Emmanuel van Driessche, Klaes de Veehoeder. Zedenverhael uit onzen tyd · dbnl

(1)

tyd

Emmanuel van Driessche

bron

Emmanuel van Driessche, Klaes de Veehoeder. Zedenverhael uit onzen tyd. E. Vanderhaeghen, Gent 1854

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/drie015klae01_01/colofon.php

© 2016 dbnl

(2)

I. Het is de laetste dag van het jaer 1839. De wind blaest bytend uit het noorden en de dikke sneeuwvlokken verdonkeren de lucht.

De behoeftigen lyden in dit gure jaergetyde zeer veel. Gelukkig de zulken, die, in goed verwarmde zalen verscholen, zich om de bittere koude niet hoeven te bekreunen.

Het is toch zoo bibberig koud, dat men, in den namiddag van voormelden

Nieuwejaersavond, zelden iemand door de straten van het dorp K.... stappen ziet.

Elkeen houdt zich binnen, die zich maer binnen houden kan.

Maer welk is het knaepken dat, ginds aen den boschkant, tot over de knoezels door den sneeuw strompelt? Wat dringende noodzakelykheid stelt het arme kind aen verkleuming bloot? -

Emmanuel van Driessche, Klaes de Veehoeder. Zedenverhael uit onzen tyd

(3)

Zie, het draegt eenige takken droog hout onder den arm en rigt zyne stappen naer gindsch hoeveken. Ho, hoe beeft het knaepken van koude! zyne handekens kunnen byna de houtbussels niet meer vasthouden; zoo zeer zyn zy door de vorst verstramd.

Zyne ledematen sidderen, want het arme schaep is met lompen bedekt; zyne voetjens zyn in een paer groote blokken met vodden geschoeid!....

Maer het gaet zich weldra kunnen warmen! het is digt naby zyne wooning! - en het ziet er daer toch nog zoo arm niet uit. - Het huisjen is, wel is waer, uit kleem gebouwen en met strooi bedekt; maer daerneven verheft zich een stalleken, waer eene koe en eene geit in staen; er stygt rook uit de schouwpyp!... welhaest zal het knaepjen by vuer en verzorging zyn lyden vergeten!....

Treden wy met hem binnen, om te zien wat genoegen het smaken zal, naermate de warmte zyne ledematen zal doen herleven, en naermate het zich door eenig voedsel zal verkloeken en verkwikken.

Maer hoe! wat beduidt?.. wat wil die vrouw?... Waerom kastydt zy dit kind?...

Waerom neemt zy hem met gramschap het hout af, en waerom verwydert zy het arme schepsel van het vuer?....

Zou die vrouw welligt de moeder van het kind niet wezen? - Neen! o neen! zy is zyne moeder niet! - Eene moeder, hoe ontaerd dan ook, zou in zulke omstandigheid haer kind niet kunnen verstooten!...

(4)

Maer wat is zy dan, die vrouw? - Is het wel eene vrouw? - Kan eene vrouw wel een zoo boos hart hebben om een kind, dat aen honger en koude lydt, te verstooten, te mishandelen en hem toe te snauwen:

- Wat, deugeniet! gy zyt sinds vóórmiddag uit en gy hebt nog maer eene handsvol hout geraept! ik zal u laten bevriezen! gy zult van den ganschen dag geen eten krygen!

- En nog meer onmenschelykheden van dien aerd. - Kan een vrouwenhart wel zoo versteend, wel zoo ongevoelig wezen?

Ten antwoorde op zulke vraeg, stygt een diepe zucht uit elke brave borst op. Hy, die van de natuer het menschelyk gevoel in volle maet kreeg, yst by het bekennen zulker droevige waerheid.

Neen, die vrouw is de moeder van den knaep niet. Het is een ontaerd schepsel dat, nu sedert twaelf jaren, dit kind enkel uit baetzucht heeft opgekweekt, zonder ooit het minste gevoel van teederheid voor hem gekoesterd te hebben.

Klaes is een weeskind; een dier schepselen, die, als met een vloek op zich geboren, zonder hulp of steun, op het levenspad worden gezet, en dan in hunne ellendige verlatenheid het medelyden van eenige goede zielen opwekken en, voor eene geringe somme 's jaers, by de landlieden door de besturen der Godshuizen worden aenbesteed.

De jongen is nu twaelf jaren oud, en nog nooit heeft hy het genot gesmaekt dat teederheid, toegenegenheid of liefde verwekken. Alles is daerom in hem ruw en hard gebleven. De

(5)

streng straffende hand der hardvochtige vrouw steeds boven zyn hoofd voelende, is hy, als een dier, als een getemde hond, gedwee geworden.

Op het hooren der onverdiende verwytingen zyner pleegmoeder, plaetst hy zich op zynen huik in den verwyderdsten hoek der keuken.

Hy gehoorzaemt, maer hy spreekt niet. Hy lydt, maer hy smeekt niet.

Hy kruipt ten gronde, en zou de hand streelen, die hem kastydt, maer hy durft niet.

De knaep blyft dus, van koude bevend, in zynen hoek zitten en vestigt zyne verflauwde blikken strak op den mond der pleegmoeder, die eenen roggen boterham opëet. Hy hoopt toch een stukjen te krygen, maer als zy de laetste beet in haren mond steekt, welt een pynlyke zucht uit den boezem van den knaep op.

Sus Langhe heet de man, by wien Klaes besteed is.

Sus is een goede bloed; hy heeft al zooveel van zyne vrouw te lyden als de kleine Klaes; maer als Sus het dan eens vinden kan om zyne volle vryheid te genieten, laet hy de gelegenheid ook niet ontsnappen; als hy dan hier of daer aen eenige stuivers kan geraken, versmoort hy zyn verdriet in een goed glas brandewyn. Verders past hy zyn boerderytje op, dat, zooals wy het vooraen zegden, verre is van aenzienlyk te wezen. Sus heeft eene koe en eene geit; met één woord, Sus is een boerken van die menschen, welke, zonder op den armboek aengeschreven te staen, toch

(6)

niets over hebben. Zulke menschen nemen dan kinderen uit de weezen- of

vondelingshuizen op voor eene bepaelde somme 's jaers, of per maend

⁽¹⁾

. Die wedde verkleint naer mate de kinderen grooter worden, door de veronderstelling dat zy dan reeds eenigen dienst kunnen bewyzen.

Zoo had Sus in den beginne voor Klaes vier stuivers daegs getrokken, en nu, sedert de knaep tien jaren geworden was, had men die vergelding tot twee stuivers beperkt.

's Zomers wachtte Klaes de koe en de geit; hy bragt het voeder aen en gelastte zich ook al met een of ander ligt handwerk. 'S winters moest hy, zooals wy gezien hebben, voor brandhout zorgen.

Elke maend mogt Sus naer de stad om het kostgeld van zyn pleegkind gaen.

Heden, Nieuwjaersavond, is Sus sedert den vroegen morgen weg; 's middags kon hy op zyn gemak terug zyn; het is nu reeds donkeravond en Sus is nog niet binnen.

Wanne, zyne vrouw, tempeest en tiert en werkt hare woede op den onnoozelen Klaes uit.

De knaep had het intusschen gewaegd wat nader by het vuer te kruipen; maer, met stokslagen wordt hy weèr in zynen hoek, achter de deur, gedreven. Eindelyk poogt hy buiten te sluipen

(1) Dit gebruik bestaet in Brabant en welligt ook in nog andere provinciën.

(7)

om zich by de koe te verschuilen, daer zou hy ten minste niet van koude bezwyken.

Maer neen, het wordt de arme wees niet vergund zich by den adem der dieren te mogen verwarmen!

Het is nu zes uer en Sus komt aengezwadderd. Wanne opent hem de deur, en daer zy bemerkt dat hy deerlyk beschonken is, en van de dry gulden, die hy te ontvangen had, minstens tien stuivers heeft verdronken, valt het wyf hem met eene buitenspoorige uitgelatenheid op het lyf. Sus is zoo krachteloos dronken, dat hy zich noch verweren, noch redden kan; ten slotte der rekening poogt hy de woede zyner gade te stillen met haer te verzekeren dat zulk eene onregelmatigheid zich nooit meer vernieuwen zal, aengezien hy voortaen, voor het onderhoud van Klaes, niets meer ontvangen kan.

Men heeft hem gezegd dat Klaes nu, zyne eerste Communie gedaen hebbende, moet zynen kost waerd zyn, en dat, zoo hy hem niet langer houden wil, men hem gemakkelyk by eenen of anderen pachter kosteloos zal geplaetst krygen.

Als Wanne dit verneemt, kent hare gramschap geene palen meer; zy valt tegelyk op haren man en op den knaep uit, en eindigt met den ongelukkigen Klaes de deur uit te werpen. Het jaer is juist uit, zy denkt dat zy geene verpligting meer heeft den schurk - zoo als zy den knaep noemt - nog langer onder de oogen te houden.

Als het ongelukkig kind zich nu buiten in den sneeuw bevond, sprak het geene andere woorden dan:

(8)

- Ik heb zoo een' honger!....

