Thuiswerksters in een Grieks dorp : "Doulevo apo agapi" - ik werk uit liefde -

THUISWERKSTERS 16 EEN GRIEKS DORP

"Do u l e v o a po a g a p i " -ik werk uit

liefde-Bushuis

bli

WORDT

DOCTORAALSCRIPTIE

CULTURELE ANTROPOLOGIE

AKIIE VAK HUISSTEDE

Universiteit van Amsterdae.

Begeleider Prof.Dr. J.F. Boissevain

JUi! 1986

' _' / ! ' \ / ,-~ ₁ , / , - ' ~. '"'"' ', f 1 -'t;:=:iB-111(:==/:i, - - '\_) /" '-- ... MILES I '-"/--....r~~1,./1~---· Geografisch overzicht Uit: E. Friedl, 1964: - \\ \ .::::- -, ''' \

s

INHOUDf:lOPGAVE blz.

SAMENVATTING

ENGLISH SUMMAFlY

VOOFlWOOF\O

HOOFDSTUK

I

INLEIDING

HOOFDSTUK II

THUISWERK IN PARNACHORI --TRADITIE EN TOERISME--

12

-Parnachori

12

-Zomertoerisme in Parnachori 15

-Weeftraditie; bruidschat en uitzet 1?

-Het ontstaan van thuiswerk in Parnachori 26

-Varianten van thuiswerk in Parnachori 28

HOOFDSTUK III

SYMBOLISCHE BETEKENISSEN --PATRONEN EN PRIJZEN--

43

-De symbolische betekenis van thuis

43

-De symbolische betekenis van uitzet 45

-Over patronen en prijzen 50

HOOFDSTUK IV

THUISWERKSTERS --MOGELIJKHEDEN EN MOTIVATIES--

53

-Vrouwen, die thuiswerk doen 53

-Dagelijkse bezigheden 55

kinderen baren en verzorgen 55

socialisatie van de kinderen 56

dagelijkse huishoudelijke arbeid 58 werk buitenshuis: 1fraan, noten, wijn en olijven 61

religie/ rituelen 65 feesten 70 -Tijdsbesteding en werkplaatsen ?3 -Motivaties 80

HOOFDSTUI<

V

BicJLAGEN

CONCLUSIES: IK WERK UIT LIEFDE

1. Achtergrond Griekse economie en werkgelegenheid 91

V Cl Il \/!'Cl U \'/ e 1·1

~-:i . [) v c c z i_ c h t. " cJ n cl c b e t r' o 1,

r,

E'

SAMEl\IVATTil\IG

Het is mogelijk gebleken in een dorp toegang te krijgen tot

de huiz<?n, waör de vrouwen haar loonarbeid verrichten. Van

verschillende plaatsen in Griekenland is bekend dat vrouwen

thuis produceren voor toeristenindustrie. De bekende

geweven schoudertassen (machinaal geweven en op de

naaimachine in elkaar gezet) is h i. er een voorbeeld van.

Deze tassen zijn overal terug te zien en het interressant te

konstateren dat de tassen, zelfs met opschrift van de stad

Meppel of van Hawaii, ergens in de keuken van vrouwen in een Grieks bergdorp worden genaaid.

Parnachori is een dorpsgemeenschap hoog i n de bergen. De

toeristensector biedt zomers en , s winters belangrijke

werkgelegenheid. In de winter is er volop ski.gelegenheid en

zomers komen toeristen souvenirs inkopen. Vooral het weven

staat in toeristengidsen

generaties lang

vermeld. Vrouwen in Parnachori

weven al zowel voor de uitzet, die meisjes

bij een huwelijk meebrengen, als voor de handel. Vrouwen

verrichten het weefwerk als vorm van thuiswerk. Sinds de

zestiger jaren is er naast het weven, het naaien als vorm

van thuiswerk ontstaan, omdat de werkgever van de weefsters

ten dele overschakelde van handgeweven op lappen.

machinaal geweven

In deze scriptie is de relatie tussen economische - en

sociaal-culturele factoren in het leven van thuiswerksters

aan de orde. Oftewel de samenhang tussen traditie en

commercie. Vanuit de commercie zijn er drie werkgevers,

maar veel vrouwen wisselen onderling opdrachten uit om

betaald mee te weven aan uitzetten van meisjes.

