DE HOLLANDSCHE REVUE 811
Wayang-liederen
E en. merkwaardig verschijnsel in de jongste litterptuur
At
Noto Soeroto : een Dichter, een Strijder
TIADEN MAS NOTO SOEROTO.
00 Wayang-liederen van Noto Soeroto, de zoo juist versche- nen laalsle bundel van den Javaanschen dichter, mag tot een van de merkwaardigste verscbijnselen van de jongsle literatuur in Nederland gerekend worden. AHeen reeds daarom is dit boek eel). verschijnsel, omdat het en naar inhoud en naar vorm afwijkt van de literatuur van onzen tijd en omdat te ·midden der verzenbundels der huidige generalie deze eenzame bundel zeer opmerl{f!lijk blijft.
Wij zijn er zeker van, dat de'meeste critiei uit onze "offi- cicele" literatuur deze Wayang-liederen met het noodige . wanlrouwen en met een groeiende achterdocht zullen door- lezen, want indien de auteur een Hollander ware""':" zijn boek zou een openlijk vel'raad geweest zijn Van de opvaltingen, de ideeen en de dogmen, welke men in dat kamp even hal'd- nekkig als blindelings verdedigt.
Ook de schoonheid der taal, haar. ontroering door hel uiterlijk del' vormen en het innerlijk del' wezenlijke beteeke- nis is niet afhankelljk vnn zekere schoolsche opvaltingen van zekel'e gl'oepen, die haar eigen literair evangelie ver- kondigen en over aHe anderen (de ketters!) den banvloek
doen hooren. .
Zij, die eenzijdig en eenkennig, vastgl'oeien in de lileraluur ne. Boutens en nit Leopold zul1en de Wayang-liederen van Raden Mas Noto Soerolo moeilijk kunnen verslaan, .omclat cn vorm en inhoud hun raadselachtig vreemd moeten zijn.
Bovendien valt te vragen of deze Wayang-liederen proza of poczie zijn. Doeh de beantwoorcling van die vraag is volko-
·men or;belangrijk voor hen, die de sehoonheid del' Wayang-
liedel'en hebben leeren verstaan en er cle wijsheid van stil vermogen le ·beluisteren.
r---, K.I.T.L.V/ LEI DEN
\. 1.'"t'11 1'!l·!S ;~O''1
Haden Mas Noto Soeroto heeft in de Nederlandsche Jiterrt- tuur zijn plaats gevonden als gast: Oostersch en van uil- heemsche allure. Wij ken den hem als' den schrijver van de
"Fluisteringen van den avondwind", "Melali-knoppen", "De geur van moeders haarwrong", "Lotos en morgendauw",
"Bloemenketenen", "Nieuwe fluist.eringen", enz. (uitgaven van Adi Poeslaka, den Haag. De dichter deed zich in dezen bundel kennen als een zacht melodieerenden, lyrischen zan- ger uit d'c school van Rabindranath Tagore,· zijn ouderen - meester en vriend, d!en hij openlijk erkend heeft zijn leer- meester te zijn.
De "Nieuwe f1uisleringen" verschenen in 1925. Dit was zijn laatsle verzenbundel.
De ,;Nieuwe fluisteringen" hadden een sterker persoonlijk karaklcl', dan de vroegere werken, welke geheel van het parfum van Tagore doortrokken waren. Er lag een persoon-
!ijk verlangen in, een weemoedig mijmeren en overpeinzen van het leven. Juist in dien tijd verscheen ook zijn eerste werk van politieken aard: "Kleurschakeeringen", een \'er- zameling van leidende artikelen uit Noto Soeroto's tijd- schrift "Oedaya" (Opgang), waarin hij strijdt vooi· de ovolutie del' Indische volkeren op de basis van samenwer- kingsgeclachte tusschen Oost en West. En dus geen: "los van Nederland, los van Europa!"
Het leek alsof de dichter geheel in den politicus zou onder- gaan. Hij schroef zijn "Van overheersching naar zelfregee- ring" en zijn figuur werd nu niet aileen het micldelpunt van veel Iiteraire, maar ook van politieke belangstelling.
