Osteoporose (botontkalking)
Deze folder informeert u over osteoporose. Osteoporose is de medische term voor wat in de volksmond beter bekend is als botontkalking. In deze folder leest u wat osteoporose is en welke gevolgen dit heeft voor uw gezondheid en persoonlijke kwaliteit van leven. Ook vindt u praktische tips over dingen die u zelf kunt doen om osteoporose tegen te gaan.
Osteoporose is een chronische botziekte die bij vrouwen en mannen voorkomt. Naar schatting hebben wereldwijd 200 miljoen mensen osteoporose. Jaarlijks breken in ons land ruim 83.000 mensen (boven de 55 jaar) een bot als gevolg van osteoporose. Dit betekent dat iedere zes
minuten iemand een bot breekt als gevolg van deze ziekte. De meest voorkomende breuken zijn de pols-, heup-, en wervelbreuken.
Met het vergrijzen van de bevolking zal het aantal osteoporose patiënten in de komende jaren flink toenemen.
Wat is osteoporose?
Osteoporose (osteon = bot; porose = opening) is een botziekte. Bij deze aandoening wordt het bot geleidelijk brozer, waardoor het heel gemakkelijk kan breken. Dit in tegenstelling tot normaal en gezond bot dat flexibel en sterk genoeg is om tegen een stootje te kunnen. De structuur van onze botten kunt u vergelijken met een honingraat. Bij osteoporose worden de gaten in de
honingraatstructuur geleidelijk groter waardoor de structuur van het bot verzwakt. Een val kan dan al een breuk tot gevolg hebben.
Botopbouw en botafbraak, hoe zit dit?
Onze botten bestaan uit levend botweefsel en worden gedurende ons hele leven opgebouwd en weer afgebroken. Bij jonge mensen (tot ongeveer 30ste levensjaar) wordt er meer opgebouwd dan er wordt afgebroken. Rond het 30ste levensjaar wordt de maximale bothoeveelheid bereikt.
Vervolgens breekt er een periode van evenwicht aan waarin evenveel bot wordt opgebouwd als afgebroken. Na ongeveer het 40ste levensjaar verloopt de afbraak sneller dan de opbouw
waardoor de botsterkte (botdichtheid) afneemt. Dit heeft als gevolg dat het bot, naar mate we ouder worden minder sterk wordt. Bij vrouwen verloopt dit proces de eerste zeven jaar vanaf de
menopauze sneller dan bij mannen.
Osteoporose komt ook bij mannen voor, echter mannen bouwen als ze jong zijn een hogere maximale bothoeveelheid op dan vrouwen, waardoor ze minder snel een verhoogd risico lopen op botbreuken.
Osteoporose: loopt u een verhoogd risico?
Toch krijgt niet iedereen op latere leeftijd te maken met osteoporose. Er is een aantal risicofactoren dat de kans op het krijgen van osteoporose behoorlijk vergroot. Behalve leeftijd zijn de belangrijkste risicofactoren:
botbreuk na het 50ste levensjaar
vrouwen, met name van het blanke en Aziatische ras
langdurig gebruik van bepaalde medicijnen (zoals corticosteroïden en middelen tegen epilepsie)
naaste familieleden met osteoporose slank en tenger figuur
als u zeer weinig beweging krijgt
gebrek aan vitamine D3 (weinig zon- daglicht) te weinig calcium in de voeding
roken
overmatig alcoholgebruik
menopauze voor het 45ste levensjaar reuma
verhoogde (bij)schildklierwerking
Vaststellen van osteoporose
Of u osteoporose heeft, kan op diverse manieren worden vastgesteld.
Na een botbreuk
Wanneer u wat breekt na het 50ste jaar is het altijd verstandig te vragen of er sprake is van osteoporose. Ook al wordt er door de desbetreffende arts niets over gezegd.
Met een röntgenfoto
Met behulp van een röntgenfoto kan men naast een botbreuk ook ingezakte wervels goed zichtbaar maken. Ingezakte wervels kunnen voorkomen bij mensen met osteoporose. Wervelinzakkingen kunnen veel pijn veroorzaken en daarbij zal door de inzakking lengteverlies en een verkromming van de rug ontstaan.
Met een botdichtheidsmeting
De dichtheid van het bot (de botmassa) kan op een betrouwbare manier gemeten worden op verschillende plaatsen in het skelet. Meestal worden de heup en de lendenwervels gemeten. Het apparaat (een DEXA-scan) waarmee dit gebeurt, is een soort röntgenapparaat, maar de straling waaraan men tijdens het onderzoek wordt blootgesteld is erg laag.
Met een meting van de botmineraaldichtheid (BMD) kan de hoeveelheid botmassa gemeten worden. Hoe lager de BMD, hoe groter de kans op een botbreuk als men komt te vallen.
De meting wordt uitgedrukt in een T-score en een Z-score:
T-score: uw botdichtheid vergeleken met de botdichtheid van een gezonde vrouw/man rond het 35e jaar;
Z-score: uw botdichtheid vergeleken met de botdichtheid van iemand van uw leeftijd.
