Een vreemde vogel uit het Eoceen van het Bekken van Parijs

AFZETTINGEN WTKG 32(2),2011 34

Een

vreemde

_vogel

uit het Eoceen

van

het Bekken

van

_Parijs

Eddy Spijkerman

*

Inleiding

Naeen

uilgebreide

discussieen eenzoektochtop internet kwamertoch een

mogelijke detenninatierichting

boven water,

namelijk

botten_{van een}

_vogel,

De botten

_zijn,

nel als dievan

vogels,

hol

_{(afb. 3),}

maar dit kan ook het

ge-volg zijn

vanhel

_{fossilisalieproces.}

Gezien de_groottevande botten werder

gedacht

aande

loop-vogel

Gastornis_parisiensis

_Hebert,

1855. Deze

_vogel

koneen

maximale

_hoogte

bereikenvan ruimtweemeter

(afb. 5).

Toen deze_stapeenmaal_was

genomenmoester

literatuuronder-zoek worden

_uitgevoerd

_omtoteen

goed

onderbouwde

de-terminatie_vande bottentekomen.

Historisch onderzoek naarGastornis

De

_{natuurkundige}

Gaston Planté vond heteerstemateriaal in Meudon

_(Ypresien,

Bekkenvan

Parijs. Frankrijk).

Dit mate-riaal is in 1855 beschreven doorIlébertonder denaam

Gas-tornisparisiensis. Helaas werd helmateriaal niet

afgcbeeld.

Lemoine heeft materiaal uit

_{Cemay-les-Reims (Ypresien,}

Bekken van

Parijs, Frankrijk)

bestudeerdenin 1881

ge-publiceerd. Hij

heeft het zelfs

_aangedurfd

om een

recon-structievande

vogel

temaken

_(zie

afb.

_6).

De

_{interpretatie}

van Lemoinevanhet beschikbare

materi-aal is echter niet foutloos

_gebeurd,

_zois _ermateriaal_van onder andere

_reptielen

envissen door hem

_toegekend

aan

Gastornis

_(Martin,

_{1992) (zie}

alb.7).Van de reconstructie

vanLemoine is dus

_vrijwel

niets

overgebleven.

In mei 2010wasikvoor eencongres in het natuurhistorisch

museumin

Parijs

enkon ik

mijn

materiaal

_vergelijken

met

hun materiaal uit de collectievanLemoinc. Deze

vergelij-king gaf

helaas

geenuitsluitselvoor een

goede

determinatie van

mijn

materiaal.

Gezien het

_{fragmentarische}

karaktervanhet materiaalvan

Gastornis dattevens onvoldoende is beschreven heeft dit

geresulteerd

ineenindrukwekkende

lijst

met

synoniemen.

Eeneerste

noodzakelijke

revisie is reeds

_uitgevoerd

(Au-dors, 1992),

maar erisnogvoldoende werkaantedoen.

In tabel 1 op

pagina

37staat_eenoverzicht van

Europese

voorkomensvanGastornis.

Tijdens

het determinerenvan

mijn

collectievande

vind-plaats bij Pourcy (Ypresien,

Bekken_van

_{Parijs, Frankrijk)}

blevener een tweetal bottenover

(atb.

1,2en3)waai van

op datmomentniet

duidelijk

wasvanwelk dierze

afkom-stig

waren.

In

_januari

2009

_ging

_{ik op bezoek}

_{bij Freddy}

van Nieulan-de_om

_mijn

collectie molluskenvan

Pourcy goed

opnaam

tclaten

_brengen.

Na

_gedane

zaken werd ik in

_zijn

omvang-rijke

collectie

_rondgeleid.

In éénvan

zijn

lades

_lag

eenbot

(afb.

4)uit Cuis

(Ypresien,

Bekken_van

_{Parijs, Frankrijk)}

dat heel sterk

_lijkt

_op

_mijn

botvan

afbeelding

2. Dit bot werd

_{allervriendelijkst}

_{in bruikleen gegeven}omdeze

na-dertebestuderen, later is dit botaan

mij gedoneerd,

om-dat hel beter in

_mijn

collectie_zou passen.

1 Eerste onbekend bot uitPourcy (collectie Spijkerman),

2 Tweede onbekend bot uitPourcy (collectie Spijkerman). 3 Distale (=zij)aanzicht van hetbotvan_afbeelding2. 4 Derde onbekend bot uit Cuis (collectieVan Nieulande).

