om het een en ander in goede banen te leiden, werd in 1990 Oxford University Innovation (OUI) opgericht.
OUI wil helpen om goede ideeën zover te brengen dat ze ook maatschappelijke impact hebben. Gemiddeld eens in de twee maanden presenteert de organisatie een nieuw bedrijf. Sinds 1987 zijn al tweehonderd spinouts tot was- dom gekomen, waarvan een aantal een beursnotering heeft in Londen of New York. Geld speelt daarbij een belangrijke rol. Maar er is meer.
Volgens Bayes-Brown is het succes van OUI terug te voeren op een combinatie van achthonderd jaar traditie, kwaliteit van het onderwijs en enorme budgetten voor R&D. Dus studenten, kom maar op met die ideeën.
Bayes-Brown legt uit hoe zo’n proces verloopt: ‘Als een student bij ons aanklopt met een idee, gaan we kijken wat we ermee kunnen. Misschien kunnen we het direct vercommercialiseren, misschien moeten we het fi ne- tunen. Als een idee meer tijd nodig heeft om te rijpen, kunnen we er fi nanciering voor zoeken. En als we het idee zelf niet naar een hoger niveau kunnen brengen, gaan we zoeken in ons netwerk. Zo werken we samen met Oxford Sciences Innovation (OSI) dat met een be- groting van 680 miljoen euro het grootste universitaire fi nancieringsfonds ter wereld beheert.’
Ook in 2020 heeft deze aanpak mooie dingen op- geleverd. De gekozen spinouts van dit jaar waren onder andere Base Genomics, Qdot, OxEd, GaitQ (zie pagina 23), Spintex Engineering en Living Optics. Een speciale vermelding is er voor de spinout Oxsed, die een laag- drempelige en snelle coronatest ontwikkelde voor op scholen en luchthavens. Met uitstrijkjes uit keel en neus wordt het virus ermee binnen 45 minuten gedetecteerd.
De test gaat zo’n 22 euro kosten.
Nummer 1
Als toptalenten het onderwijsaanbod van de universiteit al niet overtuigend genoeg vinden of de aantrekkings- kracht van de stad, is er altijd nog de superieure positie in de ranglijsten van de beste universiteiten wereldwijd die het laatste zetje kan geven. Al vijf jaar op rij voert de universiteit de ranglijst aan van Times Higher Education.
Ook voor het aankomende studiejaar 2021 staat Oxford weer op één, vóór Stanford University, Har- vard University, California Institute of Technology en Massachusetts Institute of Technology. Onze vier tech- nische universiteiten in Delft , Eindhoven, Enschede en Wageningen steken daar ietwat schril bij af. In de lijst met meer dan duizend namen, waarin Amerikaanse, Engelse en Chinese universiteiten de boventoon voeren, lijken ze niet echt mee te spelen.
Hoe Brainport Eindhoven
vist naar talent
▼
Met online campagnes worden kennis- werkers gezocht in veertig landen, onder andere voor de High Tech Campus.
1 8 D E I N G E N I E U R • D E C E M B E R 2 0 2 0
Times Higher Education 2021 Algemeen
1. University of Oxford (VK) 2. Stanford University (VS) 3. Harvard University (VS)
4. California Institute of Technology (VS) 5. Massachusetts Institute of
Technology (VS)
6. University of Cambridge (VK) 7. University of California, Berkeley (VS) 8. Yale University (VS)
9. Princeton University (VS) 10. University of Chicago (VS)
TopUniversities 2020 Technology & engineering
1. Massachusetts Institute of Technology (VS)
2. Stanford University (VS) 3. University of Cambridge (VK) 4. ETH Zürich (Zwitserland)
5. University of California, Berkeley (VS) 6. University of Oxford (VK)
7. Imperial College London (VK) 8. Nanyang Technological University
(Singapore)
9. Tsinghua University (China) 10. National University (Singapore)
TopUniversities 2020 Agriculture & forestry
1. Wageningen University & Research (NL) 2. University of California (VS)
3. Swedish University of Agricultural Sciences (Zweden)
4. AgroParisTech (Frankrij k) 5. Cornell University (VS)
6. University of California, Berkeley (VS) 7. ETH Zürich (Zwitserland)
8. University of Wisconsin-Madison (VS) 9. University of Reading (VK)
10. China Agricultural University (China)
Top-10
FOTO: SHUTTERSTOCK
D E C E M B E R 2 0 2 0 • D E I N G E N I E U R 2 1
WUR zakte het afgelopen jaar in de lijst van Times Higher Education van 59 naar 62. TU Delft zakte van 67 naar 78. TU/e vinden we terug op plaats 187 en Uni- versiteit Twente staat nogal anoniem op een gedeelde 201-250ste plaats, samen met 49 andere universiteiten.
Het lijken middelmatige klasseringen. Toch is Louise Fresco niet ontevreden. Als voorzitter van 4TU,
een club die de belangen van onze technische universiteiten nationaal en internationaal be- hartigt, geeft ze de volgende toelichting: ‘Kijk niet te veel naar de globale ranglijsten want die geven een beperkt beeld. Kijk liever naar de specifieke rankings van ‘techniek’ en ‘land- bouw’ want juist daarin moeten we ons onder- scheiden.’
En inderdaad, die geven een heel ander beeld. In de technieklijst van TopUniversities 2020 staat TU Delft op de 15de plaats, TU/e staat 68ste en Universiteit Twente 143ste. In de landbouwlijst doet Nederland het uitmuntend met de WUR op de eerste plaats, vóór beroem- de universiteiten als University of California,
Cornell en ETH Zürich. Ook dat zegt niet alles. Toch kunnen deze lijstjes voor toptalenten een reden zijn om (niet) voor Nederland te kiezen. Nederland’s innovatie- kracht is er deels van afhankelijk.
