Tijdsdocument

AFZETTINGEN WTKG 25 (1), 2004 7

Tijdsdocument

Anton Janse*

HetSloe

Aan de

_voormalige

_{oevers van}het Sloe

_liggen

twee

be-kendefossielenstranden,Ritthem oftewel Rammekensen

de

_onvolprezen

Kaloot. Beidenaan de

zuidelijke

mond

van dit

_{indertijd belangrijke}

vaarwater. Gedurende het dichtslibben_vanhet Sloe

_zijn

er

_gedurende

de

zeventiende-totde

_twintigste

_{eeuw aan}beide

_{zijden inpolderingen}

ge-pleegd,

teneinde het landbouwareaal uittebreiden. De

verbinding

tussenWalcheren_enZuid-Bevelandwerd door

eenveerdienstonderhouden. De

_opkomst

van‘snelle

ver-bindingen’,

door middelvande stoomtrein inNederland, heeftertoe

_geleid

dat in 1871een

spoorwegdam

door het

Sloe werd

_aangelegd,

om

Middelburg

en

Vlissingen

met

dit nieuwe fenomeenmetderestvan het landte verbin-den.

In 1950 is_eengrootdeelvanhet Zuid-Sloe

ingepolderd,

de

_{Quarlespolder, bijna}

500 ha

_{goede landbouwgrond.}

En in 1961 iseen aanvang

gemaakt

met de

inpoldering

van

het

_{zuidelijk gedeelte}

_omhier_een haven-_en

industrie-bied interichten

_(ruim

200

_ha).

In dat zelfde

_jaar

istussen

Walcheren_enNoord-Beveland de Veerse Gatdam

aange-legd,

onderdeel_vande Deltawerken.De

_ondergrond

van

dithele

gebied, geulen,

bankenen weer

opgevulde geulen

bestaatvoor eengrootdeel uit

_omgewerkt

Peistoceenen

Plioceen

_materiaal,

veelalvanmariene oorsprong. Studievandit materiaalis in Nederland pasnade tweede

helft_vande _19eeeuw

op gang

gekomen,

ineerste instan-tienaar

aanleiding

van

boringen

en

uitgravingen.

Van

Benthem

_Jutting

noemt_{nog in} eenvoordracht oude

ver-zamelingen

op,nu

ondergebracht bij

het Zeeuws

Genoot-schap.

Dit waren‘rariteiten kabinetten’envormden geen

grondslag

voor een

systematische

studieaanZeeuwse

fos-sielen. De

_{beschouwingen}

vanBasterenBomme hadden

meer

betrekking

op de recente

_{schelpdiercultuur}

_en de

paalworm.

Wanneer bewustvoorheteerst_{op voomoemde}

strandenfossiel materiaal is verzameld weet ik niet. Uit

overlevering

weetik dat

_{mij overgrootvader}

in de

_tijd

dat

hij

in Nieuw _enSt Joosland

_woonde,

_{‘keutjes’}

Cypraea

moneta,aanhet zuid-ooststrandvanWalcheren heeft

ver-zameld. Niet uit het_oogpuntvan

malacologische

studie,

maar omals fiches te

gebruiken bij

het

_{gezelschapsspel}

‘potten

enbuuren’. Helaas is

mij

niet bekend of

_{hij bij}

zijn

zoektochten ooiteenfraaie Valuta heeftmeegenomen.

Eenrestant

_keutjes

is_{nog steeds}in

mijn

bezit.

Ritthem

Het

_strandje

bezuiden deze

_{plaats, gelegen}

aande

weste-lijke ingang

vanhet Sloeende

_haventoegang

naar

Middel-burg,

via het kanaalvan

Welsinge,

werd

gedomineerd

door

fort

_{Rammekens, gebouwd}

_{op de}

_plek

waareersthet

kas-teel

_Zeeburg

stond. Vanvoorde tweede

_{wereldoorlog zijn}

hieral interessante fossielvondsten bekend. Het strand

_lag

aan een

vrij diepe geul,

die

_{lange tijd}

_aande oostkant door de Kalootwerd

_begrensd.

Na de

afdamming

en

inpoldering

van het Sloewas deergste

stroming

eruit. Een tweetal

opspuitingen

is de reden datwe nog

lange

tijd

aan het

Ritthemse

strandje

fossielen konden vinden. Om de be-reikbaarheidvan

Antwerpen

als

_oorlogshaven

te

forceren,

hebben de

_geallieerden

in1944de kustvanWalcheren op een viertal

plaatsen

stuk

_{gebombardeerd,}

teneinde de Duitse bezetter daarte

verdrijven.

Eénvandeze

plekken

was

nabij

het fort

_Rammekens,

waar een forse

stroom-geul

isontstaan.Alvoorde

_bevrijding

vanhet

_noordelijk

deelvanNederland is de Dienst

_Droogmaking

Walcheren

oppoten gezet,omzosnel

_mogelijk

dit eilandaande greep

vandezee teonttrekken.

