E N IG E B E S C H O U W IN G E N N A A R A A N L E ID IN G V A N E E N R E D E
door W . N. A. F. H. Stokvis
In de financiële pers is g ro te aa n d a c h t gegeven aan de rede, w elke Ir P. F. S. O tten , V o o rz itte r v a n de R aad v an B estuur v an de N .V . P h i lips’ G loeilam penfabrieken, op 14 M ei 1954 heeft gehouden in de alge m ene v erg ad erin g v an aandeelhouders. N iet alleen kw am en onm iddellijk na de datum v an de algem ene v erg ad erin g beschouw ingen hierover in de pers voor, m aar ook nadien kan men nog telkens aanhalingen uit deze red e in artikelen v an financiële a a rd aantreffen .
D e aa n d ach t, w elke aa n deze red e w o rd t gew ijd, behoeft geen v e r w ondering te w ekken gezien het o n d erw erp v a n de red e „H et beleid v an Philips ten aanzien van de voorlichting van aandeelhouders” , de gezag hebbende sprek er en de eenvoudige, klare taal, w elke is gebruikt om belangrijke zaken uiteen te zetten.
H et is v erheugend, d at in g rote kringen w e erk lan k w o rd t gevonden voor deze rede, w elke zich w elisw aar m oest richten to t de aa n d eel houders van Philips, en het beleid van Philips tot onderw erp m oest heb ben, m aar ten aanzien v an het o n d erw erp vo o r de gehele N e d erlan d se financiële w ereld als rich tin g g ev en d kan w o rd e n beschouw d.
E n ziet hier, w aarom deze rede belangrijk is v o o r de acco u n tan t in zijn functie v an v ertro u w en sm an v an het m aatschappelijk v erk eer in de eerste plaats. D e red e is rich tin g g ev en d t.a.v. o p v attingen, w elke bij de ondernem ingen aanw ezig of g roeiende zijn betreffen d e de eisen w a a r aan een jaarrek en in g m oet voldoen, w il deze in overeenstem m ing zijn met de verw achtingen, w elke bij de financiële w ereld — aandeelhouders, kapitaalm arkt, geldm arkt, pers •—, te dien aanzien bestaan.
W a n t, zo zegt Ir O tten het: „D e n a a r vo ren g eb rach te overw egingen, „leidende to t een u itvoerige berichtgeving, w o rd e n nog v e rs te rk t door „onze conceptie v an de door de k ap itaa lm ark t te stellen norm en ten „aanzien v a n de b eric h tg ev in g ” . H e t geb eu rt de ac co u n tan t niet iedere dag, d at hem zo duidelijk zich tb aar die norm , w elke in het m aatsch ap pelijk v erk eer ten aanzien v a n de publicatie v a n de jaarrek e n in g groei ende is, w o rd t voorgehouden.
Ir O tten b egint zijn red e m et het geven v an de overw egingen, w elke to t de conclusie hebben geleid, d at op de leiding v a n een ondernem ing de plicht v an een goede b erichtgeving rust, en g a a t d a a rn a in op de v ra ag , w a n n eer een jaarv erslag d a a ra a n voldoet.
V o o r de ac co u n tan t zijn beide delen v a n h et betoog belangrijk. A a n gezien ik m et de v ra a g , w a a ra a n een ja a rv e rsla g m oet voldoen, aa n de kern v an het b ehandelde ra a k , begin ik mijn beschouw ing m et het tw eede deel v an de red e v an Ir O tten. Ir O tte n zegt dan, d at een ja a r v erslag aan een goede berichtgeving voldoet, indien in de jaarrek en in g een a a n v a a rd b a a r beeld w o rd t gegeven v an de verm ogenspositie en van het beh aald e re su ltaa t en indien de jaarrek e n in g door een acco u n ta n t, als v ertro u w en sm an v a n het m aatschappelijk v erk eer, m et zijn handtekening is g ew aarm erkt.
