De invloed van integrated reporting op de accountantscontrole

DE

INVLOED

VAN

INTEGRATED

REPORTING

OP

DE

ACCOUNTANTSCONTROLE

Bo (Margarita Maria) Veerman

10170200

27-06-2014

Definitieve Versie

BSc. Accountancy and Control

Universiteit van Amsterdam

1 Abstract

Door het dalende vertrouwen in de accountant en de accountantscontrole is een verschuiving in informatiebehoeften ontstaan bij de belanghebbenden van organisaties. Gebruikers van informatie hebben meer behoefte aan transparantie en niet-financiële informatie. Integrated Reporting maakt een koppeling tussen financiële en niet-financiële informatie en de interesse in deze methode neemt de afgelopen jaren toe. Hoewel er wel onderzoek is verricht naar deze methode, de voordelen ervan en de ontwikkeling, is er nog geen onderzoek gedaan naar de effecten van deze rapporteringsvorm op de accountantscontrole. Het is belangrijk dat hier onderzoek naar wordt gedaan, aangezien Integrated Reporting zich nog in de

ontwikkelingsfase bevindt en het vertrouwen in de accountantscontrole weer moet toenemen. In dit onderzoek wordt de invloed van Integrated Reporting op de accountantscontrole beschreven. Hiervoor zal gebruik worden gemaakt van deelonderwerpen, waaronder de rol van de accountant, de accountantscontrole, de ontwikkeling van verslaggeving, Integrated Reporting, de rol van de accountant in Integrated Reporting en de effecten van de

verslaggevingsmethode op de accountantscontrole. Door middel van een literatuuronderzoek, waarbij eerdere studies met betrekking tot dit onderwerp aan bod komen, zal de

onderzoeksvraag worden beantwoord. Uit deze studie volgt dat de accountantscontrole door Integrated Reporting wordt beïnvloed op het gebied van oriëntatie, de omvang, het

bewijsmateriaal en kwaliteit. De accountantscontrole zal dus worden beïnvloed door het gebruik van Integrated Reporting en daardoor zal ook het vertrouwen in de accountant en de controle worden beïnvloed.

2

Inhoudsopgave

2. De rollen en principes van de accountant ... 7

2.1 Controlerende rol van de accountant ... 7

2.2 Niet-controlerende rol van de accountant ... 7

2.3 Fundamentele Principes ... 8

2.4 Kritiek op functioneren van accountants ... 10

3. De accountantscontrole ... 11

3.1 Het audit proces ... 11

3.2 De accountantsverklaringen ... 13

4. De ontwikkeling van verslaggeving ... 14

4.1 Kritiek op traditionele verslaggeving ... 14

4.2 Sustainability Reporting ... 15

4.3 Internationale trends ... 19

5. Integrated Reporting ... 21

5.1 Niet-financiële informatie ... 21

5.2 Integrated Reporting en Sustainability Reporting ... 23

5.3 De ontwikkeling van Integrated Reporting ... 24

5.4 De uitdagingen ... 27

5.5 De voor- en nadelen ... 28

6. Integrated Reporting en de accountant ... 30

6.1 De rol van de accountant in Integrated Reporting ... 30

6.2 Het effect van Integrated Reporting op de accountantscontrole ... 31

7. Discussie ... 33

8. Conclusie ... 35

3 1. Inleiding

De laatste jaren is de druk op de verantwoordingsrol van bedrijven toegenomen. Door middel van een jaarrekening leggen bedrijven verantwoording af aan de belanghebbenden van de onderneming. De informatie in de jaarrekening dient een getrouw beeld te geven van de financiële zaken in ondernemingen. Het behoort tot de werkzaamheden van de accountant om deze informatie te controleren op getrouwheid en hierover een verklaring af te geven. Deze accountantsverklaring is voor belanghebbenden van de onderneming van belang, aangezien zij hun beslissingen baseren op de informatie die gepresenteerd wordt in de jaarrekening en deze verklaring het enige is wat een indicatie geeft over de betrouwbaarheid van de gegevens in de jaarrekening. Belanghebbenden moeten dus volledig op het oordeel van de accountant kunnen vertrouwen. Echter, het vertrouwen in de accountantscontrole is de laatste tijd afgenomen en er is meer kritiek ontstaan op het accountantsberoep (NBA, 2013b). Accountants worden onder andere in verband gebracht met het ontstaan van de financiële crisis, fraude en boekhoudschandalen. Bovendien uit de kritiek op accountants zich in de media en daardoor neemt de druk op accountants nog verder toe. Het vertrouwen in de accountantscontrole is dus afgenomen met betrekking tot het controleren van financiële informatie. Dit dalende vertrouwen heeft een verschuiving in informatiebehoeften bij de gebruikers van de jaarrekening veroorzaakt. Er is een toenemende vraag naar transparantie over het gedrag van ondernemingen en de gang van zaken binnen een bedrijf (Kolk, 2008, pp. 1-2). De huidige rapportering bestaat uit de jaarrekening, directieverslag, verslag van

commissarissen en soms uit een additioneel maatschappelijk verslag met bijbehorend rapport van een accountant. Deze verslaggevingsvorm voldoet niet langer aan de veranderde

informatiebehoefte van de gebruikers. De belanghebbenden hebben steeds meer behoefte aan niet-financiële informatie, waaronder informatie over strategie, risicobeheersing, governance en de bredere impact van de strategie op de mens, milieu en maatschappij. Het afleggen van verantwoording alleen is niet langer voldoende. Er wordt verwacht dat ondernemingen daarnaast ook inzicht geven in de wijze waarop zij hun strategie uitvoeren en waarde

toevoegen aan de maatschappij. Het rapporteringsproces zal steeds meer geïntegreerd moeten worden ingericht om aan de nieuwe informatiebehoeften te voldoen. De ontwikkeling van Integrated Reporting betreft het gehele werkveld van alle accountants. Bovendien raakt de ontwikkeling de kernactiviteit van accountants en daarmee wordt de relevantie van het accountantsberoep in de toekomst bepaald (NBA, 2013a).

4

1.1. Argumenten

Er zijn meer argumenten voor het gebruik van Integrated Reporting. Eén van deze

argumenten is het inzicht in de lange termijn waarde van de bedrijfsstrategie, doordat er een omvangrijkere verantwoording wordt gegeven. Een ander argument is dat er wordt voldaan aan de vraag van gebruikers van de gegevens naar transparantie en niet-financiële informatie. Een derde argument is dat er inzicht wordt gegeven in het gebruik van resources, waardoor de allocatie ervan effectiever kan worden verricht. Het laatste argument voor het gebruik van deze rapporteringsmethode is dat bedrijven meer rekening zullen gaan houden met de ecologische gevolgen van hun organisatiebeleid, aangezien een geïntegreerd verslag ook inzicht verschaft in de impact van de bedrijfsvoering.

1.2 Onderzoek

In dit onderzoek wordt de relatie tussen de accountantscontrole en Integrated Reporting beschreven. De onderzoeksvraag die zal worden beantwoord is:

In hoeverre wordt de accountantscontrole door Integrated Reporting beïnvloed? Ter beantwoording van de onderzoeksvraag zal gebruik worden gemaakt van de volgende deelvragen:

1. Wat is de rol van een accountant?

2. Hoe verloopt het proces van de accountantscontrole?

3. Hoe heeft de verslaggeving zich de afgelopen jaren ontwikkeld?

4. Wat is Integrated Reporting en hoe ontwikkelt deze rapporteringsvorm zich? 5. Wat is de rol van de accountant in Integrated Reporting?

6. Wat is het effect van Integrated Reporting op de accountantscontrole?

1.3 Doel en motivatie

Het doel van dit onderzoek is inzicht verschaffen in de relatie tussen de accountantscontrole en Integrated Reporting als verslaggevingsmethode. Deze vorm van rapportering maakt een koppeling tussen financiële en niet-financiële informatie en geeft inzicht in meerdere aspecten van de bedrijfsvoering aan belanghebbenden van de onderneming. De toenemende vraag naar niet-financiële informatie heeft tot gevolg dat financiële rapportering niet langer volstaat. Bovendien zou deze vorm van informatie meer inzicht bieden in toekomstige prestaties van ondernemingen, waardoor accountants mogelijk een beter beeld kunnen krijgen van de vooruitzichten voor een bedrijf. Accountants zouden door dit inzicht in vooruitzichten en de

5

niet-financiële bedrijfswaarde mogelijk een beter oordeel kunnen vormen over de gang van zaken binnen een onderneming. Hierdoor zou de druk op de accountantscontrole kunnen verminderen en de gebruikers meer vertrouwen krijgen in de verklaring van een accountant. Echter, de meningen verschillen over het gebruik van niet-financiële informatie en met name over de waardering van deze informatievorm. Sommige onderzoekers twijfelen of de

waardering van niet-financiële informatie volledig kan worden gelinkt aan de waarde van een bedrijf. Bovendien vragen zij zich af in hoeverre deze informatie inzicht zal geven in

toekomstige prestaties (Maines, 2002, p. 357). Het gebruik van niet-financiële informatie, en daarmee Integrated Reporting, staat dus ter discussie. De laatste jaren is de interesse in Integrated Reporting toegenomen. De rapportering zal in de toekomst steeds meer

geïntegreerd worden en de kern en relevantie van het accountantsberoep zal worden bepaald door deze ontwikkeling. Dit maakt Integrated Reporting een interessant onderwerp. De invloed van Integrated Reporting op de accountantscontrole is interessant om te onderzoeken, aangezien enerzijds kritiek op de huidige accountantscontrole en rapportering wordt gegeven en anderzijds de belangstelling voor deze verslaggevingsmethode steeds groter wordt. Ter beantwoording van de onderzoeksvraag zal een literatuuronderzoek worden verricht. Hierbij zullen eerdere studies die betrekking hebben op Integrated Reporting, niet-financiële informatie, de rol van de accountant en de accountantscontrole aan bod komen. Deze studies zullen worden geanalyseerd en beoordeeld.