Hij verdedigde zijn stanapunt tegen twee fronten: beida tlitersten bij blank en bruin. De reactionnaire groepen scholden hem in Ncderland VOOI' een gevaltl'lijlc element,
een man, die nog, gevaarJijker was dan het revolutionnair gevaar, omdat hij zijn ideaal van zelfregee.ring langs evolu- tionnairen weg te bereiken zocht. Of wei: zij trachtten hem voor hun wagen te spannen en hem mee te krijgen in een gezamenlijke actie, waarbij deze Javaan dan vertellen moest, hoe zij over de zaak dachten,
En zijn eigen landgenooten, althans de extl'emisten ondel' hen, seholden hem voor een "laffe dienaar van het Neder- , landsch grootkapitaal", omdat Noto Soeroto heftig tegen
hen te velde trok, als zij hun omwentelingstheorieen en .revolutionnaire ideeen verkondigden, en zijn eigen woorden van onderling begrijpen en vertrouwen te spreken begon.
Ill! Wn.YILIlg·\iouol'on - nil. vijf jl.LrOl1 zwijgon - gevcu ucn dlulltOl' NlJto Soel'Oto W(lOI': g'OI'JjptUI' mot diopm' bowlIstZljll ell I'ljlwl'lI \l1'vllt'lng. Duzu ju.I'ell zlju vu.ul{ l:IorrIlJcl', VUlll, YUII
schrijnende smartelijkheid voor hem geweest.
Het is alsof de dichter spreekt, als hij in "Lakon" (de han- de ling) schrijft:
, "Mijn liefde'lElidt tot haat van anderen; mijn waarheid
heet den vijand een leugen en mijn trouw is den ander een verraad."
"Wei is het een zware stl'ijd; ik ben vermoeid en mijn schild en mijn wagen zuBen bezwijken onder de pijlen, die op mij afgeschoten worden. Mijn vijanden naderen, zij' zijn velen, Geweldig is hun aantal en dreigend komen zij aan enmijn zwuard is zwaar, mijn hart is oud."
'In de Wayang-liederen klinkt een smartelijk!) stem, de stom van een gewonde, iemand die vele bittere ontgooche-, lingen gehad heeft en momenten van groote 'wanhoop heert gekend, Maar daarnaast zijn er verzen, waarin wij zinnen aantreffen z66 rijk en diep,' dat wij doordrongen worden van het besef, pat de dichter door dit leed gelou- tord werd, en op zijn innigste, zijn beste uren reikt tot die bevrijdende en glimlachende wijsheid, welke door aile eeuwen heen het bezit geweest is van zeer, zeer enkelen.
...
..
Noto Soeroto's laatste v~rzelibundel is gelnspireerd op de . eeuwenoude tooneelkunst van zijn vaderland: het \Vayang-
"spe!. En dit in den meest uitgebreiden zin: op het schim-
menspel (Wayang-Koelit), het marionetten- en maskerspel
,(Wayang-golek en -top eng) en op het danstooneel door
'menschen (WaYang-wong). Er ligt een wijsgeerig-mystieke, welhaast Platonische \yereldbesc'houwing aan het werk ten grondslag: wij allen, ~enschen, dieren' cn dingen, heel deze zichtbare wereld is, irreeel en ~nwezenlijk. Zij is slechts te beschouwen als de afschaduwing (het schimmenspel) van een hoogere wereld, waar de oel'-VOl'm van mensch, diel' en ding berust in de handen van den "Dulang", den Grooten Vertoonel', (eigenlijk dUB een symbool van de Godsgedachte) .
als zoodanig is deze bundel een geloofsbeliJdenis gewor- den.
Het is zeker geen toeval, dat de Wayang-liederen in twee deelen gedeeld zijn, aanvangende met een proloog, gedeeld door een tusschenspel en eindigende in een epiloog. ' , Deze proloog is een vel's, getiield "Dalang". Het fs van uit
de Eeuwigheid, dat hier gesproken \Vordi: "Gij menschen, ciieren en dingen, gij allen bestaat door mij, gij zijt dan- sende schimmen in ,mijn handen". Van uit het Eeuwige vangt dit boek aan en daalt dan af tot de Divina Commoe-
\ • ~ I
.. ' DE ,HOLLANDSC'HE, REVUE
dia van dit leven, het grooie drama van aardschen strijd ,Em pijn, aardsche glorie en zegepraal .en aardsche ellende, En dan vindt elk onderdeer uit het schimrnenspel zijn eigen meditatieve overpeinzing: het scllerm, de lamp, h~t scha- duwbeeld, de handeling.
En telkens ,verdiept de dichter zich in de beteekenis del' dingen en zint hij op den diepsten grond in een Oosterscha overpeinzing, die herinnert aan de eeuwenoude wijsheid del' Oedanta., . .