Het feit dat de vrouwen loonarbeid verrichten in of bij het

huis is opmerkelijk. Vrouwen, in het algemeen, ervaren een

conflict tussen familie en arbeid. Thuiswerk blijkt een

schijnbare oplossing voor dit conflict te zijn. De

daadwerkelijke omstandigheid waar familieverplichtingen en

loonarbeid zich op eén plaats, thuis, bevinden is een

interessant gegeven. De vraag waarom vrouwen thuiswerk doen

is in deze scriptie vanuit verschillende invalshoeken benaderd.

Dm te beginnen is de huidige situatie van thuiswerk in

Parnachori aan de orde. Vooral de verhouding tussen traditie en commercie is aan de orde. Belangrijk is dat vrouwen zowel

weven voor de uitzet als voor de handel. Zij wisselen de

opdrachten af. Het systeem

bevriende-van meeweven aan uitzetten van

dochters van of verwantschapsrelaties heeft

invloed op het weven in dienst van handelaren. De lonen zijn absoluut laag, vergelijkbaar met ongeschoold schoonmaakwerk.

De lonen zijn relatief laag vanwege het feit dat de arbeid

is verbonden met alle andere activiteiten waarvoor vrouwen

verantwoordelijk zijn.

Vervolgens is de betekenis van de thuissituatie aan de orde.

Op welke wijze 'thuis' een speciale betekenis heeft l. ,~ _..,

van belang in verband met de weeftraditie. De patronen, hE~t

vereren vc:in vorige generaties en het doorgeven

vaardigheden van moeder op dochter is van invloed op het

in stand houden van deze arbeidsvorm. De verhouding tussen

traditie, oftewel de patronen, en de commercie, oftewel de

maximaliseren winsten

prijzen, is belangrijk. Werkgevers

op basis van het uitzetsysteem, de prijzen voor weven zijn

vanwege dit systeem laag gebleven. De patronen die zij

weven zijn verbonden aan herinnering. Enerzijds is de trots

om de traditie voort te zetten aanwezig, maar anderzijds

hebben moeders een opleiding als

dochters. Alle vrouwen verwoorden

dochters opleidingen komen,

volgen om

Tenslotte komen de thuiswerksters

dagelijkse omstandigheden. Eerst

in

perspectief voor hch::ir

dat het

zij hopen dat hun

leven vooruit te

aan het woord vanuit hun

een schets over

vrouwe11 het precies gaat en welke factoren hun leve11

bepalen. Er is een inventarisatie gemaakt van dil':

activiteiten die thuiswerksters als bepalend voor hun leven

beschouwen. De realiteit van thuiswerksters wordt gekenmerkt

door het onlosmakelijke verband tussen de verschillende

activiteiten.

ENGLISH SUMMARY

I t has become apparent that i t is possible to gain entrance

into the homes of wamen who are performing wage labor. I t

is known that in various places in Greece, wamen are

producing in their own homes for the tourist industry. An

example of this is the well-known woven shoulderbag (machine

woven and sewn together with a sewing machine). It is

interesting to note that even bags with inscriptions for

the city Meppel or Hawaii, were sewn in women's kitchens in

a Greek mountain village.

Parnachori mountains.

is a vil lage which is

an

situated important

high in the

Tourism has become source of

employment for the vil lagers. Wintertime the vil lage

transforms in to a ski-resort while during the summer,

tourists stop to buy their souvernirs there. Parnachori is

mentioned in the travel books, as a tourist attraction

known for i t s weaving. Wamen in Parnachori have been

weaving for generations for

merchant trade. Weaving is

Parnachori. Since 1960's a new

bath g i r l s dowries and for

one type

kind of

of homework found in

homework has boen

introduced. Wamen are receiving sewing work basically

because the weaver's employers have partially switched over

from hand woven cloth to machine made.

This thesis discusses the relationship between

economic-social-cultural factors found in the homeworkers

lives. In other words the connection between tradition and

commercialization of the weaving tradition. There are three

merchants (wholesalers/retailers) which employ the wamen.

The wamen also employ one another for making their

daughters' dowries.