1.4 Bijdrage

Om de toepassing van Integrated Reporting te kunnen realiseren is een herziening vereist van het systeem van Corporate Reporting. De ontwikkeling van Integrated Reporting is een proces. Stap voor stap dient de rapportering steeds meer te worden geïntegreerd en zullen steeds meer bedrijven deze vorm van verslaggeving gaan gebruiken in de toekomst. Het is van belang voor de ontwikkeling dat er onderzoek wordt gedaan naar de aspecten en effecten van deze nieuwe rapporteringsvorm. Een aantal studies heeft Integrated Reporting, de implicaties en de ontwikkeling ervan onderzocht. Echter, deze studies beschrijven niet het effect van Integrated Reporting op de accountantscontrole en de rol van accountant. Dit onderzoek draagt dus bij aan de bestaande literatuur en kan bijdragen aan de ontwikkeling naar Integrated Reporting.

1.5 Conclusies

Uit dit onderzoek volgt dat de accountantscontrole door Integrated Reporting wordt beïnvloed op meerdere gebieden. Allereerst zal de controle een meer vooruitkijkend karakter krijgen

6

door het gebruik van deze methode. Daarnaast zal de omvang toenemen, omdat nu ook de financiële gegevens dienen te worden gecontroleerd. Bovendien kan er voor niet-financiële informatie niet worden vertrouwd op interne controles, waardoor er meer

bewijsmateriaal nodig is voor de accountant om een oordeel te vormen. Tot slot zal de audit kwaliteit toenemen, omdat de accountant zijn oordeel nu ook kan baseren op de

niet-financiële informatie en daardoor zal misrapportering minder vaak voorkomen.

1.6 Onderzoeksopbouw

Dit onderzoek bestaat uit verschillende hoofdstukken. In het tweede en volgende hoofdstuk wordt de rol van de accountant beschreven. Vervolgens zal de accountantscontrole in het derde hoofdstuk worden besproken en komt in het vierde hoofdstuk de ontwikkeling van de verslaggeving aan bod. Hoofdstuk 5 betreft Integrated Reporting als rapporteringsvorm en in het daarop volgende hoofdstuk zal een link worden gemaakt tussen de accountant en deze verslaggevingsmethode. Tot slot zal de discussie met betrekking tot de bevindingen in het zevende hoofdstuk aan bod komen en zal in hoofdstuk 8 een conclusie worden getrokken.

7 2. De rollen en principes van de accountant

In dit hoofdstuk komen allereerst de verschillende rollen van accountants aan bod. Vervolgens worden de fundamentele ethische principes waar accountants aan dienen te voldoen

besproken. Tot slot wordt de huidige reputatie en het vertrouwen in accountants beschreven.

2.1 Controlerende rol van de accountant

Accountants kunnen verschillende rollen vervullen binnen ondernemingen (IFAC, 2005). De meest bekende rollen zijn het controleren van de verslaggeving en fiscale voorbereidingen. Daarnaast is het de taak van de accountant om mechanismen te ontwerpen en te behouden die ervoor zorgen dat effectieve, ethische en verantwoordelijke besluitvorming en controle wordt bereikt. Professionele accountants hebben verschillende rollen in ondernemingen, waaronder het toepassen van operationele en op vertrouwen berustende controles, het geven van

analytische ondersteuning ten behoeve van strategische planning en besluitvorming, ervoor zorgen dat er effectieve processen voor risicomanagement worden gerealiseerd en het management assisteren bij ethische omstandigheden. Accountants zijn dus niet enkel controleurs van de informatie in de jaarrekening, maar ook management accountants, bedrijfsleiders, financiers en adviseurs. Hoewel het in dit onderzoek met name gaat om de controlerende rol van de accountant, is het belangrijk om ook de andere rollen te beschrijven om een completer beeld te krijgen van het accountantsberoep. De accountantscontrole wordt in het volgende hoofdstuk uitgebreid besproken. Accountants spelen een cruciale rol met betrekking tot de reputatie en geloofwaardigheid van de onderneming, het management en het accountantsberoep.

2.2 Niet-controlerende rol van de accountant

Professionele accountants in business verrichten een aantal belangrijke werkzaamheden (IFAC, 2005). Ten eerste de waarde creatie door het effectief gebruiken van resources door inzicht in de drivers van stakeholder waarde en organisatorische innovatie. Met stakeholders worden de belanghebbenden bedoeld, waaronder aandeelhouders, klanten, werknemers, leveranciers en de overheid. Een tweede activiteit die accountants verrichten is het bepalen, analyseren en interpreteren van informatie voor het management ten behoeve van de

formulering van de strategie, planning, besluitvorming en controle. Ten derde dienen accountants de prestaties van ondernemingen te waarderen en de belanghebbenden inzicht verschaffen in deze prestaties. Hieronder valt de financiële vastlegging van transacties en bijbehorende verslaggeving naar de belanghebbenden in overeenstemming met nationale of internationale Generally Accepted Accounting Principles (GAAP). Bovendien bepalen

8

accountants de kosten en financiële controles door het gebruik van technieken op het gebied van kostaccounting, budgets en voorspellingen. Verder verminderen zij de verspilling van resources die gebruikt worden in bedrijfsprocessen door het gebruik van procesanalyses en kostenmanagement. Tot slot behoort risicomanagement en bedrijfsverzekeringen ook tot de werkzaamheden van een accountant. Voorgenoemde activiteiten worden verricht op

verschillende manieren, waaronder leiden, beïnvloeden, evalueren en informeren. De werkzaamheden van accountants zullen zich blijven ontwikkelen om te kunnen voldoen aan de steeds meer verfijnde beschikbare technieken en systemen, de omgeving waarin een bedrijf opereert en de behoefte voor bedrijven om een voordeel te behalen ten opzichte van de

concurrenten. Het accountantsberoep zal zich dus blijven ontwikkelen in de toekomst en ook de werkzaamheden die accountants verrichten zullen veranderen als gevolg van

technologische, competitieve ontwikkelingen en ontwikkelingen in de omgeving en het bedrijfsleven. Accountants dienen zich dus bewust te zijn van de meest recente

ontwikkelingen en dienen hun kennis en vaardigheden bij te houden.

2.3 Fundamentele Principes

Een belangrijk aspect van het accountantsberoep is dat een accountant de

verantwoordelijkheid heeft om te handelen in het publieke belang. Het gaat hier dus niet om het vervullen van de behoeften en wensen van de werkgever of een individuele klant. Om ervoor te zorgen dat accountants daadwerkelijk handelen in het publieke belang beschrijft de IFAC (2013) een aantal fundamentele principes waar zij aan dienen te voldoen.

Eén van deze principes is integriteit. Dit principe houdt de verplichting in dat alle professionele accountants eerlijk en oprecht dienen te zijn. Indien een accountant niet eerlijk en oprecht zou zijn staat het publieke belang niet langer voorop. Het is dus belangrijk dat alle accountants integer zijn.

Een ander principe waar accountants aan dienen te voldoen is objectiviteit, hetgeen betekent dat ze hun oordeel niet mogen laten beïnvloeden door vooroordelen, tegenstrijdige belangen of de invloed van anderen. Er zijn vele voorbeelden te noemen van dergelijke situaties, denk bijvoorbeeld aan een familiebedrijf. Wanneer een accountant bijvoorbeeld diensten zou verlenen voor een familielid, is de kans groot dat dit ten koste gaat van de objectiviteit. In dat geval is de accountant waarschijnlijk bevooroordeeld en zouden

familieleden mogelijk invloed kunnen uitoefenen op het oordeel. Het is dan ook van belang dat professionele accountants geen service verlenen wanneer er sprake is van één van de drie voorgenoemde omstandigheden, aangezien de professionaliteit van het accountantsoordeel

9

hierdoor zal worden beïnvloed.

Vakbekwaamheid en zorgvuldigheid is het volgende principe. Hiermee wordt de verplichting van accountants om hun professionele kennis en vaardigheden op het gewenste niveau te houden bedoeld, zodat klanten of werkgevers er zeker van kunnen zijn dat zij een professionele service ontvangen van de accountants. Bovendien dienen accountants toegewijd te handelen overeenkomstig de toepasselijke technische en professionele standaarden. Om ervoor te zorgen dat accountants hun bevoegdheden behouden, dienen zij zich continu bewust te zijn van de technische, professionele en business ontwikkelingen en dienen zij deze

ontwikkelingen ook te begrijpen. Accountants moeten zich dus constant blijven ontwikkelen en dit is een vereiste om hun service competent te kunnen uitvoeren in een professionele omgeving. Toewijding omvat de verantwoordelijkheid om zorgvuldig, grondig en op tijdige basis in overeenstemming te handelen met de vereisten van een opdracht.