Mijn vader,

toenin de bloeivan

zijn leven,

wasna5

_jaar

onderduikenen

hongerlijden onmiddellijk

bereid_omzich

in te zetten om het landvan

zijn

vaderen aande zee te

helpen

ontworstelen. Ditleverde,als

_hij

_voor het week-end thuiskwam, voor

mij spannende

verhalenop. Wel-lichteenonderbewustemotivatieom

mijn

latere

_loopbaan

ook in de

_{waterstaatkundige}

sector tekiezen.

Hetwas eentaai

gevecht

omde

dijken

weerte

dichten,

het Nederlandse materieelwas weg,

kapot

of niet inzet-baar. Het

_{Engelse leger}

heeft veel

_overtollig

materiaalvoor

de invasie in Normandilter

_{beschikking gesteld.}

Het

dich-tenvanalle_gatenheeft pasnade tweede of derde

_poging

succes

gehad.

Het

_dijkgat

Rammekens_washetlaatstaan

debeurt,in februari 1946 is het definitief

_gelukt.

Voor de Het Sloe heeft

_eeuwenlang

de

_{geografische scheiding}

ge-vormdtussen WalcherenenZuid-Beveland. Het

noorde-lijke deel,

uitkomend in het Veerse

_Gat,

de

_scheiding

tus-sen Walcherenen Noord-Beveland,heeftaan het

begin

van onze

jaartelling

deel

_uitgemaakt

van de

Schelde-monding.

Deze

_liep

ten noorden _van Hoedekenskerke

rechtstreeksnaarhet westen, de

_{toenmalige Zwake,}

in de 15e eeuwis metde

_afdamming

en

_inpoldering

hiervan

begonnen.

Het

_gebied

tussen Walcherenen

westelijk

Zeeuws

_Vlaanderen,

_nu de hoofdmond_van de

Wester-schelde,was een

eilandenrijk, gescheiden

door

_ondiepe

getijdenkreken.

De

_{toenmalige Wielingen}

voerde_naarhet

Zwin,de hoofdvaarroutenaar

Brugge.

Naarmate de Wes-terschelde zich als zeearm

ontwikkelde,

verzandde het

Zwin

_{stelselmatig, hetgeen}

het eindevan

Brugge

als

zee-haven inluidde.

In die

_tijd

vormde het Sloe de_toegangtot de havenvande stad

_Middelburg.

Van de

_vijftiende

tot en metde

zeven-tiende

eeuw, wasditeen vande

_{belangrijke koopvaarders}

havens_vande

_zuidelijke

Nederlanden. Eenvande

hoofd-basesvande welbekende VOC. Echter ook hetSloe

on-derging

het lotvanhet

_Zwin,

verzanddenaarmatede Wes-ter-enOosterschelde verder in betekenistoenamen.

AFZETTINGEN WTKG 25_(1), 2004 8

sluiting zijn

vele tienduizenden kubieke meters zand ge-bruikt. Met onderlossers werdop

dieper

water

geplempt,

met

spuitleidingen

werd

_{bij goed}

_tij

zoveel

_mogelijk

in het_gatzelf

_gespoten.

Dit zand heeft

_jarenlang

de fossielen-verzamelaar op dit strand kunnenverwennen.De

_winplaats

in het zuid Sloe

_lag

_ongeveerwaar nu de

Denemarken-weg

eindigt,

enleverde

_{plaatzand, opgewerkt}

uit de Plio-Pleistocene

_lagen

vanhet_zeegat.In 1949 is deze winlocatie

weer

gebruikt

omzandteleveren_voor de

_inpoldering

van

het Zuid Sloe.

_Hierbij

is minder_gemorstenalles is

netjes

meteen meterklei bedekt.

De tweede keer dat

_fossielrijk

zand_ophet Ritthemse strand is

_aangevoerd

_was eind

_jaren

’60. In het kader van

dijk-verhogingen,

voortvloeiende uit het

_Deltaplan

is hiereen

aanzienlijke

hoeveelheid zand_{opgespoten om}de be-staande

_zeedijken

te

_verhogen

enverbreden.

De Kaloot

Inde 19eeeuw wasde

_stroming

inhet

_westelijk

deel_van de Westerschelde

_{hoofdzakelijk kustparallel.}

VoorTerneu-zen

lag

de

Hoge Springer,

ietsten westen de

_Lage

Sprin-geren voorhet

gehucht Hoofdplaat

de

_Hoofdplaat.

Aan de noordkant

_bij

Baarlanden

_{Ellewoutsdijk}

een aantal

pol-dertjes,

door_eenstrand of schor beschermdvande

stroom-geulen.