Hy rigtte zyne stappen naer den stal. Had hy maer een stuk droog brood en de toelating om by de koe te vernachten gekregen, dit ware hem voldoende geweest;

maer dit werd der verlatene wees niet toegestaen.

De ongevoelige vrouw vergenoegde zich niet met het ellendige schepsel, half naekt, by den donkeravond in den sneeuw te jagen, zy verdreef hem tot over het voorhofken op de straet.

Nu begon Klaes erbarmelyk te schreijen.

Aen onmenschelyke kastydingen was hy zoo gewoon, dat die op hem maer weinig indruk meer maekten; - men gewent zich aen alles; - maer thans, wat zal hy doen?

het is avond en zoo guer weder dat niemand buiten komt; hy heeft honger en koude!

waer zal hy eten en vuer vinden?

Die staet van pynlyke verlatenheid schetste zich, op een oogenblik tyds, zoo duidelyk voor den geest des kindes af, dat hy, nu voor de eerste mael zyns levens, al het noodlottige van zyn ellendig bestaen inzag.

Daerom weende hy zoo bitter; daerom verloor hy allen moed!

Hy plaetste zich op zynen huik tegen den heksteil, en gewis ware hy bevrozen geweest hadde hy nog langer in dien toestand moeten verkeeren. Maer eensklaps hoort men op de baen, die van de stad B.... naer het dorp K. leidt, stappen van eenen toenaderenden persoon. Klaes is reeds zoo zeer door de koude overvallen, dat hy die aenkomst niet meer bemerkt.

(9)

De aenstappende man, die van de stad naer zyne wooning ging, was een pachter, dit was naer zyne kleeding op te maken. Toen hy op eenige schreden afstand tot het kind genaderd was, bleef hy staen om te onderzoeken wat hy in het vale maneschyn, tegen het hekken van Sus Langhe, bespeurde. Hy dacht eerst dat het een hond was; hy treedt wat nader en hoort nu duidelyk den ratel van het bezwykende kind.

Zonder eenig ander gevoel dan dit van menschlievendheid, dat in elk edel hart by zulke gelegenheid opwelt, te raedplegen, neemt hy den knaep in zyne armen op en loopt er meê voort naer eene naby gelegene herberg. De waerdin opent den pachter de deur en galmt, op het zicht van dit vertoog, uit:

- Goede God!... pachter Welmoed, wat hebt gy daer!... en met ten anderen, eer nog de pachter tyd had om het geval uit te leggen, herkent zy den kleinen Klaes van Sus Langhe.

- Jesus-Maria, gilt zy nu nog luider, de kleine jongen is bevrozen!... Brengt den sukkelaer by het vuer! warm hem.... och Heere!....

En zy wilde het knaepjen by een gloeijend houtvuer sleuren.

- Neen, bazin, zoo niet, merkte nu pachter Welmoed op, terwyl hy Klaes in den verst afgelegen hoek der verwarmde plaets op eenen stoel zette; hy moet

langzamerhand tot zich zelven komen, anders deden wy het manneken voorzeker bezwyken. Laet hem hier; wy zullen hem straks, als hy wat bekomen zal, by het vuer brengen en hem dan warm voedsel geven.

(10)

Klaes werd door de wyze verzorging van pachter Welmoed tot zich zelven geroepen.

Middelerwyl viel de bazin hevig uit tegen Wanne Langhe.

- Sus is een goede sul, zegde zy, maer zyne vrouw is eene heks; ik heb het van over lang gevreesd dat daer een ongeluk gebeuren zou; de arme bloed van den jongen moest werken als eene slaef; hy kreeg byna geen voedsel, en zy sloeg hem dat het eene schande was, en nu - God vergeve haer deze schrikkelyke zonde - zou zy het kind van honger en koude laten sterven hebben!

Pachter Welmoed vernam al het onmenschelyke van het gedrag der booze vrouw zonder daer veel op te zeggen; maer de goede man had toch reeds een besluit voor de toekomst van het kind genomen, en dit besluit bleef dus te onwederoepelyker, daer hy nog verder uit den mond der bazin vernam dat Klaes een weeskind was en Wanne Langhe hem nu op straet joeg, omdat men zyn kostgeld niet meer wilde betalen.

Intusschen is het negen uer geworden.

De knaep is genoegzaem verkwikt en tot zichzelven gekomen om te kunnen voortgaen.

- Ik zal ik het manneken meênemen naer myne hoeve, zei pachter Welmoed, terwyl hy zynen wollen sjerp om den hals van het kind wond. By ons zult gy beter zyn, jongen, ging hy voort, wees altyd braef en gehoorzaem; gy zult gy in den zomer myne koeijen wachten.

(11)

- Ik dank u, pachter, stamelde de van vreugde opgeruimde knaep.

Eenige stonden later was Welmoed, met Klaes, op weg naer zyne hoeve.

De pachter woonde aen de overzyde van het dorp K..., op drie kwaert uers van daer. Voór tien uer was Klaes ten huize van pachter Welmoed.

(12)

II. Pachtersse Welmoed had wat geknord en gemord als haer man met den knaep te huis gekomen was; maer een man, die zooveel gezond oordeel heeft als Welmoed, heeft ook gezag genoeg om in zyn huishouden zooveel goeds te stichten als hy maer begeert.

De pachtersse had dan beweerd, en die beweering was niet gansch van grond ontbloot, dat die jongen voor hen een last en eene verantwoordelykheid wezen zou, die zy niet hoefden op zich te nemen.

De pachter had nogthans de aenmerking zyner gemalin ten duidelykste wederlegd, met haer voor oogen te houden dat zoo iets doen - de verlatene weezen opnemen - elken waren christenmensch ten pligte staet.

(13)

Die oproep tot christelykheid, en de overtuiging der menschlievende daed, welke zy verrigtte, overhaelden de pachtersse tot zoo verre, dat zy er eindelyk gereedig in toestemde dat haer man des anderdaegs zou naer de stad gaen, om den bestuerraed kennis van zyn voornemen te geven.

De bestuerraed van het Godshuis vroeg niets beters dan Klaes in goede handen te zien. En naer alles wat Welmoed had kunnen opmerken, was men buitengewoon te vreden van Klaes ontslagen te zyn.

- Ja, pachter, had hem de bestierder toegesproken, draeg byzondere zorg voor dit kind; het stelde ons, meer dan elk ander, in verlegenheid.

Waerom de bestierder dit zegde, verstond Welmoed niet al te duidelyk, en het scheen hem onwelvoegelyk zoo maer platweg te vragen, of het bestaen van dit kind met eenig schrikbarend geheim gepaerd ging.

Toen de pachter de pleegvormen vervuld had, trok hy weêr naer zyne hoeve, zonder aen zyne vrouw van iets te spreken, en Klaes was voor althans wel gehuisvest.

Gedurende het volgende voorjaer wachtte Klaes de koeijen en kweet zich tamelyk wel van zyne taek. De jongen gaf geene byzondere blyken van boosaerdigheid; maer hy was, zooals overigens al de kinderen zyn, pert- en speelziek.

Het gaf een waer genoegen te zien, hoe welig nu, de voorheen

(14)

door gebrek aen levenskracht kwynende plant, in eene ruimere en gezondere lucht, opschoot.

Zoolang Klaes by Sus Langhe woonde, was hy, wat men noemt een botte jongen.

Hy was steeds droefgeestig en scheen voor alles ongevoelig; of men hem strafte, of men hem prees, dit was hem om het even; Klaes wist weinig onderscheid te maken tusschen vriend- of vyandschap; daeruit werd door de geburen van Sus Langhe dan ook wel eens opgemaekt dat die jongen een gevaerlyk karakter bezat, en welligt tot weinig goeds komen zou.

Doch zy, die zoo over Klaes oordeelden, hadden het mis; zy hadden niet mogen uit het oog verliezen dat, sinds de geboorte van dit kind, alle kwade neigingen zich vry in hem ontwikkeld hadden, zonder eenig tegenwigt in de beoefening der deugden, die altoos in de natuer van den mensch opgesloten liggen, te ontmoeten.

Klaes was als eene ongekweekte plant; hy was nog door de verzorging niet op proef gesteld. En het bewys dat de mensch van natuerswege neiging tot het goede in zich bevat, doet zich hier ten klaerste bemerken in de plotselinge verandering van den knaep.

De voorheen koppige en botte jongen, werd nu levendiger en opgeruimder.

Het was een verheugend aenschouwen hem des zomers, met zyne boterhammen onder den arm, een dozyn malsche koeijen naer de weide te zien dryven.

(15)

Hy wachtte nog geene drie weken de koeijen, of hy had reeds van de andere jongens van den wyk een veehoedersliedjen afgeluisterd; en Klaes zong zoo fiks als de beste uit de buert.

Hy deed zich van elkeen aentrekken; de knechten en meiden verlustigden zich met den pertigen knaep, - maer daerin juist lag weêr de kiem van een nieuw kwaed.

Niets heeft krachtigeren indruk op het gemoed der kinderen dan de voorbeelden, welke zy dagelyks voor oogen hebben. Groote menschen zyn voor kinderen spiegels, waerin zy gestadig hun eigen beeld zien; en wee den knapen die zich op slechte voorbeelden te spiegelen hebben. Heil, integendeel, den zulken, die onder verkeering met verstandige en deugdzame persoonen opgeleid worden!