Het vierde principe is vertrouwelijkheid. Dit omvat het verbod voor accountants om vertrouwelijke informatie, die is verkregen door een professionele relatie, zonder

toestemming bekend te maken. Dit verbod geldt natuurlijk niet als er sprake is van een legaal of professioneel recht of een plicht om informatie bekend te maken. Onder sommige

omstandigheden mogen accountants de informatie dus wel bekend maken, ook al is er sprake van vertrouwelijke informatie, omdat dit anders ten kosten zou gaan van het publieke belang. Verder mogen accountants de vertrouwelijke informatie niet gebruiken om er een persoonlijk voordeel mee te behalen of een voordeel voor een derde partij. Dit principe betreft niet alleen de huidige werkgevers, maar ook de voormalige en toekomstige opdrachtgevers. Het

beroepsgeheim heeft als doel dat accountants hun werk kunnen doen, omdat de

opdrachtgevers hen vertrouwelijke informatie kunnen toevertrouwen die accountants nodig hebben om hun service te verlenen.

Het laatste principe is professionaliteit, waarmee de verplichting om te handelen in overeenstemming met relevante wetten en regels en het vermijden van alle acties die het beroep naar weten van de accountant zouden kunnen schaden worden bedoeld. Hieronder vallen de acties waarvan een redelijke en geïnformeerde derde partij, alle specifieke feiten en omstandigheden afwegende, zou concluderen dat de goede reputatie van het beroep daardoor zou worden aangetast. Verder gelden er nog regels voor het promoten van het

accountantsberoep. Zo moeten accountants ten alle tijden eerlijk zijn en mogen zij geen overdreven beloften doen omtrent de service die zij aanbieden, de kwalificaties of de ervaring die ze hebben opgedaan. Bovendien mogen zij geen kleinerende referenties gebruiken of onbevestigde vergelijkingen met het werk van anderen ter promotie. Het is van belang dat de

10

goede reputatie van het accountantsberoep niet wordt aangetast, aangezien de

belanghebbenden dan niet langer de indruk zullen hebben dat het publieke belang voorop staat bij de accountant en de toegevoegde waarde van het accountantsberoep zal dan afnemen.

2.4 Kritiek op functioneren van accountants

Echter, de NBA (2013b) heeft onderzoek verricht naar de reputatie van accountants. Uit dit onderzoek blijkt dat er toenemende druk en kritiek is op accountants. Er zijn drie oorzaken te noemen voor dit verschijnsel. Allereerst zorgt economische druk voor meer druk en kritiek op het accountantsberoep. Door de financiële crisis en technologische ontwikkelingen is er minder vraag naar accountants dan voorheen. Bovendien zijn de prijzen van controle en advies gedaald, terwijl de eisen aan audits strenger worden. Hierdoor is een hogere concurrentiedruk ontstaan. Een tweede oorzaak is maatschappelijke druk, waardoor het vertrouwen in de accountant en de uitgevoerde controles onder druk is komen te staan. Controlerende accountants worden in verband gebracht met de financiële crisis, fraude en boekhoudschandalen. De kritiek op accountants uit zich in de media, waardoor het

vertrouwen nog verder daalt. Bovendien hebben controlerende accountants de afgelopen jaren ook publiekelijk kritiek gekregen van de AFM. Dankzij de kritiek van de media en

autoriteiten staat de reputatie van accountants dus onder druk. Een andere oorzaak is de turbulente marktomgeving, waarmee de vele veranderingen voor zowel accountants als ondernemingen worden bedoeld. Door de economische en maatschappelijke druk is de wet- en regelgeving de laatste tijd veranderd. Mede daardoor is het vertrouwen in accountants gedaald. Men is met name kritisch over het feit of accountants zich daadwerkelijk snel kunnen aanpassen aan deze vernieuwingen.

Daarnaast wordt in het artikel van Sikka (2009, p. 868) kritiek gegeven op

accountants. De beloftes van accountants om door middel van hun kennis en expertise een onafhankelijk, objectief en eerlijk oordeel te geven over de getrouwheid van de gegevens in de jaarrekening worden aangetast door onverwachte faillissementen, fraude en schandalen. Hierdoor ontstaan verdenkingen dat accountants te kort komen op het gebied van expertise en onafhankelijkheid. Het is van belang dat de kritiek op accountants serieus genomen wordt en dat er wordt gewerkt aan een betere relatie met de belanghebbenden, zodat de reputatie van accountants zal verbeteren. Mogelijk draagt het gebruik van Integrated Reporting, waarbij belanghebbenden ook inzicht krijgen in de niet-financiële prestaties van bedrijven, bij aan een betere relatie met de belanghebbenden en meer vertrouwen in het accountantsberoep.

11 3. De accountantscontrole

Het is de taak van de controlerend accountant om een onafhankelijk oordeel te geven over de financiële verslaggeving van een onderneming. Hierbij moet de accountant bepalen of er sprake is van materiële onjuistheden in de jaarrekening en of de jaarrekening voldoet aan de relevante accounting standaarden (IFAC, 2003). De accountantscontrole wordt ook wel audit genoemd en is een proces dat bestaat uit verschillende fasen. In dit hoofdstuk zullen de verschillende fasen van de accountantscontrole worden besproken en komen de mogelijke verklaringen van accountants aan bod.

3.1 Het audit proces

Een audit bestaat uit meerdere fasen. De eerste fase is het plannen van de audit, waarbij een strategie en een plan wordt ontwikkeld voor het uitvoeren van de controleopdracht (ISA, 2009). Om een strategie te ontwikkelen voor de accountantscontrole dient de accountant allereerst de kenmerken te bepalen van de controleopdracht. Deze kenmerken bepalen het toepassingsgebied van de audit. Bovendien dient de accountant de verslaggevingsdoelen in kaart te brengen, zodat de timing van de controle en de manier van communiceren kan worden bepaald. Verder moet de accountant rekening houden met factoren die, in het

professionele oordeel van de accountant, een rol spelen in het begeleiden van de inspanningen van het auditteam. Een andere activiteit is het analyseren van de resultaten van de voorlopige opdrachtactiviteiten en relevante kennis die is opgedaan tijdens andere controleopdrachten. Tot slot dient de accountant de aard, timing en de mate van resources te bepalen die nodig zijn om de opdracht uit te kunnen voeren. Nadat de voorgenoemde activiteiten zijn verricht en de strategie is bepaald, wordt het audit plan ontwikkeld. Dit plan bevat een beschrijving van de aard, timing en mate van de geplande risicobeoordeling en geplande toekomstige audit procedures. Voordat de controle van de jaarrekening kan beginnen dient de controlerend accountant procedures te volgen die betrekking hebben op het accepteren van een bedrijf als opdrachtgever en de controleopdracht. Bovendien dient de accountant contact op te nemen met de voormalige accountant die de vorige controleopdrachten heeft uitgevoerd voor het bedrijf (ISA, 2009). Tevens is informatie over de toekomst van belang in de voorbereidende fase. Het is voor accountants namelijk belangrijk om te weten of de verslaggeving kan worden gebaseerd op de going-concern assumptie (AQF, 2009).

De tweede fase in het audit proces is veldwerk. In deze fase verzamelt de accountant bewijsmateriaal. Het bewijs wordt verzameld door het uitvoeren van bepaalde audit

12

gebruikt om het systeem te testen, aangezien de accountant wil kunnen vertrouwen op de controlemaatregelen binnen de onderneming. Bovendien worden de controles ook getest wanneer substantieve procedures alleen niet voldoende zijn om bewijsmateriaal op te leveren. De accountant zal slechts de belangrijkste controles testen die bijdragen aan het vertrouwen in de financiële verslaggeving (Crous e.a, 2012, p. 136). Controles die bijdragen aan een

efficiëntere bedrijfsvoering of betere service naar klanten worden bijvoorbeeld niet

onderzocht, aangezien de accountant slechts geïnteresseerd is in de controles die betrekking hebben op de betrouwbaarheid van de financiële verslaggeving. Wanneer de accountant de interne controlemaatregelen als effectief beschouwd, en dit ook uit de testen naar voren komt, kan de hoeveelheid substantieve testen worden teruggedrongen. Echter, er zal altijd

substantief bewijsmateriaal nodig blijven, zelfs als de controlemaatregelen betrouwbaar worden geacht (PWC, 2013). Ter aanvulling van de controletesten dient de accountant dus substantieve procedures uit te voeren. Tot deze procedures behoren onder andere het fysiek observeren of inspecteren van bezittingen, het onderzoeken van boekingen van transacties en de balans, het verkrijgen van bevestiging van banken, klanten en leveranciers waar de

onderneming zaken mee doet, de elementen van de financiële verslaggeving checken door vergelijking met relevante externe informatie en de verschillen onderzoeken en tot slot het nakijken van berekeningen. Het bewijsmateriaal dat is verkregen door voorgenoemde

procedures dient aan twee eisen te voldoen. Ten eerste dient het bewijsmateriaal voldoende te zijn en ten tweede moet het bewijs geschikt en toepasbaar zijn om in de latere fase een

oordeel te kunnen geven over de getrouwheid van de jaarrekening. Wanneer deze fase vordert zal de accountant de bevindingen kenbaar maken aan het management (OAG, 2009). Het doel van deze communicatie is dat de opdrachtgever mogelijk inzicht kan geven en kan

samenwerken met de accountant om eventuele problemen op te lossen. Aan het einde van deze fase stelt de accountant een audit samenvatting op, waarin de bevindingen, conclusies en aanbevelingen worden genoemd die nodig zijn om een rapport op te stellen.