Voor de mondvanhet Sloe

lag

een

plaat

‘Nat Gat’

genaamd,

laterbekend als

_{Spijkerplaat.}

De Kaloot vormde een_{opwas in de Sloe}

_mond,

dievanstrand

_opliep

naar

_laag

wad _en

_{vervolgens richting dijk}

_{van Zuid Beveland}tot

hoog

wad. De

_{westelijke uitloper}

hiervan strekte zich uit

tot voorde Walchersekust,ruim een uurgaans vanaf de Noordnol. In de tweede helftvande 19eeeuwiser een

meanderontstaan inhet

_{geulenpatroon.}

De Pas van

Ter-neuzenvrat zichdoordein het midden_vande rivier

lig-gende platen

heen in

_{noordwestelijke richting.}

De

toenma-lige Hoge Springer

werd

_opgeruimd

enformeerde zich

weer,nu bewesten de

Hoofdplaat.

De

_Spijkerplaat

ver-groottezich in

_{oostelijke richting}

_endrukte destroom te-gende Borsselese kustaan.Resultaat; de

diepste geul

van

zuid

_Nederland,

_voorde Noordnol -65 meter. Destroom

begon successievelijk

aande Kalootte

knabbelen,

in het

optimum

van de erosiewas dit 15 _{meter per}

_jaar.

Alleen de bovenste 20metervan de

_kust,

bestaand uit zanden

dunne

_kleilagen

braken snel af. De

_geoxideerde

_topvanhet Plioceen,_{ongeveer 20}meter

_diep,

hield veel

_langer

stand. Dit

_plateau

strekt zich

nogsteeds een500 meter ten

zui-denvande Kaloot onder wateruiten

dwingt

de

_diepere

stroom nog steedswestwaarts.Dit is de

zogenaamde

‘Craglaag.’

Ook enkele ‘calamiteuze

_polders’

_bij

El-lewoutsdijk

enBaarlandmoesten aanhetwater worden

prijsgegeven.

In 1956 heeft dittoteenvande_grootst be-kende

_{plaatvallen geleid.}

Het

_{noordoostelijk}

deelvande

Spijkerplaat

verloor

_zijn

stabiliteitenschoof de

_geul

in. De PutvanBorsselewastot-50meter

_verondiept.

In 1959en

1964

_{zijn dergelijke}

fenomenen ookweer waargenomen.

Geschat wordt dat dit

_{verplaatsingen}

van5.000.000 m 3

sediment

_zijn.

Het resultaat kanweer een verse aanvoer van

opgespoelde

fossielen aanhet strand

zijn, aangezien

het

Schelde sediment

_gevuld

ismetfossielen uit de

omgewerk-te

diepere lagen.

Dat dit sediment niet alleen in de

huidige

Scheldeloop aanwezig

is,maarook onderwatnutot ‘het vasteland’behoort,issoms waartenemen,zekerin

borin-gen,maarook

_{bij grotere uitgravingen.}

Veel is er

verza-meld uit het materiaalwat is

opgebracht tijdens

het

uit-baggeren

vande

_huidige

Sloehavens. Ook

bij

het

uitgra-venvan de Buitenhavenvan

Vlissingen

bevatte het zand de bekendefossielinhoud,

getuige

eenmonster in de col-lectievan

mijn

vader,

gedateerd

uit 1933.

Rest

_mij

_nogeencorrectieaante

brengen

in

_mijn

verhaal in

_Afzettingen

21 nr4,

getiteld:

Excursienaarde Kaloot. Hierin wordteen tweetal

dwarsprofielen gepresenteerd,

met

stratigrafische

interpretatie.

De

_dieptelijnen

van de

lagen zijn

lineair

_{doorgetrokken}

naarde

Spijkerplaat (links

op de

afbeelding),

weliswaar

_{geenvolgetrokken lijn.}

Ech-ter tot zeker een

diepte

van ± 20 meter is het

pakket

omgewerkt

enbehoorttotde Westland-formatie.Met dank

aanFrank

Wesselingh

voordeze correctie.

Bronnen

Benthem

_Jutting,

W.S.S.van, 1976.

Malacologische

ver-zamelingen

en

onderzoekingen

in

Zeeland,

Correspon-dentiebladvande Nederlanse

Malacologische

Vere-niging,

No. 170,pp. 530 -535.

Bruin, M.P.,

1959. ViereeuwenSloe.Zeeuws

Tijdschrift,

No. 5. pp. 135-144.

Janse, A.C.,2000. Excursie naar de Kaloot.

_Afzettingen

WTKG21 (4).

Slik,

L.vander & J.Voorwinde,1950. Een

_pleidooi

voor

de

_bestudering

vanfossiele molluskenvande

Wester-schelde.

_{Correspondentieblad}

vande Nederlandse

Ma-lacologische

Vereniging,

No.

_36,

_{pp. 291} -293.

WilderomM.H., 1968. Tussen Afsluitdammenen

Delta-dijken

III,Midden-Zeeland.

Wolters-Noordhoff,1987. Grote

Topografische

Atlasvan

Nederland. 1 : 50.000.

Wolters-Noordhoff,

1990. GroteHistorischeAtlasvan Ne-derland. 1 : 50.000.

*_{Anton Janse, G. van}Voornestraat

165,