In general, wamen experience a conflict between family and

work. Homework conflict. It seems to is an be an apparent interesting fact

solution for this

that the actual

conditions occur is

under which

in the sa me

wage-labour and family obligations

place: in the home. Thus an important

question in this thesis is why

question will be approached

do wamen do homework? This

interpretation.

The thesis begins with a

situation of homework

descript ion of

in Parnachori.

the contemporary

Specifically the

relationship- between tradition and commerce. An important

point is that wamen weave for bath g i r l ' s dowries and

wholesale/retailers. They alternate between the two kinds of

work. The system which is based on weaving for friends and

relatives daughters' dowries influences the weaving services

given to the merchants. The salaries are absolutely low,

comparable with unskilled cleaning work. The wamen are also

underpaid in a relative sense, because this type of work is

done within a context which includes other activities for

which wamen feel responsible.

Secondary the meaning of homelife is dicussed. In what way

does 'home' have a special meaning. This is important in a

relationship to the weaving tradition. The patterns, the

revere held for previous generations and the transmitting

of skills from mother to daughter have all been of

influences in maintaining this form of werk. An important

relationship is found between the tradition (the patterns)

and commerce (the prices). Because of the system the prices

for weaving have remained low. The patterns which are woven

are linked with memories. Employers use the dowry system

to maximize their profit. On the one hand, the mothers feel

proud to be able to continue this established tradition, but

on the other hand, they have other ideas for their own

daughters. All the wamen spoke of how they hoped that

their daughters would partake of a good education. This

will increase their possibilities to progress in their own

lives. FincJlly the A description homewot"I<, EJncl inventory is consider to homev.torkers is given

speak about their daily situations.

which i l l u s t r a t e s which wamen do

what factors ar'e decisive in their lives. An

made of the a c t i v i t i e s be determinant in their which the lives. The homewo1'kers homeworkers

reality is characterized by the indissoluble relationship

between different a c t i v i t i e s .

VOORWOORD

Ti Jdens een bi /vak Nieuwste Geschiedenis, werd mijn

be langs telling voor het verschijnsel thuiswerk gewekt Al

snel bleek er weinig bekend te z i J n over deze arbeidsvorm.

De h i s t or i c a Selma Leydesdo>·ff publiceerde in 1977 het boek

'Verborgen arbeid, vergeten arbeid'. Dit boek bevat onder

andere een historische schets van versch i ! lende soorten thuiswerk in Nederland. In 1981 werden naar aanleiding van

een IKON te lev is ieui tzending kamervragen gesteld en de

PPR

stelde een nota op met betrekking tot de stand van zaken

rondom thuiswerk in Neder land. Sindsdien is de situatie van

thuiswerkers/sters in Nederland als problematisch onderkend.

Zowel de overheid als de vakbonden probeerden

mogelijk via vooronderzoeken na problematiek van vrouwenbond FNV en Tilburg constateren

te gaan in hoeverre het is de

thuiswerkenden Ie onderzoeken. De

het

dat

Instituut voor arbeidsvraagstukken in

het vrijwel onmogelijk is het

verschijnsel thuiswerk te onderzoeken vanwege de nauwe l i /ks toeganke l i Jke, Europees gebleven. nivo In het kader een periode omstandigheden van jul i 1983 te is van van van t 0 t

bereiken onderzoekspopulatie. Ook op

het b i

i

mi

in

vier maanden onderzoek verricht naar de

thuiswerksters in Griekenland. Ik woonde

1983 in een bergdorp bij een

thuiswerkster en haar

december

familie. In dit voorwoord wil ik haar

bedanken. in haar f,emaakt. Vooral gezin heeft heeft De band die de vanzelfsprekendheid waarmee ze me opgenomen wij toen

ontzet lende indruk op me

steeds betekenis voor mij.

