KNAW-jaarverslag-2018

(1)

2009

jaarverslag

2018

(2)

2019 KNAW

Voor deze uitgave zijn gebruiksrechten van toepassing zoals vastgelegd in de Creative Commons licentie. [Naamsvermelding 3.0 Nederland]. Voor de volledige tekst van deze licentie zie http://www.creativecommons.org/licenses/by/3.0/nl/ ISBN 978-90-6984-731-3

pdf beschikbaar op www.knaw.nl Eindredactie: David Redeker Opmaak: Ellen Bouma

Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen Postbus 19121, 1000 GC Amsterdam

T 020 551 0700 F 020 620 4941 knaw@knaw.nl www.knaw.nl

(3)

inhoudsopgave

bestuursverslag

voorwoord 5 1. inleiding 6

1.1 Doelstelling van de KNAW 6 1.2 Kernactiviteiten 6

1.3 Juridische structuur 7

1.4 Nevenwerkzaamheden bestuur en directie KNAW 8 1.5 Contactgegevens 11 2. besturing 12 2.1 Governance 12 2.2 Wetenschappelijke integriteit 13 2.3 Algemene vergadering 13 2.4 Domeinenoverleg 14 2.5 Financiële auditcommissie 15 2.6 Medezeggenschap 15

2.7 Verslag van het bestuur 167

3. beleid, resultaten en vooruitblik 19 3.1 Kernactiviteiten verbinden (ambitie 1) 20

3.1.1 Genootschap 25 3.1.2 De Jonge Akademie 27 3.1.3 Akademie van Kunsten 30 3.1.4 Comeniusnetwerk 31

3.2 Podium voor Nederlandse wetenschappers (ambitie 2) 33 3.3 Wetenschapscommunicatie en –educatie (ambitie 3) 39 3.4 Vergroten van de invloed van wetenschap (ambitie 4) 41

3.4.1 Adviezen 41 3.4.2 Internationaal 47

3.5 Versterken en positioneren van de KNAW-instituten (ambitie 5) 52 3.6 Netwerken en onderzoeksinfrastructuren (ambitie 6) 74

3.7 Nationale Wetenschapsagenda (ambitie 7) 78 4. samenwerkingsverbanden 80

5. bedrijfsvoering 82

5.1 Maatschappelijke verantwoordelijkheid 82 5.2 Personeel en organisatie 83

5.3 Huisvesting 92

5.4 Interne beheersing- en controlesysteem 93 5.5 Risicomanagement 94

(4)

6. financiën 99

6.1 Exploitatieresultaat 2018 99 6.2 Analyse baten en lasten 2018 101 6.3 Balans per 31 december 2018 103 6.4 Treasury 105

6.5 Continuïteit 106

jaarrekening

7. jaarrekening 114

7.1 Balans per 31 december 2018 115 7.2 Staat van baten en lasten 2018 116 7.3 Kasstroomoverzicht 2018 117

7.4 Grondslagen van waardering en resultaatbepaling 118 7.5 Toelichting op de balans per 31 december 2018 126

7.6 Niet in de balans opgenomen regelingen en verplichtingen 137 7.7 Toelichting op de staat van baten en lasten 2018 138

7.8 Gebeurtenissen na balansdatum 146 overige gegevens 8. overige gegevens 147 8.1 Statutaire resultaatverwerking 147 8.2 Controleverklaring 147 bijlagen

9. bijlagen bij de jaarrekening 155 1. Specificatie bestemmingsfondsen 156

2. Overzichten contractprojecten per instituut 158

3. Specificatie projecten met specifieke OCW-subsidies 161 4. Specificatie projecten met subsidies van de Europese Unie 162 5. Specificatie projecten met subsidies van NWO 166

6. Specificatie overige projecten 171

7. Overzichten voor het jaar 2018 per organisatieonderdeel 183 8. Overzicht verbonden partijen ultimo 2018 187

(5)

voorwoord

De wetenschap is zelf altijd in beweging en brengt elders bewegingen tot stand. Daarin wil de KNAW hoeder, duider en verbinder zijn. De KNAW maakt zich in alle ontwikkelingen sterk voor de toekomstbestendigheid van wetenschap en voor het belang van de wetenschap voor de samenleving.

In dit jaarverslag leest u welke ontwikkelingen in 2018 binnen de KNAW hebben plaatsgevonden. En dan gaat het over de KNAW in al haar verschijningsvormen, haar wettelijke taken: als genootschap van excellente wetenschappers uit alle wetenschapsgebieden, als adviesorgaan van de regering en als hoeder van nationale onderzoeksinstituten.

Medio 2018 mocht ik het stokje overnemen van José van Dijck. Op 28 mei nam zij afscheid als president van de KNAW met een rede over vertrouwen in expertise in een digitale samenleving. En over het vertrouwen in – en de maatschappelijke impact van – wetenschap hebben we in het afgelopen jaar verschillende adviezen kunnen uitbrengen. Het laatste KNAW-advies van 2018 ging over de verweven-heid van onderwijs en onderzoek, die steeds meer onder druk komt te staan. Ook hebben we vanuit de KNAW een stevige bijdrage kunnen leveren aan internationale adviezen.

In 2018 is ook het Comeniusnetwerk van de KNAW gestart Dat is een nieuw platform voor erkende onderwijsvernieuwers die zich inzetten voor verbetering van het hoger onderwijs en het hogeronderwijsbestel.

Het jaar 2018 stond voor de instituten van de KNAW in het teken van de portfolio-evaluatie. In opdracht van KNAW en NWO heeft een onafhankelijke commissie het portfolio van KNAW- en NWO-instituten geëvalueerd. Deze commissie heeft begin 2019 gerapporteerd en daarin concludeert ze dat deze nationale onderzoeksinstitu-ten de slagkracht van de Nederlandse weonderzoeksinstitu-tenschap vergroonderzoeksinstitu-ten. Met de aanbevelingen van de commissie om de responsiviteit en dynamiek in het stelsel verder te verho-gen gaan we als besturen van KNAW en NWO graag aan de slag.

Temidden van de vertrouwde onderdelen van een jaarverslag vindt u de verant-woording van de uitvoering van de ambities uit onze strategische agenda voor 2016-2020, Wetenschap verbindt. Ook in 2019 pakken we onze rol als hoeder, duider en verbinder met overtuiging op. Veel leesplezier!

Wim van Saarloos President

(6)

1. inleiding

1.1 Doelstelling van de KNAW

De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) is een natio-nale onderzoeksorganisatie met drie wettelijke taken:

• Ze verenigt excellente wetenschappers en kunstenaars van Nederland in drie Akademies – het Genootschap, De Jonge Akademie en de Akademie van Kunsten – en biedt hun een podium (forumfunctie).

• Ze adviseert de regering over het wetenschapsbeleid en over het gebruik van wetenschap voor beleid (adviesfunctie).

• Ze is verantwoordelijk voor veertien instituten1_{, die zich bezighouden met}

onderzoek in de geesteswetenschappen, sociale wetenschappen en levenswe-tenschappen (onderzoeksfunctie).

Visie

De KNAW is het forum, de stem en het geweten van de wetenschap in Nederland. Haar instituten behoren met hun onderzoek en hun collecties tot de (inter) nationale top. Aan de basis van haar activiteiten ligt de overtuiging dat kennis en creativiteit de belangrijkste grondstoffen zijn voor welzijn en welvaart.

Missie

Vanuit haar onafhankelijke positie brengt de KNAW mensen en middelen bij elkaar om met kennis en creativiteit bij te dragen aan de ontwikkeling van onze samenle-ving. Ze wil de bron zijn van inspirerende, vernieuwende inzichten, vergezichten en samenwerkingsverbanden. Ze bevordert de kwaliteit en de integriteit van de weten-schapsbeoefening. Haar instituten vervullen een wezenlijke en aanvullende rol op de andere instellingen in het onderzoekslandschap, staan voor excellente kwaliteit en fungeren als magneten voor onderzoekstalent, nationaal en internationaal.

1.2 Kernactiviteiten

Om inhoud te geven aan haar wettelijke taken:

• Fungeert de KNAW als forum voor het wetenschappelijk debat en voor de uitwisseling van wetenschappelijke informatie.

• Brengt zij adviezen en verkenningen uit.

• Voert zij beleid en beheer over wetenschappelijke instituten. • Onderhoudt zij internationale wetenschappelijke betrekkingen.

• Kent zij wetenschappelijke prijzen toe en voert zij enkele subsidieprogramma’s uit, al dan niet namens aan haar toevertrouwde stichtingen en fondsen.

1 Een aantal instituten beheert omvangrijke en unieke collecties die functioneren als (inter) nationale onderzoeksinfrastructuren. De KNAW-instituten zijn als nationale kenniscentra complementair aan universiteiten en andere kennisinstellingen.