5 Silhouetten vandiverse fossieleenrecente loopvogels (uitWitmer etal., 1991, fig.11),

In het Eoceenvan de VS komen

_{vergelijkbare}

fossielen

voordie

_zijn

beschreven onderhet

_{geslacht Diatryma Cope,}

1876.

_{Volgens Mlikovsky (1995)}

is

_{Diatryma (Ypresien}

-Lutetien)

eenandere

geslacht

dan GastornisHébcrt, 1855

(Thanelien

-

Ypresien),

_maar Buffetaut

(1997, 2008)

ziet

Diatryma

als_een

_{junior synoniem}

_vanGastornis.

Tijdens

het Paleoceenwas er een

landbmg aanwezig

tus-sen

Europa

enNoord-Amerika

_(West

etal., 1977 &

_1978).

Primitieve

_{paarden migreerden}

vanuit

_Europa

_naar Noord-Amerika

_(Hooker,

_1994),

het is zeer

goed

mogelijk

dat

ze werden

gevolgd

doorroofdieren,zoals Gastornis

_(zie

verderop

in dit

_verhaal).

Gastornisis in

_{mijn opinie}

gedu-rende het Thanetien in

_Europa

ontstaan envia deze

land-brug tijdens

het

_Ypresien

_naai'Noord-Amerika

_gemigreerd

entotslot zowel in

_Europa

als in Noord-Amerika in het Lu-tetien

_{uitgestorven.}

Om deze redenen denkik,netals

Buf-fetaut,

dat

_Diatryma

_een

_{junior synoniem}

is_vanGastornis.

Een _grootvoordeelvanhet Amerikaanse materiaal is dat

erveel meervan is

gevonden,

inclusief

redelijk

comple-te skeletten,enhet materiaal beter is beschreven

(Andors,

1991enMatthewetal.,

1917), waarbij

meteeneennieuwe

reconstructie is

_{gemaakt (zie}

afb.

_8).

Determinatievanhet materiaal

Na deze

_{uitgebreide speurtocht}

in de literatuur is het

mo-gelijk

om een

goede

determinatieaan de onbekende

bot-ten te

hangen.

7 Van dedoor Lemoine _{gedetermineerde}botten_(links) bleef

narevisie maar eenbeperktaantal bottenover(rechts) (uit

Martin, 1992,fig. 12). 6 Lemoine'sreconstructie_vanGastornis(uit Buffetaut, 1997, fig, 1).

8 Reconstructie van uit de VS(uitMatthewetal., 1917, fig. 1).

AFZETTINGEN WTKG 32(2), 2011 36

Heteerstebot

_(zie

afb.

_1,

_pag.

₃₄₎

heeft vanaf de onderkant

gezien enigszins

een

robuuste, rechthoekige

vormdie doet

deukenaan een

gedeelte

van eenrib

(zie

alb.

_9).

Detweeandere botten

_(zie

afb. 2en4,pag.

34) lijken

heel sterk op een

proximale

uiteindevan eenrechter huinerus

(opperannbeen) (zie

afb. 10).Dit uiteinde zit

_{bij zoogdieren}

in de

_richting

_vanhel schouderblad. De huinerus die Martin afbeeldt is echter kleiner dan

_mijn

twee

exemplaren,

moge-lijk

is

_zijn

huinerus

afkomstig

van een

juveniel exemplaar.

Leefwijze

van Gastornis

Van Gastornis

_zijn

ook

_complete

schedels

_{gereconstrueerd}

(zie

afb.

11),

waarmeehet

mogelijk

moet

zijn

omhun dieet

enhun

uiterlijke

kenmerkente reconstrueren.

Na

_bestudering

vande onder-enbovenkaakvanGastornis,

in

_vergelijking

metdievanrecente

vogels (Witmer

et

al.,

1991),is het

_{waarschijnlijk}

dat Gastornis een_grote

bijt-kracht in

_zijn

kaken

_had,

deze kaken

_{zijn goed}

bruikbaar

omop

zoogdieren

te

_{jagen (zie}

afb.

_13).

De

volgende

stapis het makenvan eenreconstructie van

het

_uiterlijk

vanhet dier.

Vogels

hebben

_natuurlijk

veren,

loopvogels

hebben deze verenechter nietmeer

nodig

om

te

vliegen

en

ontwikkelden,

net alsrecente

loopvogels,

haai-achtige

veren.Deze

_{zijn mogelijk}

als fossiel terugge-vonden in het onder Eoceen vanNoord-Amerika

(Cocke-rell,

1923).

