Goede kieming van Tilia cordata - zaad vraagt lange behandeling

I bos- en haagplantsoen

Goede kieming van Tilia cordata-zaad vraaj

Zaden van

Tilia cordata

De kleinbladige linde (Tilia cordata 'Mil­ ler') kent een zeer diepe kiemrust, die uit drie verschillende vormen bestaat: I de zaadhuid die om het zaad zit, laat geen water door;

I de vruchtwand (pericarp) is hard; I het embryo is in diepe rust.

De kiemrust veroorzaakt door zaad­ huid en vruchtwand is op te heffen door vochtige, warme condities. Vochtige, koude condities kunnen de embryokiem-rust opheffen. De vruchtwand is eenvou­ dig te verwijderen, waardoor de warmte­ behoefte van het zaad iets afneemt. Van­ wege de behoefte aan de nodige maanden warmte, gevolgd door vele maanden kou lukt het niet zaden uit rijp geoogste vruchten goed te laten kiemen in het voorjaar na de oogst. Dit lukt pas in het tweede jaar na de juiste voorbe­ handeling van het zaad.

Warmtebehandeling

Onderzoek op het Proefstation voor de Boomkwekerij in Boskoop heeft uitge­ wezen dat de warme voorbehandeling bij voorkeur ongeveer zestien weken moet duren. Als de vruchtwand is ver­ wijderd, volstaat een duur van acht we­ ken en soms zelfs nog korter. Een tempe­ ratuur van 20-25°C tijdens de warme fase is optimaal. Bij 15°C is de opheffing van de kiemrust slechter.

De warme voorbehandeling kan in een medium van onbemeste turfmolm en zand plaatsvinden. Eén volumedeel zaad wordt gemengd met drie volumedelen medium. De verhouding van turfmolm en zand is 1:1. Het medium moet goed vochtig zijn. Een te nat medium leidt tot zuurstofgebrek voor het zaad.

Zeker zo gemakkelijk is een voorbe­ handeling zonder medium. De zaden

Om het effect van allerlei behandelingen vast te stellen, is de kieming van de zaden getest op vochtig papier.

worden in luchtdoorlatende plastic zak­ ken opgeslagen, waaraan voldoende wa­ ter is toegevoegd. Het is niet nodig het vochtgehalte van het zaad tijdens de war­ me fase strikt te controleren. Kieming is immers vrijwel onmogelijk vanwege de nog aanwezige embryokiemrust. Een vochtgehalte van 50% tijdens de warme fase is een goede richtlijn. Wekelijks schudden van de zakken zaad zorgt voor een goede verdeling van vocht en zuur­ stof.

Koudebehandeling

Nadat de zaadhuid en eventueel de vruchtwand door een warmteperiode zijn aangetast, is een koudeperiode nodig om het embryo uit rust te halen. Tijdens de koude fase is 3°C een goede tempera­ tuur. Uit ander onderzoek is bekend dat temperaturen tussen 1 en 5°C voldoen.

Tijdens de koude fase kunnen de zaden kiemen nadat de kiemrust is opgeheven. Figuur 1 laat zien dat deze kieming na ongeveer honderd dagen bij 3°C starr. Zaden kiemen na driehonderd dagen bij 3°C nog steeds. Dit wijst erop dat er gro­

te verschillen bestaan in de diepte van kiemrust van de zaden binnen deze par­ tij. Een dergelijke variatie is heel gebrui­ kelijk.

Stoppen van de koudebehandeling na honderd dagen om verdere kieming te voorkomen, heeft als nadeel dat de kiemrust van veel andere zaden nog on­ voldoende is opgeheven. De opkomst na uitzaai valt dan tegen, zeker wanneer de temperatuur in het zaaibed hoger is dan 10°C. Doorgaan met de koudebehande­ ling heeft als nadeel dat steeds meer za­ den kiemen, die gemakkelijk beschadi­ gen tijdens het uitzaaien.