„in de dynam iek v an de ontw ikkeling en om dat de w inst- en verlies r e k e n in g m ede w o rd t beïnvloed door de laten te risico’s, die sch atten- „derw ijze m oeten w orden gedekt. B ovendien mag het strev en n a a r het „v erstrek k en v an zo reëel mogelijke cijfers er niet v an w eerhouden in „bepaalde gevallen conservatief te w a ard eren , w a a rd o o r ook zekere „onzichtbare reserv es ontstaan. Ik acht dergelijke reserv es te behoren „tot goed koopm ansgebruik, om dat de laten te risico’s nooit u itputtend „in de jaarrek en in g kunnen w o rd en opgenom en. E en v o o rw a a rd e hier- „bij is echter d at deze reserv es niet in zodanige om vang w o rd en g ecre ë e r d en gebruikt, d a t het beeld v an de verm ogenspositie en het resul t a a t o n a a n v a a rd b a a r zou w orden beïnvloed.”
B elangrijke problem en komen hier aan de orde. H et probleem van de dynam iek in de verslaglegging en h et probleem v an de geheim e re serves!
D uidelijk sp reek t uit het bovenstaande, d a t het belang w o rd t inge zien v an een bedrijfs-econom isch juiste w ijze v a n verslaglegging door de balans, de w inst- en verliesrekening en de toelichting op deze stu k ken, zoals deze gegeven w ordt in het jaarverslag.
In het algem een treffen wij in jaarv erslag e n balansen en w in st- en verliesrekeningen aan , w a arin verm ogensposities en re su ltaten v o o rstel lingen zijn opgenom en, w elke zijn berek en d op een voor de d esb etref fende ondernem ing traditionele wijze. W a a rd e rin g e n hebben p laats op historische prijsbases, terw ijl in de w inst- en verliesrekening niet o n d er scheiden w o rd t in verm ogensm utaties en w in st of verlies. V o o r outsiders zijn deze stukken onleesbaar, om dat iedere relatieve vergelijkingsm aat staf ontbreekt. H o e dikwijls blijkt, d a t in de pers om trent jaarstukken beschouw ingen w o rd e n gegeven, w elke onjuist zijn en aanleiding geven to t vo o r de desbetreffende ondernem ing schadelijke, alth an s ongew enste gevolgen. N iet aan de pers ligt hier de schuld, m aar aan de sam en stellers v an de jaarv erslag en , die m enen, aan hun publicatie-verplich- tingen te hebben v o ld aan door het o n d er elkaar stellen v a n bed rag en met als vrijw el enige v erdienste, d a t de balans aa n beide zijden in to taal dezelfde getallen aangeeft.
M a a r bovendien kunnen cijfers alleen de belanghebbenden het inzicht in de v erm ogenssituatie en de resu ltaten v an de ondernem ing niet ge ven. D oor m ededelingen betreffende de betekenis v a n de gepubliceerde getallen, de gang van zaken in de verslagperiode en daarn a, en de voor uitzichten, zoals deze op g rond v a n statistische w aarnem ingen en overige kennis volgens de leiding zullen zijn, o n tsta a t voor de belanghebbende een dynam isch totaalbeeld v an de ondernem ing.
Indien het m aatschappelijk v erk eer dit dynam ische totaalbeeld v an de ondernem ing eist, zal de verk larin g v a n de ac co u n tan t de bevestiging m oeten inhouden, d at de jaarrek en in g dienovereenkom stig is opge m aakt en de toelichtingen om vat, w a a rd o o r aa n deze eis is voldaan. In het algem een kan w o rd en v astgesteld, d at de toelichtingen, w elke in de vo rig e zin w orden bedoeld, niet uitsluitend kunnen zijn die, w a a r mede k rachtens artik el 42 van het W e tb o e k v an K oophandel aan de w ettelijke verplichtingen is voldaan.
W a t than s door Ir O tten in zijn rede w o rd t g epropageerd en ook reeds door an d e re v o o ra a n sta a n d e ondernem ingen is gepubliceerd b e treffende de jaarrek en in g , zal binnen niet al te k orte tijd navolging m oeten vinden bij alle ondernem ingen, om dat an ders in strijd zal w o r den gehandeld m et w a t tot „goed koopm ansgebruik” is gew orden.
