Lapilli

AFZETTINGEN WTKG24_(1), 2003 15

Lapilli

LarsvandenHoek+Ostende

Vervelleneen

probleem

voor trilobieten?

Het vervellenvan

geleedpotigen

is wel beschreven als_een “steeds

_terugkerende

crisis”. Het is dan ook niet niets. Als het

_uitwendig

skeletteklein is

_geworden,

moethet wor-den

_afgeworpen

omhet dier de ruimtetegevenomverder

te

_groeien.

Die

_groeistuip

betekentwel dat het dier het een

tijdje

moet doen zonder

zijn

beschermende

pantser.

Van recente

_{geleedpotigen}

is

bekend,

dat deze onbe-schermde fase

_altijd

veel slachtoffers eist. Vervellen is een

noodzakelijk kwaad,

enhet is zaak dat dat

_goed

gere-geld

is.

_Volgens

Brandt, was dat

_bij

trilobieten minder

goed geregeld

dan

bij

de moderne

_{kreeftachtigen.}

En dat zouhuneenevolutionair nadeel hebben gegeven.

Bij

moderne

_{kreeftachtigen}

_verloopt

de

_{vervelling altijd}

volgens

eenvastpatroon.

Bij

trilobieten is dat niet zo. Zelfs binneneensoortkan somsde

volgorde

vanhet

af-stotenvanhetpantserverschillen.

Om deze

_gedachtegang

kracht

_bij

te_zetten,keek Brandt

naar de

gemiddelde

levensduurvan trilobieten meteen

lang

enmeteenkort middenstuk. Als het

_{borstgedeelte}

kort

is, zijn

erminder

problemen

te verwachten

bij

het vervellen. Het bleek inderdaad dat

_{gemiddeld dergelijke}

trilobieten het

_langer

uithielden dan

_degene

dieeen

lang

borststuk hadden. Aan de anderekant kwamen trilobieten meteen

_lang

borststukvoortot_ophet eindvanhet

_Perm,

dus

_kennelijk

_was het nadeel_van de

_{ingewikkeldere}

vervelling

nietzoerggroot.Een tweedetest,

waarbij

ge-keken werd ofvormenmeteen

stekelig

pantserhet min-der

_goed

deden danvormenmeteen

glad

pantser,leverde

geen

duidelijke

resultaten op.

Terwijl je

zouverwachten datornamentatietoch ook de

_nodige

extra

_problemen

zou geven

bij

het vervellen.

Ergens

doet de redenatievan Brandt medenken aande oude

_populaire

literatuurover dinosauriërs. Daarin werd

altijd benadrukt,

dat deze

_{reuzenreptielen}

een

onwaar-schijnlijk

kleineherseninhoud hebben. Door datte

bena-drukken,

creëer

_{je impliciet}

het ideedateriets miswas

meteengroep,endat het nietmeerdan

_logisch

is datze

zijn uitgestorven.

Dat is ouderwets denken. Door evolutie

zijn organismen

zo

goed mogelijk aangepast

aan hun

omgeving. Kneusjes

bestaan niet in de_natuur,wantals een

_bouwplan

niet

voldoet,

dan wordt dat

_{onherroepelijk}

afgestraft.

Ik

_begon

met tezeggen dat de trilobieteneensuccesvolle

groepwaren. Immers hieldenzehet ruim 300

miljoen jaar

uit enbereikten ze een enorme

vormenrijkdom.

Een in-consequente

volgorde

vanvervellen

_lijkt

weleenerg

ver-gezocht

idee omde afname in de diversiteitteverklaren. Wat maakt het uit hoe

_je

een nieuwpantser

krijgt,

als

_je

hetmaar

krijgt.

En als hetmaaris

uitgehard

voordat de

volgende predator je schuilplaats

heeft ontdekt. Wat dat betreft is een losse

_opmerking

in het artikel van Brandt

veelzeggend.

Niet alleen hadden de trilobieten geenvast

vervellingspatroon,

zehadden ook nogeencalcietskelet. En datkost meer

_tijd

omuitteharden daneenpantservan chitine. Als

_je

dan toch wilt zoekennaar eenzwakte in de

levenscyclus

van

trilobieten, lijkt

dateenveel groter na-deel dan variatie in de

_wijze

vanvervellen.

Devonisch Risk

In het

_{aardrijkskundelokaal}

van

mijn

oude school

_hing

een

grote tijdschaal.

Hetwaszo’n

typische schoolposter.

Links stond de

stratigra-fische kolom metdeouderdommenenhet midden werd

gesierd

door

_{landschapreconstructies}

van alle

_perioden.

Met_namede

_{oerlelijke Tyrannosaurus}

die centraal stond in het

_Krijt

staat

_mij

nog

levendig

voorogen. Rechts ston-den dan de

_{belangrijkste ontwikkelingen}

van het leven.