(7)

1.3 Juridische structuur

De KNAW is een publiekrechtelijke rechtspersoon met een wettelijke taak op grond van artikel 1.16 van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW). In de WHW is vastgelegd dat de KNAW een algemeen bestuur kent en een algemene vergadering, die bestaat uit de leden van het Genootschap van de KNAW. Het algemeen bestuur telt zes leden in totaal, onder wie een president, een vicepresident en een algemeen secretaris. Daarnaast zijn De Jonge Akademie en de Akademie van Kunsten onderdeel van de KNAW. Beide Akademies hebben een eigen bestuur en leggen verantwoording af aan het bestuur van de KNAW. De leden van het algemeen bestuur van de KNAW worden gekozen door en uit de algemene vergadering. Het algemeen bestuur is onder andere belast met het uitoefenen van de wettelijke taken en bevoegdheden. Daarnaast heeft de KNAW een algemeen directeur, een ondersteunende bureauorganisatie en veertien instituten. De algemeen directeur is verantwoordelijk voor de dagelijkse leiding van de KNAW-organisatie. Aan het hoofd van ieder instituut staat een instituutsdirecteur. Hieronder volgt het organigram van de KNAW. Zie paragraaf 2.1 voor een verdere uitwerking van de governance van de KNAW.

KNAW Genootschap 550 leden ALGEMEEN DIRECTEUR BESTUUR ALGEMENE VERGADERING STAF OR FINANCIËLE AUDIT COMMISSIE

ADVIES & FORUM

Adviesraden Geesteswetenschappen (GW) Gedrags-, Maatschappij- en Rechtswetenschappen (GMRW) Natuur- en Technische Wetenschappen (NTW) Medische, Medisch-Biologische en Gezondheidswetenschappen (MMBG) Raad voor Geesteswetenschappen (RGW) Sociaal-Wetenschappelijke Raad (SWR) Raad voor Natuur- en Technische Wetenschappen (RNTW) Raad voor Medische Wetenschappen (RMW) Domeinen De Jonge Akademie 50 leden Akademie van Kunsten 50 leden 1808 2005 2014 INSTITUTEN

Data Archiving and Networked Services (DANS)

Hubrecht Instituut voor Ontwikkelingsbiologie en Stamcelonderzoek Huygens ING

Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV) Meertens Instituut

Nederlands Herseninstituut

Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO)

Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI) Netherlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences (NIAS)

NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies Rathenau Instituut*

Spinoza Centre for Neuroimaging* Westerdijk Fungal Biodiversity Instituut De algemene vergadering

bestaat uit de leden van het Genootschap

www.knaw.nl • www.dejongeakademie.nl • www.akademievankunsten.nl

* Rathenau Instituut heeft een eigen bestuur en het Spinoza Centre is een samenwerkingsverband tussen Amsterdamse partners.

ADVIES & FORUM

* Het Rathenau Instituut heeft een eigen bestuur, benoemd door de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Het Spinoza Centre is een samenwerkingsverband tussen Amsterdamse partners.

(8)

Samenstelling bestuur KNAW in 2018

President: José van Dijck (tot 1 juni 2018) President: Wim van Saarloos (vanaf 1 juni 2018) Vicepresident: Wim van Saarloos (tot 1 juni 2018) Vicepresident: Ineke Sluiter (vanaf 1 juni 2018) Algemeen secretaris: Philip Scheltens

Lid: Marileen Dogterom Lid: Marc Groenhuijsen Lid: Maarten Prak

Samenstelling directie KNAW in 2018

Algemeen directeur: Mieke Zaanen

De Jonge Akademie is een platform

van vijftig jonge wetenschappers (25-45 jaar) die internationaal tot de top van hun vakgebied behoren. Zij organiseert activiteiten op het gebied van inter-disciplinariteit, wetenschapsbeleid en wetenschap en maatschappij. De KNAW faciliteert De Jonge Akademie, maar zij opereert onafhankelijk. Zie verder paragraaf 3.1.2.

Samenstelling bestuur De Jonge Akademie in 2018

Voorzitter: Rens Vliegenthart (tot 1 april 2018) Voorzitter: Belle Derks (vanaf 1 april 2018) Vicevoorzitter: Lotte Jensen (tot 1 april 2018) Vicevoorzitter: Martijn Wieling (vanaf 1 april 2018) Lid: Patricia Dankers

Lid: Diederik Roest (tot 1 april 2018)

Lid: Stefan van der Stigchel (vanaf 1 april 2018) Lid: Behnam Taebi

De Akademie van Kunsten is een platform van vijftig prominente kunste-naars uit de hele breedte van de kunsten. Zij heeft tot doel om de stem te vertolken van de kunsten in de Nederlandse samenleving (inclusief de politiek) en om de interactie tussen de kunsten onder-ling, de kunst en de maatschappij en tussen wetenschap en kunst te bevorde-ren. Zie verder paragraaf 3.1.3.

Samenstelling bestuur Akademie van Kunsten in 2018

Voorzitter: Gijs Scholten van Aschat Vicevoorzitter: Anne Vegter

Lid: Jurgen Bey (tot 1 oktober 2018) Lid: Gijs Bakker (vanaf 1 oktober 2018) Lid: Irma Boom

Lid: Koert van Mensvoort Lid: Ed Spanjaard

1.4 Nevenwerkzaamheden bestuur en directie KNAW

De bestuursleden hebben een aanstelling als hoogleraar bij een universiteit. Zij zijn daarnaast gekozen uit en door de algemene vergadering als president, vicepresident, algemeen secretaris of bestuurslid van de KNAW. De algemeen directeur heeft een aanstelling bij de KNAW.

Hieronder worden de nevenwerkzaamheden volgens de cao Nederlandse Universiteiten vermeld van de bestuursleden en de algemeen directeur in 2018.

(9)

Wim van Saarloos (president), hoogleraar theoretische natuurkunde, Universiteit Leiden

KNAW-gebonden nevenwerkzaamheden:

• European Academies’ Science Advisory Council (EASAC). Voorzitter Energy Steering Panel.

• Stichting Avond van Wetenschap & Maatschappij. Lid bestuur en voorzitter jury Huibregtsenprijs.

• Stichting Toekomstbeeld der Techniek. Lid algemeen bestuur. Niet-KNAW-gebonden nevenwerkzaamheden:

• European Commission. Member Horizon 2020 High-level Strategy Group on Industrial Technologies. Tot mei 2018.

• Max Plank Institute for Dynamics and Self-Organization. Member scientific advisory board.

• Nationale Iconen. Lid beoordelingscommissie. • Teylers Museum. Lid raad van toezicht.

Ineke Sluiter (vicepresident), hoogleraar Griekse taal- en letterkunde, Universiteit Leiden

Niet-KNAW-gebonden nevenwerkzaamheden:

• Rijksmuseum van Oudheden Leiden. Lid raad van toezicht. • Prins Bernard Cultuurfonds. Lid adviescommissie beurzen. • Paleis op de Dam. Lid Paleiscommissie.

Philip Scheltens (algemeen secretaris), hoogleraar cognitieve neurologie, Amsterdam UMC

KNAW-gebonden nevenwerkzaamheden: • Durrer Centre. Lid raad van advies. Niet-KNAW-gebonden nevenwerkzaamheden: • Besturen, comités (onbezoldigd)

− Amsterdam Neuroscience. Lid managementteam. − Brain Research Centrum BV. Lid raad van toezicht. − CZ. Lid expertraad dementie.

− Deutches Zentrum Neurodegenerative Erkrankungen. Member senate. − European Academy of Neurology. Member programme committee. − Grete Lundbeck BRAIN prize. Member jury.

− Huibregtsenprijs. Lid jury.

− Institut Pasteur de Lille. Member scientific advisory board.

− Joint Programming Neurodegenerative Disorders. Member scientific advisory board. − Prinses Beatrix Spierfonds. Lid bestuur.

− Stichting Geschiedenis Teruggehaald. Lid comité van aanbeveling. − Stichting Steun Nederlandse Bachvereniging. Lid bestuur.

− Weston Brain Institute. Member board. Tot september 2018. • Besturen, comités (bezoldigd)

− Deltaplan Dementie. Vicevoorzitter bestuur (0,1 fte, via NFU).

• Consultancy, advisory boards, studie Principal Investigator e.d. (contracten via en met Amsterdam UMC)

− EIP Pharma. Principal investigator.

− Medavante Prophase. Consultant. Vanaf oktober 2018.

− Probiodrug AG. Principal investigator, chair steering committee. − Toyoma. Principal investigator. Vanaf oktober 2018.

(10)

Marileen Dogterom (bestuurslid), hoogleraar bionanoscience, Technische Universiteit Delft

• InterAcademy Partnership Research. Member Board. Niet-KNAW-gebonden nevenwerkzaamheden:

• Cooperative Research Center nanoGUNE. Member scientific advisory committee. • European School on Nanosciences and Nanotechnologies. Member scientific advisory

committee.

• Göttingen Graduate School for Neurosciences and Molecular Biosciences. Member scientific advisory board.

• Laboratoire d’Excellence CelTisPhysBio Insitut Curie. Member scientific advisory committee. • Laboratoire d’Excellence Who am I? Member scientific advisory committee.

Marc Groenhuijsen (bestuurslid), hoogleraar straf(proces)recht en victimologie, Tilburg University

Niet-KNAW-gebonden nevenwerkzaamheden:

• Gerechtshof te Arnhem. Raadsheer-plaatsvervanger.