Het leeronderzoek werd gef inancieerd door de Faculteit der So c ia l e wetenschappen

de eerste plaats wil ik begeleiding. veldwerkperiode Vooral heb ook de bereidheid om van de ik Jeremy de als van Amsterdam. Op Universiteit

Boissevain bedanken voor zijn brie/wisseling stimulerend tijdens ervaren. de /'!aar in korte t i j d eerdere versies van commentaar te voorzien. Zonder

mi j n

de vriendschap met lorraine Ne nc e l zou deze scriptie noo i f geschreven zijn. Voor en na onze veldwerkperiode in re spe c t ie v e l i j k Peru en Griekenland hebben we vele uren teînvesteerd om vorm te

geven aan onze ideeën. Ger dien Goede bedank ik voor haar suggesties op s t i j l - en taalgebied. Ik ben er trots op om in dit voorwoord mijn moeder te

dat

noemen. 2i j

vaak) Leanne

is zo l ie f

om als het nodig is J (en was het 's ochtends

vroeg present te zijn om de verzorging van op zich te nemen. Tenslotte zou deze scriptie nooit geschreven z i j n

hun als de thuiswerksters in het onderzoeksdorp met

gastvrijheid mij niet het vertrouwen hadden gegeven om mee te kunnen leven met hun dagelijkse bezigheden. Uit respect voor de betrokkenen b i j het onderzoek, heb ik in deze scriptie de namen van het dorp en van de betrokkenen veranderd en teef ik op het overzichtskaartje slechts het gebied en de weg waar het dorp ligt.

Ik zeg aan Katina, Georgina, Chrisa, Janna, Kori, Stella, Stathoe, Noena, Evangeli, tfira, Kali, Doxa, tlaria, Voela, Asteroela, Elf i , Jotta, Eleni, Et f i , litsa,

Koe la,

/'Jina, Kristina, Eleni, Katerina, Koela, Pina en Noela "ke echo doulepsa me atapi sto choria sas".

HOOFDSTUK

INLEIDING

'The most obvious aspect of local culture which has

been affected by tourism is the production of

traditional crafts. Weaving, knitting and crochetting were traditionally the means of producing both everyday clothing and the contents of girls dowries. With

the growth of tourism lt revitalised as a homeindustry. Throughout Greece, especially in urban centres, there is a growing appreciation of traditional handwork. !t is di!ficult to know how much of this should be attributed to international tourism'(Stott 1 1978: 87).

De Griekse handwerktraditie, welke vooral gericht was op het

samenstellen van een uitzet voor meisjes, is sinds de

zestiger jaren, toen het toerisme in Griekenland begon toe

te nemen, uitgegroeid tot commercieel handwerken. Ten dele

is het handwerk overgenomen door fabrieksmatige en machinale vervaardiging van produkten. Zowel het vervaardigen van

uitzetten van meisjes als het commercieel handwerken, als

het van fabrieksprodukten is het werk van

thuiswerksters.

In het onderzoeksdorp Parnachori gaat het om weven, dat in

de vorm van thuiswerk vanuit de traditie èn vanuit

commercieel oogmerk een belangrijke plaats inneemt in het

leven van vrouwen. De massale komst van toeristen naar

Griekenland veroorzaakte het ontstaan van een andere vorm

van thuiswerk: vrouwen verwerken thuis machinaal geweven

lappen op de naaimachine tot souvenirs. De vraagstelling

van deze scriptie luidt: Waarom doen vrouwen thuiswerk? Op

welke wijze zijn de economische- en sociaal-culturele

omstandigheden verweven in het leven van thuiswerksters? Of te wel welke gevolgen heelt de samenhang tussen enerzi Jds het bestaan van de uitzet en anderzi Jds de opkomst van het

toerisme, voor de omstandigheden van thuiswerksters?

De uitwerking van deze vraagstelling geschiedt op basis

van een leeronderzoek dat ik van juli 1983 tot en met

ondsrzosk esn studie noor hst fenomeen thuiswerk voorof is

gegaan. Hoewel de literatuur over thuiswerk

een verkennend karakter heeft, zijn er enkele

lacunes. Ten eerste wordt het feit dat

schaars is en samenhangende

vooral vrC'l~wen

thuiswerk doen wel gesignaleerd, maar niet expliciet aan de

orde gesteld. Ten tweede krijgt het feit dat de loonarbeid

thóis verricht wordt onvoldoende aandacht. De vraag waarom

vrouwen thuis arbeid doen is zover ik weet nergens onderwerp

van studie. De aandacht gaat uit naar de

arbeidsomstandigheden en niet naar de omstandigheden thuis.