Rapportering is de laatste fase in het audit proces. Deze fase is eigenlijk de conclusie van het verrichte veldwerk (SDCERS, 2012). De accountant stelt een eerste versie van het audit rapport op van de belangrijkste bevindingen inclusief belangrijke risico’s en

controleproblemen, fraude risico’s of governance problemen die naar voren zijn gekomen tijdens de accountantscontrole. Het rapport dient de doelen van de controle te bevatten, het toepassingsgebied, een beschrijving van de business, een oordeel over de interne

controlemaatregelen, conclusies op basis van de bevindingen en aanbevelingen aan het management met betrekking tot het oplossen van eventuele problemen. Dit rapport zal

13

vervolgens worden beoordeeld in een besloten bijeenkomst, om eventuele fouten in het rapport te bespreken. Aan de hand daarvan zal het rapport worden aangepast en openbaar worden gemaakt voor de belanghebbenden van de onderneming (SDCERS, 2012).

3.2 De accountantsverklaringen

Een accountant kan vier verschillende verklaringen geven omtrent de getrouwheid van de jaarrekening (Arens, 2013, p.71). Eén van deze rapporten is de goedkeurende verklaring. De accountant zal het goedkeuringsoordeel geven indien de verslaggeving compleet is, het bewijsmateriaal dat is verzameld tijdens het veldwerk zowel voldoende als toepasbaar is, de verslaggeving in overeenstemming is met GAAP of een ander geschikt accounting raamwerk en er geen omstandigheden aanwezig zijn die aangepaste bewoording of een toelichtende paragraaf vragen. Wanneer de accountant gelooft dat de jaarrekening de informatie getrouw weerspiegelt, maar het nodig acht om meer informatie te verschaffen wordt de bewoording aangepast of een toelichtende paragraaf toegevoegd aan het goedkeurende rapport. De accountant zal een verklaring met beperking afgeven indien de financiële verslaggeving wel getrouw wordt geacht, maar het toepassingsgebied materieel is beperkt of de financiële verslaggeving niet is opgesteld in overeenstemming met relevante accounting standaarden. Een andere mogelijkheid is een afkeurend oordeel. Het oordeel zal afkeurend luiden indien de accountant concludeert dat de jaarrekening de financiële zaken van een onderneming niet getrouw weergeeft. Tot slot is ook oordeelonthouding mogelijk als audit rapport. De

accountant zal niet in staat zijn om een oordeel te geven indien niet kan worden bepaald of de jaarrekening betrouwbaar is of wanneer de accountant niet onafhankelijk is (Arens, 2013, p.71).

14 4. De ontwikkeling van verslaggeving

Er is een verschuiving ontstaan in informatiebehoeften door onder andere het ontstaan van de financiële crisis, boekhoudschandalen en toenemende zorg over de sociale en ecologische gevolgen van het bedrijfsleven. Hierdoor is de vraag naar transparantie en niet-financiële informatie toegenomen (Kolk, 2008, p.1). Om aan deze veranderde behoeften te kunnen voldoen is de verslaggeving de afgelopen jaren veel veranderd. In dit hoofdstuk wordt de kritiek op de traditionele verslaggeving en de ontwikkeling van Sustainability Reporting besproken.

4.1 Kritiek op traditionele verslaggeving

De laatste decennia is de relevantie van traditionele verslaggeving ter discussie komen te staan door onder andere veranderingen in de omgeving, bedrijfsvoering en informatie technologie. In het onderzoek van Beattie (2000, pp. 2-3) worden vijf redenen genoemd waardoor het traditionele model niet langer relevant zou zijn. Allereerst wordt de going-concern assumptie onderschat in dit model door strategische allianties die worden gevormd op de korte termijn. Dit is een samenwerkingsverband tussen ondernemingen, waarbij voor beide organisaties een strategisch voordeel te behalen is. Hierdoor zijn bedrijven niet langer stabiele groeperingen van productiefactoren. Ten tweede zou de traditionele rapportering de ware aard van moderne informatiestromen niet weerspiegelen, aangezien deze verslaggevingsvorm niet bekend is met de modernere informatie. Ten derde is de hoge mate van informatiegroepering niet langer nodig, omdat grote hoeveelheden informatie goedkoop en betrouwbaar kunnen worden verkregen. Bovendien speelt de software een belangrijke rol in het zoeken en analyseren van informatie, waardoor informatie overbelasting minder vaak voorkomt. Een ander argument is dat het traditionele model niet langer consistent is met de flexibiliteit die bedrijven nodig hebben om te overleven en voor succes. Aangezien de snelheid van

veranderingen toeneemt, kan historische informatie steeds minder gebruikt worden om

voorspellingen te maken over de toekomst. Hierdoor is de behoefte aan meer vooruitkijkende, strategische informatie ontstaan. Tot slot is de traditionele verslaggeving enkel gebaseerd op financiële informatie en wordt daarom als incompleet beschouwd, omdat niet-financiële informatie geaccepteerd is als een bruikbare indicator van bedrijfssucces.

Niet alleen Beattie, maar ook Maines (2002, pp. 353-354) beschrijft de kritiek op het traditionele model. Hij stelt dat financiële waarderingen niet langer relevant zijn, door

veranderingen in bedrijfsmodellen die de economische situatie weerspiegelen. Daarnaast heeft hij twijfels over de aard van financiële informatie, aangezien deze informatie enkel het

15

verleden weerspiegelt en weinig inzicht biedt in de toekomstige prestaties van

ondernemingen. Bovendien stelt Maines (2002, p. 360) dat niet-financiële informatie ook de waarde van financiële informatie kan vergroten, omdat er een relatie bestaat tussen deze vormen van informatie. Er is dus kritiek op het traditionele verslaggevingsmodel. Als reactie op de veranderde informatiebehoeften en de toenemende kritiek is de verslaggeving de laatste jaren uitgebreid. Deze uitbreiding wordt in de volgende paragraaf besproken.

4.2 Sustainability Reporting

In de jaren ’80 en ‘90 werd een link gelegd tussen ecologische en sociale problemen in het bedrijfsleven (GRI, 2012). De zoektocht begon naar een rapporteringsmodel, waarbij

economische, ecologische en sociale aspecten van de bedrijfsvoering zouden worden belicht. Als reactie op grootschalige milieurampen, politieke discussies en internationale rapporten over de omgeving werd een nieuwe generatie NGOs ontwikkeld. Deze ontwikkeling bracht transparantie en ethiek in de discussie. Er kwam behoefte aan lokale, regionale en

internationale allianties om problemen op te lossen en de klanten oefende steeds meer druk uit om verandering te realiseren. In deze fase ontstond een verschuiving in waarderingen.

Financiële waarderingen waren niet langer voldoende, aangezien belanghebbenden nu ook geïnteresseerd waren in de impact van het bedrijfsleven. Bovendien veranderde de behoeften van klanten en kwaliteitscontrole en labelen werd steeds belangrijker, om klanten inzicht te geven in de kwaliteit en ecologische aspecten.

Sinds de publicatie van het eerste ecologische rapport in 1989 is het aantal bedrijven dat informatie publiceert met betrekking tot het milieu, sociale en duurzaamheid procedures en de impacts van deze procedures toegenomen (Kolk, 2004, p. 51). Uit het onderzoek van Kolk (2004, pp. 52-53) volgt dat het gebruik van Sustainability Reporting de laatste jaren is gegroeid, maar dat er verschillen te zien zijn tussen landen wat betreft de ontwikkeling. In de jaren 1993-2002 tonen Engeland, Finland en Nederland hogere groeipercentages. In

tegenstelling tot deze landen, is er bij Duitsland, Noorwegen en Amerika sprake van

schommelingen door de jaren heen, maar de percentages zijn wel hoger dan het gemiddelde. Landen als Australië, België en Frankrijk zijn echter veel minder actief in het publiceren van Sustainability rapporten.