Deze informatie is verwerkt ineen

reconstruc-tie

_(zie

alb,

_12),

_{maar er}

_{zijn natuurlijk}

wel_eenaantal

aan-names

gemaakt

totdat hiervoormeer

bewijs

is

_gevonden.

Het

_{herkenningsproces}

van het materiaalvanGastornis

parisiensis Hébert, 1855 iseen

_{bijzonder bevredigend}

ge-heel_geweestenheeft

_geleid

totnieuwe inzichten in de

fau-na

samenstelling

vanhet

Ypresien

uit het Bekkenvan

Pa-rijs (Frankrijk).

(uitMatthewetal., 1917, pl.28), 10 Een rechter humerusvan

9 Ribbenvan Gastornis

(uitMartin, 1992, fig.3 A

+_B).

11 De schedel van

Gastornis

(uitWitmer etal., 1991, fig,10B), 12

Gastornis

inzijn leefomgeving(uitMatthew etal., 1917,pl,33). Gastornis

enzijnmogelijkeprooidieren (op schaal)

(uitWitmer etal., 1991, fig. 13). 13 Gastornis

Dankwoord

Allereerst wil ik

_Freddy

vanNieulande

(Nieuw-en-St.

Joos-land)

bedanken_voorhet iu bruikleen

gevenenlater doneren van

zijn

bot uit Cuis. Verder wil ik Eric Mulder

_(Museum

NaturaDocet,

Denekamp)

bedankenvoorde

_uitgebreide

discussie,

die tenslottetotde determinatie heeft

_geleid,

_en het kritisch doorlezenvaneerdere versiesvandit verhaal.

Tot slot wil ik Jan den Blaauwen

_(Amsterdam)

bedanken

voorhet

fotograferen

vanhet materiaal.

Literatuur

Andors, A.V., 1992,

Reappraisal

of the Eocene

ground

bird

Diatryma

(Aves:

Anserimorphae).

-_In;

Campbell,

K.E.

(ed.). Papers

in Avian

_Paleontology

_honoring

Pierce

Brodkoso, Science series,Natural

_History

Museum of Ix)s

_Angeles

_county,nr.36: 109-125.

Berg,

D.E.,1965. Nachweis des

_{Riesenlaufvogels Diatryma}

im EozanvonMessel beiDarmstadt,Hessen. -

Notiz-blad des hessischen Landesambt ftir

_{Bodenforschung,}

vol. 93; 68-72.

Bufiétaut, E., 1997. New remains of the

_giant

bird Gastor-nis _{from tlie upper Paleocene of the}eastemParis Basin and the

_{relationships}

betweenGastornisand

_Diatryma.

-Neues Jahrbuch fur

_Geologie

und

_{Palaontologie,}

Monats-hefte,nr. 3: 179-190.

Buftétaut, E., 1997. L’OiseaugéantGastornis:

interprétati-on,reconstitutionet

vulgarisation

de fossiles inhabituels dans la France du XIXc siècle.- Bulletin de la Société

Géologique

deFrance,t.168,nr.6: 805-811.

Buftétaut, E.,2008. First evidence of the

_giant

bird Gastor-nisfrom Southern France:atibiotarsus from the lower

Eocene of

_{Saint-Papoul (Aude,}

Southern

_France).

-

Oryc-tos, vol. 7; 75-82.

Cockerell, T.D.A., 1923. The

_{supposed plumage}

of the

Eo-cenebird

_Diatryma.

-American MuseumNovitates,nr.

62,4_p.

Dolk», L.,1883. Notesurla

_présence

duGastornisedwardsii,

Lemoine dans l’assise inférieur de

_l’étage

Landenien,a

Mesvin, présMons.-Bulletin du Musée

Royal

d’Histoire

naturelle de

_Belgique,

vol, 2: 297-305.

Fischer, K., 1962. Der

_{Riesenlaufvogel Diatryma}

_ausder Eozanen Braunkohle des Geiseltales.-Hallesches

Jalir-buch fur mitteldeutsche

_{Erdgeschichte,}

vol. 4: 26-33.

Fischer,

K.,1978. Neue Reste des

_{Riesenlaufvogels}

Diatry-maaus dem Eozan des Geisentales bei Halle

(DDR).

-Mitteilungen

ausdem

_Zoologischen

Museum in Berlin 54

_supplement

Annalen ftir

_{Ornithologie,}

nr.2:133-144.