Een del' schoonste verzen uii dit eersie'deel is het lied
"Wayang" '(Het schaduwbeeld), dat \Vij hierblj citeel'en:
,
Heel', laat miJ een wayang zijn in Uwe handon, Ik kan een held zijn of een demon, een koning of ao'n nedel'ig man, oon boom, eon ]llt,nt, (Jon tliel·,." UlllILl' lallL lIli] eon waYlwg zljn 111·1.1",11 lIuJ\tlun.
))[LI1 uti ill, liotzl] lit HI'oot bOil III IlOt /{uJoul Villi dUll I:Itl'ljd, or kleill all:l COil 1:11>01011(/ Iduu OIlUOI' du 1V<~I'III-
gins, Uw taal spreken. '
Dit mijn aardsche leven is vol van moeite en strijd, en mijn vijanden, die vele zijn, lachen oJl1 mij. Hun hoon schiet sneler naar het doel dan gevederde pijlen; hun woorden vlijmen scherper dan krissen.
Mijn strijd is nog niet uitgestreden. En straks'zult Gij mij wegnemen: Ik zal neerliggen bij de andel'en, wiel' spel reeds werd volbracht. Ik zal bij de duizenden zijn
in het duister. '
En mijn strljd was niet ten einde: - nog dansen mijn
vijanden. .
;Heel', laat mij een wayang zijn in Uwe handen.
Dan zal over honderd jaar of over duizend jaar U\V hand mij weer do en bewegen.
Dan zult Gij mij eens, wanneer'mijn tljd in Uw eeuwlg- heid gekomen zal zijn, opnleuw opnemen ,en ik zal opnieu w, spreken en strij den.
En Mnmaal zullen mijn vijanden zwijgen en zal de demon nederliggen.
Heel', laat mij een wayang zijn in Uwe hand en, De sfeer van de Wayang is meesterlijk weergegeven in dezen bundel.
Wie in het-Gebouw van K. en W. of in hilt Paviljoen te Parijs de Balineesche dansers zag, moet eens lezen: Wida- dari .(De hemelsnymphen) door den dichter opgedl'agen aan: Tjokorde Gde Rake SoekaWarti en zijn Balische dansers en zij, die den Kelanadans van den ' Europeesch verma'arden Raden Mas Jodjana zag en lezen eens: Kelana (De verdwaasde) door NQto Soel;oto, a!!-~ zijn vl'iend
Jodjana gewijd. ' -
Het tusschenspel iusschen beide'deelen van dezen vel'z.en- bundel \Vordt gevOl'md door een afzonderlijk vel's: Goe-
noengan (De berg) . .' I
Laat steeds bloemen Uw tolk zijn BLOEMENMAGAZIJN
415
W. B. TEUNISSEN, DEN HAAG
ValkenbolchplFln 10 - Tel, 332619 - Gte", 38018
Speciaal adres veer binnen-en buitenland
• I
"
"
"
DE HOLLANDSCHE REVUE
, De Goenoengan is een figuur in het Javaansche sehim- menspel in den vorm van een berg. Er zijn velerlei dieren, vogels, boom en en bloemen in uitgesneden. Het sehaduw- beeld zelf is van een filigrain-fijn transparant. Deze figuur
\Vordt o.a. gebruikt om aali'te duiden, clat een zekere scene in het drama geeindigd is, een strijcl beslist, een dialoog besloten. In wuivende gebaren glijdt de Goenoen- gan over het witte seherm. Dit isook het tussehenspel in dezen verzenbundel. De diehter stelt haar: eosmiseh en mieroeosmiseh, als de stiIte van een ijs-tijd, welke voor- wereldlijke tijden aan later tijden bindt 'en als de stiIte van een genademoment, van rust 1m inkeer in het eigen kleine mensehenhart, waarin tijden van lijden en zege- praal, van nieuw lijden en nieuwe zegepraar of ondergang geseheiden worden.