Een nieuwe fase van Sustainability Reporting begint in het jaar 2000 (GRI, 2012). In deze fase wordt het steeds meer duidelijk dat de problemen zich verspreiden over de hele wereld en dat alle bedrijven, ongeacht de grootte of het soort bedrijf, betrokken dienen te worden bij het oplossen van deze problemen. Governance, het proces van besluitvorming,

16

speelt nu ook een belangrijke rol. Bedrijven worden geacht globaal te denken en lokaal te handelen. Ook het internet maakt een groei door en wordt steeds sneller en gemakkelijker in gebruik. Hierdoor wordt de informatie met betrekking tot positieve en negatieve gevolgen van het bedrijfsleven sneller verspreid en dit kan mogelijk tot reputatieverlies leiden. Daardoor komt er nog meer druk op de verantwoordingsrol van bedrijven en meer behoefte aan Sustainability Reporting. Bovendien worden in deze periode nieuwe producten en services gelanceerd, waarbij sociale en ecologische aspecten een belangrijke rol spelen. Voorbeelden van dergelijke producten zijn hybride auto’s, energiebesparende lampen, organische voeding en schone energie. Bedrijven dienen steeds meer open te zijn over hun activiteiten en

bedrijfsvoering om aan de informatiebehoeften te kunnen voldoen.

Inmiddels heeft de GRI (2013a) de vierde generatie rapporteringsrichtlijnen opgesteld voor deze nieuwe vorm van verslaggeving om bedrijven aan te moedigen deze

rapporteringsvorm te gebruiken. Het doel hiervan is het verschaffen van een raamwerk om Sustainability rapporten op te stellen voor ondernemingen, onafhankelijk van de grootte, sector of locatie van de organisatie. Er worden verschillende stappen genoemd om een Sustainability rapport op te stellen aan de hand van de richtlijnen. Allereerst dient er een overzicht te worden gemaakt van de belangrijkste zaken met betrekking tot het bedrijf.

Daarna dient het bedrijf één van de twee rapporteringsopties te kiezen. Deze opties worden in de volgende alinea toegelicht. Vervolgens dienen de voorbereidingen te worden getroffen voor de publicatie van de algemene en specifieke standaard publicaties. Tot slot wordt het Sustainability rapport opgesteld. Onderstaand schema geeft de opeenvolgende stappen weer voor het opstellen van een Sustainability rapport op basis van de richtlijnen.

Schema 1: Stappenplan voor het opstellen van een Sustainability Rapport

Stap 1 Overzicht opstellen Stap 2 Optie kiezen Stap 3 Voorbereiden algemene standaard publicaties Stap 4 Voorbereiden specifieke standaard publicaties Stap 5 Opstellen Sustainability Rapport

17

De richtlijnen geven twee mogelijkheden om een dergelijk rapport op te stellen dat in overeenstemming is met de richtlijnen (GRI, 2013a). Beide opties rapporteren over de onderwerpen strategie en analyse, organisatieprofiel, materiële aspecten en grenzen,

betrokkenheid belanghebbenden, rapporteringsprofiel, besluitvorming, ethiek en integriteit. De eerste optie is de Core optie. Hierbij komen de essentiële elementen van het rapport aan bod en wordt de achtergrond geschetst waartegen de onderneming de economische,

ecologische en sociale impact afweegt. De andere optie is de Comprehensive optie. Deze optie is gelijk aan de vorige optie, maar daarnaast worden er ook additionele richtlijnen gebruikt voor de strategie en analyse, besluitvorming, ethiek en integriteit. Bovendien dient de onderneming bij deze optie meer extensief over de prestaties te rapporteren naar belanghebbenden. Een organisatie dient de optie te kiezen die het beste bij de

rapporteringsbehoefte van het bedrijf past, maar ook bij de informatiebehoefte van de belanghebbenden. In de onderstaande tabel worden de belangrijkste kenmerken van beide opties samengevat.

Kenmerken Core optie Comprehensive optie

Doel Achtergrond schetsen Voldoen aan

informatiebehoeften

Onderwerpen Strategie en analyse,

organisatieprofiel, materiële aspecten en grenzen, betrokkenheid belanghebbenden, rapporteringsprofiel, besluitvorming, ethiek en integriteit Strategie en analyse, organisatieprofiel, materiële aspecten en grenzen, betrokkenheid belanghebbenden, rapporteringsprofiel, besluitvorming, ethiek en integriteit

Elementen Essentiële elementen Essentiële en additionele

elementen

Richtlijnen Standaard richtlijnen Standaard en additionele

richtlijnen

Rapportering Beknopt Uitgebreid

18

De inhoud van het rapport wordt bepaald door een aantal principes (GRI, 2013a). Het eerste principe is belanghebbenden identificatie. Hierbij dient de organisatie alle

belanghebbenden van de onderneming in kaart te brengen en de manier waarop de organisatie reageert op hun verwachtingen en belangen. De verwachtingen en belangen zijn namelijk een van de belangrijkste punten bij de besluitvorming met betrekking tot het opstellen van het rapport. Het tweede principe is duurzaamheid context, wat inhoudt dat het rapport de prestaties van een onderneming in de bredere context van duurzaamheid dient te plaatsen. Informatie over de bedrijfsvoering en prestaties dienen in context te worden geplaatst. Bij Sustainability Reporting draait het om hoe een bedrijf bijdraagt aan de toekomst door middel van verbeteringen van economisch, ecologisch en sociale ontwikkelingen en trends op een lokaal, regionaal en internationaal niveau. Het is daarom van belang dat de prestaties in de duurzaamheid context worden geplaatst. Hieronder valt bijvoorbeeld het discussiëren van de prestaties van een bedrijf en de bedrijfsvoering in de context van de tekortkomingen en vraag naar ecologische of sociale resources op sector, lokaal, regionaal of zelfs internationaal niveau. Een ander principe is materialiteit. Dit houdt in dat het rapport significante economische, ecologische en sociale impacts dient te weerspiegelen en het

besluitvormingsproces van belanghebbenden beïnvloedt. Bedrijven worden geconfronteerd met een grote hoeveelheid informatie waarover zij zouden kunnen rapporteren. Het is de taak om uit al deze informatie de relevante onderwerpen te selecteren die als belangrijk kunnen worden beschouwd met betrekking tot het weerspiegelen van de economische, ecologische en sociale impacts van de bedrijfsvoering of het beïnvloeden van de beslissingen van

belanghebbenden. Materialiteit kan dus worden gezien als het niveau waarvoor aspecten interessant zijn om erover te rapporteren. Het laatste principe is compleetheid, wat inhoudt dat het rapport voldoende informatie dient te bevatten over de effecten van de bedrijfsvoering en dat belanghebbenden voldoende inzicht krijgen in de prestaties van het bedrijf. De principes worden samengevat in de tabel op de volgende pagina.

19

Principes Beschrijving

Belanghebbenden identificatie Alle belanghebbenden van de onderneming identificeren

Duurzaamheid context Prestaties in context van duurzaamheid

plaatsen

Materialiteit Relevante en interessante onderwerpen

selecteren

Compleetheid Voldoende inzicht verschaffen in de

prestaties Tabel 2: Principes Sustainability Reporting

4.3 Internationale trends

In de publicatie Sustainability reporting policies worldwide van de GRI (2013b) wordt een aantal recente internationale trends besproken. Allereerst is er wereldwijd een toename zichtbaar in de regulering van verslaggeving. Er bestaat een relatie tussen verplichte en vrijwillige rapportering, aangezien een toename van de een leidt tot een toename van de ander. Verplichte rapportering wordt aangevuld door vrijwillige rapportering. Vaak wordt beweerd dat de vrijwillige publicatie zelfs als verplicht kan worden beschouwd, door de toenemende druk op de verantwoordingspositie van bedrijven.

Een tweede trend is dat het beleid steeds meer wordt gebaseerd op de

rapporteringsbenadering. Vrijwillige en verplichte Sustainability rapportering zijn niet langer twee verschillende opties, maar worden steeds vaker in combinatie gebruikt. De

rapporteringsbenadering is gebaseerd op minimale verplichtingen en er wordt niet

voorgeschreven hoe een bedrijf zou moeten rapporteren. Hierdoor hebben bedrijven meer vrijheid om hun eigen manier van rapporteren te ontwikkelen.

Een andere trend is de ontwikkeling, groei en harmonisatie van

verslaggevingsraamwerken. Steeds meer nationale regels zijn gebaseerd op internationale verslaggevingsraamwerken, waardoor de grenzen tussen landen vervagen met betrekking tot de rapportering en de verslaggeving tussen landen is daardoor beter te vergelijken. Bovendien neemt de efficiëntie en de effectiviteit ook toe door internationale raamwerken. Naast de internationale raamwerken, zijn de nationale richtlijnen ook in ontwikkeling als reactie op de toenemende behoefte aan verantwoording en transparantie. Dit houdt in dat sommige landen hun eigen nationale raamwerk ontwikkelen, wat vaak aansluit bij de internationaal

20

standaarden elkaar overlappen of in strijd zijn met elkaar. Om dit tegen te gaan probeert de GRI de samenhang te vergroten en de raamwerken zoveel mogelijk te harmoniseren. De vierde trend heeft betrekking op de ontwikkeling in organisaties die rapporteren. Momenteel ligt de focus op grote bedrijven, aangezien zij de grootste ecologische impact hebben. De standaarden en principes zijn dus ontwikkeld voor de grote bedrijven, maar tegenwoordig is er ook een toename te zien in de vrijwillige rapportering van kleinere bedrijven. Sustainability Reporting zou de positie van deze bedrijven in de markt versterken. Staatsbedrijven worden ook geacht om transparant te zijn en verantwoording af te leggen, daardoor zijn er in sommige landen ook regels ontwikkeld met betrekking tot de rapportering van dit type bedrijven.