Ten derde is de vraag w6~rom vrouwen thuiswerk doen

nauwelijks onderzocht. Thuiswerkers/sters i s een moeilijk te

bereiken onderzoekspopulatie en de motivaties van

thuiswerkenden komen ongenuanceerd en onvolledig tot

uitdrukking. Ik tracht deze lacunes aan de orde te stellen

en probeer binnen feministische

aanknopingspunten te vinden om thuiswerk als

van vrouwenarbeid te benaderen.

theorievorming typische vorm

Mijn belangstelling voor het verschijnsel thuiswerk in het

algemeen is op de eerste plaats vanwege het

dat overal vooral vróówen deze arbeid

opvallende feit

verrichten. De

situatie in Parnachori is geen uitzondering. Ook hier is het

opmerkelijk dat het uitsluitend vrouwen zijn, die in hun

eigen huis, kelder, tuin of schuur weven. Goddard ( 1977),

Pineda ( 1982) en De Beer ( 1984) signaleren wel dat vooral

vrouwen thuiswerk verrichten, maar dit f e i t staat bij deze

auteurs niet centraal. Meestal is de aandacht gericht op de

produktieve kant van de arbeid, zoals Goddard ( 1977)

bijvoorbeeld laat zien hoe thuiswerk een laatste schakel is

in een gedecentraliseerde wijze van produceren. Zonder de

vraag expliciet aan de orde te stellen nemen de auteurs als

vanzelfsprekend aan dat vróuwen thuiswerl<. doen om de

volgende reden. Vrouwen hebben primair verplichtingen als

moeder en echtgenote en deze verplichtingen liggen binnen de

context van hun huishouden. De echtgenote- en moederrol is

'makkelijk' te combineren met loonarbeid binnenshuis.

Hoewel de bovengenoemde verklaringen voor thuiswerksters

zelf t'elevcrnte h UMME!t1 hsbben; geven thl

ondet'zoeksters geen beeld von de echtgenote- en moederrol.

Oftewel zij gaan in hun studies niet inhoudelijk in op de

echtgenote- en moedersituaties van de thuiswerksters. Mijns

inziens is de echtgenote- en moedersituatie niet overal

hetzelfde en ik vind het niet gerechtvaardigd om de motieven

van vrouwen om thuis loon te verdienen alleen te relateren

aan het echtgenote zijn en het moederschap. Zo'n

benaderingswijze laat geen ruimte voor mogelijke andere

argumenten en omstandigheden die in vrouwenlevens van

betekenis kunnen zijn. In deze scriptie zal ik op het motief

van het combineren van loonarbeid en familieverplichtingen

nader ingaan. Een van mijn vragen luidt of

arbeidsvorm werkelijk het conflict tussen familie is opgelost.

bij deze

en arbeid

Voordat ik op het tweede hiaat in de literatuur over

thuiswerk in ga is eerst nadere begripsbepaling over het

verschijnsel thuiswerk•• aan de orde. Thuiswerk is een

structurele arbeidsvorm. Verschillende auteurs, zoals Huws

(1982), Goddard ( 1 977) en Allen ( 1983), wijzen erop dat

thuiswerk een integraal element is in het economische

systeem en niet marginaal. Zelfs bij de ontwikkeling van

nieuwe vormen van

thuiswerl~sters in.

arbeidsvorm is, is het

technologie schakelen werkgevers

structurele

Omdat thuiswerk een

des te interessanter te onderzoeken

waarom thuiswerk juist werkgelegenheid voor vrouwen

bete-kent. 'Een precieze afbakening van het begrip is zeer

moeilijk, zo niet ondoenlijk. Een inventarisatie van de in binnen- en buitenlandse literatuur gehanteerde definities versterkt deze c o n c 1 u s i e . De t h u i s we r k e r w o r d t g e de f i n i e e r d door de aard van de werkzaamheden, die hij of zij in of bij het huis verricht (Fruytier, 1984: 6) . Bij de term

'thuiswerk' of 'homework' ligt naar mijn mening het accent

op de pla~ts waar de arbeid verricht wordt. Het is dan

duidelijker dat het gaat om beloonde arbeid binnen de

,, D e t e r me n ' h u i s i n d u s t r i e ' , ' t h u i s a r b e i d ' , ' t h u i s w e r k ' ,

'homework', 'domestic outwork ' , 'domestic industry',

huishoudelijke context•• _{De meest recente definiering van}

thuiswerk is te vinden bij De Beer e.a. 'Het gaat bij

thuiswerk niet om onbetaalde arbeid in het huishouden en de verzorging van de kinderen, het gaat al leen om in huis verrichte betaalde arbeid ten bate van het bedrijfsleven'

( 1984: 7). Zoals in andere definities maken de auteurs ook

in deze definitie een onderscheid tussen de betaalde arbeid

en de thuissituatie. Zij isoleren hier de betaalde arbeid.