H e t is de ta a k v an de ac co u n tan t bij zijn arbeid, w elke m oet leiden tot het geven v an zijn oordeel o ver de door hem gecertificeerde ja a rre kening, er op toe te zien d at deze is opgesteld in overeenstem m ing m et dat goede koopm ansgebruik. D e accountant zal het derhalve tot zijn plicht moeten rekenen vanuit zijn w erkingssfeer mee te helpen aan een v erslag legging, welke aan bedrijfseconom ische norm en voldoet. V erslaglegging bedoeld in de ruim ste zin; w an t ook bij de ondernem ing, welke geen belang heeft bij een publicatie v an h a a r jaarrek en in g in de financiële pers of w a a r dan ook, blijft tenslotte o ver het belang, d at de eigen lei ding heeft bij een juist inzicht in verm ogenspositie en resultaten.
In het laatste deel v an het hierboven uit de red e v an Ir O tten o v er genom en fragm ent b etre ed t hij het gebied v an de geheim e reserves. H ier ligt een probleem v oor accountants, d a t zow el in het b uitenland als hier te lande g ed urende lange jaren vele gem oederen heeft bezig gehouden en aanleiding is gew eest to t talrijke publicaties. Ik onthoud mij te dezer p laatse v an een beschouw ing h ierom trent, om dat mij bekend is, d at het N e d erlan d s In stitu u t v an A ccountants het o n d erw erp bij een a a n ta l zijner leden in studie heeft gegeven met de o p d ra ch t het re su ltaa t v an deze studie neer te leggen in een verslag.
N a de toelichting, w elke Ir O tten geeft op hetgeen zijns inziens v o o r w a a rd e is voor een a a n v a a rd b a a r beeld, som t hij verv o lg en s de eisen op, w a a ra a n v o ld aan m oet w orden, wil er sp rak e zijn v an een a a n v a a rd b a a r beeld; zij zijn:
1. O p het re su ltaa t m oet een zodanige toelichting w o rd en gegeven, dat men inzicht krijgt in de ac tiv iteiten en de w ijze w a a ro p het re su ltaa t is behaald;
2. E r m oet een zodanige specificatie van het verm ogen en de k apitaal- com ponenten w o rd en gegeven, d at inzicht w o rd t v erk reg e n in de solvabiliteit en de liquiditeit;
3. D e g rondslagen, volgens w elke het re su ltaa t is b erek en d en de kapitaalcom ponenten zijn g ew aard e erd , m oeten w o rd e n m edege deeld, om dat zonder deze toelichting de v e rstre k te gegevens niet kunnen w o rd en beoordeeld;
4. Ied ere w ijziging in de sam enstelling v an de cijfers en v an de g ro n d slagen m oet w o rd en verm eld, om dat de vergelijk b aarh eid in de loop d er tijden door die w ijzigingen kan w o rd e n v erstoord.
H et is gelukkig niet zo, d at deze eisen vo o r de ondernem ingen nieuw e geluiden zijn, w a a ra a n zij m oeten w ennen en zich geheel v an het begin af moeten instellen. V ele zijn reeds bereid en hebben d aarvan het bewijs gegeven, aan deze eisen te w illen voldoen. V o o r vele an d e re on dernem ingen is het w elisw aar geen nieuw geluid, m aar een geluid, d at vo o r hen niet bestem d kan zijn, zo zeggen zij, om dat er in hun geval zeer bijzondere om standigheden zijn, zo m enen zij, w a a rd o o r zij niet aa n de eisen kunnen voldoen. V ele v an de door hen g ebruikte argum enten zijn een bew ijs v an zw akte en niet v an sterk te en hier ligt een ta a k voor de ac co u n tan t v an de ondernem ing de leiding dezer ondernem in gen te overtuigen v an het tegendeel v an het door h a a r bew eerde.
wijze aan g ev en in de jaarstu k k en v an rech ten en verplichtingen, w a a r on d er o.a. b egrepen de preferenties, w elke geldleners hebben, de laten te belastingverplichtingen, de inkom stenbelastingschuld bij de fir- m abalans, enz.
Bij de overw egingen, w elke zoals ee rd er verm eld Ir O tten liet v o o r a fg aan aa n zijn conclusies, treffen in het bijzonder een a a n ta l zinsneden, w elke aanleiding zijn opnieuw een probleem onder ogen te zien, dat van accountantszijde belangrijk is in het bijzonder ten aanzien v an de v erk larin g bij de jaarrekening.
