1
Inleiding
De transitie van het Nederlandse jeugdzorgstelsel moet in 2015 afgerond zijn. Lokale overheden zijn dan verantwoordelijk voor het totale jeugdbeleid. Ook is een transformatie nodig: meer nadruk op preventie en de mogelijkheden van jeugdigen en gezinnen. Internationale kennisuitwisseling kan Nederlandse beleidsmakers en professionals hierbij helpen. Daarom organiseerde het Nederlands Jeugdinstituut in september 2012 een internationale visitatie waarbij vijf experts uit Europa twee Nederlandse gemeenten bezochten. Deze factsheet vat de belangrijkste bevindingen samen.
Kernvragen
Het centrale thema was de aansluiting tussen pedagogische basisvoorzieningen (nulde lijn) en eerstelijnsvoorzieningen voor jeugdigen en ouders. Basisvoorzieningen richten zich op de normale ontwikkeling van kinderen en jongeren en hebben ook een preventieve functie (bijv. jongerenwerk, kinderopvang en onderwijs). Eerstelijnsvoorzieningen richten zich op vroegtijdige signalering, vroeg-interventie, coördinatie van ondersteuning en verwijzing naar gespecialiseerde zorg (bijv.
jeugdgezondheidszorg, veel CJG’s en ZAT’s). De kernvragen van de visitatie waren:
1. Hoe kan de betrokkenheid van ouders worden vergroot bij de ontwikkeling van gemeentelijk beleid, bij basis- en eerstelijnsvoorzieningen en het primaire ondersteuningsproces?
2. Hoe kunnen gemeenten, professionals en voorzieningen zoals Centra voor Jeugd en Gezin effectief outreachend en meer proactief werken, meer welzijnsgericht dan zorggericht worden en de sociale en informele netwerken van gezinnen faciliteren?
Werkwijze
Het internationale visitatieteam bezocht de gemeenten Stichtse Vecht en Leeuwarden in twee dagen.
De experts luisterden, observeerden en gingen in gesprek met wethouders, beleidsmakers, professionals, vrijwilligers en cliënten. Om een volledig beeld te krijgen van beleid en praktijk in beide gemeenten is twee dagen te kort. Desondanks biedt het rapport geïnteresseerden
mogelijkheden voor reflectie, discussie en nieuwe perspectieven.
Bevindingen
Volgens het visitatieteam maken de gemeenten een goede, positieve start in de transitie. Het team is enthousiast over de focus op eigen kracht van burgers en de aandacht voor de potentie van gezinnen om eigen verantwoordelijkheid te nemen. Veel waardering was er voor de keuze om gezinnen als gelijkwaardige partner te beschouwen in hun weg naar verandering en hen hierin ook een zichtbare stem te geven. Ook de vastberadenheid om burgers meer te betrekken bij beleidsontwikkeling en bestuur werd als zeer positief ervaren. Het team deelt de visie op het belang van laagdrempelige, toegankelijke ondersteuning in lokale gemeenschappen met betrokkenheid van bestaande gezinsnetwerken. Zo bieden gemeenten vroegtijdige ondersteuning zonder negatief stigma.
Samenvatting van ‘Transforming together’
Internationale visitatie over transitie-
kwesties van jeugd- en gezinsvoorzieningen
Nynke Bosscher Pink Hilverdink Oktober 2012
2
Vragen waren er over mogelijke onduidelijkheid over toekomstige middelen om te investeren in de lokale samenlevingsopbouw en het betrekken van gezinnen hierin. Een gedeelde zorg is het risico dat de herstructurering van het systeem voorrang krijgt boven investering in duurzame alternatieven.
Het is cruciaal te investeren in veranderingsprocessen, te werken aan gericht leiderschap in
complexe samenwerkingsverbanden en gekwalificeerde en toegeruste professionals op te leiden. Een uitgebalanceerd monitoringsysteem gericht op meten van maatschappelijk effect is er nog niet. Dit kan duurzame transformatie tegenhouden en hierdoor zijn voorzieningen gemakkelijker te raken door onder meer bezuinigingen.
Kansen voor de toekomst
Een centrale aanbeveling van het visitatieteam is dat beleid en uitvoering meer vanuit de
welzijnsbenadering (in staat stellen) dan vanuit de zorgbenadering (beschermen) vorm moet krijgen.
Dit kan door:
Een focus op verbeteren van mentale gezondheid en positief opvoeden.
Ontwikkelen van een jeugdbeleidsstrategie met concreet actieplan.
Een gezamenlijke visie en gedeelde doelen – dat vereenvoudigt korte lijnen tussen stakeholders en netwerken in de verschillende domeinen.
Voorrang voor lokale ‘grassroot’ initiatieven en de mogelijkheden van burgers, jeugdigen en gezinnen zelf.
Investeren in tijd voor ontwikkeling van werkers, intervisie en elkaar ‘schaduwen’ tijdens elkaars dagelijkse werk in de verschillende organisaties.
De ontwikkeling van een gezamenlijke taal en zo ook een visie op de capaciteiten van gezinnen.
Het onderwijs en onderwijsnetwerken volwaardig in dit proces te betrekken vanaf het allereerste begin - in de visieontwikkeling en in de ontwikkeling van een gezamenlijke taal.
Daar waar mogelijk middelen te oormerken voor partnerschappen waar collectieve monitoring van uitkomsten mogelijk wordt gemaakt.
Het verbeteren van ouderbetrokkenheid in beleid, diensten en aanbod wordt duurzamer als voortgebouwd wordt op bestaande initiatieven (bijv. kinderopvang, BSO, consultatiebureaus en scholen). Maar ook door ruimte te bieden aan informele ontmoeting. Diensten die gezinnen en jeugdigen zelf belangrijk vinden, worden aantrekkelijk als ze samen met hen vorm krijgen. Gezinnen voelen zich dan ‘spontaan’ betrokken. Zet goede voorbeelden in de etalage en gebruik ze als model.
Outreachend werken gebeurt daar waar ouders en kinderen komen (basis- en eerstelijns-
voorzieningen). Stimuleer een positief gezinsklimaat en bied evidence based kennis over de normale ontwikkeling van kinderen en jongeren. Faciliteer informele ontmoeting, maar laat de vormgeving qua inrichting van de plek én de functie aan ouders en jeugdigen zelf. Focus op een respectvolle blik op gezinnen van alle professionals.
Het (Engelstalige) rapport ‘Transforming together: making the journey towards integration of services for children, young people and families’ kan gedownload worden van: www.youthpolicy.nl of
www.nji.nl/internationaal.