Van welke soort van menschen de jeugdige held onzes verhaels omringd was, laet zich ligtelyk veronderstellen. Boerenknechten en - meiden, die, over het algemeen, alles, behalve beschaefd en zedelyk, zyn.

De ontwikkeling van 's knapen begrip en zyne vrolykheid gaven dus,

natuerlykerwyze, aenleiding tot apery of navolging. Men wakkerde hem tot allerhande poetsen aen; en daer lachte men om. Men veroorloofde zich, in zyne

tegenwoordigheid, redekavelingen die maer al te zedekwetsend waren; de knaep luisterde die, met de grootste gretigheid, af.

De ongelukkige knaep, die door pachter Welmoed reeds uit eenen afgrond opgetrokken was, stond nu weêr op den boord

(16)

eens kuils, waerin hy onvermydelyk, door het verderf besmet, moest blyven voortdobberen.

Pachtersse Welmoed had reeds verscheidene booze treken van Klaes vernomen.

Onder andere:

Op zekeren dag was eene zyner koeijen over de sloot gesprongen, en ze niet gemakkelyk weêr op de wei kunnende krygen, had Klaes schandelyke godslasteringen uitgesproken. By eene andere gelegenheid was hy, met twee koeiwachters van zyne soort, door de haeg van mynheer pastoor gekropen om druiven te stelen.

Die, en nog meer gelyksoortige perten, hadden hem de achting, welke vrouwe Welmoed reeds voor hem voedde, doen verliezen. Zy twyfelde er nu ook niet meer aen of Klaes zou een booswicht worden.

- Wat! zegde zy, op zyne dertien jaren durven vloeken en stelen!

En de knaep was door haer verwezen om een slechte kerel te worden.

Hadde pachter Welmoed den raed zyner vrouw gevolgd, Klaes ware alweêr op straet geworpen. Maer de man redeneerde niet zoo vlug als zyne gemalin, en daerdoor zelf waren zyne denkbeelden meestal juister. Het was hem niet ontsnapt dat het werkvolk al te los met den jongen Klaes omsprong, doch hy had niet vermoed dat het kwaed reeds zoo diepe wortelen schoot. Hy was zelfs reeds op de gedachte gekomen den jongen des winters naer

(17)

de avondschool te zenden. Die bezigheid moest hem, langs eene zyde van de gemeene gesprekken der werklieden aftrekken, en van den anderen kant zynen geest tot het goede ontwikkelen, om des te beter goed en kwaed te onderscheiden; toen een zeker voorval den pachter dwong dadelyk maetregelen te nemen, ten einde het doel zyner menschlievende onderneming te kunnen bereiken.

Het was reeds op het einde der maend september als de uitvaert van den

dorps-doktoor - die, hoeveel betrouwen hy ook in de medecyn scheen te stellen, zyn leven niet langer had kunnen rekken - gehouden werd.

By zulke gelegenheden is een der schandelykste gebruiken, welke men in onze zeden aenstippen kan, nog in voege gebleven: namelyk het uitnoodigen der gebuerlieden op eene drinkparty.

Des morgens bidt men vuriglyk voor de zielezaligheid des overledenen en 's avonds verlaegt men zich, ter zyner eere, tot een verachtelyke dronkaerd!...

Wat doet dan de beschaving! waertoe dient zy, als zy zulke ongehoorde onbetamelykheden niet afschaffen kan!...

Pachter Welmoed besefte al het nadeelige van zulke onwelvoegelykheid, maer hy had toch geene karakterkracht genoeg om er zich openlyk tegen te verzetten; hy gaf dus aen het bestaende gebruik toe, en liet zyn werkvolk naer het sterfhuis gaen om te drinken.

Klaes was door de knechten en meiden der hoeve meêgelokt en het was nog maer in den valavond als eenige knapen uit de

(18)

buert naer pachtersse Welmoed kwamen geloopen, om haer te berigten dat Klaes steendronken was en vloekte als een duivel.

Inderdaed, Klaes kwam te midden der straet aengezwadderd, omringd van een aental grootere dwazerikken, die om zyne ongeregeldheden lachten en hem in zyne baldadigheid aenstookten.

De pachtersse schreeuwde en tierde ‘dat nu de deugeniet niet langer op de hoeve verblyven zou; dat hy de schande op hen trok, en wel in staet was de zegen Gods van hen af te wenden door zyne schrikkelyke godslasteringen.’

Pachter Welmoed maekte zooveel gedruisch niet, maer hy nam Klaes by den arm en sloot hem op in eenen stal, waer hy verblyven moest tot dat hy weêr tot zichzelven zou gekomen zyn. Vervolgens wendde hy zich tot zyne dienstboden en verwittigde hen allen op ernstigen toon, dat, alwie zich nog veroorloven zou den knaep tot kwaed aen te wakkeren, of zyne ondeugden goed te keuren, dadelyk de hoeve zou verlaten om er nooit meer den voet op te zetten.

- Want, sprak hy verder, de jongen heeft de grootste schuld niet; alles wat hy bedryft is door uw toedoen; gy, oudere menschen, moest hem goede voorbeelden geven en hem het kwaed beletten; maer, integendeel, gy lacht er meê, en gy moedigt hem aldus aen om boos te worden.

Elkeen wist dat de pachter het meende als hy wat zegde; hy mogt er dus ook staet op maken dat zyne aenbeveling zou in acht genomen worden; maer daerby kon de man, die het op zich

(19)

genomen had, van dit verlaten schepsel een braef mensch te maken, zyne taek niet als volbragt aenschouwen.

Den zelfden avond nog, besprak pachter Welmoed eene plaets in de gemeenteschool voor den knaep. Des zondaegs, in plaets van straet te loopen en boosheden te verrigten, zou hy naer leering en zondagschool gaen.

Klaes trok des anderendaegs ter schole by den dorps-onderwyzer, die, al het edele en grootsche van zyn ambt beseffende, ook ten volle bevroedde welke zyne pligten, opzichtens het weeskind, waren. Hy kon oneindig veel bybrengen om den pachter in zyn menschlievend poogen te doen gelukken. Dit begreep hy.

Daerom verzorgde hy Klaes, als ware hy een eêlmanskind geweest.

En de knaep toonde zich des meesters lessen niet onwaerdig. Door behulp der nieuwere leerstelsels, welke de onderwyzer in de normale school bestudeerd had, kon Klaes op het einde des jaers verstaenbaer lezen en leesbaer schryven.

Des zomers kon hy op de hoeve niet gemist worden; hy moest, zooals gedurende den vorigen zomer, de koeijen wachten; maer de goede lessen en regels van

opvoeding, welke hy 's winters gevolgd had, beschutteden hem reeds krachtdadig tegen de kwade voorbeelden, welke hy, nu weêr in aenraking met straetjongens zynde, onder de oogen had.

En de onderwyzer, uit genegenheid voor Klaes, verzocht pachter Welmoed den knaep des avonds, al ware 't maer voor

(20)

één uer, te laten by hem gaen, ten einde het aengeleerde niet te vergeten, en nog wat by te leeren om den volgenden winter met des te meer vrucht de studien voort te zetten.

Dit aenbod van wege den onderwyzer verheugde den pachter uittermate; hy vond in hem eenen steun om het geluk van Klaes te bewerken.

Welmoed en de schoolmeeester leenden zich, in diervoege, gedurende drie jaren de hand; Klaes was toen zestien jaren oud, en hy had zooveel in geesteskracht als in lichamelyke sterkte bygewonnen.

De studie had zyn verstand ontwikkeld; de opvoeding had zyne kwade neigingen ingetoomd en zyne goede hoedanigheden meer doen uitschynen, en pachtersse Welmoed zelve moest nu bekennen, hoe zeer zy ook op den jongen verbitterd geweest was, dat Klaes nog wel eens een braef mensch zou kunnen worden.

De knaep toonde zich nu ook des pachters zorgen volkomen waerdig; en naermate hy zich beter gedroeg, naermate groeide elks achting voor hem aen.

Welmoed had maer een kind, en dit was eene dochter, die, nu voor het oogenblik, van hem gescheiden was, om in eene kostschool opgevoed te worden. Dit gemis aen zonen was welligt deels de oorzaek der byzondere zorgen, welke hy het weeskind toeweidde; misschien ook was het enkel uit natuerlyke neiging om goed te stichten;

want, goed doen immers streelt elk hart, hoe boos het anders ook ware.

(21)

III. - Klaes, zoo sprak pachter Welmoed, het is nu vyf jaren dat gy op myne hoeve zyt, ik ben thans over u te vreden; gy zyt onderdanig en werkzaem; gy past myne stallen zoo zorgvuldig op dat er geene schoonere beesten op de gemeente staen dan de myne;

ik wil u heden voor uwe moeite beloonen; gy zyt nu omtrent achttien jaren oud; gy zyt struisch en handig; gy weet dat Peer, de handknecht, de naeste week weggaet, de jongen moet soldaet worden; welnu, gy zult hem vervangen, en gy zult de zelfde huer winnen als hy - acht ponden 's jaers - (48 guldens). Is dit zoo wel?