Terwijl het naar mijn mening voor een definitie van

thuiswerk essentieel is, dat het is verweven met alle

aspecten van ' t h u i s ' .

Nu komt het tweede hiaat in de literatuur over thuiswerk

aan de orde. Er kan nog een ander accent worden gelegd

op de eerder geformuleerde vraag. 'Waarom doen vrouwen

thóiswerk?' Om deze vraag te beantwoorden is een verkenning

in literatuur nodig om inzicht te krijgen in hetgeen 'thuis' inhoudt. Ik heb geen benaderingswijze van thuiswerk gevonden

waar de thuissituatie als uitgangspunt is genomen. Op welke

wijze kunnen we de verbinding van vrouwen met thuis

benaderen?

Ten derde is nog een accent belangrijk. Deze scriptie

bevat een studie naar de dagelijkse omstandigheden van

thuiswerksters. Het gaat er juist om, om de motivaties van

de thuiswerl<..sters, zoals zij die zelf aangeven, te

analyseren en het accent van de vraag verplaatst zich

alsvolgt: wa~rom doen vrouwen thuiswerk?

In het literatuuronderzoek van Fruytier e.a. luidt het

antwoord op deze vraag ten eerste dat vrouwen thuiswerk

doen om loon te verdienen en veel minder gewicht heeft het

*Begrippen als 'huisindustrie' en 'domestic industry'

kunnen duiden op kleine zelfstandige bedrijfjes, die

verbonden zijn aan de woonsituatie van de eigenaar/

eigenaresse. Deze eigenaar/eigenaresse kan in opdracht

werken van een of meerdere ondernemingen. Met de term

'domestic outwork' wordt niet duidelijk waar het werk

precies wordt uitbesteed. Het kunnen zowel kleine

zelfstandige bedrijven zijn of individuele vrouwen die in

loondienst deel uitmaken van een onderneming. 4

mtdd. 12f

dot

vrouwt:in

tioh

verve lsn

binnen het huishouden.

Tenslotte merkt Fruytier op dot in Ooeterijk ds geografische

omstandigheid medebepalend is voor het bestaan van thuiswerk

( 1983: 13/14). Tot nu toe is er geen literatuur verschenen

waar de motivaties en ervaringswereld van thuiswerksters

centraal staan. Het belang van bestudering van thuiswerk

wordt onderkend, maar pogingen om vrouwen vanuit hun

belevingswereld aan het woord te laten, mislukken. Zelfs in

hoofdstukken zoals 'Vanuit thuiswerksters bekeken' (De Beer

e.a. 1984: 25-75) is het opvallend dat de contacten tussen

thuiswerksters en onderzoeksters beperkt blijven tot

gesprekken over het betaalde werk. De beloonde arbeid komt

uitvoerig aan de arde, maar dan gelicht uit de juist zo

essentiële context. De onderzoeksters hebben geen volledig

beeld gevormd van het dagelijks leven van vrouwen en de

contradictie tussen familie en

geproblematiseerd. Het arbeidsomstandigheden

gevolg is

aan het

arbeid is niet als zodanig

dat slechts enkele van de

licht komen. Zo is

bijvoorbeeld de kwestie van de beloning a l t i j d aan de orde.

Alle uitspraken met betrekking tot de beloning van thuiswerk

slaan op de loonhoogte. Het gaat meestal over stukloon

betaling. Door stukloonbetaling naar uurloon om te rekenen

treden er weliswaar vertekeningen op, maar de algemene

opvatting is dat thuiswerklonen a l t i j d laag zijn. Bij wijze

van spreken zou er over loonlaagte gesproken kunnen worden.

Er is mij geen literatuur bekend waar loonlaagte in relatie

tot andere omstandigheden van thuiswerk is onderzocht.