,Een enkel, ondeelbaar oogenblik in Uw Eeuwigheid ruste de wayang-beelden in Uwe handen, 0 Heer!, Maar op het seherm wuift de sehaduw Uwer wouden en stijgt een IUlsterende wereld uit de.gonzende poelen del' moerassen op, langs de woelige en krioelende berg- hellingen tot de serene. stilte Uwer sneeuwtoppen, . "
als qet kortstondig ,tussehenspel, dat het einde van het eene bedrijf aan het begin van het andere yerbindt.
j , '
I·let tweede deel van de \yayang-liederen vangt dan aan
met een vers, dat dit" deel volkomen typeer-t: Patapan (de kluizenaar). AIle heidendom, aIle krijgsrumoer, oorlogs- muziek en paardengetrappel is aan dit deel vreemd, Er komt een stille, religieuze 'inkeer in rhythmische strofen, het is' of de strijdbare, de. held, zieh' afwend van het krijgs- rumoer
Em
zich geeft aan een Staat van Zijn, die van een , Hoogere Orde is, dan die van het heldendom: de Wijze,AlJeen het vel'S "Semar" (de Nar) vaIt voor den oppervlak- kigen lezer uit' dezen cyclus. Maar dat· is onjuist. Want Semar (typisch Javaansehe figuur, een wonderlijke vel'- schijning in de Wayang-literatuur) is niet een potsenmaker zonder meer. Hijis,' in zijn d1vaasheid, een zeer gedienstig dienaar del' Wijsheid en ,als zoodanig hoort hij in dezen eyclus thuis. De mediteerende Ardjoena, de wijze 'kluize- naar en andere verzen uit het tweede deel, die een hoogte- punt vinden in het gesprek, tusschen den' Koning en den Wijze (Radja-Reshi, een, naam" welke een toestanc(. aan- c1uiclt, een zich bevlnden in . den bevrijden staat del' j(oninklijke Wijsheid) ..
Het is alsof de dichter ons, nadrukkelijk verklaren wiI:
indien ik stl'aks weer' spreek over st!,ijd en heroisme, dan
£13 meen ik hiermede niet het eenzijdige heldendom van den
. krijg, maar voor en boven alles, het heldendom van den
geest. ,
Het laatste vel's van den bundel "Ksatrya" (de. strijcler) sluit aan bij den epiloog; welke "Soeratha" (de wagenmen- ner) heet.!
Merln,'aardig is het, dat het Sa,nskrit woord Soeratha in het Javaanseh uitgesproken \Vordt als de naam van den diehter zelf! Welhaast een symbooll
Dit tweetal verzen is geinspireerd op het z.g.n. "Lied van clen Heel''' een fragment uit 't Hindoeseh epos "Mahabha- ratha", Ook Raden Mas Jodjana inspireerde er een iijner sehoonste dansen op. Het is of wij in deze verzen den moe- den en gewonden diehter in een moment v'an wanhoop en
-verslagenheid klagen hooren: '
"Heel', ik ben moe geworden en oud, en ik neig mij naar het lokkende pijpen van
Uw dOod: Uw dood, die lokt als het lied van een fluit des avonds in het verre dorp."
Dan komt het verhaal van den held Ardjoena, die v~~r den aanvang van den slag uit zijn strijdwagen daalt en neerzit.
Hij ziet in de gelederen del' vijanden, zijn familieleden en' vrienden, in de gelederen del' vrienden zijn ook zij, die hem benijden en haten.
En zijn hart bezwijkt voor het duister noodlot den donke- oren onweerstaanbaar komenden krijg, Ziet de dichter in
een visioen eim duister gevaar naderen? ' Maar dan; in den epiloog heft hij den bimdel terug tot de sfeer van' het eeuwige, waaruit hij begon. God: - de Da- lang, in het aude 'verhaal: de wagenmenner Soeratha, symbool van het HoogeI' Ik, of van het Godsbegrip, al naar men zelf wil, antwoordf de gebroken Ardjoeno.
Met de slQtwoorden: "Naar de glorie der zelfovenvinning"
'weten wij, wat de dichter als eindoverwinning ziet in het groote drama van het leven. Niet het zwaard, dat hem ten verdeI've is, die het trekt, niet de heerschende macht, maar de dienende liefele, de' zelfoverwinning, de zelfverlooche-
ning. .
En daarmed' sluit deze Oosterling, merkwaardig aan, aa'n den geest van, het Christendom, 'dat als senig en hoogste gebod steIt: hebt God lief boven alles en uwen naaste als u zelven, ...
P. H. DE WIT.
VERKOOPBUREAU VAN GASAPPARATEN
' VEBUGA"
, ,
ALL EVE R WA R MIN G S- EN SANITAIRE ARTIKELEN
P. HEINSTR. 74, TEL. 333127, DEN HAAG ,
WIJ LEVEREN UITSLUITEND EERSTE, KLAS ARTIKELEN MET
VOLLE GARANTIE - VRAAGT ONS ADVIES 197
"
.'
.:'
" ~
'/ .... \.
) .
""'''~''I"I"'f
,