- Hoe! baes, antwoordde de jongen, is niet alles wel wat gy met my doet, behoor ik u niet gansch toe! Als ik uwe slaef moest zyn, dan nog ware 't wel.

(22)

- Neen, Klaes, zoo niet, hernam de pachter; eene slaef wil ik niet, maer een knecht, die my bemint en die, omdat hy my bemint, voor my werkt en myne belangen ter harte neemt als of het de zyne waren.

- Door woorden kan ik u myne dankbaerheid niet betuigen, baes, vervolgde Klaes met tranen van aendoening in de oogen; maer, ging hy voort, ik zal trachten u door mynen handel en wandel te bewyzen, dat ik nooit vergeten zal, hoe gy my het leven hebt gered, om het my aengenaem en gelukkig te maken!

- Dit is braef, Klaes, zulke gevoelens vereeren u.

- Die eer valt u ten deele, baes; ik weet het maer al te wel, zonder de lessen, welke gy my hebt doen geven, was het my onmogelyk op het spoor der deugd te blyven.

- Dit is waer, Klaes, de lessen die gy gekregen hebt zyn u van groot nut geweest;

gy kunt daeruit leeren voor de toekomst altyd regtveerdig ten opzichte van uwen evenmensch te zyn; zy die boos of ondeugend wezen, zyn niet altyd de schuld hunner kwaedaerdigheid; het is wel zeker een groot ongeluk als de mensch eene goede opvoeding moet ontberen.

Klaes was tot tranen toe bewogen; hy gevoelde zoowel de wysheid van den man, aen wien hy alles verschuldigd was, dat hy hem niet alleen hoogachtte, maer hem eene soort van aenbidding toedroeg. De jongeling verliet zynen goeden meester, hem nogmaels de verzekering gevende, dat hy steeds alles aenwenden zou om zich tevens dankbaer en nuttig te toonen.

(23)

Vrouwe Welmoed had dit onderhoud door het sleutelgat van het achterhuis afgeluisterd.

- Ja, sprak zy schimpend, terwyl zy de keuken binnentrad, met uwen Klaes, gy zult er zeker een mynheer van maken! Het begint alreeds; in plaets van zich zooals andere boerenknechten te gedragen, gaet hy by den schoolmeester zitten om in boeken te lezen; wat heeft een knecht dat noodig!

- Gy begrypt dit niet, vrouw, antwoordde de pachter; Klaes zal een knappe boer worden; hy is deugdzaem en yverig; gy ziet, hy werkt dat het een genoegen is om zien.

- Ja, hy is deugdzaem en yverig... maer, maer... voegde de pachtersse er op voorwaerdelyken toon by.

- Welnu, maer, maer?... vroeg de pachter, die zyne vrouw niet scheen te begrypen.

- God weet wat hy nog is, voleindde zy nu duidelyker.

- En wat zou hy nog zyn?

- Ha, dat weet ik niet beter dan gy... wat wilt ge.... de menschen zeggen: - Het is een vondeling.

- Welja, een vondeling,.. en wat doet dit er aen? vroeg Welmoed, op glimlachenden toon.

- Dit kunt ge niet weten, zei de pachtersse met argwaen.

- Vooroordeelen, vrouw, vooroordeelen! bemerkte Welmoed.

- Vooroordeelen! zooveel als ge wilt, ging nu de vrouw op bitsigeren toon voort;

maer ik zeg dat het eene schande is, dat

(24)

gy voor een vondeling alle zorg draegt, en dat gy nog niet eens wilt dat men voor uwe eigene dochter koope wat zy noodig heeft.

Op dit gezegde werd Welmoed ernstiger; hy vroeg:

- Wat heeft zy te kort?

- Gy weet het immers wel, ging de pachtersse op bytenden toon voort; zy schryft ons brief op brief om, zoo als hare gezellinnen, een zyden kleed en hoed te dragen.

- Gy weet het, vrouw, het is tegen mynen wil en dank dat onze Nathalia naer die ryke kostschool gegaen is; en dat gy haer zult zyden kleèren en hoeden koopen, daer kan ik nooit in toestemmen.

- En waerom niet? Waerom mag zy niet zoo schoon als de andere zyn?

- Wel eenvoudig, omdat haer stand dit niet meêbrengt.

- Zy is zoo ryk als vele andere en... zy is onze eenige dochter.

- Zy is eene boerin, en al ware zy nog zoo ryk, daerom moet zy niet modeziek wezen. De zedigheid is het sieraed der vrouwen, en zoo gy niet wilt dat uwe dochter u later miskenne, volg dan mynen raed; neem haer uit die kostschool weg, waer zy, boerenmeisjen, met steedsche modepoppen opgevoed wordt; leer haer een huishouden bestieren en braef en eerlyk zyn; zoo zal zy de steun onzer oude dagen en de troost onzes levens worden.

Dit gesprek zou welligt nog voortgeduerd hebben, hadde pachter Welmoed zyne vrouw niet verlaten om op den hof naer zyne bezigheden te gaen. Terwyl hy de deur uitstapte, mompelde de pachtersse binnen 's monds:

(25)

- Ik zal ik haer toch eenen hoed en een kleed koopen.

Onderhandelingen van dien aerd had Welmoed meermaels met zyne vrouw gehad, maer hare hardnekkigheid had hem tot nu toe van twee kwalen eene doen kiezen: of de verkeerde opvoeding zyner dochter of de slechte verstandhouding met zyne wederhelft. Hy beweende dien toestand; maer hy mogt door onvoorzichtigheid of verhaesting, de slechte zaken niet verergeren. Hy dacht: ‘elk huisken heeft zyn kruisken,’ en hy vond ten slotte dat het geraedzamer was langzamerhand zyne vrouw te overtuigen dan zich openlyk tegen haren wil te verzetten; of wel, byaldien het hem niet gelukte haer de dwaling, waerin zy verkeerde, te doen begrypen, dan zynen tyd af te wachten om, als de dochter op hare zeventien jaer zou terugkomen, door zyn vaderlyk gezag de verkeerde begrippen, die zy zou ontvangen hebben, te bestryden, en zooveel mogelyk het inwortelen derzelve te beletten.

De verheffing van Klaes tot handknecht en de verhooging zyner huer op acht ponden 's jaers, werden, zoo als dit by zulke gelegenheden meest het geval is, door velen met nydig oog aenzien.

- Een koeiwachter! zei Jan de Spetter, een koeiwachter handknecht!.... laet eens de oogst daer zyn, hy zal noch pik, noch zeis weten te hanteeren; de baes zal er wel van terug komen, van zyne koeiwachters handknechten te maken.

(26)

- Ik wed dat hy nog geenen struik graspeën

⁽¹⁾

tot in den wortel uitsteken kan, schimpte Jef de Dorscher.

- Ja, zoo goed als gy! snauwde Fietjen, de melkmeid, hem lustig toe.

- Ha, ik wist niet dat gy daer waert, spotte Jan, - omdat gy een boontje voor hem hebt, spreekt gy hem voor; wy weten het immers wel, hy helpt u altoos de emmers dragen als gy de koeijen melkt, he!....

- Ja, vatte Wantjen de wiedster het woord op, als gy den mauwveger verdedigt, weet gy waerom.

- Dat is niet waer, antwoordde het beledigde meisjen, ik spreek alleen voor Klaes omdat hy een braef jongen is, omdat hy geern werkt en omdat gy allen maer luijaerds zyt, die nog geen handjen zoudt toesteken als wy iets lastigs te verrigten hebben!....

Zoo waren en bleven de gemoederen der gezellen en gezellinnen van Klaes ten zynen opzichte verdeeld.

Maer als het er op aenkomt iemand nadeel toe te brengen, wordt er doorgaens yveriger gewerkt, dan wel om goed te stichten; zulks is minstens te veronderstellen uit de lotgevallen van Klaes.

Toen Klaes nu reeds gedurende een geheel jaer op de hoeve als handknecht gewerkt had, was de pachter over hem ten

(1) Triticum repens.

(27)

uiterste voldaen; meer dan ooit gaf Welmoed den jongen knecht blyken van goedkeuring en toegenegenheid; maer de pachtersse was niet even goed ten zynen opzichte gestemd gebleven.

Dit kwam waerschynlyk voort uit zekere gesprekken, welke zy bytyd met de afjonstige werklieden hield.

Onderhandelingen van volgenden aerd, by voorbeeld, lieten steeds eenen slechten indruk voor Klaes in het gemoed der meesteresse. - Vrouwe Welmoed zat kousen te stoppen en Wantjen kernde boter:

- Bazin, zoo sprak Wantjen hare meesteresse aen, maer dit is aerdig, onze Klaes is zoo grootsch geworden.

- Hoe dat, Wantjen? vroeg vrouwe Welmoed.

- Wel, hy is te fier om iemand aen te spreken, ging het meisjen voort.

- Hoe zoo?

- Welja, hy is steeds alleen, hy spreekt met niemand en hy schynt niemand te beminnen.

- Als hy zoo botte manieren heeft, dat is voor zyne rekening, kind, - hy heeft nogthans lang genoeg naer de school gegaen om beleefd te zyn, bemerkte de pachtersse.

- Hy is wel beleefd, bazin, hernam de praetzieke meid, maer met ons niet, met ons is hy als een seigneur.