Het verzoek van de Verenigde Naties dat de overheid Sustainability rapportering moet stimuleren is een andere ontwikkeling. De focus zal komen te liggen op de bewustwording van de impacts van het bedrijfsleven en de behoefte aan de ontwikkeling van nieuwe rapporteringsregels, internationale samenwerking en steun voor de ontwikkeling van het Sustainability rapport. De overheid speelt dus een belangrijke rol in het stimuleren van deze verslaggevingsmethode.

Een andere trend richt zich op de uitgebreidere verslaggeving. Door onder andere het ontstaan van de financiële crisis en schandalen in de bankensector werd duidelijk dat de huidige rapporteringsvorm niet langer volstaat en dat Sustainability rapportering verder dient te worden ontwikkeld. Belanghebbenden hebben behoefte aan meer informatie dan enkel de financiële rapportering.

Tot slot worden de uitdagingen van Sustainability rapportering besproken. Er dient een afweging te worden gemaakt tussen de regels en standaarden die worden ontwikkeld en het geven van enige vrijheid aan bedrijven met betrekking tot de manier waarop zij rapporteren. Veel bedrijven vinden de kosten van deze nieuwe vorm van rapportering niet opwegen tegen de voordelen, en zijn daarom geneigd om te kiezen voor de financiële rapportering. Enerzijds is er sprake van een gebrek aan vertrouwen in de overheid, en anderzijds hebben

belanghebbenden steeds meer behoefte aan transparantie van bedrijven en regelgeving om dit te realiseren. Het is een uitdaging om te zorgen dat het vertrouwen in de overheid toeneemt, zodat bedrijven sneller over zullen stappen op Sustainability Reporting.

Rapportering is dus een dynamisch begrip dat zich continu blijft ontwikkelen. Om de richtlijnen zo goed mogelijk te laten aansluiten bij de ontwikkelingen in het bedrijfsleven dienen de internationale trends en de veranderingen in de omgeving goed in de gaten te worden gehouden.

21 5. Integrated Reporting

Integrated Reporting maakt een koppeling tussen niet-financiële en financiële informatie. Van bedrijven wordt verwacht dat zij verantwoording afleggen over hun maatschappelijke

relevantie en dat zij inzicht verschaffen in de manier waarop zij hun strategie uitvoeren en waarde creëren (NBA, 2013a). In dit hoofdstuk worden niet-financiële informatie, de overeenkomsten en verschillen tussen Integrated Reporting en Sustainability Reporting, de ontwikkeling van Integrated Reporting, de uitdagingen en de voor- en nadelen besproken.

5.1 Niet-financiële informatie

De afgelopen twintig jaar hebben gebruikers van informatie steeds meer behoefte gekregen aan niet-financiële informatie. Belanghebbenden van ondernemingen vragen om meer transparantie en verwachten naast financiële informatie ook gegevens over de ecologische-, sociale- en besluitvormingsprestaties van een bedrijf. De vraag naar niet-financiële informatie is dus groter geworden (Eccles e.a., 2011, pp. 113-114). Deze informatie zou meer inzicht bieden in toekomstige prestaties en de bedrijfswaarde. Bovendien zou de waarde van financiële informatie worden vergroot door het gebruik van niet-financiële informatie (Maines, 2002, p. 360). Echter, het gebruik van deze informatievorm staat ter discussie. Zo blijkt uit het artikel van Maines (2002, p. 357) dat er door onderzoekers wordt getwijfeld of de waarde van niet-financiële informatie volledig kan worden gelinkt aan de bedrijfswaarde en bovendien vragen sommige onderzoekers zich af in hoeverre niet-financiële informatie inzicht zal geven in toekomstige prestaties. Echter, uit het artikel van Maines (2002, p.360) blijkt wel dat het gebruik van deze informatievorm de waarde van financiële informatie versterkt, dankzij de link tussen deze informatievormen.

In een onderzoek door Ittner en Larcker (2003, p. 89) wordt aandacht besteed aan de tekortkomingen van het gebruik van niet-financiële informatie. Zij stellen dat slechts enkele bedrijven voordelen weten te behalen door het gebruik van deze informatievorm en noemen een aantal fouten die bedrijven maken. Ten eerste slagen de meeste bedrijven er niet in om de waarderingen te linken aan de strategie (Ittner & Larcker, 2003, p. 90). Het doel van de niet-financiële waarderingen is mede om vooruitgang te behalen met betrekking tot de strategische doelen. Bedrijven dienen de prestatie gebieden en de drivers te identificeren die het meest bijdragen aan de strategie van de onderneming. Veel bedrijven maken gebruik van de

Balanced Scorecard, een raamwerk waarbij de strategische doelen worden georganiseerd in

vier perspectieven, waaronder financieel, klanten, interne processen en leer en groei (Kaplan & Norton, 2001, p. 90). Echter, Ittner en Larcker (2003, p. 90) bekritiseren dit aangezien deze

22

standaard perspectieven niet aansluiten bij de strategie en de doelen van bedrijven, omdat dit voor ieder bedrijf anders is. In plaats daarvan zouden bedrijven een causaal model dienen te gebruiken, waarin de relatie tussen de niet-financiële informatie drivers van strategisch succes en de resultaten naar voren komt. Bij dit model sluit de waardering van niet-financiële

informatie dus wel aan bij de strategie van het bedrijf.

Een andere fout die bedrijven vaak maken is dat er geen link wordt gemaakt tussen verbeteringen op niet-financiële gebieden en toekomstige financiële resultaten, zelfs als er gebruik wordt gemaakt van een causaal model (Ittner & Larcker, 2003, p. 91). Bedrijven zouden die connectie wel moeten maken, aangezien ze anders aspecten waarderen die niet zoveel invloed hebben op de prestaties omdat ze niet onderzoeken of er een causale relatie bestaat tussen de acties en de resultaten. Het waarderen van niet-financiële informatie heeft dan dus weinig toegevoegde waarde.

Ten derde zouden veel bedrijven de verkeerde prestatietargets zetten (Ittner & Larcker, 2003, p. 93). Het zetten van targets is moeilijk, aangezien het altijd even duurt voordat er vooruitgang optreedt in een prestatiedriver om verbetering te realiseren in de prestatie die hierdoor zou worden beïnvloed. Echter, wanneer bedrijven zouden kunnen schatten wanneer in de niet-financiële prestatie vooruitgang optreedt en voor welke waarde zouden de targets beter kunnen worden ingeschat. Maar veel bedrijven focussen zich liever op de financiële resultaten op de korte termijn, ondanks dat de niet-financiële prestatiewaarderingen kunnen leiden tot een hoger resultaat op de lange termijn.

De laatste fout die in het artikel wordt besproken is dat bedrijven de niet-financiële prestaties onjuist waarderen (Ittner & Larcker, 2003, p. 93-94). Uit het onderzoek blijkt dat de waarderingen bij de meeste bedrijven een gebrek hebben aan geldigheid en betrouwbaarheid, waarmee respectievelijk de mate waarin wordt gemeten wat zou moeten worden gemeten en de mate waarin de waardering aansluit bij de werkelijke prestaties en geen fouten bevatten worden bedoeld. Bovendien maken veel bedrijven de fout om data te verzamelen voordat ze besluiten wat ze willen onderzoeken, waardoor de informatie vaak al zodanig is georganiseerd dat de analyse onmogelijk is. Verder kunnen waarderingen geldigheid en betrouwbaarheid verliezen wanneer de methodes die gebruikt worden voor de waardering van niet-financiële informatie inconsistent zijn in het bedrijf. Bedrijfsunits binnen hetzelfde bedrijven mogen bijvoorbeeld geen verschillende waarderingsmethodes gebruiken voor dezelfde niet-financiële informatie. Tot slot kan het probleem ook liggen in de aard van de informatie die wordt gewaardeerd. Sommige informatie is moeilijk te waarderen, bijvoorbeeld het ontwikkelen van leiderschap of het behouden van relaties met leveranciers.

23

Het gebruik van niet-financiële informatie staat dus ter discussie. Het is belangrijk dat de tekortkomingen met betrekking tot de waardering en het gebruik van deze informatievorm worden betrokken bij de ontwikkeling van Integrated Reporting, zodat deze nieuwe

rapporteringsvorm deze problemen kan voorkomen en niet dezelfde tekortkomingen bevat die in het verleden al naar voren kwamen.

5.2 Integrated Reporting en Sustainability Reporting

In hoofdstuk 4.2 is de ontwikkeling van Sustainability Reporting besproken. Er bestaat een relatie tussen deze vorm van verslaggeving en Integrated Reporting. Deze relatie wordt in de publicatie van de GRI (2013a) toegelicht. Integrated Reporting bouwt voort op de principes van Sustainability Reporting bij het opstellen van een rapport. Bij de ontwikkeling van Integrated Reporting speelt de ontwikkeling van Sustainability Reporting dus een belangrijke rol. Door middel van een geïntegreerd rapport communiceert de organisatie over de strategie, besluitvorming, prestaties en vooruitzichten van het bedrijf. Integrated Reporting is dus geen traditioneel jaarrapport en ook geen combinatie van jaarlijkse financiële verslaggeving en een Sustainability rapport, maar maakt wel connecties met andere rapporten.