Bij

het Devoon werd vermeld dat

_gewervelden

het land veroverden. Ditwarende oudste

tetrapoden,

reuzenamfi-bieën die ook

ophet land leven konden. Het

lijkt

wel Risk. Maar de vraag is

natuurlijk:

Welk land veroverdenzedan? In de

_tijd

dat de

_{schoolplaat gemaakt werd,}

zouhet ant-woord op de vraag zondermeer

zijn

geweest:

Europa

en

Amerika,

toennog

verenigd

ineencontinent. Maar zoals

zo

vaak, blijkt

datdeelseenartefact te

_zijn

veroorzaakt door het verzamelen. Westerse

_{wetenschappers}

doen het meesteonderzoekaan vondsten

_dichtbij

huis, waardoor Amerika_en

Europa oververtegenwoordigd zijn

in de fossil record. DatEuramerikaniet het

_enige

continentwas dat door deeerste

_gewervelde

landdierenveroverdwerd,werd Trilobietenwaren geen laatbloeiers.

Integen-deel. Deze succesvolle groep

geleedpotigen

uit hetPaleozoïcum bereikten hun

_top

in aantalendiversiteit al direct in het CambriumenOrdovicium.Na een massa-extinctieaanhet eindvanhet

Ordovicium,

washun aan-deel in de Paleozoïsche fauna’s aleen stuk minder. Die

geschiedenis

herhaalde

zich,

en

bij

elke

_{uitstervingsgolf}

keerdenweermindervormen terugom de

_plaats

vanhun

voorgangers intenemen.

Op

het

_laatst,

in het

_Perm,

was ernogmaaréén familieover.

Om het tanendesuccesvantrilobietente

verklaren,

is wel

gesuggereerd

datze

_problemen

hadden met het toene-mende aantal

_predatoren

in de

_loop

vanhet Paleozoïcum. Maar op zich laat de

terugval

van

juist

de trilobietenzich niet alleenmeteentoenemende

predatie

verklaren. Daar had immers al het leven in de Paleozoïsche zeeën lastvan. DeAmerikaanse

_paleontologe

Danita Brandt heeftzohaar ideeënwatermiszoukunnen

_{zijn geweest}

metde trilo-bieten.

_{Volgens haar,}

zathet hem in het

vervellingsstadium

AFZETTINGEN WTKG24(1), 2003 16

al zo’n kwarteeuw

geleden duidelijk.

Toen werd in Au-stralië

_{Metaxygnathus gevonden.}

Datbetekentdus datook

op Gondwana in het Devoon al

gewervelden rondliepen.

Sinds

_{vorig j}

aarheeftnuook Aziëeenvroege

gewervelde

landbewoner

_{(lit. 2).}

De

_vondst,

die in

_juli

2002 in noordwest China werd

ge-daan,

laatmaar weer eenszien dat

spectaculaire

vondsten niet

_{noodzakelijkerwijs}

ook

_prachtige

fossielen

_zijn.

Het

enige

wat van

Sinostega pani

tot dusver

_{gevonden is,}

is een

_onooglijk,

zo’nzevenCentimeter

lang

stukvande lin-ker onderkaak. Maar dat is op zich genoeg. Het

prearti-cularevandeze dierenvertoontvoldoendekenmerkenom het_van

_{zijn voorouders,}

de

_lobvinnige

_vissen,

te

onder-scheiden,

zodat de nieuwe vondst metzekerheidaan een

tetrapode

kan worden

_{toegeschreven.}

Het is zelfs genoeg om een

vergelijking

temakenmetde andere_vroege

tetra-poden.

En

_daarbij

kwamen de

wetenschappers

toteen ver-rassendeconclusie.

_Tijdens

het Laat Devoon

_lag

China dicht

_bij

de noordkust van Gondwana. Daardoorzou

je

verwachten dat het wel veel

_{gelijkenissen}

zou vertonen metde Australische

_{Metaxygnathus.}

Maar

_{Sinostega lijkt}

juist

meerop het Amerikaanse

geslacht Acanthostega.

De nieuwe vondst laat zien dat de

_verspreiding

van de vroegste

tetrapoden

zeersnel is

verlopen. Vooralsnog

ziet heternaaruit dat het eerstecontinent dat veroverd werd inderdaad Euramerikawas.Daar vindenwein ieder

geval

de oudstevondsten ende grootste diversiteit. Maar de vondsten uit ChinaenAustralië

zijn

maar

vijf

tot tien

mil-joen jaar jonger.

Dus moeten de andere continenten van-uit het

_bruggenhoofd

in Euramerika verrassend snel

_zijn

veroverd.Dit

_geeft

ookmeteen een

aanwijzing

overde

leefomgeving

van de eerste

tetrapoden.

Erwas al eens

gesuggereerd

dat de oudste

_{landgewervelden kustgebieden}

bevolkten. De nieuwe vondst isdaareen

bevestiging

van. Om

gemakkelijk

naarandere continentente

_komen,

moet

je

immers de

kustgebieden

onder controle hebben. Dat kan

iedere

_{Riskspeler je}

vertellen.

Literatuur

1

_Brandt,

_D.S.,2002.

_{Edysial efficiency}

and

_evolutionaiy

efficacy

among marine

arthropods:

implications

for trilohite

_{survivorship. Alcheringa 26,}

_p.399-421. 2

_Zhu,

_M.,P.E.

_Ahlberg,

W. Zhao & L.

Jia,

2002.

Palae-ontology:

First Devonian

_tetrapod

ffom Asia. Nature

420,

p. 760-761.

*Larsvanden Hoek

Ostende,

Naturalis, Postbus

_9517,

2300 RALeiden,e-mail:

_{Hoek@naluralis.nnm.nl}

Conus adversarius tryoni Heilprin1ö<31 Florida

(Tek.

Cor

Karnekamp)