- Laet hem maer doen, sprak de bazin verder, als de pauw zyne pooten beziet laet hy zyne pluimen vallen; zoo zou Klaes ook wel eens kunnen varen.

(28)

- Welja, elkeen zegt dat, bazin; wat is hy meer dan wy, om zich te groot te kennen met ons te gaen?

- Wat hy meer is! hervatte vrouwe Welmoed als met verontweerdiging, wat hy meer is!... hy is welligt nog veel minder; hy is een vondeling, een bastaerd misschien.

- Jan de Spetter heeft hem dit laetst verweten, ging het meisjen op lossen toon voort, en hy zou nog geen enkel woord ter zyner verdediging uitgesproken hebben.

- Hy weet dat het waer is, daerom zwygt hy, zei de pachtersse.

- En men zegt dat hy allerhande valsche beschuldigingen aen den baes overdraegt;

dat hy kwaed van de andere werklieden spreekt, en daerom zyn zy allen zoo boos op hem. Jef de Dosscher heeft gezworen, by hoog en by leeg, dat hy den overdrager een of anderen dag zal in het water smyten.

- Dit zou hy verdienen, Wantjen, antwoordde bystemmende de pachtersse; want, vervolgde zy, hy is niet een zierken beter dan gy allen.

De achterklapster, gevoelende dat zy in de kaert der bazin speelde, haelde nog het volgende historietjen op:

- Weet gy wel, bazin, wat er op de laetste kermis gebeurd is?

- Neen, Wantjen, ontkende de bazin, en zy luisterde met aendacht toe.

- Wy waren allen te samen op het dorp, vertelde het meisjen, by den speelman in het Fonteintje, tot Koben Dralens, gy weet

(29)

wel, digt by de kerk; welnu, terwyl wy daer vol in de vreugde waren - als het kermis is mag men toch wel eens dansen - kwam Jan de Spetter binnen gezwadderd - want, ge moet weten, hy had een glasken te veel genomen. - ‘Waer is nu de beslagmaker!

waer is hy! ik zal ik hem eens leeren mynheer spelen!’ schreeuwde Jan; maer nu wist nog niemand op wien Jan het gemunt had... en dan was het eindelyk op Klaes.

Daer hy Klaes in het Fonteintje niet vond, liep hy naer eene andere herberg en trof hem ten slotte der rekening aen by den schoolmeester, waer hy in de gazette las. - Gelukkig voor Klaes dat de meester in tyds zyne deur vastgemaekt had, want zonder dit had Klaes wel zeker eene roffeling gekregen... En.... kunt gy nu raden, bazin, waerom Jan zoo boos op Klaes is? vroeg de kwaedspreekter ten slotte harer vertelling.

- Neen ik, Wantjen, zei de bazin.

- Welnu, hervatte Wantjen, dit is enkel omdat hy Jan des morgens te vroeg wakker maekt.

Als Wantjen het tot dus verre met hare vertelling gebragt had, had zy zoodanig gekernd en geklutst, dat melk en boter te gelyk het vat uitstroomden.

Terwyl 's jongmans belangen aldus gekrenkt werden, door hem hatelyk in de oogen zyner meesteresse te maken, stond hy voor het hekken der hoeve met pachter van Severn te klappen.

Van Severn bewoonde eene hoeve ten einde de buert.

Het was vóórnoen.

(30)

Klaes kwam van het veld terug met last van zynen meester om te zien of de beesten wel opgepast wierden, want by vele gelegenheden verliet pachter Welmoed zich gerustelyk op Klaes.

Van Severn had Klaes, juist toen hy de hoeve opging, aengesproken.

- Klaes, jongen, sprak hy, zonder wydloopigere inleiding, men heeft my gezegd - op een eeuwig zwygen, wel te verstaen - dat gy met den mei pachter Welmoed geern zoudet verlaten.

- Baes van Severn, antwoordde Klaes, zonder zelfs te vragen wie zulks gezegd had, men heeft u een valsch gerucht medegedeeld; het is nooit in myn gedacht gekomen mynen meester te verlaten, zoolang myn dienst hem aengenaem en nuttig wezen kan.

- Nogthans, Klaes, er moet toch iets van waer zyn, hernam van Severn, want men voegde er zelfs den waerom by; men zegde dat het was omdat gy van het overige werkvolk niet bemind wordt.

- Dit is geenszins de schuld van myne meesters, sprak Klaes; ik doe voor het werkvolk alles wat ik kan, zonder myn meester te kort te doen; maer dat sommigen my kwaed willen, dit is noch door u, noch door my te verhelpen; dit ligt aen eene kwael, die nooit, of toch zeer langzaem, genezen zal; vele menschen zyn met de ziekte van den nyd besmet.

- Dit kan waer zyn, Klaes, vervolgde de pachter; gy zyt de knapste knecht, die ooit op onze velden gewerkt heeft, en daer-

(31)

om zyn zy op u verbitterd; maer dit is geene rede, om hunne vervolgingen langer te verdragen; zy hebben u reeds willen mishandelen, heb ik gehoord; dit moet gy niet dulden.

- Ik zou dit kunnen doen ophouden, baes van Severn, verzekerde Klaes; maer om zulks te doen, vervolgde hy, zou ik moeten eene slechte daed verrigten; ik zou er maer aen pachter Welmoed moeten van spreken, die zou dadelyk myne vervolgers de straet opwerpen, maer zoo doende zou ik er schuld aen hebben als zy zouden zonder werk wezen en moeten honger en gebrek lyden. Daerom zeg ik niets; en ook, ten anderen, wat doet my dit?

Pachter van Severn, wel ziende dat het hem van dien kant niet gelukken zou zynen gebuer eenen goeden knecht af te doen, raekte eene andere snaer aen.

- Maer, vroeg hy, hoeveel wint gy wel 's jaers?

- Ik win acht ponden, pachter, was het antwoord.

- Wel, dit is niet genoeg voor een knecht, die, zoo als gy, alle handwerk beter dan de meester zelf verstaet, vervolgde van Severn; kom met den mei naer mynent woonen, ik zal u tien ponden en eene kroon godspenning betalen.

- Myne acht ponden zyn voldoende voor myn onderhoud, pachter, weigerde Klaes;

ik mag, hoe zeer uw voorstel my ook vereerd, uw aenbod niet aenvaerden.

- Maer met acht ponden kunt gy u toch niet welvoegelyk kleeden, hernam van Severn; ik bemerk dat gy des zondags nog

(32)

altoos met uwen kiel en muts naer de hoogmis gaet; zoo gy twee ponden meer wont, gy zoudt kunnen frak en hoed dragen; en dit zou, bliksems, beter passen aen een jongman zoo als gy, die verstandig en pront is.

Hoe fyn ook pachter van Severn de gevoeligste snaren, die in een jongmanshart trillen kunnen, aenroerde, was het hem onmogelyk Klaes tot toestemmen over te halen. Klaes antwoordde hem dus kortweg:

- Ik kan uw voorstel niet aenvaerden. Aen pachter Welmoed ben ik alles

verschuldigd; hem nu verlaten zou ondankbaerheid zyn, en God beware my daervoor.

- Goeden dag, pachter van Severn, goeden dag.

En Klaes stapte gezwind de hoeve op en de stallen binnen.

Hy deed zyn werk en dacht aen het voorgevallene niet meer.

(33)

IV. Het was meiavond.

Die avond is by de landlieden een wezenlyke blyavond; want alles werkt mede om de harten op te vrolyken en de geesten tot vreugde te stemmen.

Gevoelens, als die, welke by den naderenden mei in het menschenhart van natuerswege opwellen, kunnen niet zonder uitwendige veropenbaring blyven.

Daerom maekt men al zulke gelegenheden tot feesten; men viert die feesten, en wat er schoonst in dit vieren ligt, is dat alles in het algemeen gebeurt, het is te zeggen, dat elkeen er deel aen neemt.

By soortgelyke veldfeesten, is er geene uitzondering voor arm of ryk, voor jong of oud; ieder viert meiavond.

(34)

Nadat de jongheid van den wyk de gansche buert afgedaen heeft om meiliederen te zingen, vereenigt men zich onder den roozenkrans. De eigenlyke roozenkrans is een hoepel, met viooltjes, meiroozen en andere voorjaersbloemen bestoken; die hoepel hangt te midden over eene kruisstraet aen eenen reep, welken de jongelingen, die het best klauteren kunnen, op twee kanten der straet aen boomtakken vastknoopen.

Onder den roozenkrans wordt de plaets effen gerakeld, met wit zand en zavel bestrooid. Dit hoeft ook zoo te wezen, want die plaets is de danszael voor den avond.

Muziekanten zou men te vergeefs op zulk bal zoeken; dit ware te gekunsteld, alles moet daer van de natuer, dus bloot natuerlyk, wezen.

Het is nu rond acht ure 's avonds. De laetste lichtstralen der wegzinkende zon schieten nog als gloeijende reuzenbaken op.

In het oosten schynen de wolken met een vael waes overtrokken; het oosten spreidt zich over het westen uit, en zoo verwint de nacht den dag.