Naar mijn mening is een onderzoek vanuit de situatie van

thuiswerksters belangrijk om tot een verfijnder inzicht te

komen in de motieven van thuiswerksters. De vraag naar de

de historisch- en

motieven van thuiswerksters zal ik vanuit

cultureel specifieke context van het onderzoeksdorp

interpreteren. Het onderzoek belicht aspecten, die

uitsluitend gelden binnen de context van Parnachori. De

geografische ligging, de sociaal-culturele gebruiken, de

opvattingen oven manzijn en over vrouwzijn en de ecologische

cyclus geven onder andere betekenis aan de motieven van

thuiswerksters. Ondanks de historisch- en cultureel

een casestudie de universele en statische inzichten over de

motieven van thuiswerksters (het moederschap- en

geldnoodmotief) te herzien.

Het is belangrijk om met deze inzichten in de lacunes in

l<.ennis over thuiswerk aansluiting te zoeken bij

feministisch- antropologische theorievorming. Vooral met

betrekking tot de volgende aspecten: ten eerste is het

conflict tussen familie en arbeid hier reeds lang een

aandachtspunt*. Er worden pogingen gewaagd om definities

rondom vrouwenarbeid te herformuleren**. De relatie tussen

produktie en reproduktie is uitvoerig aan de orde•••H• De

'gender'specifiteit van arbeid en de wisselwerking tussen

familie- en arbeidsbewustzijn zijn nieuwe

gezichtspunten****. In het volgende zal ik op deze aspecten

ingaan.

Bij het analyseren van de arbeidsdeling tussen de geslachten

werd in eerste instantie een verdeling (scheiding) tussen

huishoudelijk arbeid en loonarbeid als uitgangspunt genomen

(Vrouwengroep antropologie, 1981 : 17) . Het is bekend dat

buitenshuiswerkende vrouwen een conflict tussen familie en

loonarbeid ervaren. Het is noodzakelijk 'to recognise the

double day as integral to the working / i ve s of women'

( Joekes, 1983:59) Voor thuiswerkende vrouwen is het conflict

tussen betaalde arbeid en familieverantwoordelijkheid niet

opgelost. 'They simply import them info the home'

(Allen,1983: 660). 'The simultaneous involvement of women in

physical social and cu/tural reproduction and in waged work and income generating activities remains largely

unresearch-ed. The conceptualization of work as pa id, regu/ar,

full-time, located outside the household, when adopfed in an uncr i t ical way has excluded trom consideration not only

*zie F. Edholm, 1981

**zie T. Foge /berg, 1981

***zie K. Young e.a. ,1977. S. Allen, 1983. Vrouwengroep antropologie amsterdam, 1981.

fh~

unpaid work inYolYed in all crspqcfs of rïJproduction, but

paid work which doïJ&

sluit mij aan bij

not de f i t this opvatting modïJ l '( ibid; van Allen, 662) dat H, het

verschijnsel thuiswerk alleen bestudeerd kan worden vanuit

het gegeven dat er een verwevenheid bestaat tussen

produktieve- en reproduktieve arbeid.

Ee~ belangrijke stap binnen feministische theorievorming om

vrouwenarbeid in kaart te brengen was de uitbreiding van het reproduktiebegrip (Edholm, 1981). Niet alleen de biologische

reproduktie, maar ook de dagelijkse reproduktie,

socialisatie en sociaal-ideologische reproduktie werden in

dit kader betrokken. Met een dergelijk kader werd de arbeid

die vrouwen verrichten binnen de huishoudelijke context

onderzoekbaar. Reproduktieve arbeid vindt grotendeels plaats binnen huishoudingen die op familiebasis georganiseerd zijn.

Oftewel reproduktieve arbeid vindt ' t h u i s ' plaats. Rogers

zegt iets meer over de relatie van vrouwen en hun

familie/thuis bestemming. 'Important psychological processes

involved in the socialization of girls in confempo.rary society which makes many women info vigorous advocates of their home- and -family destiny, they have been carefully

frained tor senf s the

fh is work and are repeatedly to Id fhat it repre-best that lite can offer' (Rogers,1980:22).