Wat betekent de uitslag?
Bij een uitslag van: T-score tussen de +1 en -1 is alles prima.
Bij een uitslag van: T-score tussen de -1 en -2,5 is er sprake van osteopenie (verminderde botmassa).
Bij een uitslag van: T-score vanaf -2,5 is er sprake van osteoporose
Naast de botdichtheidsmeting wordt met de DXA scan ook een beeld gemaakt van de wervelkolom zoals dit ook bij een gewone röntgenfoto gebeurt. Dit heet IVA of VFA en geeft een goed beeld over de aanwezigheid van eventuele wervelbreuken.
Waarschuwing
Tegenwoordig zijn er helaas steeds meer commerciële organisaties die zogenaamd
botdichtheidsonderzoeken uitvoeren door middel van een hiel- of vingermeting. Alleen een DEXA meting of een gekwalificeerde (Q)CTscan geeft wetenschappelijk gezien een echt betrouwbaar inzicht over de status van uw botmassa.
Gevolgen van osteoporose
Osteoporose wordt vaak omschreven als een “stille ziekte”, omdat u niet kunt voelen dat uw botten zwakker worden. Hierdoor is de ziekte vaak al een heel eind gevorderd voordat de eerste klachten of afwijkingen duidelijk worden.
Eén van de eerste klachten die kunnen duiden op osteoporose kan een botbreuk of een plotselinge wervelinzakking zijn. Door het inzakken van meerdere wervels wordt de rug krommer met als gevolg dat u steeds kleiner wordt. Rugpijn kan een gevolg zijn van wervelinzakkingen. Door
wervelinzakkingen kunnen belangrijke organen zoals de longen, blaas en darmen in het gedrang komen. Hierdoor kunnen vervolgens problemen ontstaan met ademhalen, incontinentie en
evenwichtsproblemen. Het wordt dan ook moeilijker om de normale (huishoudelijke) dingen van de dag te blijven doen.
Ook hebben osteoporose patiënten meer kans op een heupfractuur. In Nederland breken per jaar circa 15.000 mensen de heup. Een dergelijke breuk betekent meestal dat men geopereerd moet worden en daarna langdurig moet revalideren. Bijna 50% van de patiënten boven de vijftig jaar die een heup breken, komen in een verzorgingstehuis terecht en verliezen hun onafhankelijkheid.
Met deze feiten in gedachte, is het van belang dat u zich bewust bent van uw persoonlijk risico op botbreuken en nog belangrijker, hoe u dit risico kunt beperken.
Bind de strijd aan tegen osteoporose
Gelukkig kunnen de meeste patiënten met osteoporose een normaal leven blijven leiden. U kunt met uw arts diverse maatregelen nemen om de ziekte te behandelen en daarmee te voorkomen dat het erger wordt. Een eenmaal verloren gegaan bot kan moeilijk worden hersteld, maar verder verlies van het bot kan wel worden voorkomen en het overgebleven bot kan met medicijnen worden versterkt. Het doel van de behandeling is om fracturen te voorkomen. De beste behandeling is preventie. Ook als er al sprake is van osteoporose, hebben goede voeding en voldoende lichaamsbeweging nog steeds zin, om verdere botafbraak te helpen voorkomen.
Welk medicijn de arts voorschrijft, hangt mede af van uw persoonlijke omstandigheden..
Voordat we verder ingaan op de behandelingsmogelijkheden, staan hieronder vier handige tips die goed zijn voor uw botten.
Tips voor uw botten Voldoende calcium
Calcium (kalk) is een belangrijk bestanddeel van botten. Het is op elke leeftijd belangrijk voldoende calcium binnen te krijgen, aangezien de afbraak van oud botweefsel en de opbouw van nieuw botweefsel een continue proces is. Gebuik van drie á vier zuivelproducten per dag is, met het oog op de botten zeker een goede zaak. Melk en andere zuivelproducten zijn namelijk een erg belangrijke bron van calcium. Andere belangrijke bronnen van calcium zijn bijvoorbeeld: peulvruchten, bladgroenten. Sojaproducten verrijkt met calcium zijn ook mogelijk.
De arts kan zonodig een calciumpreparaat voorschrijven. Dit heeft zin bij onvoldoende gebruik van zuivelproducten. Die behoefte is overigens niet altijd gelijk.
Voldoende vitamine D3
Vitamine D3 helpt het lichaam voldoende calcium uit het voedsel op te nemen. Een deel van de dagelijkse hoeveelheid die nodig is, wordt in de huid aangemaakt onder invloed van zonlicht. In voeding zit vitamine D3 met name in vette vis, noten en, in wat mindere mate,
eieren. Daarnaast is in Nederland vitamine D toegevoegd aan vetten en boter. Het is daarom goed om boter/margarine op je brood te doen. Een tekort aan vitamine D3 kan indien nodig worden aangevuld door middel van een supplement vitamine D3.