Men hoort in de verte, by de stilte des avonds, den zachtluidenden weêrgalm der meichooren; het schynt dat de zangstoet digter om digter nadert; men zou zeggen dat de zangerige jongelingsschaer reeds op de hoeve van pachter van Severn is.

- Laet ons het werk bespoeden, riepen de meisjens al te gelyk, nu zy hoorden dat de knapen weldra hunne ronde zouden afgedaen hebben.

- Het zand is nog niet opengestrooid, riep Wantjen met de grootste bekommering.

(35)

- De bloemen zyn nog niet uitgeplukt om strooisel te maken, merkte Fietjen op.

- Wy komen onmogelyk klaer, schreeuwde Siska van den schoenmaker.

- Wilt gy eens altemael zwygen, met uw gesnater! Als gy dedet wat ik u zeg, ware reeds lang alles in gereedheid, sprak op gebiedenden toon, een jong en frisch meisjen, dat veel schooner was van gezicht, van kleederen, en van alles anders, dan de overigedorpsmeisjens.

- Ja, nam Fietjen het woord op, dat jufvrouw Nathalia de overste zy.

Dit poezelig meisjen was inderdaed Nathalia, de dochter van pachter Welmoed;

sedert Paesschen was zy uit de kostschool gebleven; zy was nog geene achttien jaren oud, en lievere bloem hadde men tusschen Brussel en Gent niet gevonden.

Elkeen schikte zich nu, zonder tegenzeg, onder de bevelen van mejufvrouw Nathalia.

Dit is natuerlyk.

Verhevenheid van stand is immers het doorwigt in de eerbiedsschael der landlieden.

Jufvrouw Nathalia was door dit eerbewys hoogst gevleid; zy plaetste zich te midden het danspark, gaf hare gezellinnen bevelen, dat het een waer genoegen was om zien.

Inderdaed, met eenheid van leiding gaet het werk altoos beter vooruit; al ware die leiding dan ook nog zoo vernuftig niet.

(36)

Het was nog maer acht en half en de jongelingsschaer had maer op eene hoeve meer te zingen.

Het klonk reeds voor pachter Welmoeds deur:

‘Al in den koelen mei Zyn alle menschen blij;

Al in den koelen mei, Is alles vreugdig, Is alles jeugdig,

Al in den koelen mei!...’

En zoo duert dit meiliedjen voort tot een twintigtal coupletten.

De jongelingen naderen. De meisjens scharen zich te samen, om de knapen op het danspark te ontvangen.

De vaders en moeders staen wat achteraen.

Twee der struischste boerenzonen komen vooraen, met eenen zwaergeladen korf aen eenen draegstok, die op beider schouders rust; die mand is gevuld met eijeren, welke zy voor hunnen meizang by de geburen gekregen hebben. De mand wordt aen de moeders toevertrouwd, met uitdrukkelyk besprek, de eijeren ten smakelykste tot groen- of meikoeken te bakken.

Vervolgens nemen de jongens de meisjens by der hand, vormen eenen cirkel en huppelen met eene onuitsprekelyke vreugde in 't ronde, onder het gezang van het voorvaderlyke refrein:

‘Daer ging ne pater langs de kant, Het was inne de mei;

Hy nam zyn nonneken by der hand, Het was inne de mei! mei! mei!..

Het was inne de mei!.... enz., enz.

(37)

Gedurende die eerste verwarring van den dans had zich in den grooten cirkel een kleine gevormd.

Zoo is het regt van 'tspel.

Zy die mogen in den middencirkel dansen, zyn de verkozenen. Onder deze was Nathalia; dit verwondere niemand; want een zoo schoon meisje, - en dat in de fransche school opgevoed was! - verdiende wel zeker onder de uitgekozenen te wezen.

Na elke ronde, die steeds met het liedjen - ‘Pater langs de kant’ - eindigde, moest, - by beurte de jongens of de meisjens - een gedeelte der verkozenen den middencirkel verlaten.

Als nu de knapen binnen bleven, kozen zy zich eene andere non; gingen de jongens uit, dan kozen de blyvende meisjens een paterken voor den volgenden dans.

Dit dansen en zwieren, zingen en vieren, had reeds eene goede halve uer met klemmend gejoel voortgeduerd, toen er als eene verkoeling onder de menigte kwam.

Eenige meisjens waren uit den kring gescheiden en stonden ter zyde te vezelen.

- Het zyn altyd zy, morde Wantjen, ik dans niet meer!....

- Ik ook niet, morde Siska van den schoenmaker.

En inderdaed, als men het wel berekende, was Nathalia, van vyf-en-twintig dansen die reeds gesprongen waren, er minstens twaelf in den midden geweest.

- Wie heeft dat nu van zyn leven gezien! zei Jef, terwyl hy tot de misnoegde meisjens, met de armen voor de borst gekruist,

(38)

naderde; onze Nathalia zou ons alleenlyk niet bezien; zy kiest altoos Theodoor, den beslagmaker, welligt om dat hy de zoon des burgemeesters is; - ik dans niet meer!....

- Gy hebt gelyk, Jef, antwoordde hem Siska, en als hy nog eens ten onzent komt om my wat flauskens

⁽¹⁾

wys te maken, zal ik hem de deur uitzetten.

- Wel ja, vervolgde Jef, het is wel aerdig, Siska, dat hy u niet kiest; te kermis heeft hy wel met u by den speelman gedanst, en u 's avonds naer huis geleid, dat was nog erger.

- Ja, morde Siska binnen 's monds, ik zal my wreken!... ik zal liever!... en het meisjen keerde zich ter zyde, om tranen van spyt uit hare oogen te wisschen.

Tot dan toe hield de dans onder de meest aengetrokkenen nog vol, maer de verkoeling was al te zichtbaer geworden; hadden de moeders de tusschenpooze niet aengekondigd door het brengen der versch gebakkene groenkoeken, het spel ware voorzeker omvergeraekt.

Er werd dan met groote aerden schotels rond gegaen; elk kreeg zyn deel; ieder at smakelyk.

Klaes, die zich by zulke gelegenheden altyd wat ter zyde hield, maer toch deel aen de vreugde wilde nemen, stond aen den overkant der straet, met zynen vriend, den onderwyzer, over een onlangs verschenen landbouwboek te klappen, als Nathalia op

(1) Volkswoord, in den zin van onwaerheden.

(39)

eens met eene volle schotel eijerkoeken voor hem sprong, en zegde:

- Wel, Klaes, wat gelykt dat nu, een knappe jongen, zoo als gy, zich achteraen plaetsen.... fi donc!

Was dit verwyt wel een verwyt? Was het niet eerder een compliment?

- Zoo een knappe jongen!

Klaes nam een eijerkoek, de schoolmeester ook; zy klapten voort over hun landbouwboek.

De dans herbegon.

Klaes en de onderwyzer stonden nog op hunne zelfde plaets.

Maer het scheen dat Klaes nu meer acht op den dans, dan op de woorden zyns vriends gaf; want hy antwoordde by tyd gansch verkeerd op vragen, welke de schoolmeester hem toestuerde.

Die verstrooidheid had eigenlyk voor den jongeling geene duidelyke beteekenis.

Had men hem gevraegd waerom hy nu gestadig naer den danskring, waervoor hy te voren koud en onverschillig bleef, zag, hy zou al veel moeite gehad hebben om te verklaren of het was om te zien dansen, of wel om te bespeuren wat zy, die hem - knappe jongen genoemd had, daer verrigtte.

Om het even.

Klaes had middelerwyl den schoolmeester, voet voor voet, nader den dans getrokken; en iets onaengenaems moest hem treffen, want hy scheen geheel ontsteld.

Nathalia danste nog altoos met Theodoor; niemand was zulks onbewust; men sprak er zelfs luidop over.

(40)

- Dit zou kunnen een paer worden, zei eene buervrouw, die digt genoeg by pachtersse Welmoed stond om zich te doen verstaen.

- Ja, merkte eene andere op den zelfden toon op, en een schoon paer, waerop men mag fier zyn.

De pachtersse deed alsof zy niet hoorde, maer zy glimlachte van genoegen om de eer welke hare dochter werd aengedaen.

- Met dit boek zullen wy al de planten der omliggende velden bestuderen, sprak de schoolmeester voort.

- Knap! knap! zei Klaes, terwyl hy Theodoor Nathalia zag omhelzen.

- Maer ik geloof dat gy slaept, Klaes, merkte de onderwyzer zeer eenvoudig op.

- Ja, ja, meester.... ik geloof het ook, antwoordde Klaes, terwyl hy eenen zucht loosde. - Het beste zal zyn maer eventjens naer 't bed te gaen, sprak hy voort.

- Kom dan morgen avond, wy zullen het volgende hoofdstuk, over de nuttige planten, lezen.

- Ja, meester, vóór acht ure ben ik ten uwent.

De twee vrienden drukten elkaêr de hand, en trokken er van weg.

Het was reeds by middernacht. De moeders begonnen dit luidop te verklaren, en er werd nog altoos klinks en flinks gedanst.

- Nog ééne ronde! was het algemeen verzoek der knapen.

- Ja, nog ééne, riepen de meisjens alle gelyk; en dan nog ééne voor te sluiten, voegden zy er by.