Maatschappelijke impact
De student van 2020 wil geen suf onderzoek meer doen met een nukkige professor in een oubollig laboratorium.
Studenten willen impact hebben, ertoe doen, zelf bepalen waaraan ze hun kostbare tijd gaan besteden. De gewenste maatschappelijke impact wordt gerepresenteerd door de ranglijst van Times Higher Education, die universiteiten screent op de duurzaamheidsdoelen van de Verenigde Naties. Wat doet de universiteit in haar onderzoek en studie aanbod aan het bestrijden van armoe- de en honger? Wat doet de universiteit aan het realiseren van klimaat doelen? Het bevor- deren van gezondheidszorg? Scholing voor iedereen? Gendergelijkheid? Vrede en vei- ligheid? Het beschikbaar maken van energie en schoon drink water? Op zulke thema’s (ze- ventien in totaal) worden universiteiten be- oordeeld en Oxford zet er flink op in. Vanuit
‘Oxbridge’, een samentrekking van Oxford en Cambridge, worden studenten uitgedaagd om de wereld te veranderen.
Gregg Bayes-Brown: ‘We willen met tech- nologie de grote maatschappelijke thema’s aanpakken. Daarom blijven we onze stu- denten stimuleren om na te denken over de impact van hun studie op mens en samenleving, hoe ze innovatie in hun werk kunnen integreren en hoe ze met ondernemerschap de wereld kunnen veranderen.
Daarin is nog winst te halen. Uit onderzoek blijkt dat op MIT 90 procent van de studenten zich betrokken voelt bij innovatie. Bij ons ligt dat percentage slechts op 35 procent, een probleem waar overigens veel old school universities mee te maken hebben.’
Lunchen buiten Balliol College.
foto: depositphotos
t
“
Oxford zet flink in op de
duurzaam- heidsdoelen
van de Verenigde
Naties
”
2 0 D E I N G E N I E U R • D E C E M B E R 2 0 2 0
U N I V E R S I T E I T
Oxford Nanopore, in 2005 als spinout van de University of Oxford ontstaan, is uitgegroeid tot een bedrij f met vij fhon- derd medewerkers en fi lialen in Cambridge, New York, San Francisco, Singa pore, Shang- hai en Beij ing. De ambities zij n torenhoog. ‘Ons doel is de DNA- en RNA-analyse van elk levend wezen mogelij k te maken, voor iedereen, wereldwij d’, stelt de website. Mensen, dieren, virussen, bacteriën en gewassen kunnen realtime op hun erfelij k materiaal worden gescreend.
De kiem voor dit succesvol- le bedrij f, dat vorig jaar liefst 630 miljoen euro aan externe fi nanciering ophaalde, werd gelegd door de Amerikaanse wetenschapper en bioloog David Deamer. Naar verluidt kreeg hij tij dens een autorit van Oregon naar Californië een goddelij ke vonk van inspiratie.
‘Ik heb een idee voor directe sequencing van DNA’, schreef hij in zij n notitieblokje. Dat was zondag 25 juni 1989. De rest is geschiedenis.
Oxford Nanopore ontwikkelt sequencers om afzonderlij ke DNA- en RNA-moleculen
te kunnen analyseren. De technologie wordt in meer dan tachtig landen gebruikt voor tal van toepassingen. Begin augustus kondigde het bedrij f een overeenkomst aan met de Britse regering om de nieuwe covidtest breed uit te rollen.
Ook kankeronderzoek, micro- biologie, plantenwetenschap en milieuonderzoek vallen binnen het aandachtsveld van Oxford Nanopore.
Planten scannen In Nederland kennen we de naam Oxford Nanopore mis- schien niet. Maar met de effec- ten van de technologie hebben we allemaal te maken via de tuinbouw. Daar analyseren ze DNA om bij voorbeeld de eigen- schappen van planten in kaart te brengen. Sequencer-expert Alexander Wittenberg van het Wageningse biotechbedrij f Key- Gene zocht daarvoor contact met de Engelsen. Wittenberg:
‘Het uitlezen van het DNA van een plant of ziekteverwekker kost veel tij d. De nucleotiden, de bouwstenen van het DNA, staan in een bepaalde volgorde, zoals de letters in een boek.
Met de nanopore- techniek kunnen we ineens een hele bladzij de uitlezen in plaats van één woord, of in het beste geval één zin. De technologie van Ox- ford Nanopore is wat ons betreft echt next generation.’
Traditioneel wordt DNA uit- gelezen via lichtdetectie met peperdure camera’s. Daarbij vergt het veel voorbewerking van het DNA-monster. Oxford Nanopore werkt met detectie van elektrische stroompjes in plaats van licht, en vraagt nauwelij ks voorbewerking van het monster. Wittenberg en zij n team hebben daardoor geen dure apparatuur nodig. Op loca- tie, bij voorbeeld in de tomaten- kas, vindt de detectie plaats met een handheld die past in de binnen zak. Wittenberg: ‘In de kas kunnen we planten- virussen detecteren en snel de genetische code van individuele planten in kaart brengen. Met die DNA- informatie kunnen onze klanten gerichter kruisen en betere gewassen op de markt brengen. Denk bij voor- beeld aan een tomaat met extra antioxidanten of een paprika met minder suiker.’
Snel en goedkoop DNA analyseren
Het verhaal van Oxford Nanopore
FOTO: KEYGENE