Voldoende lichaamsbeweging
Lichaamsbeweging is niet alleen goed voor hart en bloedvaten, maar ook voor de botten. Het moet wel beweging zijn die de botten belast, zoals wandelen of tennissen. Zwemmen en fietsen is ook gezonde beweging, maar niet speciaal voor de botten, omdat die niet belast worden. Dagelijks een half uur bewegen is genoeg om de balans tussen de afbraak en opbouw van botweefsel in stand te houden.
Vermijden te vallen
Vooral voor mensen met osteoporose (botontkalking) is het belangrijk om valpartijen te voorkomen. Vanwege hun minder sterke botten lopen zij extra risico op blessures bij een val.
Ouderen kunnen veel eenvoudige praktische voorzorgsmaatregelen nemen om het valrisico te beperken. Het vermijden van losse vloerkleedjes, gladde badkamervloeren en steile trappen vermindert de kans al. Een ander vermijdbaar risico wordt gevormd door slaapmiddelen, die de alertheid en motoriek kunnen verminderen. Bepaalde oefeningen kunnen de coördinatie en het evenwichtsgevoel verbeteren.
Behandeling van osteoporose
Uw arts kan verschillende middelen voorschrijven om osteoporose tegen te gaan. De meest voorgeschreven medicijnen voor behandeling van osteoporose in Nederland worden bisfosfonaten genoemd.
Hoewel eenmaal verloren gegaan bot moeilijk kan worden hersteld, remmen deze medicijnen een verder verlies van het bot af en kunnen zelfs leiden tot een toename van de bothoeveelheid (met name in de wervels). Hierdoor worden uw botten sterker en kunnen ze beter tegen een stootje, zodat het risico op een botbreuk wordt verminderd. Bisfosfonaten geven binnen enkele maanden een positief effect op uw botten.
Inname-advies
Bisfosfonaten moeten altijd zittend of staand worden ingenomen op nuchtere maag met een ruim glas water en nooit samen met andere geneesmiddelen, melk of melkproducten. U mag het eerste half uur na inname niet liggen! Dit om mogelijke irritatie van de slokdarm te voorkomen.
Blijf trouw aan uw behandeling:
Het is zeer belangrijk dat u doorgaat met het innemen van uw medicijnen. Wanneer u namelijk stopt met het innemen van uw medicijnen zal uw botsterkte weer achteruit gaan. Om een verlaagd risico op botbreuken te behouden is het van goot belang dat u de voorgeschreven behandeling blijft volgen. Hoe lang uw medicijnen precies moet blijven innemen, kan het beste bepaald worden door uw behandeld arts. Meestal is dit gedurende vijf jaar, waarna een opnieuw een dexa-scan wordt gemaakt om verder beleid te bepalen.
Heeft u nog vragen?
De tekst in deze brochure is een aanvulling op uw gesprek op de Fractuur- en Osteoporosepoli.
Deze algemene informatie kan niet altijd recht doen aan ieder individuele situatie. Heeft u na het lezen ervan nog vragen of wilt u meer informatie, dan kunt u contact opnemen met de
verpleegkundige osteoporosezorg. Het kan handig zijn uw vragen van tevoren op papier te zetten.
Ook kunt u terecht bij de Osteoporose Stichting & Vereniging. De Osteoporose Stichting geeft onafhankelijk brochures uit over de oorzaak, het voorkomen en behandelen van de gevolgen van osteopenie en osteoporose. De Osteoporose Vereniging is de landelijke patiëntenorganisatie voor osteopenie- en osteoporosepatiënten.
Bereikbaar:
De verpleegkundige osteoporosezorg is telefonisch bereikbaar Maandagochtend van 8.30 tot 12.00 uur
Woensdagochtend van 8.30 tot 12.00 uur Woensdagmiddag van 13.00 tot 16.00 uur
In de oneven weken vrijdagmiddag van 13.00 tot 15.00 uur op 0413 - 40 22 70 of via e-mail osteoporose-poli@bernhoven.nl
Meer informatie
Voor onafhankelijke informatie kunt u contact opnemen met de osteoporosevereniging.
Osteoporose Vereniging Postbus 418
2000 AK Haarlem
www.osteoporosevereniging.nl info@osteoporosevereniging.nl
Bovenstaande informatie is geschreven samen met artsen en (gespecialiseerd) verpleegkundigen van de genoemde afdeling(en). De afdeling communicatie & patiëntenvoorlichting verzorgt de eindredactie van deze folder.
Heeft u vragen en/of opmerkingen over deze folder? Belt u dan met de genoemde afdeling(en) of stuur een e-mail naar PatiëntService, psb@bernhoven.nl.
Bernhoven
Nistelrodeseweg 10 5406 PT UDEN Postbus 707 5400 AS UDEN T: 0413 - 40 40 40
E: communicatie@bernhoven.nl I: www.bernhoven.nl
Ga naar
www.zorgkaartnederland.nl
Code: Datum gewijzigd: donderdag 1 juli 2021