(41)

- Het is nu genoeg, lief kind, merkte moeder Welmoed hare dochter op; gy weet dat uw vader niet wel is, en hy zal reeds ontevreden wezen, omdat wy zoolang uitblyven.

- Bah! vader is altoos ontevreden, morde het jonge vreugdezieke meisjen; nog ééne ronde, moeder, en dan gaen wy haestig naer huis.

- Ja, pachtersse, nog ééne ronde, smeekte haer Theodoor.

- Gy doet ons veel eer aen, mynheer Theodoor, antwoordde vrouwe Welmoed, op 's burgemeesters zoons verzoek; maer, ware 't niet voor u geweest, myne dochter zou reeds lang te bed wezen: nog ééne ronde dan.

Een algemeen gejuich keurde dit voorstel goed, en daer was het weêr aen den gang:

Daer ging ne pater langs de kant.

Het jeugdig en vreugdig gezelschap scheidde op klop van middernacht uiteen.

Klaes lag dan reeds te bed.

Ik weet niet, sprak hy tot zichzelven, wat dit beduiden mag, ik ben niet als naer gewoonte; het is reeds zoo laet en ik heb geen slaeplust. Jofvrouw Nathalia heeft my sedert Paeschdag dat zy te huis is, wel somtyds al eens vriendelyk bezien, maer....

en nu zegt zy my.... doch neen.... Wat ben ik dwaes zoo iets in myn hoofd te steken;

ik heb immers wel gezien dat zy mynheer Theodoor.... Wat ben ik gek.... Ik geloof dat ik dezen avond myn verstand niet by my had.... en wat zal de onderwyzer van my

(42)

denken? Ik weet niet wat ik hem al geantwoord heb, terwyl Theodoor met Nathalia danste... Maer, voor den drommel! schoot hy op eens uit, als deed hy zichzelven een verwyt, wat heb ik met dit alles te maken! wat gaet het my aen met wien jofvrouw Nathalia danst!.... nu, ik ga trachten te slapen.

En hy stopte zich tot over de ooren in zyn hoofdkussen; maer, na eenige stonden scheen het hem toe dat hy niet gemakkelyk lag; hy keerde zich eens op de andere zyde; korts nadien keerde hy zich nog eens terug... hy keerde en wendde en draeide en sliep hoe langer, hoe minder.

Die woorden ‘knappe jongen’ klonken hem nog in het oor. Het tafereel der meizoenen stond hem nog levendig en zichtbaer voor den geest.

Maer, bliksems! vroeg hy zich eindelyk met verwondering af, het is by twee uren en ik slaep nog niet!...

Nu is het hoog tyd, dacht hy, en hy kroop nog dieper in zyn bed.

De slaep was juist op het punt zyne oogleden te sluiten, toen hy dacht: - Morgen zal ik eens goed opletten en zien hoe jofvrouw Nathalia my behandelen zal; of zy my weêr zoo vriendelyk zal bezien, en... of zy my nogmaels: knappe jongen, noemen zal.

Wat of Klaes dan ook al aenwendde om de denkbeelden, die hem bestormden, te verjagen, was het hem evenwel onmogelyk in slaep te geraken.

Het was reeds by het krieken van den dag; Klaes sprong de

(43)

sponde uit, stapte de hoeve op naer zyne bezigheden en zegde tot zich zelven:

- Ik zal wel in hare oogen lezen wat die woorden beteekenen.

Klaes ging naer zyn werk en had nog niet eens den naem der kwael, die hem tergde, uitgesproken.

In den morgen van den zelfden dag, toen Klaes gereed was om naer het veld te gaen, liet hem pachter Welmoed, die aen het siatika leed, by zich in zyne kamer roepen.

- Klaes, jongen, zoo sprak hem de meester aen, gy hebt my ten uiterste voldaen en my menige blyk van dankbaerheid gegeven; maer, dat gy my zoo zeer verkleefd waert, als gy het wel degelyk zyt, dit wist ik niet. Ik wil u daerom beloonen, zooals gy het verdient. Het is my ter ooren gekomen dat pachter van Severn u tien ponden 's jaers heeft aengeboden, zoo gy by hem wildet dienen; gy hebt geweigerd, omdat gy my niet wildet verlaten; dit is braef, Klaes; dit bewyst my dat gy een goed hart hebt. Welnu, ik word oud, en ben niet altoos meer in staet om het werk behoorlyk nategaen; van heden af - 1.

^ste

mei - wint gy twaelf ponden 's jaers, lynwaed en godspenning; van heden af zyt gy als meesterknecht op de hoeve; gy hebt u op de landbouwkennissen toegelegd, ik zal u met mynen raed ondersteunen en gy zult voortaen alles bestieren, zooals gy het goedvinden zult.

Klaes was als van de hand Gods geslagen.

- Waer heb ik zooveel goedheid verdiend, baes, sprak hy met aendoening van blydschap, het is te veel! Ik was eene onge-

(44)

lukkige wees; gy hebt my stervend van koude en gebrek opgenomen; ik ben u dus alles, gy my niets, verschuldigd!

- Ik wil dat het zoo zy, Klaes, sprak de pachter verder; ga naer het veld en zie wat het werkvolk verrigt; ik zal dezen middag aen allen bevelen geven u, als my, te gehoorzamen.

Klaes betuigde nogmaels zynen dank, zooveel de aendoening het hem toeliet en schikte zich navolgens naer de bevelen zyns meesters.

(45)

V. Luijaerd! zatlap! schreeuwde Wanne, Sus Langhes vrouw, terwyl zy hem duchtig met den bezemstok toffelde. Gy hebt in den winter de koe laten van honger sterven!

en nu hebt gy de geit verkocht en het geld verdronken!

Inderdaed, Wanne had Sus zoo dikwyls den duivel aengedaen en Sus had dien duivel zoo dikwyls met een glas brandewyn moeten verjagen, dat het er nu by Sus Langhe dood arm uitzag.

De koe was den vorigen winter, by gebrek aen voedsel, gestorven; en nu had Sus de geit verkocht; en wat nog erger was, hy had het gewaegd - wat er ook van komen mogte - met het ontvangen geld drie dagen op schok te blyven.

Daerom toffelde Wanne Sus af; en zy had niet gansch ongelyk; men zal bekennen dat het toch leelyk gedaen was voor Sus,

(46)

hunne laetste bestaenmiddelen - eene geit, die minstens eene pint melk daegs gaf! - in brandewyn op te drinken.

Ook bewees de houding van den dronkaerd dat het, by hem zoo dikwerf herhaelde, pligtverzuim, hem nu meer dan ooit berouwde. Sus ontving de stokslagen alzoo gedwee als een kafzak.

- En wat zullen wy nu doen? vroeg hem, op kalmeren toon, de vrouw, als zy tot zweetens moê geslagen was. Wy hebben geene bete broods in huis en geenen stuiver gelds in 't zak!

Sus zou waerschynlyk die moeijelyke vraeg niet hebben kunnen oplossen; maer een binnentredende persoon, die hem als een engel toegezonden werd, om hem van tusschen de twee vuren - de bezemstok en de moeijelyke vraeg - te trekken, maekte de oplossing van wege Sus onnoodig.

- Klaes!... riepen te gelyk met verwondering, Sus en Wanne.

Het bezoek van Klaes verrastte hen zoozeer dat geen van beide één woord wist uit te brengen. Klaes had sinds zyn vertrek nog geen voet in dit huis gezet. Sus had hy by tyd wel op straet goeden dag gezegd, maer Wanne had hy nimmer aengesproken.

- Sus, zoo sprak nu Klaes, ik heb gehoord dat gy dezen winter ongelukkig geweest zyt; gy hebt uwe eenige koe verloren; als gy nog iets of wat over hadt, zoo zouden wy er wat byleggen en trachten eene andere koe te koopen.

- O Klaes! myn goede jongen! kermde Sus, wy hebben niets! geenen blooten niets!...

(47)

- Niets! brak nu Wanne, die in den hoek van het huis stond, uit, niets! omdat gy alles verzopen hebt, schurk!...

Klaes wierp eenen blik op de spreekster en die blik deed het hardvochtige wyf, dat den jongeling in zyne eerste jeugd zoo wreed mishandeld had, zwygen; die blik was ook beduidenisvol. Het waren niet meer de neêrslagtige oogen van den armen sukkelaer, maer vurige mannen-oogen, die tot het booze wyf zegden: ‘Het is niet voor u dat ik hier kom, maer voor den dompelaer, wiens ongeluk gy bewerkt!’

- Gy hebt niets meer, Sus, rigtte Klaes zich verder tot zynen ouden pleegvader;

wy moeten dan naer middelen uitzien om wat te kunnen winnen; gy moet toch eten en leven.

- Hoe wy het zullen uitmaken, goede Klaes, weet ik niet te beraden, hernam Sus;

ik ben niet gewoon uit werken te gaen, en ook ten anderen wie zou my werk geven?...

- Hoor, Sus, wy zullen u uit die verlegenheid helpen, sprak Klaes na eene wyl nadenken; gy zult uw brood winnen.

- En wat moet ik daervoor doen, beste Klaes? vroeg Sus hoopvol; ik wil alles doen, en ik verzeker u, zie, ik zweer u! dat ik binnen myn leven geen glas brandewyn meer drinken zal!...

