Een geleidelijk proces - Vrije School De IJssel, Zutphen

Hans Carlier

De beestentoren Fo ro: Karim Muhyaddin

E~

~~pv~

Ervaringen uit de schooltuinomgeving van

Vrije School De IJssel in Zutphen

anaf 1995 als ouder, en vanaf '97 als con cierge ben ik be­ trokken bij de onde rbo uw van

Vrije School De IJssel , een regionale

school met

zon

Het organisch vormge geven school­ gebo uw uit 1978 heeft een weliswaar klein maar goed ontwo rpe n buiten­ gebied en lig t op stee nwo rp afstand van de IJssel.

Hetspee lple in ligt rond de hele schoo l. Het breedste deel , waar vooraJ de kinderen van groep 3-8 spe le n, grenst aan een stuk gra cht die (helaas) voor de kinderen wei zichtbaar, maar niet be­ speeJbaar is. Officieel tenrninste. want af en toe zie ik kinde ren onder de str ui ken langs de wate rka nt aan het kno e ie n.

De wat oudere kinderen maken ook

ge bru ik van een voedse lprod uctie tuin buiten de stad, op zon 5 krn afstand van de schoo l. Dus land- en tuinbouw leren zij elders. Wei worde n de producten die daar geoogs t worden door de vijfde klas eJke woensda g bij sc hoo l verhandeld. De directe omge­

ving van de school is voornameJijk

ingericht voor het spe l. Ik noem het maar een pauzeplein;kort eperi odes overbev o Jkt en we rve le nd, lange periodes rust. Maar altijd zic htbaar vanuit de kla ssen .

De kleute rafde ling Iigt op de 'kop' van de school, vel' van de gracht, afge­ sche ide n van de rest van de school doo r een klaphekje.

Acht er de schoo l wordt een stroo k van 5 meter breed benut voo r het spe len van handbal, en als her vries t kun je er een ijsbaan opspuit en.

De rustige warme bloemenkant De voorkant, de zonn ekant, is rustiger. Oat is meer een hangple k oms lo te n door verhoogde borde rs van 3 meter breed met aan de schoo lkant stape l­ muurtjes van hal ve te gel s en acac ia boom stobben van 40 ern hoog .

Gebouwd onder mijn leiding met zo'n

15 oude rs , nadat de pali ssade­ opsluiting verrot was. In die border waarop de drie hoogste klassen uit­

kijken staat een 'beestentoren' met een klein ond iep vijvertj e. In deze tor en zijn allerle i metselbijtjes acrief, er komen vogels eten en badderen, maar door de onrust zijn er nog geen broed ende vogel s of egels waarge­ nom en. De toren staat er nu drie jaar. Onla ngs zij n er op bordjes en op hek­ pla nken wat geplastificee rde fauna­ zoekkaarte n van het IVN geplaatst zod at kinderen wat namen van

---

---

----

-

kunnen leren. In het vij vertje zij n door klas Z kikkervisjes uitgezet. Achter de

toren staat een takkenschoof als extra toevlu chtsoord voor dieren. Aan de straatkant besraar het hek uit een

schaaldeel van Dougl as, met eiken palen, waar fietsen tegenaan gezet

worden .

De kleinsten

De kleutertuin heeft een heJe grote

zandbak waar jaarlijks wat extra steentjes en schelpjes in worden gegooid. twee schorn rnels, een hele

grote rottende populierenstam en voor elke klas een zitplekje waar gegeten

kan worden. De haagbeuke nhaag die

ooit de harde wind moest temp eren is geleidelijk omgevorrnd tot een reeks

hutjes en kruippaadjes. De heg is her en del' bewust onderbroke n om van­

dalisme op het plein te voorkome n

door her plein vanaf de straat goed

zichtbaar te houden. In een mispel en

een grat e pruimenb oom mag geklom­ men en gescho mrneld worden. De grond eronder is uiteraard onver hard. Verder is er een moerasbak en een

waterval letje waar vanaf de kraan, en

binnen kort vanaf een pomp op een

regenron, op liefst grate afstand, water

naartoe wordt gedragen . Een paadje is

bewust golvend bestraat om kinderen

uit hun evenwic ht te brengen.