• International Society of Criminology. Member board of directors.

• Stichting De Runne, Goirle. Voorzitter klachtencommissie ongewenst gedrag.

• South Asian Society of Criminology and Victimology. Member international advisory board. • Stichting Nexus. Lid raad van advies.

• Universiteit Maastricht. Lid raad van toezicht.

• World Society of Victimology. Deputy chairperson UN Liaison Committee. Vanaf juni 2018 (president tot juni 2018).

Maarten Prak (bestuurslid), hoogleraar sociale en economische geschiedenis, Universiteit Utrecht

• All European Academies (ALLEA). Member board.

Mieke Zaanen (algemeen directeur)

• Amsterdam Network Council (Amsterdam Economic Board). Lid. • Neth-ER. Lid bestuur.

• Netherlands Centre for One Health. Member supervisory board.

• Science Center NEMO / Nationaal Centrum voor Wetenschap en Technologie. Lid raad van toezicht.

• Spinoza Centre for Neuroimaging Amsterdam. Voorzitter raad van toezicht. Vanaf 17 oktober 2018 (voorheen lid).

• Stichting Christiaan Huygensprijs. Lid college van advies. • SURF. Lid ledenraad.

Niet-KNAW-gebonden nevenwerkzaamheden: • Henk van Osfonds. Lid bestedingscommissie.

• InScience – Dutch International Science Film festival. Lid adviesraad.

• Nederlands Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO). Lid panel Instellingstoets Kwaliteitszorg (ITK).

• Paul van der Heijdenfonds. Lid bestedingscommissie.

• Stichting Amsterdamse Academische Club. Secretaris bestuur.

(11)

1.5 Contactgegevens

De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen is gevestigd in het Trip-penhuis in Amsterdam.

Postadres: postbus 19121, 1000 GC Amsterdam

Bezoekadres: Kloveniersburgwal 29, 1011 JV Amsterdam Telefoon: 020 551 0700

Webadres: www.knaw.nl

Zie ook: www.knaw.nl/activiteiten E-mail: knaw@knaw.nl

Facebook: facebook.com/deKNAW Twitter: @_knaw

LinkedIn: linkedin.com/company/knaw

Inschrijvingsnummer Kamer van Koophandel: 54667089 RSIN-nummer: 002958697

De KNAW is een algemeen nut beogende instelling (anbi). Zijne Majesteit de Koning is beschermheer van de KNAW.

(12)

2. besturing

2.1 Governance

De governance van de KNAW is op hoofdlijnen geregeld in de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek en nader uitgewerkt in reglementen. De leden van de KNAW zijn verenigd in de algemene vergadering en kiezen het algemeen bestuur. Sinds 2017 kent de KNAW domeinen (zie paragraaf 2.4). Deze domeinen adviseren het algemeen bestuur over de forum- en adviesagenda en onderhouden contacten met de leden uit het eigen domein. Het algemeen bestuur stelt de hoofdlijnen van het beleid en de begroting vast. De algemeen directeur heeft de dagelijkse leiding in handen.

Elk instituut heeft een instituutsdirecteur. Het bestuur en de algemeen directeur overleggen twee keer per jaar met elk van de directeuren instituten en hun direc-teur/hoofd bedrijfsvoering in het zogeheten periodiek bestuurlijk overleg. In het voorjaar gaat dat overleg over de gerealiseerde prestaties, de jaarrekening en de toekomststrategie van het instituut. In het najaar gaat het overleg over de plannen voor het komende jaar en de (meerjaren)begroting.

Mandatenregeling en andere reglementen

De KNAW geeft met een mandatenregeling uitvoering aan een besturingsmodel van integraal management op decentraal niveau. Daarbij zijn bepaalde bevoegd-heden op het gebied van bedrijfsvoering binnen de instituten belegd bij de instituutsdirecteuren.

De KNAW hanteert de volgende reglementen: • Reglement van de KNAW

• Reglement van de algemene vergadering van de KNAW

• Reglement verkiezing buitenlandse en gewone leden van de KNAW • Reglement van De Jonge Akademie

• Reglement van de Akademie van Kunsten

• Reglement voor wetenschapscommissies KNAW-instituten

Gedragscodes en regelingen

Medewerkers en (bestuurs)leden van de KNAW houden zich aan een aantal gedragscodes en regelingen gericht op integer, onafhankelijk en veilig (wetenschap-pelijk) handelen en de ondersteuning daarvan.

Hieronder een selectie:

• Nederlandse gedragscode wetenschapsbeoefening (VSNU/KNAW/NWO/NFU/ TO2/VH, herzien in 2018)

• Klachtenregeling wetenschappelijke integriteit

(13)

• Gedragscode voor Biosecurity (KNAW, 2008), en het advies Bouwen aan Biosecurity (KNAW, 2013)

• Gedragscode voor gebruik van persoonsgegevens in wetenschappelijk onder-zoek (2005, wordt herzien)

• Gedragscode prijzen, lidmaatschappen en subsidies (2015)

• Gedragscode ICT-voorzieningen en communicatiemiddelen KNAW (2010) • Regeling Beleggen en Belenen

• Regeling Nevenwerkzaamheden (VSNU, 2017) • Klokkenluidersregeling

2.2 Wetenschappelijke integriteit

De KNAW heeft een regeling voor het melden van (de verdenking van) schending van wetenschappelijke integriteit binnen haar onderzoeksorganisatie. De regeling geldt voor KNAW-medewerkers, maar ook voor anderen met een klacht over schendingen van wetenschappelijke integriteit door (ex-)werknemers. In 2018 is er één klacht ingediend. Deze klacht is tijdens de klachtprocedure ingetrokken door de klager.

2.3 Algemene vergadering

De leden van de KNAW vormen de algemene vergadering. Het bestuur van de KNAW wordt gekozen door en uit de algemene vergadering en is hieraan verantwoording verschuldigd. Eventuele wijzigingen in het Reglement van de KNAW, waarin de werkwijze van de KNAW wordt geregeld, moeten worden vastgesteld door de algemene vergadering. Ook vinden in de algemene vergadering gedachtewisselin-gen plaats over actuele en strategische thema’s.

In 2018 was er een algemene vergadering op 5 maart, 28 mei en 1 oktober.

• In de vergadering van maart werd Ineke Sluiter voorgedragen als nieuwe vicepre-sident vanaf 1 juni 2018 en aansluitend als previcepre-sident van 1 juni 2020 tot 1 juni 2022. Ook presenteerde Stan Gielen (lid van de KNAW en voorzitter van de Raad van Bestuur van NWO) de hoofdlijnen van de concept-strategienota van NWO. • In de vergadering van mei heeft het bestuur verantwoording afgelegd aan

de algemene vergadering. Andries Meijerink deed namens de Financiële auditcommissie verslag van de bevindingen van de commissie. Daarna vond de Akademiemiddag plaats, waarin José van Dijck het presidentschap overdroeg aan Wim van Saarloos. Beatrice de Graaf, hoogleraar History of International Relations & Global Governance aan de Universiteit Utrecht, verzorgde de Akademielezing, getiteld De onvoltooide onttovering van de wereld – en de blijvende bekoring van de wetenschap.

• In de vergadering van oktober werd het voorbereidende dossier voor de portfolio-evaluatie van de KNAW- en NWO-instituten toegelicht en vond een gedachtewisseling plaats over de visie van de besturen van de KNAW en NWO op het institutenbestel.

(14)

2.4 Domeinenoverleg

Sinds 2017 kent het Genootschap van de KNAW een structuur met vier domeinen: • Gedrags-, Maatschappij- en Rechtswetenschappen

• Geesteswetenschappen

• Medische, Medisch-Biologische en Gezondheidswetenschappen • Natuur- en Technische Wetenschappen

De in totaal meer dan 550 leden zijn als volgt verdeeld over de domeinen (in percentages). Gedrags-, Maatschappij- en Rechtswetenschappen Geesteswetenschappen Medische, Medisch-Biologische en Gezondheidswetenschappen Natuur- en Technische Wetenschappen 22,7% 21,8% 15% 40,5%

Het Domeinenoverleg adviseert het bestuur van de KNAW over de integrale forum- en adviesagenda en onderhoudt contacten met de leden uit het eigen domein. Het Domeinenoverleg bestaat uit de vier domeinvoorzitters en de voorzitters van de vier adviesraden. Ook worden de voorzitters van De Jonge Akademie en de Akademie van Kunsten uitgenodigd. Het Domeinenoverleg vond in 2018 drie keer plaats. Daarbij waren in de regel ook de president, de vicepresident en de algemeen directeur aanwezig.

Naast de integrale forum- en adviesagenda stonden onder andere de volgende onderwerpen op de agenda: de representativiteit van het ledenbestand, de commu-nicatie binnen het genootschap, de wijze van benoemingen van de domeinjury’s, het voorstel voor het instellen van het Akademiefonds, een voorstel voor het omgaan met herdenkingen, de positie van de KNAW ten aanzien van Plan S voor open science, het idee om jaargroepen in te stellen en de ondersteuning van het genoot-schap door het bureau van de KNAW.