- Gy zult iets doen, waer niemand by verliezen zal en waer gy genoeg by winnen zult om te leven, antwoordde Klaes; gy zult mollen vangen. Tot nu toe hebben de landbouwers al te zeer verwaerloosd die schadelyke dieren uit te roeijen, maer heden begrypt men dat zulks noodzakelyk is; het is te berekenen dat

(48)

een mol jaerlyks voor één frank schade op het land doet; welnu, men zal u één stuiver per mol, dien gy vangen zult, betalen, zoo heeft de pachter nog tien stuivers winst op elken mol.

- O Klaes! stamelde de verrukte man, wat zyt gy braef en verstandig! ons allen doen geld winnen, by iets dat nu enkel schade veroorzaekt!...

Klaes - zonder dit welgemeende compliment te aenvaerden, stak Sus eenig geld in de hand en zegde:

- Ga met dit geld naer den smid, dat hy u daervoor yzeren punten smede; morgen vroeg zult gy naer de hoeve komen, ik zal u hout bezorgen om twaelf mollenvallen te timmeren.

- Ja, Klaes, ja, sprak de reeds gelukkige Sus, ik loop... en morgen vóór zessen ben ik ten uwent.

- En als gy dan in elke val iederen dag één mol vangt, zoo hebt gy twaelf stuivers gewonnen, zei Klaes; maer, ging hy op bevelenden toon voort, geen brandewyn meer, of de zaek valt mis uit...

- Voor den drommel niet, beloofde Sus, geen enkele druppel! van myn leven niet meer!...

Sus liep langs achter, over hek en haeg, naer den smid. Klaes ging den huize uit, zonder Wanne nog te bezien.

Het wyf zag den jongman aen met oogen, die iets uitdrukten dat moeijelyk zou te beseffen zyn; Klaes bragt haer onderstand, bestaenmiddelen in de uiterste ellende - en zy haette den onverwachten weldoener nog!...

(49)

VI. - Ik wil het hebben, sprak de pachtersse.

- Gy hebt groot ongelyk, vrouw, zei de pachter.

- Als ik het nu hebben wil! bromde de gade op klemmenden toon.

- Zoo eene samenspraek zou zonder einde wezen, bemerkte Welmoed op kalmen toon.

- Dat is om het even! donderde op nieuw de vrouw. Ik wil gelyk hebben! voegde zy er als slotrede by.

- Dit is goed en wel, vervolgde de pachter, gy wilt gelyk hebben; maer als nu de goede rede zich tegen dit gelyk verzet; hoe kunt gy dan gelyk hebben?

- Omdat ik het wil hebben, hield de pachtersse staende.

Welmoed keerde zich met eene ongeduld verradende beweging

(50)

om; hy wilde uitgaen, maer eene bedenking deed hem op zyne stappen terugkeeren.

- Maer, vrouw, vroeg hy op zachten toon, waerom wilt gy dan geene rede verstaen?

- Ik wil wel rede verstaen, antwoordde de vrouw.

- Welnu, zet u dan neêr en aenhoor my met aendacht.

- Dat zal ik; maer denk niet my te overhalen, sprak zy op voorwaerdelyke wyze.

Beide namen plaets by den vuerhaerd, waerover een volle ketel melkpap te zieden hing.

Pachter Welmoed wilde klaerblykelyk al zyne welsprekendheid uitputten om by deze gelegenheid zyne vrouw te overtuigen. Hy ving dan in dezer voege aen:

- Wy hebben maer één kind; wy moeten dit kind gelukkig maken, dit is onze hoogste pligt; die pligt vervullen wilt gy zoowel als ik, niet waer?

- Zeker, ja, zeker wil ik dit, onderbrak de pachtersse.

- Wel, ging Welmoed voort, dan is het enkel nopens de te gebruikene middelen dat wy elkander niet verstaen. Laet ons dan eens rypelyk overwegen wat onze dochter voor- of nadeelig wezen kan.

- Wat kan haer voordeeliger wezen dan rykdom, grootheid, achting?... viel de pachtersse driftig in de rede.

- Gy hebt beloofd my te zullen aenhooren, vrouw, herinnerde Welmoed; luister dan voort, verders vraeg ik u niets meer.

(51)

- Welnu, ja, ik zal luisteren, zei de vrouw, terwyl zy op haren stoel van ongeduld ronddraeide.

De pachter hernam zyne rede:

- Gy wilt dat onze Nathalia met Theodoor trouwe; en ik kan myne toestemming voor dit huwelyk niet geven, omdat ik daerin de verzekering, ons kind gelukkig te zullen zien, niet vind. Integendeel, als ik alles rypelyk overweeg, ben ik byna zeker dat die jongman haer ongeluk zal veroorzaken, en zie hier, waeruit ik zulks besluit.

Vrouwe Welmoed zat als op eene hekel van ongeduld; zy had gestadig woorden op de lippen om haren man te onderbreken, maer zy wederhield zich; zy voelde ontzag voor den ernstigen toon, op welken hy sprak; hy kon dus ongestoord voortgaen:

- Theodoor is ryk en grootsch opgebragt; maer hy is ook ligtzinnig en verkwistend;

en het ergste van al is dat onze Nathalia niet tot zynen stand behoort. Nu schynt hy haer vuriglyk te beminnen, maer later, als het eerste vuer der liefde zal verkoeld zyn, zal hy haer misachten en het zal hem berouwen met een boerenmeisjen getrouwd te wezen. Dit spyt zal hem onvermydelyk tot buitenspoorigheden leiden, die eene echtgenoote niet dulden kan zonder diep ongelukkig te wezen. En daerenboven, Nathalia is nog zoo bitter jong, negentien jaren! Zy kan wachten, er zal zich voor haer altoos wel eene goede gelegenheid opdoen. De liefde, die een meisjen van haren ouderdom voor een jongman voedt, is natuerlyk maer een onbeduidend

(52)

gevoel; hadde men haer laten in betrekking komen met welkdanig ander jongman, die eenige uiterlyke hoedanigheden bezat, zy zou hem evenzeer bemind hebben. Wy mogen dus aen het eerste liefdegevoel onzer dochter zoo gauw geen gehoor geven;

de tyd zal leeren; en wy zullen zien of Theodoor ons kind wel opregt bemint.

Nu kon vrouwe Welmoed zich niet langer bedwingen.

- Opregt bemint! opregt bemint!... viel zy uit; maer hoe is het Gods mogelyk te veronderstellen dat hy haer niet bemint! ik zweer dat hy voor haer sterven zou!....

dat hy....

- Zweer niets, vrouw, vervolgde de pachter; sta my enkel toe, dit huwelyk nog te zullen uitstellen; wy zullen Nathalia intusschen beproeven; wy zullen de twee gelieven gescheiden houden; hunne byeenkomsten beletten en dan, binnen één jaer of twee, zoo hunne liefde blyft voortduren en Theodoor zich wel gedraegt, dan zullen wy zien.

- Ha, dan zullen wy zien! binnen één jaer of twee!... antwoordde de pachtersse op spottenden toon; neen, man, gy zyt verblind en ik mag uwen raed niet volgen, ging zy voort, dit huwelyk moet nog dezen zomer gesloten worden; ik wil myn kind gelukkig zien, ik wil haer op het dorp een schoon huis zien bewoonen en haer dagelyks, als ik ter misse ga, bezoeken; dit wil ik, omdat ik myn kind bemin! maer gy, gy wilt haer doen boerin blyven; gy zoudt haer doen werken en slaven als eene eenvoudige meid; gy bemint uwe dochter niet, gy!...

(53)

Die woorden, op beledigenden toon uitgesproken, bragten een zichtbaer uitwerksel op Welmoed te wege; doch hy bleef koelbloedig en antwoordde:

- Vrouw, als gy, door uwe, misschien al te groote, liefde, uwe dochter zult

ongelukkig maken, zult gy eene gewigtige verantwoordelykheid op u trekken, en ik kan niet dulden dat, na twintig jaren gelukkig huwelyksleven, het onheil door uwe onbedachtzaemheid in ons midden kome; daerom zal ik van al myn gezag gebruik maken om de verwezenlyking van uw noodlottig gedacht tegen te houden. Verneem dan van stonden aen, dat dit huwelyk, dat gy buiten myne wete gedurende myne ziekte zooverre bewerkt hebt, geene plaets hebben zal.

Nu barst de pachtersse hevig uit:

- Wat! geene plaets hebben! Hoe! ho! dat zullen wy zien!...

De binnenkomst der dochter onderbrak de uitgalming der moeder; het meisjen had een korf bloemen geplukt en zong op lustigen toon:

Belle rose, belle rose, A peine éclose.... enz.

- Zie eens, moeder, sprak zy geheel opgeruimd, toen zy hare ouders ontwaerde, wat fraeijen ruiker ik van deze frissche bloemen maken kan tegen t'avond. - Wat zal Theodoor te vreden wezen, zegde zy halfluid, terwyl zy de bloemen in eenen hoek der kamer op tafel plaetste.

- Spreken wy in hare tegenwoordigheid over niets, fluisterde Welmoed zyne vrouw toe.