Harrison,C.J.O. & C.A.Walker,1977. BirdsoftheBritish

lo-werEocene.-

Tertiary

_Research

special

paper,nr.3,52p.

Hébert, M., 1855 Notesinle tibia du Gastornis parisien-sis.-

Comptes

Rendus Hebdomadaires des séances de

FAcadémie desSciences, Paris, vol. 40: 579-582.

Hébeit, M., 1855. Note surle fémur du Gastornis pari-siensis. -

Comptes

Rendus hebdomadaires des séances

de FAcadémie desSciences, Paris, vol. 40; 1214-1217.

Hooker, JJ., 1994. The

_beginning

of the

_equioid

radiation.

-Zoological

Journal oftheLinnean

_Society,

vol. 112:29-63.

Lemoine, V., 1881. Sur le Gastornis edwardsiietle Re-miornis heberti de I’Eocene inférieur des environs de Reims.-

Comptes

Rendus Hebdomadaires des séances de

1 'AcadémiedesSciences, Paris,vol.93,nr.26:1157-1159.

Martin, L.D., 1992. Thestatus of the late Paleocene birds Gastornis and Remiornis.-In:

Campbell,

K.E.

_(ed.).

Pa-pers in Avian

Paleonlology honoring

Pierce_Brodkorb,

Scienceseries,Natural

_History

Museum of Los

Ange-les

counly,nr. 36: 97-108.

Matthew,W.D. &

_dranger,

W. (1917)The skeleton of

Di-atryma,a

gigantic

bird front the lower Eocene of

Wyo-ming.

Bulletin ofthe American Museum ofNatural

His-tory.vol. 37: 307-327

Mayr,

G,,2007. The birds front the Paleocene fissure

_filling

of Walbeek

_(Gemtany).

-Jomnal ofVertebrate

paleon-tology,

vol.27, nr.2: 394-408.

Tabel 1. Europese voorkomens van Gastomis Tabel 1. Europese voorkomens van Castornis

Vindplaats Etage Auteur

Berru(F) Thanetien Buffetaut(1997)

Walbeek (D) Thanetien Mayr (2007)

Mesvin_(B) Thanetien Dollo ₍₁₈₈₃₎

Cemay-les-Reims (F) Ypresien Lemoine ₍₁₈₈₁₎

Meudon (F) Ypresien Hébert(1855)

Saint-Papoul (F) Ypresien Buffetaut₍₂₀₀₈₎

Croydon (GB) Ypresien Harrison & Walker(1977)

Messel (D) Lutetien Berg (1965)& Morloetal. (2004)

AFZETTINGEN WTKG 32(2),2011 38

Mlikovsky,

J., 1995.

Tertiary

Avian faunas of

_Europe.

-Acta

Universitatis Carolinae

_Geologica,

vol. 39: 777-818.

Morlo, M., S,Schaal,G.

_Mayr

& C. Seiffert,2004.An

an-notated taxonomie list of the middle Eocene(MP 11)

vertebrata ofMessel.-Courier Forsch. Institut

Sencken-berg,

vol. 252: 95-108.

Newton, E.T., 1886. On the remains ofa

gigantic species

of

bird(Gastornis klaasseni,n.

sp.)

from the lowerEocene bedsnear

Croydon.

-Transactions ofthe

Zoological

So-ciety

ofLondon,vol. 12,nr.5: 143-160.

Owen,R,, 1856. On the affinities of the

_large

extinct bird

(Gastornis parisiensis,

Hébert),indicated

_by

afossil fe-murand tibia discovered in the lower Eocene formation

nearParis. -

Quarterly

Journalof the

Geological

Socie-tyofLondon,vol. 12: 204-217.

West, R.M & M.R.Dawson, 1977. Mammals from the

Pa-laeogene

of the Eureka Sound formation: Ellesmere

Is-land,Arctic Canada.- Géobios mémoire

special,

_nr.

1;

107-124.

West,R.M.&M R,Dawson, 1978. Vertebrate

_Paleontology

and the Cenozoic

_History

of the North Atlantic

_Region.

-

Polarforschung,

vol.48,nr. 1/2: 103-119.

Witmer,L.M. & K.D.Rose,

1991.

Biomechanics of the

_jaw

apparatusof the

gigantic

Eocene bird

_Diatryma:

impli-cations tbr diet and mode of life. -

Paleobiology,

vol. 17, nr.2:95-120.

*Eddy Spijkerman,

Zonnelaan50-1, 1561 ESKrommenie,