(15)

Samenstelling Domeinenoverleg in 2018 • Keimpe Algra, voorzitter Adviesraad RGW • René de Borst, voorzitter Domein NTW • Ron Fouchier, voorzitter Domein MMBG

• Frank den Hollander, voorzitter Adviesraad NTW • Johan Mackenbach, voorzitter Adviesraad RMW • Claes de Vreese, voorzitter Adviesraad SWR • Arjen van Witteloostuijn, voorzitter Domein GMRW • Kitty Zijlmans, voorzitter Domein GW

2.5 Financiële auditcommissie

De Financiële auditcommissie adviseert het bestuur van de KNAW over de (finan-ciële) bedrijfsvoering en brengt hierover verslag uit aan de algemene vergadering. De commissie richt zich met name op het beoordelen van het jaarverslag en de jaarrekening, de financiële positie en het vermogensbeheer, en op het systeem van risicobeheersing. De commissie houdt ook toezicht op de realisatie van de actie-punten uit het accountantsverslag. De commissie bestaat uit vier KNAW-leden die worden benoemd door het Domeinenoverleg.

De Financiële auditcommissie vergaderde in 2018 op 17 april en 20 november. De algemeen secretaris van het bestuur, de algemeen directeur, het afdelingshoofd Financiën en de externe accountants waren hierbij uitgenodigd. In april werden het jaarverslag en de jaarrekening 2017 en de uitkomsten van de accountantscontrole besproken. In november vergaderde de auditcommissie over de begroting voor 2019-2022, een tussentijdse evaluatie van het vermogensbeheer van de private bestemmingsfondsen, de tussentijdse externe accountantscontrole en het risico-managementplan.

Samenstelling Financiële auditcommissie in 2018 • Philip Hans Franses (voorzitter)

• Hans Kuipers • Andries Meijerink • Arthur van Soest

2.6 Medezeggenschap

Ondernemingsraad

De medezeggenschapsstructuur binnen de KNAW is georganiseerd met een instituutsoverstijgende ondernemingsraad (OR) en per instituut een onderdeel-commissie (OC). De OC neemt op instituutsniveau praktisch alle rechten en plichten over van de OR. Tienmaal per jaar is er overleg tussen de algemeen directeur van de KNAW en de OR. Hierbij schuift tweemaal per jaar de president van de KNAW aan ten behoeve van een overleg over de algemene gang van zaken binnen de organisatie. Eens in de drie jaar treden alle OR- en OC-leden gelijktijdig af en zijn er verkiezingen voor de nieuwe raad en commissies. In april 2018 is een nieuwe zittingstermijn gestart en kent de OR twaalf leden. Daarnaast zijn er dertien OC’s met een aantal leden tussen drie en negen, afhankelijk van de grootte van het betreffende instituut. Tussen OR en OC’s vindt uitwisseling plaats tijdens onder meer voorzittersoverleggen, scholingsdagen en een jaarlijkse OR/OC-dag.

(16)

Naast terugkerende thema’s op het vlak van organisatiebeleid en personeel is in 2018 in het bijzonder gesproken over het naderende advies inzake de portfolio-evaluatie van de NWO- en KNAW-instituten. In het kader van de Wet op de ondernemingsraden heeft de OR formeel ingestemd met de volgende voorstellen: aanpassing klokkenluidersregeling, aanpassing regeling bedrijfshulpverlening, invoering regeling jaargesprek, invoering regeling aannemen van geschenken, giften en uitnodigingen. In 2018 zijn geen adviesaanvragen bij de OR ingediend of door de OR behandeld.

Lokaal Overleg

Het Lokaal Overleg is het overleg over tijd en/of geld dat de algemeen directeur heeft met vier vakbonden. Het gaat om de vakbonden: FNV Onderwijs & Onderzoek, AC/FBZ (waarbinnen AC-HOP), CNV Overheid en VAWO/CMHF. Per vakbond schuiven maximaal twee bij de KNAW werkzame kaderleden aan, bijgestaan door een vakbondsbestuurder. In 2018 vergaderde het Lokaal Overleg een keer.

Samenstelling Ondernemingsraad in 2018 (vanaf april) • Gerard van Veen (voorzitter) – Bureau

• Jolanda Pel (vicevoorzitter) – Bureau • Harry Begthel – Hubrecht Instituut • Paul Bodelier – NIOO

• Stieneke van den Brink – Hubrecht Instituut • Bob Nunes Cardozo – Nederlands Herseninstituut • Jacques de Feiter – Nederlands Herseninstituut • Ineke Kellij – IISG

• Maarten Kole – Nederlands Herseninstituut • Christa Mateman – NIOO

• Ger Ruigrok – Huygens ING • Jerry de Vries – DANS

• Rini Sierhuis – ambtelijk secretaris medezeggenschap

Samenstelling Lokaal Overleg 2018

• FNV Onderwijs & Onderzoek: Gerard van Veen, Bob Nunes Cardozo (kaderle-den) en Jan Boersma (bestuurder)

• AC/FBZ (waarbinnen AC-HOP): Ger Ruigrok, Jerry de Vries (kaderleden) en Maaike Langerak (bestuurder)

• CNV Overheid: Fred van der Kwast (bestuurder)

• VAWO/CMHF: Gertjan Postma (kaderlid) en Donald Pechler (bestuurder)

2.7 Verslag van het bestuur

Goed bestuur vereist dat een bestuur leert van de eigen ervaringen en signalen uit de omgeving en de lessen laat doorwerken in het eigen functioneren en de organisatie. Het KNAW-bestuur geeft vorm aan het ‘zelfreinigend’ vermogen door in gezamenlijke brainstormbijeenkomsten aandacht te geven aan het eigen functioneren en door jaarlijkse gesprekken van de president met elk van de bestuursleden.

(17)

In 2018 vergaderde het bestuur vijftien keer. De algemeen directeur was bij de vergaderingen aanwezig. Hieronder volgt een selectie van de belangrijkste onder-werpen die de bestuursagenda passeerden.

Overleggen met domeinen, ondernemingsraad en besturen

Sinds 2017 bestaat het genootschap van de KNAW uit vier domeinen. In 2018 kwa-men de domeinen en de bijbehorende adviesraden goed op stoom. Het algemeen bestuur sprak geregeld met de voorzitters van de domeinen over de voortgang en de wensen. Ook vergaderde een delegatie van het bestuur met de ondernemings-raad over de algemene gang van zaken in de organisatie. Daarnaast overlegde het bestuur met de besturen van De Jonge Akademie en de Akademie van Kunsten.

Internationaal

Het onderwerp ‘internationaal’ is een vast onderdeel van de bestuursagenda. De KNAW trekt steeds vaker op met buitenlandse zusterverenigingen en met netwerken van academies. In 2018 was de KNAW onder andere te gast bij de door de Oostenrijkse academie georganiseerde Joint Academy Day. Daarnaast kwam de Chinese academie op bezoek, sprak het bestuur met een delegatie uit de Duitse deelstaat Baden-Württemberg en overlegde het met de Engelse Royal Society, de British Academy en Academy of Medical Sciences. Ook had het Verenigd Koninkrijk met de ophanden zijnde Brexit de aandacht van het bestuur. Voor de Europese wetenschap is het belangrijk dat het Verenigd Koninkrijk ook in de toekomst kan deelnemen aan Europese onderzoeksprogramma’s.

Adviezen

Een ander terugkerend onderdeel op de agenda zijn de adviezen en verkenningen. Het gaat dan om het bepalen van de opdracht, de samenstelling van commissies en de bespreking en vaststelling van rapporten. Er werden adviezen gepubliceerd over: replicatieonderzoek, de aantrekkelijkheid van Nederland als onderzoeksland, het omgaan met talen in ons land, de vrijheid van wetenschapsbeoefening, big data in wetenschappelijk onderzoek, het in kaart brengen van maatschappelijke impact, de wederzijdse versterking bij investeringen in publiek en privaat onderzoek en de verwevenheid van onderwijs en onderzoek aan Nederlandse universiteiten.

Instituten

Het bestuur reageerde, zoals gebruikelijk, op de uitkomsten van de afzonderlijke insti-tuutsevaluaties. Bovendien werden in 2018 alle instituten van de KNAW en NWO in zijn geheel geëvalueerd. Deze zogeheten portfolio-evaluatie en het vervolg daarop had bijzondere aandacht van het bestuur. Daarnaast stimuleerde het bestuur de innova-ties bij de instituten met toekenningen uit het onderzoeksfonds en met investeringen op digitaal gebied bij de instituten voor geesteswetenschappen.