Vocht beperken

Voortijdige kieming tijdens de koudebe­ handeling is te voorkomen door het vochtgehalte van het zaad beperkt te houden. Te droog mag het zaad echter ook niet zijn, omdat de opheffing van de kiemrust dan in gevaar komt. Om het vochtgehalte op de gewenste waarde te brengen en vervolgens goed te controle­ ren, moet de koudebehandeling zonder medium plaatsvinden. Verwijder het

t lange behandeling

Figuur 1

100

"0 100 200 300 400 Tijd bij 3°C in dagen

Kieming van Tilia cordata-zaad bij 3°C na een warme voorbehandeling van zestien weken 20°C zonder me­ dium. De zaden hadden geen gebrek aan vocht. 500 Figuur 2 100 80 60 3 40 20

m i l

De invloed van het vochtgehalte van het zaad op de opheffing van de kiemrust van Tilia cordata. De hele behandeling vond zonder medium plaats. Zaden met een vochtgehalte van 50% zijn eerst zestien weken bij 20°C gezet. Vervolgens zijn de zaden iets gedroogd tot de aangegeven vochtgehalten en 24 weken bij 3°C gezet. Daarna is een kiemtest uitge­ voerd bij I0°C op vochtig papier.

Figuur 3 oo 80 cï 60 5 40 20 I 10°C I 15°C

J I

- Il II H H

De invloed van de duur van de koude voorbehandeling op de opheffing van de kiemrust van Tilia cordata-zaad. De hele behandeling vond zonder medium plaats. Zaden met een vochtgehalte van 50% zijn eerst zestien weken bij 20°C gezet. Vervolgens zijn de zaden gedroogd tot 40% vocht en over de aangegeven tijdsduren bij 3°C gezet. Daarna is een kiemtest uitgevoerd bij 10 en 15°C op vochtig papier.

dium door het in een zeef onder stro­ mend water uit te spoelen.

De beste opheffing van de kiemrust vindt plaats als het vochtgehalte van het zaad 40-44% bedraagt (figuur 2). Zaden met dit vochtgehalte geven geen voortij­ dige kieming. Vóór de start van de kou­ debehandeling moet het zaad daarom worden gedroogd van ongeveer 50% vocht naar ongeveer 40%. De tempera­ tuur tijdens het drogen mag niet hoger zijn dan 20°C. Afhankelijk van de om­ standigheden tijdens het drogen, is deze afname in het vochtgehalte binnen een dag te realiseren.

De koudebehandeling moet bij voor­ keur ongeveer 24 weken duren. De hier gebruikte partij met een vitaliteit van 77% gaf ongeveer 70% kieming bij 10°C en 60% bij 15°C (figuur 3). Deze kieming was na 20-25 dagen bereikt. Verdere verlenging van de koudebehan­ deling gaf geen toename in de kieming.

De beste zaaitijd voor Tilia cordata is begin april. Afdekken van de zaaibed-den, bijvoorbeeld met schermgaas of stro, kan schade door nachtvorst voor­ komen. Bovendien blijft het zaai bed

vochtiger en loopt de temperatuur min­ der sterk op bij sterke instraling.

Verwijder de bescherming kort nadat de zaailingen boven de grond komen. Te laat zaaien geeft vaak een teleurstellende opkomst, omdat de zaden bij temperatu­ ren van 20°C of hoger slecht kiemen.

Uitgaande van een zaaidatum begin april, moet de warme voorbehandeling

TIPS

worden gestart in juni van het jaar voor­ afgaand aan uitzaai. In oktober gaan de zaden over van de warme voorbehande­ ling naar de koude voorbehandeling. •

R. Derkx _{Dr ir M. (Rial P.M. Derkx is}

wetenschappelijk onderzoeker bij het Boomteeltpraktijkonderzoek in Bos­ koop, telefoon (0172) 21 97 61.

I Voor een goede opheffing van de kiemrust hebben zaden van Tilia cor­ data een voorbehandeling van hoge en vervolgens lage temperaturen nodig.

I De hele behandeling vóór uitzaai kan zonder medium gebeuren. I Laat de warme fase bij voorkeur zestien weken duren bij een tempera­ tuur van 20-25°C en een vochtgehalte van het zaad van 50-55%.

I Droog voor de koude fase het zaad tot een vochtpercentage van onge­ veer 40% om voortijdige kieming te voorkomen.

I Hou voor de koude fase een temperatuur aan van ongeveer 3°C en een duur van 24 weken. Het ideale vochtgehalte van het zaad is 40-44%. I Start, om begin april te kunnen zaaien, de warme voorbehandeling in juni en de koude voorbehandeling in oktober.

I Bewaar tot aan de start van de behandeling in juni de zaden met een vochtgehalte van 10-12% bij een temperatuur net onder 0°C.