Er zijn zowel overeenkomsten als verschillen te onderscheiden tussen Integrated Reporting en Sustainability Reporting (GRI, 2013a). Beide vormen van rapportering willen voldoen aan de hogere informatievraag van de gebruikers van de jaarrekening en leiden tot meer transparantie. Daarnaast wordt bij beide rapporteringsmethodes aandacht besteed aan duurzaamheid, de impact van de duurzaamheidstrends, de risico’s en mogelijkheden met betrekking tot de lange termijn vooruitzichten van bedrijven. Bovendien speelt Sustainability Reporting, net als Integrated Reporting, een belangrijke rol in het proces van Integrated Thinking doordat Sustainability Reporting inzicht biedt in de materiële aspecten, strategische doelen en het vermogen om deze doelen te behalen en waarde te creëren.

Naast de overeenkomsten zijn er ook verschillen tussen Integrated Reporting en Sustainability Reporting (GRI, 2013a). Het eerste verschil heeft betrekking op het doel van de methodes. Het doel van Sustainability Reporting is een onderneming assisteren bij het stellen van doelen, prestatiewaardering en verandering naar een duurzame economie wereldwijd. Daarentegen beoogt Integrated Reporting een geïntegreerde representatie te geven van de belangrijkste factoren die een materiële invloed hebben op de waarde creatie van bedrijven. Integrated Reporting maakt hierbij een koppeling tussen financiële en niet-financiële informatie en dit is het volgende verschil. Integrated Reporting richt zich namelijk ook op financiële informatie en de koppeling tussen beide informatievormen, terwijl Sustainability

24

Reporting meer is gericht op de niet-financiële prestaties. Een ander verschil heeft betrekking op de richtlijnen. Integrated Reporting wordt toegepast op basis van de richtlijnen

voorgeschreven door de IIRC, terwijl de richtlijnen van Sustainability Reporting worden ontwikkeld door de GRI. Hieronder worden de overeenkomsten en verschillen tussen Integrated Reporting en Sustainability Reporting in een tabel weergegeven.

Integrated Reporting Sustainability Reporting

Overeenkomsten - Willen voldoen aan hogere informatievraag

- Meer transparantie

- Aandacht aan duurzaamheid, de impact van de duurzaamheidstrends en de risico’s en mogelijkheden - Rol in het proces van Integrated Thinking

Verschillen Doel: geïntegreerde

representatie van belangrijkste factoren

Doel: realiseren van een duurzame economie wereldwijd

Informatie: niet-financiële informatie en financiële informatie (koppeling)

Informatie: meer gericht op niet-financiële informatie

Richtlijnen: IIRC Richtlijnen: GRI

Tabel 3: Overeenkomsten en verschillen tussen Integrated Reporting en Sustainability Reporting

5.3 De ontwikkeling van Integrated Reporting

De ontwikkeling van Integrated Reporting is een proces (NBA, 2013a). Door de verandering in informatiebehoeften zal de verslaggeving de komende jaren steeds meer geïntegreerd worden. Aan Integrated Reporting gaat een process van Integrated Thinking en Integrated Processing vooraf. Hierbij worden duurzaamheids-, milieu-, sociale, en

besluitvormingsaspecten meegenomen in de algehele strategie en het besluitvormingsproces van de onderneming. Bedrijven zullen dus eerst geïntegreerd moeten denken, wat inhoudt dat ondernemingen de link tussen de verschillende aspecten van de bedrijfsvoering dienen te begrijpen. De onderneming dient te analyseren hoe de waarde wordt gecreëerd door het bedrijf en wat de invloed daarvan is op de verschillende activiteiten van de bedrijfsvoering. Ondernemingen dienen dus een geïntegreerde strategie toe te passen voordat erover kan

25

worden gerapporteerd.

Om de ontwikkeling en toepassing van Integrated Reporting te versnellen, heeft de IIRC (2013) het International Integrated Reporting Framework gepubliceerd. Momenteel wordt met dit raamwerk geëxperimenteerd. Er zijn zeven principes die volgens dit raamwerk gebruikt dienen te worden bij het opstellen van een Integrated rapport. Het eerste principe is strategische focus en toekomstige oriëntatie. Dit houdt in dat het rapport inzicht dient te verschaffen in de strategie van de organisatie en hoe die strategie verband houdt met de creatie van waarde op de korte, midden en lange termijn. Met een strategische focus wordt bedoeld dat het bedrijf inzicht geeft in hoe het kapitaal gebruikt wordt om de strategische doelen te behalen en waarde te creëren.

Het tweede principe is de connectiviteit van informatie, wat inhoudt dat het bedrijf het gehele plaatje moet laten zien van de combinatie, relatie en afhankelijkheid tussen de factoren die het vermogen van de organisatie om waarde te creëren beïnvloeden. De dynamische en systematische interactie tussen de activiteiten van de organisatie dient dus als één geheel te worden beschouwd. Integrated Thinking, het proces waarbij bedrijven geïntegreerd moeten denken en de link tussen de verschillende aspecten van de bedrijfsvoering dienen te

begrijpen, is dus hetgeen waar dit principe om draait.

Een ander principe heeft betrekking op de relatie met aandeelhouders. Een

geïntegreerd rapport dient inzicht te verschaffen in de aard en de kwaliteit van de relaties met de belangrijkste aandeelhouders, inclusief hoe en in welke mate de organisatie rekening houdt met de behoeften en belangen van de aandeelhouders. Dit rapport zou de transparantie en de verantwoording versterken, wat van belang is voor het vertrouwen dat aandeelhouders hebben in het bedrijf.

Materialiteit is het volgende principe. Hiermee wordt bedoeld dat het rapport informatie dient te bevatten die een substantiële invloed heeft op het vermogen van de organisatie om waarde te creëren. Hieronder valt het identificeren van relevante aspecten die de creatie van waarde beïnvloeden, het evalueren van het belang van deze aspecten, het organiseren van deze aspecten op basis het belang en het bepalen van informatie die gerapporteerd dient te worden over deze aspecten.

Het vijfde principe is beknoptheid, aangezien een Integrated rapport geacht wordt beknopt te zijn. Gebruikers van informatie mogen niet worden overspoeld met grote hoeveelheden informatie die minder relevant zijn. Dit zou namelijk ten koste gaan van de kwaliteit van de verslaggeving. Daarnaast moet het rapport een logische structuur hebben en duidelijk taalgebruik bevatten.

26

Betrouwbaarheid en compleetheid is het zesde principe, waarmee bedoeld wordt dat het rapport alle materiële aspecten dient te bevatten, zowel positief als negatief, en dat het rapport geen materiële fouten bevat. Er mogen dus geen belangrijke aspecten ontbreken, anders voldoet het rapport niet aan het compleetheid aspect. Daarnaast mag het rapport ook geen fouten bevatten, want dan kan het rapport niet langer betrouwbaar worden geacht en heeft het geen toegevoegde waarde voor de gebruikers van informatie.

Tot slot dient het rapport consistent en vergelijkbaar te zijn. De informatie in het rapport dient zodanig te worden gepresenteerd dat het consistent kan worden geacht met de periode en dat er vergelijking mogelijk is met andere organisaties met betrekking tot het vermogen om waarde te creëren voor bedrijven. De voorgenoemde principes worden in de volgende tabel samengevat.

Principes Beschrijving

Strategische focus en toekomstige oriëntatie Inzicht verschaffen in strategie en waarde creatie in de toekomst

Connectiviteit van informatie Dynamische en systematische interactie tussen de activiteiten

Relatie met aandeelhouders Kwaliteit van de relaties en behoeften / belangen van de aandeelhouders

Materialiteit Informatie met een substantiële invloed

Beknoptheid Beknopte, relevante informatie

Betrouwbaarheid en compleetheid Rapport bevat alle belangrijke aspecten en geen fouten

Consistent en vergelijkbaar Consistent met de periode en vergelijkbaar met andere organisaties

Tabel 4: Principes Integrated Reporting

Het raamwerk noemt niet alleen principes, maar ook de acht verschillende elementen waaruit het rapport dient te bestaan (IIRC, 2013). Het eerste element is een overzicht van de organisatie en de externe omgeving. Hierin wordt beschreven wat een organisatie precies doet en onder welke omstandigheden het bedrijf opereert. Ten tweede dient het

besluitvormingsproces te worden beschreven, waaronder de besluitvormingsstructuur en hoe deze structuur bijdraagt aan het creëren van waarde van de korte tot de lange termijn. Het derde element is het bedrijfsmodel, waarmee het systeem dat input door middel van

27

bedrijfsactiviteiten transformeert in output wordt bedoeld. Bij het volgende element dienen de risico’s en de mogelijkheden voor bedrijven die betrekking hebben op het creëren van waarde en de manier waarop de organisatie hiermee omgaat te worden beschreven. Strategie en resource allocatie is een ander element, waarbij wordt beschreven wat een organisatie wil bereiken en hoe de organisatie dat probeert te realiseren. Vervolgens wordt de prestatie beschreven. Hierbij wordt aandacht geschonken aan de mate waarin de organisatie de strategische doelen heeft bereikt en wat de behaalde resultaten zijn. Bij het zevende element worden de uitdagingen en onzekerheden in kaart gebracht die de organisatie tegenkomt in het uitvoeren van de strategie en de implicaties van de bedrijfsvoering voor de toekomst. Tot slot wordt de basis voor het opstellen en presenteren van het rapport beschreven, waaronder de manier waarop de organisatie bepaalt welke aspecten het rapport dient te bevatten en hoe deze aspecten worden geëvalueerd.