Toekomstbestendige wetenschap

Het bestuur wisselde regelmatig van gedachten over de wijze waarop de KNAW haar rol als stem en geweten optimaal kan vervullen in een veranderend weten-schappelijk landschap. Hoe zorgen we op een verantwoorde manier dat een nieuwe generatie jonge onderzoekers een toekomst in de wetenschap heeft? Aan deze vraag zijn allerlei onderwerpen verbonden, zoals open science (waaronder open access), de verwevenheid van onderwijs en onderzoek en gezonde financiën. Het bestuur

(18)

kijkt daarbij ook naar regels die een efficiënte en doelmatige wetenschapsbeoe-fening in de weg staan. Een voorbeeld daarvan is het weglekken van geld doordat samenwerkende universiteiten elkaar btw in rekening moeten brengen voor inhuur van onderzoeksfaciliteiten en medewerkers.

Open access – Plan S

In september 2018 lanceerde een groep internationale onderzoeksfinanciers, waar-onder NWO, een plan om versneld over te gaan op open access. Veel wetenschap-pers steunen dit plan, maar er zijn ook zorgen. Het KNAW-bestuur belegde daarom in november een bijeenkomst waar KNAW-leden van gedachten konden wisselen met Stan Gielen, KNAW-lid en voorzitter van NWO. Eind november verscheen het implementatieplan. Ook hierover wordt en werd druk gediscussieerd.

Integriteit

Het onderwerp integriteit stond in 2018 meerdere keren op de agenda. Het bestuur overlegde onder andere over het verzelfstandigen van het door KNAW, NWO en VSNU opgerichte LOWI, het Landelijk Orgaan Wetenschappelijke Integriteit, om zo de onafhankelijke positie van het orgaan te vergroten. Ook werd er in 2018 een nieuwe gedragscode wetenschappelijke integriteit gepubliceerd. De KNAW, NFU, NWO, TO2-federatie, Vereniging Hogescholen en de Vereniging van Universiteiten werkten intensief samen aan een grondige herziening en verbreding van de code die al sinds 2004 bestaat.

Comeniusnetwerk

De KNAW werd in 2018 door OCW gevraagd om een thuisbasis te bieden voor de laureaten van het Comeniusprogramma van het Nationaal Regieorgaan

Onderwijsonderzoek (NRO). Deze laureaten lopen voorop op het gebied van onder-wijsinnovatie. De Comeniusbeurzen zijn gericht op onderwijsinnovatie, terwijl in de missie van de KNAW het wetenschappelijk onderzoek centraal staat. Het bestuur heeft besloten het Comeniusnetwerk te ondersteunen, vanwege het belang van de verwevenheid van onderwijs en onderzoek en voortbouwend op de ervaring die de KNAW heeft met de forumfunctie en de kracht in het onderhouden van netwerken.

Verbouwing

Het bestuur liet zich regelmatig inlichten over de verbouwing van het door de KNAW gehuurde Trippenhuis en de aangrenzende ruimten. De verbouwing, onder toezicht van de Rijksgebouwendienst, duurt langer dan gepland. Het bestuur kijkt, net als de bureaumedewerkers, de leden van KNAW, De Jonge Akademie en Akademie van Kunsten, uit naar september 2019 als het Trippenhuis niet meer gonst van de bouwactiviteiten, maar van de wetenschap.

(19)

3. beleid, resultaten en

vooruitblik

De KNAW hanteert voor haar beleid de in 2016 vastgestelde Strategische Agenda 2016-2020 – Wetenschap verbindt. De uitwerking hiervan en de voorlopige resul-taten komen aan bod in dit hoofdstuk. De zeven ambities van de KNAW voor de periode 2016-2020 zijn:

1. Kernactiviteiten verbinden om de KNAW optimaal te laten functioneren. 2. Fungeren als ambassadeur en podium voor Nederlandse wetenschappers. 3. Versterken van de rol van de KNAW als initiator, inspirator, partner en regisseur

op het gebied van wetenschapscommunicatie en –educatie.

4. Vergroten van de invloed van wetenschap op Nederlands en Europees beleid. 5. Versterken en positioneren van de KNAW-instituten als dynamische nationale

organisaties, complementair aan de universiteiten.

6. Bijdragen aan versterking van (inter)nationale netwerken en onderzoeksinfra-structuren.

7. Benutten van de potentie van de Nationale Wetenschapsagenda (NWA) in samenwerking met de partners in de Kenniscoalitie.

De KNAW stelt zich in deze periode ten doel de verbindingen te versterken: • Tussen wetenschapsgebieden en wetenschappelijke organisaties, nationaal en

internationaal.

• Tussen wetenschap en samenleving.

• Tussen de drie Akademies en de eigen instituten.

wetenschap verbindt

(20)

3.1 Kernactiviteiten verbinden (ambitie 1)

Ambitie 1: kernactiviteiten verbinden om de KNAW optimaal te laten functioneren

In 2020:

• Is de bijdrage van de KNAW aan het maatschappelijk debat in de domeinen wetenschap en kunst verder vergroot.

• Heeft de KNAW bijgedragen aan de totstandbrenging van een stimulerend onderzoeksklimaat in Nederland.

• Is sprake van een inspirerende wisselwerking tussen: − De forumfunctie en de adviesfunctie.

− De drie Akademies en de instituten.

− De verschillende generaties wetenschappers.

• Reflecteert de organisatie, zowel bestuurlijk als ondersteunend, de hierboven genoemde ambities.

• Heeft de KNAW ook jongere onderzoekers – promovendi en postdocs – nadrukkelijk bij haar activiteiten betrokken.

De leden van de KNAW hebben, evenals de leden van De Jonge Akademie en de Akademie van Kunsten bijgedragen aan tal van programma’s op het gebied van wetenschap, kunst of wetenschap en kunst. Een groot deel van de bijeenkomsten vond plaats in Amsterdam. Evenals in het voorgaande jaar, en in de overtuiging dat het bijdraagt aan de landelijke zichtbaarheid van de KNAW, heeft de KNAW ook in 2018 weer een aantal bijeenkomsten buitenshuis georganiseerd. Zo werd op de campus van de Universiteit Leiden in Den Haag een symposium over Sustainable European Forests and Energy Challenge georganiseerd, was er in Wageningen een symposium over CRISPR-Cas en volgde er in Den Haag een symposium over de kwaliteit van rechtspraak en rechtshulp in het (civiele) geding.

In 2017 werd de lijn van een betere afstemming tussen adviesfunctie en de pro-grammering van publieke bijeenkomsten ingezet. In 2018 heeft dit verder gestalte gekregen door bijvoorbeeld het publiekssymposium over de verkenning Talen voor Nederland, waarin het belang van één taalbeleid voor de Nederlandse samenleving werd onderzocht. Daarnaast waren er tal van kleinschalige expertmeetings. Soms gebeurde dat op initiatief van een lid van een van de drie Akademies, soms in samenwerking met een externe partij. Een voorbeeld zijn de twee expertmeetings die de KNAW en Akademie van Kunsten organiseerden met de Boekmanstichting: een over kunst en technologie en een over cultural commons. Daarbij gaan des-kundigen vanuit de KNAW met desdes-kundigen van buiten de KNAW met elkaar in gesprek.

De KNAW organiseert niet alleen publieksbijeenkomsten, maar vervult voor haar leden ook een sociëteitsfunctie. In 2018 werden er dispuutsavonden georganiseerd waar leden van de drie Akademies aanwezig waren. Deze bijeenkomsten hebben een wetenschappelijk en een sociaal doel. De leden waarderen de bijeenkomsten omdat ze met onderzoekers uit andere disciplines kunnen spreken over weten-schappelijke en maatweten-schappelijke vraagstukken. De vier domeinen zijn zelf ook aan de slag gegaan met discussieavonden. Zo organiseerde ieder domein minstens

(21)

een discussieavond als welkom aan de nieuwe leden van het domein. Daarnaast organiseerde de KNAW lunchlezingen die met name bedoeld zijn voor emeriti. Deze lezingen worden zeer gewaardeerd, mede vanwege de combinatie van het sociale en wetenschappelijke.

Tijdens een feestelijke bijeenkomst in de Openbare Bibliotheek van Amsterdam werden 21 nieuwe leden geïnstalleerd.

Indicatoren forumfunctie

Forum 2015 2016 2017 2018

Bijeenkomsten* ₁₃₈ ₁₀₀ ₇₁ ₁₁₇

* Dit zijn bijeenkomsten van afdelingen en secties, dispuutsavonden en themabijeenkomsten van het Genootschap, De Jonge Akademie en de Akademie van Kunsten. Het aantal deelne-mers varieert van 50 tot 250 per bijeenkomst.

Net als in 2017 had de verbouwing van het Trippenhuiscomplex invloed op het organiseren van bijeenkomsten. De leden spraken regelmatig de hoop uit dat ze snel weer in het vertrouwde Trippenhuis terecht kunnen. Ook het publiek dat naar KNAW-bijeenkomsten komt, mist het Trippenhuis. Dat het aantal bijeenkomsten in 2018 aanzienlijk hoger ligt dan in 2017 is deels te verklaren vanuit het grote aantal adviezen dat werd afgerond waar (expert)bijeenkomsten aan waren verbonden, en deels uit het feit dat in het overzicht van 2018 ook acht prijsuitreikingen zijn opgenomen. Daarbij lijken ook de domeinen (die in 2017 werden ingesteld) goed op stoom te komen.