In een van de hoekjes heeft een van de juffies eengroenteruintje met war

ru ooie doornloze bramen. Hoewel het haar ontbreekt aan genoeg tijd vindt ze

het leuk om dat met de kinderen te onderhouden.

De tuingroep

Ik help af en toe de tuingroep met de

vormge vingsvraagstukken en pro beer

enigszins de schoonmaak en versier­

drang van de moeder s om te zetten in de onrwikke ling van een perm anente strooisellaag en bodem bedekking met meer en meer multifunctionele planten. Planten die kinderen in het spel tegen­ komen als geur-, snoep- of insecten­ planten. Naas t een bloe rnrijke sier­

waarde natuurl ij k.

Soms doen we via de schoolkrant een

oproep voor planten en we hebben 1-2 keel' per jaar een klusse ndag voor grotere zaken. Maar doorgaans zij n er

5 - 6 ouders enthousiast bezig, meestal op maandag maar sommigen op andere momenten. Van het jaarlijkse budge t

van 700 euro worde n soms zaden en planten gekocht en gaat er war naar de jaarlijkse tuingroepexcu rsie.

Volgens mij lOU het goed zij n om ons eens te buige n over een inhoudelijk

bele idsplan voor de schoolomgeving

waarin zowel educa tieve aspecten als

gedragsrege ls en onder houdsaspecten

voor dienen te komen. Dit helpt

misschien aile leraren meer bij het green en natuurge beuren te betrekke n.

Wat maakt irnmers een schoolom ­ geving zo bijzo nder en welke edu­

catieve doeleinden streven wij na? Een

proces dar steeds meer YOI'm krij gt. In ieder geva l in mijn hoofd.

Aan de andere kant voel ik dat cle naruur van her kind in contact moe t

blijven met de rest van de natuur, Op

de school wordt het kind immers 'in

cultuurgebrach r endaarmee vaak uit

balans, Maar wat hebben we daarvoo r nodig? Is het spel, de beweging, het gevoel?Aile zintuigengezamenlijk'?

Speelsnoei

In plaats van de gebr uikeJijk snoei wordt vooral gekeken naar de speelfunctie van de beplanting. Zo worden de hutten op gevaarlijke takken bekeke n en bome n 'zo veilig rnogelijk' gemaa kt. SOI11S gaat het ook Ollleen rak die belangrij k is om tijdens de pauze aan te hangen of op te wippe n.

Sommige plekken worden bewust ontoeganke lijk gehouden en met doorntakken tijdelijk of perm anent afgesloten. Dit is sorns moeiJijk te

begrij pen voor kinderen die zich willen

verstoppe n. Het snoe ihout wordt op een hoo p langs de water kant gebracht in de veronderstelJing dar de stee n­

martel' nu daari n zijn nesten maakt. Ook staan er wat takkenschov en of mursaards als vluchtplek voor diere n.

Selectief wieden

Rond de nieuwe fietsenstallinguit­

breiding in her park ligt een strook van

1-2 111 breed met een extensief onder­ houdbeJeid; er is een permanente

bodembede kk ing met snippers of

planten. Daarin hebben we ook de oude snippers gebruikt van onde r de klim­

toestellen. Er staan behalve veel

stokrozen ook interessante struiken en geurende bijen-en vlinderplant en. Aileen grassen, zuring en zevenblad

worden verwijder d. Waar het kan en SOI11Shandig is,laatik watbrandnetel s voor rupsen staan. Op stukken met veel

concurrentie zet ik war sterkere planten. In die stroken wordt zo min mogelijk gesnoeidof weggehaald .Ook in het blad tussen de fietsenre kken