Integrated Reporting is dus een proces. Stap voor stap zal de verslaggeving steeds meer geïntegreerd worden en zullen meer bedrijven deze rapporteringsvorm gaan toepassen. Om de ontwikkeling succesvol te laten verlopen is het belangrijk dat er voldoende onderzoek wordt gedaan naar deze rapporteringsvorm en de effecten ervan en dienen de uitdagingen en de voor- en nadelen in acht worden genomen.

5.4 De uitdagingen

In het artikel van Ittner en Larcker (2003, p. 89) worden veelvoorkomende fouten genoemd met betrekking tot het waarderen van niet-financiële informatie. Het voorkomen van deze fouten kan worden beschouwd als een uitdaging. Bedrijven worden dus geconfronteerd met de uitdagingen om een relevant causaal model te ontwikkelen waarin de relatie tussen de niet-financiële informatie en strategisch succes naar voren komt, het verzamelen van relevante data en deze data omzetten in informatie, het begrijpen van niet-financiële prestatie drivers, een link leggen tussen de resultaten en de acties en vaststellen of de acties hebben geleid tot de gewenste resultaten. Als deze uitdagingen worden overwonnen is het minder

waarschijnlijk dat de fouten die Ittner en Larcker noemen worden herhaald.

Daarnaast noemen Eccles en Saltzman (2011, p. 59) een aantal uitdagingen voor Integrated Reporting. Allereerst dient er een internationaal raamwerk te worden ontwikkeld dat wereldwijd wordt geaccepteerd. Zoals hiervoor al beschreven, wordt met het raamwerk dat is opgesteld door de IIRC momenteel geëxperimenteerd. Het raamwerk zal dus

internationaal toepasbaar moeten zijn, bij verschillende bedrijven en in verschillende landen. Daarnaast is er geen internationale set van geaccepteerde standaarden om niet-financiële

28

informatie te waarderen en daarover te rapporteren. Alleen al het verkrijgen van

niet-financiële informatie is voor veel bedrijven een uitdaging. Doordat er een set van standaarden ontbreekt, is het moeilijk om de prestaties van bedrijven met elkaar te vergelijken. Bovendien zijn er in de praktijk slechts weinig bedrijven die deze rapporteringsmethode gebruiken. Het is dus van belang dat er internationale standaarden worden ontwikkeld voor de waardering en rapportering van niet-financiële informatie.

Een andere uitdaging is het inspelen op veranderingen in de omgeving, de

bedrijfsvoering en informatie technologie (Beattie, 2000, p. 2). Dit zijn dynamische aspecten die continu aan verandering onderhevig zijn. Als gevolg van deze veranderingen kunnen ook de informatiebehoeften veranderen. Het is van belang dat er in het kader van Integrated Reporting wordt ingespeeld op de veranderingen in de omgeving, bedrijfsvoering, informatie technologie en informatiebehoeften, zodat het verslaggevingsmodel aansluit bij de behoeften van de gebruikers en de actuele ontwikkelingen in het bedrijfsleven. Rapportering is dus een dynamisch begrip dat zich continu blijft ontwikkelen en het is daarom van belang dat de veranderingen in het bedrijfsleven in de gaten worden gehouden.

5.5 De voor- en nadelen

Er worden meerdere voordelen genoemd in de publicatie van de IIRC (2011). Integrated Reporting geeft een omvangrijkere verantwoording over de bedrijfsvoering. Hierdoor wordt een analyse gegeven over de lange termijn waarde van het bedrijfsmodel en de

organisatiestrategie. Daarnaast wordt voldaan aan de informatiebehoeften van de belanghebbenden van de onderneming, aangezien zij steeds meer behoefte hebben aan transparantie en niet-financiële informatie. Hierdoor kan het vertrouwen van de

belanghebbenden in het bedrijf toenemen en in accountants en de accountantscontrole. Verder geeft het inzicht in het gebruik van resources en kapitaal van het bedrijf, waardoor de allocatie van resources door het bedrijf uiteindelijk effectiever kan plaatsvinden. Bovendien wordt de impact van de bedrijfsvoering in kaart gebracht en daardoor zullen bedrijven waarschijnlijk meer rekening gaan houden met de ecologische aspecten, wat weer voordeel oplevert voor de toekomstige generatie. Het gebruik van Integrated Reporting levert dus meerdere voordelen op.

Echter, er zijn ook nadelen te onderscheiden. Ten eerste worden er in de praktijk, zoals hiervoor al besproken, nog vaak fouten gemaakt bij het waarderen van niet-financiële

informatie (Ittner & Larcker, 2003, p. 89). Hierdoor kan de waarde van het

29

voorkomen van die fouten wordt overwonnen en dat er een internationaal geaccepteerde set komt van standaarden voor niet-financiële informatie. Bovendien is niet iedereen overtuigd van de kracht van het verslaggevingsmodel (NBA, 2013a). Tegenstanders zijn vooral terughoudend vanwege het feit dat organisaties veel meer informatie publiceren en meer transparant zijn. Dit zou kunnen leiden tot nadelen met betrekking tot de concurrentiepositie, de aansprakelijkheid en de kosten. De voor- en nadelen worden samengevat in de volgende tabel.

Voordelen Nadelen

Omvangrijkere verantwoording  Inzicht in lange termijn waarde

In de praktijk worden vaak fouten gemaakt bij waardering  waarde

verslaggevingsmodel neemt af Voldoen aan informatiebehoeften

belanghebbenden  Vertrouwen in accountants en accountantscontrole kan toenemen

Meer informatie publiceren en meer transparantie  nadelen voor

concurrentiepositie, aansprakelijkheid en kosten

Inzicht in gebruik van resources  effectievere allocatie

Impact bedrijfsvoering  Bedrijven zullen meer rekening houden met ecologische aspecten

30 6. Integrated Reporting en de accountant

Integrated Reporting beïnvloedt zowel het accountantsberoep als de accountantscontrole. In de volgende paragraaf wordt de rol van de accountant in Integrated Reporting besproken en vervolgens wordt aandacht besteed aan het effect van Integrated Reporting op de

accountantscontrole.

6.1 De rol van de accountant in Integrated Reporting

Uit het onderzoek van Cohen (2000, p. 30) blijkt dat accountants, ondanks het belang van niet-financiële informatie, meer gefocust zijn op financiële informatie, aangezien de opleiding en training van accountants meer gericht is op financiële informatie. Bij Integrated Reporting krijgen accountants ook te maken met niet-financiële informatie en daarom is het belangrijk dat er meer aandacht wordt besteed aan deze informatievorm bij het opleiden en trainen van accountants. Hierdoor worden accountants breder opgeleid en dit kan een positief effect hebben op de waarde van het accountantsberoep en het vertrouwen in de accountant. Om Integrated Reporting succesvol te maken, dient de opleiding en training voor accountants dus te worden aangepast.

Ook de NBA (2013a) beschrijft de invloed van Integrated Reporting op het

Accountantsberoep. Deze organisatie stelt dat Integrated Reporting het gehele werkveld van accountants raakt en daarmee de relevantie van het beroep in de toekomst bepaalt. Allereerst speelt de accountant een rol bij de ontwikkeling van deze verslaggevingsmethode. Zoals hiervoor al werd aangegeven dienen bedrijven eerst Integrated Thinking toe te passen, voordat zij deze rapporteringsvorm kunnen gebruiken. De rol van de accountant wordt bepaald door de mate van verankering in de organisatie en de volwassenheid van de organisatie. Hierbij zijn verschillende processtappen te onderscheiden, waaronder bewustwording en

positionering, inrichten, implementeren, borgen van processen en tot slot verantwoording, verslaggeving en assurance. De bijdrage van de accountant kan variëren van een initiërende en adviserende rol in de beginfase, tot een rapporterende, signalerende en certificerende rol in de latere fasen. Door de strategische posities van accountants binnen bedrijven kunnen zij Integrated Thinking stimuleren en bijdragen aan het inbedden van het duurzaamheidconcept in de organisatie. De taak van de accountant zal in het begin dus met name adviserend en ondersteunend zijn en in de latere fasen controlerend en rapporterend.

Echter, er bestaat collusiegevaar met betrekking tot de verschillende taken van de accountant. Indien er geen effectieve functiescheidingen worden gebruikt binnen een bedrijf kan de financiële verslaggeving worden gemanipuleerd, aangezien een accountant dan