Overzicht publieksbijeenkomsten in 2018

Datum Bijeenkomst Titel Locatie

15-jan Symposium Replicatieonderzoek VOC-zaal Bushuis

18-jan Ledenbijeenkomst De Jonge Akademie Trippenhuis

22-jan Prijsuitreiking Hendrik Mullerprijs De Balie

5-feb Expertbijeenkomst Mingler Live Trippenhuis

5-feb Symposium Talen voor Nederland OBA

6-feb Expertbijeenkomst Arts/Science: Academy Honours Programme for

Young Artists and Scientists Trippenhuis

8-feb Domeinmiddag De bijdrage van de sociale wetenschappen aan het

onderzoek naar klimaatverandering Industrieele Groote Club

9-feb Symposium Unfinished Systems of Non-Knowledge Trippenhuis

12-feb Domeinbijeenkomst KNAW-Domein NTW: discussieavond Trippenhuis

15-feb Domeinavond Diner met lezing door Dame Sally Davies Trippenhuis

15-feb Symposium De aantrekkelijkheid van Nederland als

onderzoeks-land Zuiderkerk

19-feb Symposium Sustainability European Forests and Energy Challenge Universiteit Leiden, Campus Den Haag

19-feb Lezing Uit de kunst met Francine Houben OBA

22-feb Symposium KunstKennis: Writing Worlds Perdu

24/25-feb Symposium De Jonge Akademie Experiment Event Spoorwegmuseum, Utrecht

26-feb Domeinbijeenkomst KNAW-Domein MMBG: discussieavond Trippenhuis

27-feb Expertbijeenkomst Impact in kaart In de driehoek, Utrecht

5-mrt Domeinmiddag Replicatieonderzoek OBA

(22)

8-mrt Symposium CRISPR-Cas: from evolution to revolution Wageningen UR

9-mrt Symposium DAVS OBA

19-mrt Lunchlezing Joodse stenen spreken (Pieter van der Horst) Trippenhuis

20-mrt Dispuutsavond Dispuutsavond Trippenhuis

23-24-mrt Expertbijeenkomst European Young Academies Trippenhuis

26-mrt Lunchlezing Recht in crisis Trippenhuis

26-mrt Ledenbijeenkomst De Jonge Akademie Trippenhuis

26-mrt Installatiebijeenkomst Nieuwe leden De Jonge Akademie Industrieele Groote Club

29-mrt Symposium KunstKennis: kunst & gezondheid OBA

4-apr Expertbijeenkomst Arts/Science: Academy Honours Programme for

9-apr Domeinbijeenkomst KNAW-Domein Geesteswetenschappen: hoe verder? Trippenhuis

9-apr Symposium CO2: grondstof van de toekomst OBA

12-apr Domeinmiddag Twee lezingen: Soils at Risk & De digitale samenleving OBA

18-apr Symposium Kwaliteit van rechtspraak en rechtshulp in het

(civiele) geding Universiteit Leiden, Campus Den Haag

18-apr Symposium De Jonge Akademie InterScience: identiteit Museum Prinsenhof, Delft

19-apr Expertbijeenkomst Faces of Science Trippenhuis

19-apr Symposium KunstKennis: Art & Ecology - Politics & Poetics of

moving materials Perdu

20-apr Expertbijeenkomst Kunst, techniek en beleving (met Boekmanstichting) Trippenhuis

23-apr Symposium Wetenschappelijke deugden: achterhaald of relevant? OBA

25-apr Symposium Stephen Hawking: een leven in het universum OBA

8-mei Expertbijeenkomst Sectorplannen wetenschapsbeleid (met NWO en

VSNU) Pakhuis de Zwijger

8-mei Symposium Geheime kennis en de wetenschap OBA

9-mei Expertbijeenkomst Econometristen Trippenhuis

16-mei Prijsuitreiking SPE Dissertatieprijzen Trippenhuis

16-mei Installatiebijeenkomst Kick-offmeeting Comeniusnetwerk Muntgebouw, Utrecht

22-mei Lunchlezing De moleculaire basis van veroudering en effectieve mogelijkheden om gezond ouder te worden (Jan Hoeijmakers)

Trippenhuis

22-mei Symposium Vrijheid van wetenschapsbeoefening KIVI, Den Haag

22-mei Symposium Geheime kennis en de staat OBA

24-mei Symposium Health inequalities (met FEAM en ALLEA) De Nieuwe Liefde

24-25 mei Symposium The Senate and the People in North Atlantic Small

Power Constitutional Monarchies Trippenhuis

28-mei Ledenbijeenkomst Akademiemiddag NEMO

30-mei Expertbijeenkomst Arts/Science: Academy Honours Programme for

31-mei Symposium KunstKennis: Arts & Education Perdu

2-jun Lezing Informatiebijeenkomst Vluchtelingen in de

weten-schap Academiegebouw, Utrecht

5-jun Symposium Evidence-based medicine OBA

7-jun Symposium Ontstaan van leven OBA

7-jun Expertbijeenkomst 50 PK met Jet Bussemaker Huis De Pinto

11-jun Prijsuitreiking Uitreiking Akademie van Kunsten-penning aan Remco

Campert Uitgeverij De Bezige Bij

11-jun Domeinbijeenkomst Ledendiner Akademie van Kunsten Tobacco Theater

12-jun Prijsuitreiking Onderwijsprijs 2018 De Rode Hoed

12-jun Symposium Geheime kennis: westerse esoterie OBA

14-jun Symposium Robotisering Oude Zaal Tweede

(23)

19-jun Symposium Geheime kennis: censuur en zelfcensuur OBA

25-jun Domeinmiddag Nep of niet nep OBA

2-jul Expertbijeenkomst Arts/Science: Academy Honours Programme for

3-jul Expertbijeenkomst Kunst & cultuuronderzoek de Waag

26-aug Symposium Paradisodebat: Fair Practice Code Paradiso

30-31-aug Symposium Historicism as a Polemical Concept in the Humanities

and Social Sciences, 1890-1980 OBA

31-aug Symposium Trust in Science & Changing Landscapes of

Communication (met ALLEA) Trippenhuis

5-sep Lunchlezing Waar was je? Geloven na Darwin en Hubble (Jan van

Bemmel) Trippenhuis

13-sep Domeinmiddag Gerechtelijke dwalingen en strafrecht OBA

16-sep Lezing KNAW Heineken lecture: Erik van Lieshout Van Abbemuseum, Eindhoven

17-sep Installatiebijeenkomst Installatie KNAW-leden OBA

20-sep Symposium Gezondheid is meer dan geneeskunde Uilenburgersjoel

20-sep Symposium Het Culturele mecenaat Van Abbemuseum,

Eindhoven

21-sep Expertbijeenkomst Culture Commons (met Boekmanstichting) Trippenhuis

24-sep Ledenbijeenkomst De Jonge Akademie Universiteit Utrecht

24-sep Lezing KNAW Heineken lecture: Nancy Kanwisher Aula, Nijmegen

25-sep Lezing KNAW Heineken lecture: Nancy Kanwisher NIN-KNAW

25-sep Lezing KNAW Heineken lecture: Xiaowei Zhuang RUG, Groningen

26-sep Lezing KNAW Heineken lecture: Peter Carmeliet LUMC, Leiden

26-sep Lezing KNAW Heineken lecture: John McNeill Sweelinckzaal, Utrecht

26-sep Lezing KNAW Heineken lecture: Paul Hebert Schouwburg, Leiden

27-sep Lezing KNAW Heineken lecture: Xiaowei Zhuang AMOLF

27-sep Prijsuitreiking Heinekenprijzen 2018 Muziekgebouw aan ‘t IJ

28-sep Lezing KNAW Heineken lecture: Xiaowei Zhuang TU Delft + Hubrecht, Utrecht

1-okt Domeinmiddag De eerste 1000 dagen van het leven. Het fundament

voor de toekomst OBA

1-okt Ledenbijeenkomst Diner met lezingen Akademie van Kunsten Trippenhuis

2-okt Symposium Gedragscode wetenschappelijke integriteit De Nieuwe Liefde

5-okt Expertbijeenkomst Breaking Habits Mondriaanfonds

15-okt Domeinbijeenkomst De (Nederlandse) samenleving kan niet zonder

geesteswetenschap Trippenhuis

16-okt Symposium Netwerken OBA

17-okt Symposium De Jonge Akademie InterScience: natuur versus

cultuur Karl Dittrichzaal, Maastricht

19-okt Symposium Microplastics (met SAPEA) Trippenhuis

19-okt Symposium Avond van de Nobelprijzen OBA

22-okt Lunchlezing De oorsprong van de Klassiek-Syrische literatuur

(Holger Gzella) Trippenhuis

22-okt Symposium Vaccination: science and social perspectives De Nieuwe Liefde

1-nov Dicussiebijeenkomst Openbare discussiebijeenkomst over Plan S, voor de

versnelling van de transitie naar open access StAeg, Amersfoort

8-nov Domeinmiddag Twee lezingen: Quantumcomputers en de quantumre-volutie & Nieuwe richtingen in de cryptografie OBA