mogen plantjes zich ontw ikke len. Spe laanleidingen en speelobjecten

Rond een dikke boom ligr als kOI11­ pasroos een kring van ingegrave n

boomstobben van 30 em hoog en 40 in

In de kleutcrtuintj es F%: Marianne 1"(111 Lier

9

zorner 2002 - _

De border bij de entree van de kleuters diameter waarop de windrichtingen zijn

aangegeven. Daartusse n liggen 4 'geluidsba nde n' ,gemaak t van oude

autobanden waarin een mondharmonica

is verwerkt. Ook de grotere kinde ren hebben een zandbak . ornzoomd met

bielzen . die af en toe gebruikt wordt

om te stoeien, met joelend publiek natuurl ij k. Ais pauze pleinspeelobjec ten,

waar vee! kindere n in de Korte pauzes van gebruik kunne n maken , zij n er een

kastanjehouten wagge lbrug, een drie­

hoekige klimpiramide van 2 meter, een duike lhekje in een hout sni pperbak. weliswaar zonder keuringsrapport maar wei volgens de moderne veilig heids­ regels gebouwd. En op het plein staat

een evenwic hrsbalk van 30-40 cm hoog. He t plein is verde r leeg en dus

geschikt voor allerlei groepsactivi ­

teiten. Bovendien sta je er van versteld hoe creatief en veelzijdig er op zo'n

betegeld plein wordt gespeeld. Ook

zijn er per iodes dat er met prive ­ een wielers, en stelten van schoo l wordt

gejongleerd. Er staat aileen een paal die

dienst doet als vlaggenmast en als mei­

boom natuurl ij k. En daaro rnheen heb je heel wat ruimte nodig voor de dansen

en het grote publiek. Bij de andere vrije

scholen in Zutphen hebben ze onlangs het tegelplein golvend gernaakt. Beperkingen en uitvluchten

Er is een goed uitzicht op de gracht

waar snoeken zitten en eenden. en waar

futen en meerkoeten broeden. Er is zelfs een ijsvogeltje waargenornen . Het

Foto: Karim Muliyaddin

leek mij Jeuk als er aan de waterkant een soort waterspeelwerk lOU komen.

Maar dat ging het lerarenteam te ver.

Toen er wa t geld was voor speelwerk­ tuigen hadden we wilde plann en voor

allerlei spannende dingen op het plein.

Daar zijn heel wat ideeen terech t en

sorns onterec ht uit geschrapt. Slopende democra tische procedures en angst

voor vandal isme speelden daarbij een

1'01.

Zo werden, herinner ik mij, uit de dikke knotw ilg waarin

de kindere n kJommen en

langs de takken naar be­ neden roetsjten uit veilig­ heidsoverwe gingen en tot bescherming van de boom de takken geza agd .

Ontwik keling van een speel­ plein is een geleidel ij k

proces dat soms tergend

langzaam, soms verrassend

snel verloo pt. Ik heb wei het gevoe l dat de natuur van de

kinderen een eenheid moet

vorrnen met de rest van de

natuur, Maa r dat dat op zo' n

relatief klein schoo lplein

soms best wei knokken is. Gelukk ig heeft de Vrije Schoo l De IJssel de rivier met zijn uiterwaarden dicht bij om van de natuur te genieten. Bovendien gaan de

klassen voor spelactivireiten

vaak naar een nabijge lege n "Zitje"

park toe. Gelukkig is daarorn niet alles

van het pleintje afhanke lijk. Veel

kinderen op deze school wonen op het platteland met veel natuur om zich heen. Het is natuurlijk leuk dat ze zowel thuis als ook op school die

natuur ook werkelijk spelenderwijs

kunnen ontmoe ten.

PS. De bouwbeschrijvi ng en tekening van de beestentoren kan je bij mij bestellen door overmaking van 7 euro op giro 4280940 t.n.v. ProjektAarde te Zutphe n.

Hails Carlie r is tuinontwe rper ell werkt

oak part-time [tis concierg e 017 de

Vrije School De JJssel.

Zijn adres: Stokebrand 233 7206 EE Zutphen,

Tel: 0575-530394 E-mail: carlier'is daxis.nl

Adres van de school:

Henry Duna ntweg 4, Zutphen

Foto: Mariann e va ll Lier