Ir O tte n sprek en d e dan over de voorlichting, zegt, d at de opvatting v an de ta a k v an de leiding v an de ondernem ing bij de beh artig in g v an de belangen v an aandeelhouders v an g rote betekenis is. Hij vervolgt: „D eze ta a k ligt overw egend op het terrein v an de continuïteit, d at wil „zeggen de in standhouding van de ondernem ing. D e leiding m oet er „voor zorgen, d a t de ondernem ing innerlijk ste rk is, zow el technisch, „com m ercieel als financieel, zodat zij een beheerste expansie kan plegen „en in tijden v an tegenspoed de storm en kan w e e rs ta a n .”
D oor één v a n de pioniers v an het accountantsberoep in N e d erlan d is vele jaren geleden gezegd, d at de aa n deelhouder de natuurlijke vijand v an de ondernem ing zou zijn. Iedereen zal het m et mij eens zijn, d at de feiten w el hebben bew ezen, dat de aa n deelhouder als groep geen vijand is, integendeel bew ezen heeft te erkennen, d a t de belangen v an a a n deelhouder en ondernem ing parallel liggen. N ogm aals de aa n deelhouder als groep heeft in d erd a ad tezam en met al die an d e re belanghebbenden —- op de geld-, arbeids-, inkoop- en v erk o o p m ark t — slechts belang bij de continuïteit v an een zo sterk mogelijke ondernem ing. D it laatste houdt in, d at de leiding bij h a a r daden het goede koopm anschap n a streeft, w a n t d at is in deze m aatschappelijke v erhoudingen de eerste eis ter schepping v an de v o o rw a a rd e n om technisch, com m ercieel en fi nancieel sterk te kunnen w o rd en en blijven. V o o r de continuïteit v an de ondernem ing is het d a a rn a a st zeer goed d en k b a ar en kom t het ook m eerm alen voor, d a t de leiding bij h aa r voorlichting vo o r de beslissing kom t te staan om trent w a t te zeggen en w a t te zw ijgen b etreffende de ondernem ing in het belang v an de aan deelhouders en overige b e tro k kenen. Zij kan bew ust aa n al die belanghebbenden voorlichtingen on t houden. D eze voorlichtingen kunnen op financieel gebied liggen en dan m eestal de onm iddellijke interesse hebben v an de accountant, of tech nische en com m erciële kw esties betreffen en dan indirect —- indien zij ter kennis kom en v an de acco u n tan t ■— voor deze een probleem gaan vorm en.
D e acco u n tan t zal zich op het moment, d a t hij er vo o r gesteld w o rd t, een idee m oeten vorm en o m trent het belang v an het onthouden van voorlichting aan het m aatschappelijk verkeer.
Indien hij m eent, d at het onthouden v an voorlichting in het belang is v an de ondernem ing, en daarom v an alle betrokkenen, zal hij een goedkeurende v erk larin g mogen afgeven zonder enig voorbehoud te r zake. D a t de beslissingen te dien aanzien een g rote v erantw oordelijkheid op de schouders v an de ac countant kunnen leggen, zal men m et mij eens zijn, te m eer, om dat de opvatting v an de ta a k v an de leiding bij de be hartiging v an de belangen v an aandeelhouders, zoals Ir O tten h et uit drukt, één der factoren is, w aarm ede de accountant geconfronteerd w ordt. Immers kunnen in vele gevallen de opvattingen, welke de leiding heeft van h aa r taak, wel zeer subjectieve aspecten vertonen, en het zal voor
de ac co u n tan t u iterst moeilijk zijn to t een zo objectief m ogelijk oordeel te kom en.
T en slo tte m oge ik nog m elding m aken v an het feit, d at Ir O tte n ook o ver de frequentie v an de voorlichting heeft gesproken. In navolging v an de v aste gew oonte in de V e ren ig d e S taten g aan ook in N e d e rla n d steeds m eer ondernem ingen o ver to t het v erstrek k en v an k w a rta a lo v e r- zichten. A lhoew el h et to t nu toe niet gebruikelijk is, d a t deze k w a rta a l- overzichten vergezeld g aan v an een ac co u n tan tsv erk larin g , zal de a c co u n tan t m.i. in de ondernem ing, w a a rv a n hij de jaarrek en in g certifi ceert, voldoende a a n d a c h t v o o r de juistheid v a n deze frequente publi caties m oeten hebben. Z o w e l organisatorisch als contröle-technisch ligt hier vo o r hem een probleem .