9-nov Expertbijeenkomst Erasmus Birthday Masterclass Yasmin Haskell Trippenhuis

9-nov Symposium 39th Erasmus Birthday Lecture: Passions for and of

Learning in the Early Modern Period (Yasmin Haskell) Trippenhuis

12-nov Lezing Kunst & Wetenschap over Giacometti en Chadwick:

(24)

15-nov Ledenbijeenkomst Comeniusnetwerk Trippenhuis

19-nov Prijsuitreiking Lorentzmedaille OBA

19-nov Symposium Wat zijn de ingrediënten voor een plusprogramma

Nederlands? OBA

22-nov Prijsuitreiking Bob Pinedo Cancer Care Award VU

22-nov Ledenbijeenkomst De Jonge Akademie Trippenhuis

23-nov Prijsuitreiking Uitreiking Nationale Postdocprijs 2018 Trippenhuis

26-nov Symposium Personalized Health: nieuwe technologieën voor zorg

op maat OBA

27-nov Domeinbijeenkomst Domeindiscussieavond ter kennismaking nieuwe

leden Trippenhuis

30-nov Lezing 26th Gonda Lecture: From Pāṇini to Patañjali and Beyond: Transformations in Grammatical Perspectives (Madhav Deshpande)

Oost-Indisch Huis

3-dec Domeinmiddag What in de world is light? (Tim Ingold) OBA

3-dec Domeinbijeenkomst Ledendiner MMBG ter kennismaking nieuwe leden Amsterdamse Academische Club

3-dec Ledenbijeenkomst Ledendiner Akademie van Kunsten Trippenhuis

4-dec Expertbijeenkomst Opslag en beschikbaarheid van data voor onderzoek Trippenhuis

10-dec Symposium Politieke biografie Trippenhuis

10-dec Lezing Uit de kunst met Adriaan Geuze OBA

19-dec Symposium Global Sports, Masculinity and Exploitation: Views

(25)

3.1.1 Genootschap

Het Genootschap van excellente wetenschappers is de oudste van de drie

Akademies van de KNAW en heeft de meeste leden. De leden worden voor het leven benoemd. De forum- en adviesfunctie van de KNAW wordt vormgegeven vanuit het Genootschap, en steeds vaker in nauwe verbinding met andere onderdelen (Akademies en instituten) van de KNAW. De leden van het Genootschap vormen tevens de algemene vergadering van de KNAW.

De KNAW kent sinds 2017 vier domeinen: de Gedrags-, Maatschappij- en Rechts-wetenschappen, de GeestesRechts-wetenschappen, de Medische, Medisch-Biologische en Gezondheidswetenschappen en de Natuur- en Technische wetenschappen. Leden zijn lid van één Domein. In 2018 hebben de leden gewerkt aan het versterken van de Domeinstructuur.

De KNAW-leden zetten zich belangeloos in voor de KNAW. Zij dragen bij aan de forum- en adviesfunctie en maken bijvoorbeeld deel uit van jury’s van prijzen. Veel leden voelen zich verantwoordelijk voor de wetenschap en de samenleving. Ze vinden elkaar langs inhoudelijke lijnen waardoor disciplines met elkaar in contact komen en nieuwe perspectieven op wetenschappelijke en maatschappelijke vraagstukken ontstaan. En zij dragen als KNAW-lid bij aan het toegankelijk maken van de wetenschap voor brede groepen in de samenleving.

Indicatoren Genootschap Leeftijd leden 2015 2016 2017 2018 35-45 4 6 8 11 45-55 58 60 76 76 55-65 154 153 150 168 65+ 333 334 331 323 Totaal 549 553 565 578 Geslacht leden <65 2015 2016 2017 2018 Man 166 165 170 181 Vrouw 50 54 64 74

Percentages vrouwelijke leden Akademies 2015 2016 2017 2018

Genootschap (leden <65 jaar) 23% 25% 27% 29%

De Jonge Akademie 47% 52% 50% 50%

Akademie van Kunsten 34% 37% 37% 37%

Zoals blijkt uit de indicatoren komen er elk jaar meer jongere leden en meer vrouwelijke leden.

(26)

Overzicht nieuwe leden in 2018

• Connie Bezzina (1969), hoogleraar moleculaire cardiogenetica aan het Amsterdam UMC • Roshan Cools (1975), hoogleraar cognitieve neuropsychiatrie aan het Radboudumc

• Pedro Crous (1963), hoogleraar Fungal Biodiversity aan de Universiteit Utrecht, hoogleraar Evolutionary Phytopathology aan Wageningen University & Research en directeur van het Westerdijk Fungal Biodiversity Institute

• Arwen Deuss (1975), hoogleraar structuur en samenstelling van het binnenste van de aarde aan de Universiteit Utrecht

• Peter ten Dijke (1960), hoogleraar moleculaire celbiologie, in het bijzonder de signaaltrans-ductie aan het Leids Universitair Medisch Centrum

• Judith van Erp (1970), hoogleraar publieke instituties aan de Universiteit Utrecht

• Guillén Fernández (1964), hoogleraar cognitieve neurowetenschappen aan het Radboudumc • Remco van der Hofstad (1971), hoogleraar kansrekening aan de Technische Universiteit

Eindhoven

• Petra de Jongh (1971), hoogleraar anorganische nanomaterialen aan de Universiteit Utrecht • Christian Lange (1975), hoogleraar Arabische en islamitische studies aan de Universiteit

Utrecht

• Monique Laurent (1960), onderzoeker en mt-lid van het Centrum Wiskunde & Informatica en hoogleraar combinatorische optimalisering aan Tilburg University

• Kofi Makinwa (1964), hoogleraar elektronische instrumentatie aan de Technische Universiteit Delft

• Judi Mesman (1974), hoogleraar interdisciplinair onderzoek van maatschappelijke uitdagin-gen aan de Universiteit Leiden

• Antje Meyer (1957), directeur van het Max Planck Instituut voor Psycholinguïstiek en bijzonder hoogleraar individuele verschillen in taalverwerking aan de Radboud Universiteit • Michel Orrit (1956), hoogleraar spectroscopie van moleculen in de gecondenseerde materie

aan de Universiteit Leiden

• Hermen Overkleeft (1969), hoogleraar bio-organische synthese aan de Universiteit Leiden • Judith Pollmann (1964), hoogleraar Nederlandse geschiedenis van de vroegmoderne tijd aan

de Universiteit Leiden

• Ingrid Robeyns (1972), hoogleraar ethiek van instituties aan de Universiteit Utrecht • Jeannot Trampert (1961), hoogleraar geofysica, in het bijzonder seismologie aan de

Universiteit Utrecht

• Peter-Paul Verbeek (1970), hoogleraar filosofie van mens en techniek aan de Universiteit Twente

• Detlef van Vuuren (1970), klimaatonderzoeker bij het Planbureau voor de Leefomgeving en bijzonder hoogleraar mondiale milieuproblematiek aan de Universiteit Utrecht

Verder zijn als buitenlands lid benoemd:

• Leonard van der Kuijp (1952), hoogleraar Tibetaanse en Himalaya-studies, Harvard University (Verenigde Staten)

• Peter Visscher (1962), hoogleraar kwantitatieve genetica, University of Queensland (Australië)

• Jim Zachos (1959), hoogleraar aardwetenschappen, University of California at Santa Cruz (Verenigde Staten)

In 2018 zijn 21 nieuwe leden geïnstalleerd. Dat is inclusief de extra ronde voor vrouwelijke wetenschappers die de KNAW, net als in 2017, hield in het kader van het Westerdijkjaar.

(27)

3.1.2 De Jonge Akademie

De Jonge Akademie is een dynamisch, creatief en innovatief platform van jonge wetenschappers uit alle disciplines. De Jonge Akademie is in de afgelopen veertien jaar uitgegroeid tot een bekend en gerespecteerd platform: een veelgevraagde gast bij media, serieus gesprekspartner voor bestuur en beleid, nationaal en internationaal, en actief betrokken bij wetenschapsbewustwording op scholen en publieksevenementen. De kracht van De Jonge Akademie is de diep gevoelde passie voor wetenschap en de wens die te delen met de samenleving.

In het kader van wetenschapsbeleid bracht De Jonge Akademie in 2018 verschil-lende bezoeken aan Colleges van Bestuur van de universiteiten, het Ministerie van OCW, de VSNU, NWO en partijen zoals de AWTI, de Landelijke Studentenvakbond of WOinActie. Daarbij komen onderwerpen aan bod die hoog op de agenda staan, zoals werken regeldruk, internationalisering en de positie van jonge onderzoekers. In 2018 resulteerde het overleg tussen De Jonge Akademie, NWO, KNAW en UAF naar aanleiding van het initiatief Science Buddies, in de NWO-pilot ‘Vluchtelingen in de wetenschap’. Daarnaast pleitte De Jonge Akademie in 2018 met succes voor uitbreiding van de extensieregel Vernieuwingsimpuls naar alle ouders. Zodat ook de ouder, niet zijnde de biologische moeder, voortaan verlenging van de indientermijn krijgt. Daarmee wordt een betere verdeling van werken zorgtaken tussen ouders gestimuleerd. Verder publiceerde De Jonge Akademie in 2018 haar onderwijsvisie. In 2018 verschenen twee publicaties van De Jonge Akademie. Op 2 juni presen-teerde De Jonge Akademie A Beginner’s Guide to Dutch Academia, een gids gemaakt om buitenlandse wetenschappers te helpen hun weg te vinden als ze in Nederland willen werken. De gids gaat onder andere in op de Nederlandse werkcultuur, arbeidscontracten en de structuur van universiteiten en onderzoeksinstellingen. Op 26 maart verscheen de publicatie Grensoverstijgend. Kansen en belemmeringen voor interdisciplinair academisch onderwijs. In deze verkenning worden de ervarin-gen en voor- en nadelen van interdisciplinair onderwijs besproken en doet De Jonge Akademie aanbevelingen voor docenten, studenten en universitaire bestuurders.

a beginner’s guide to dutch academia

The Young Academy is an independent part of the Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences

the young academy

a beginner’s guide t

o dut

ch a

cademia

DJA- A beginners Guide _OMSLAG.indd 1 6/14/2018 12:32:36 PM

grensoverstijgend

Kansen en belemmeringen voor interdisciplinair academisch onderwijs

De Jonge Akademie is een zelfstandig onderdeel van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen

de jonge aKademie verKenning grenso ver stijgend ver Kenning de jonge a Kademie

(28)

In internationaal verband is De Jonge Akademie actief in verschillende koepels. In 2018 organiseerde De Jonge Akademie een bijeenkomst in het Trippenhuis met de European Young Academy’s. Hierbij waren 18 jonge academies vertegenwoordigd, met 35 deelnemers. Centraal stond de vraag hoe jonge academies en jonge weten-schappers kunnen bijdragen aan het behalen van de duurzame ontwikkelingsdoe-len van de Verenigde Naties.

In het kader van wetenschapsbewustwording organiseerde De Jonge Akademie op 24 en 25 februari 2018 ‘Experiment Event’ in samenwerking met de Nederlandse Spoorwegen en het Spoorwegmuseum in Utrecht. Tijdens deze twee dagen konden kinderen zelf even wetenschapper zijn. Ze konden bijvoorbeeld lichtmeters maken en ermee naar sterren kijken en ze konden uitproberen hoe een treinconducteur een vertraging het beste kan uitleggen. De Jonge Akademie heeft wetenschappelijke spellen ontwikkeld om bij het evenement uit te delen.

In 2018 verstrekte De Jonge Akademie twaalf beurzen waarmee leden samen projecten hebben opgestart die passen binnen de doelstellingen van De Jonge Akademie. Dit betreffen vaak interdisciplinaire projecten of samenwerkingen tussen wetenschappers en kunstenaars. Een voorbeeld is het project ‘Hoe weet je dat?! Wetenschapscommunicatie van de toekomst’. Via dat project ontwikkelden honoursstudenten en pabostudenten in 2018 een vak voor basisschoolkinderen. Daardoor maakten wetenschappers en leraren van de toekomst kennis met elkaars expertise. Ook werd in 2018 een onderzoek uitgevoerd naar ‘international contract PhD candidates’. Daarover zal in 2019 gepubliceerd worden.

Onder de noemer Inhoud en Interdisciplinariteit organiseerde De Jonge Akademie twee succesvolle InterScience-bijeenkomsten, waarbij altijd één onderwerp vanuit verschillende disciplines wordt belicht. In 2018 ging het over identiteit en over natuur versus cultuur. De reeks weblogs over de drijfveren van de leden van De Jonge Akademie is in 2018 voortgezet.

De in 2017 door De Jonge Akademie en de Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen ingestelde Nationale Postdocprijs werd ook in 2018 uitgereikt. De prijs, voor een postdoconderzoeker die excellent wetenschappelijk onderzoek uitvoert met grote maatschappelijke impact, ging naar ontwikkelingspsycholoog Eddie Brummelman.

Leden van De Jonge Akademie treden veel op bij publieksbijeenkomsten en in de media. Ook leveren ze een grote bijdrage aan raden, commissies, beoordelingscom-missies en jury’s van de KNAW en aan diverse evenementen van het Genootschap. Verder biedt De Jonge Akademie met ‘Kennis op straat’ al jaren laagdrempelige publiekslezingen aan op locatie, voor diverse maatschappelijke groeperingen.

(29)

Op 26 maart 2018 zijn de volgende personen als lid van De Jonge Akademie geïnstalleerd:

• Han Thomas Adriaenssen (1985), geschiedenis van de filosofie, Rijksuniversiteit Groningen

• Nadine Akkerman (1978), Engelse letterkunde en cultuurgeschiedenis, Universiteit Leiden

• Lisa Becking (1978), mariene biologie, Wageningen University & Research • Angélique Cramer (1979), modellen en methoden voor klinische psychologie,

Tilburg University

• Barbora Hola (1980), internationaal strafrecht, NSCR en Vrije Universiteit Amsterdam

• Hanneke Hulst (1983), anatomie en neurowetenschappen, Amsterdam UMC • Arfan Ikram (1980), epidemiologie, Erasmus MC

• Dora Matzke (1982), wiskundige psychologie, Universiteit van Amsterdam • Daniel Oberski (1981), methodologie en statistiek, Universiteit Utrecht • Bettina Reitz-Joosse (1984), Latijnse taal en letterkunde, Rijksuniversiteit

Groningen

• Erin Wilson, universitair docent politiek en religie, Rijksuniversiteit Groningen

(30)

3.1.3 Akademie van Kunsten

In 2018 koos de Akademie van Kunsten geen nieuwe leden. Haar maximale aantal van vijftig leden was immers in het voorgaande jaar al bereikt en leden zijn voor vijf jaar lid. In 2019 zal de eerste lichting leden aftreden en worden er tien nieuwe leden gekozen. De Akademie van Kunsten is inmiddels uitgegroeid tot een niet weg te denken onderdeel van de KNAW. In 2018 organiseerde zij dertig bijeenkomsten, vaak in samenwerking met verschillende Domeinen van de KNAW en ook met externe organisaties. Met de Boekmanstichting werden bijvoorbeeld twee expert-bijeenkomsten georganiseerd: een over de relatie tussen kunst en technologie en een over cultural commons, plekken in de openbare ruimte die van iedereen zijn. Daarnaast organiseerde de Akademie van Kunsten opnieuw de succesvolle reeks KunstKennis. Dit gebeurde wederom in samenwerking met het Domein Geesteswetenschappen en dit keer werd ook samengewerkt met een andere externe partner: Amsterdam Research Institute of the Arts and Sciences. In vier bijeenkomsten werd gekeken naar andere vormen van schrijven, kunst en ecologie, kunst en gezondheid en kunst en educatie. De leden van de Akademie van Kunsten droegen daarnaast bij aan diverse forumactiviteiten van De Jonge Akademie en van het Genootschap zoals de lezingenreeks Geheime Kennis die in de periode mei/juni plaatsvond in de OBA.

Het entameren van en participeren in publiek debat behoort tot de speerpunten van de Akademie van Kunsten. Ook in 2018 is zij meermaals naar buiten getreden met prikkelende opiniestukken, onder meer over de beroerde arbeidsmarktpositie van de kunstenaar. Er werd aandacht gevraagd voor jonge dansers die door commerciële omroepen zonder vergoeding worden ingezet voor de productie van populaire tv-shows. Daarnaast is de Akademie van Kunsten een graag geziene gesprekspartner in Den Haag. De Akademie van Kunsten treedt naar voren als de vertegenwoordiger van de stem van de makers en wordt in het politieke debat en in de besluitvorming daadwerkelijk gehoord. De voorzitter van de Akademie van Kunsten is in 2018 doorgegaan met het publiceren van zijn driemaandelijkse column in het cahier van de Boekmanstichting; een column die inmiddels breed wordt gelezen in de cultuursector. Een voorbeeld is de column ‘Een storm waait door het paradijs’, waarin hij ingaat op ‘onconditionele inclusiviteit’. Een ander voorbeeld is ‘Groot nieuws, dames en heren, groot nieuws!’, waarin hij een pleidooi houdt voor een grote investering ten behoeve van de verbetering van de positie van de maker.

De Akademie van Kunsten heeft in 2018 een groot adviestraject opgestart: Droombeelden van het publiek domein. Acht leden, verspreid over verschillende disciplines, worden geïnterviewd over de teloorgang van het publiek domein. Als remedie tegen pessimisme ontvouwen ze hun visie op hoe het publiek domein van de toekomst vormgegeven zou moeten worden. Ook op het vlak van de arbeidsmarkt blijft de Akademie van Kunsten zich roeren. Nadat de Arbeidsmarktagenda Culturele en Creatieve Sector 2017-2023 was opgesteld, heeft de Akademie van Kunsten deel uitgemaakt van de regiegroep die toeziet op de uitvoering van de agenda.

In 2018 zijn geen nieuwe leden geïnstalleerd. Zie ook www.akademievankunsten.nl