Kenmerkend voor huishoudelijke arbeid is onder andere dat

het 'petty and isolated' is en dat het '.requi.res virtually unending hours of work, much of i t hard and un.rewarding. It

is highly labour-intensive, unpaid' (ibid: 20) . Ook

but

het

at the

inzicht

sa me t i me i t j s

van Rogers met

betrekking tot moederschap

is

'The eno.rmous emphasis on the exclusive role of the

bio log ical mot her in nu.rturing infants and children, particularly in the first few years. This

wi fh the ident il icat ion of women 's place

is closely linked

as the domestic sphere, as wives and mothe.rs: the home is presented to them they take a second, as their primary occupation even i l

sala.ried job outside the home' (ibid:20). Onderzoek naar de

culturele invulling van thuis zou in dit verband de moeite

In dit verband is de aantekening van Elson1 met betrekking tot loonarbeid in hst algemeen van betekenis voor de analyse

van de situaties van vrouwen die thuiswerk verrichten: ' I l

they deal only wit h economie questions ol

workingconditions and fa i l to fake up other

pay and prob lems which stem from the subordination as a gender. Any of these

problems present themselves as a series of personal

individual diff icult ies . . . ' ( 1983:52). In verband met deze

gedachtengang zou ik thuiswerk 'gendergebonden'• arbeid

willen noemen. De regels en voorschriften met betrekking tot

vrouwzijn in Griekenland, de religieuze ideologie, het

onderwijssysteem en de houdingen en opvattingen tegenover

cultureel bepaalde (afhankelijkheids)banden, die vrouwen

hebben met familie, moederschap en religie zijn belangrijk

wanneer men een verschijnsel als thuiswerk wil definiëren.

Ik ga er vanuit dat thuiswerksters geen homogene groep

vormen. Zowel vanuit de produktieve kant, de gevarieerdheid

in kwalificatie, maar ook vanuit de thuiswerksters zelf, is

geen sprake van homogeniteit. Elson merkt voor vrouwen in

het algemeen het volgende op: 'Women tend to be more

physically iso/ated from one another, they tend not to re late to class, but one as another members

as members of the same gender or of part ic u /ar households and kin groups' (1983 :51). Dit punt is belangrijk om in ogenschouw

te houden als de motivaties van thuiswerksters aan de orde

zijn. Het gaat erom te ontdekken óf en op welke wijze

vrouwen die thuiswerk doen zich met elkaar verbonden voelen.

Zijn de bindingen op basis van huishoudens en verwantschap

voor vrouwen van doorslaggevend belang? In dit verband noemt

Beechey het arbeidsbewustzijn van vrouwen gefragmenteerd en

contradictoir. Zij stelt dat er sprake is van complexiteit

in het bewustzijn van vrouwen

cal led a work consiousness among

.[eJlemenf of what might be the women, buf in every sfudy t h is is shown to coexist with a primarly familial definifion of the women consciousness' (Beechey, 1983: 38).

*Met 'gender' wordt binnen feministische antropologie geduid op de maatschappelijke constructie van vrouwelijkheid

en mannelijkheid. Ik verwijs hier naar G. Rubin ( 1981) en

Daze inzichten baechcuw ik

o

e zeer

woordevcl cm eituotia5

In deze scriptie zal ik trachten op basis van het analytisch

onderscheid tussen familiebewustzijn en arbeidsbewustzijn,

juist de onderling gerelateerde dimensies uit te zoeken.

Deze wederzijdse beinvloeding is volgens mij ook bepalend

voor definities van vrouwenarbeid in het algemeen. Volgens

Fogelberg worden pogingen om vrouwenarbeid te defini~ren

particularly

bemoeilijkt, omdat 'a wide definition is

relevant in the case of women, because their work ranges very widely trom concrete product ion of goods to the re product ion of /abour power through psycho log ical care and socialization. 11ore narrow definitions would not do justice to women's wide scale of activities' ( 1 981 : 5) Mijn

uitgangspunt is om thuiswerk een specifieke vorm van

vrouwenarbeid te zien.

Voor een onderzoek naar de motivaties en belevingswereld van

thuiswerksters ben ik in een gunstige onderzoekssituatie

terecht gekomen. Parnachori is een betrekkelijk

overzichtelijk dorp (ongeveer 3000 inwonenden) en thuiswerk

is integraal in het leven van mensen. Als vanzelfsprekend is

de weefarbeid met het leven in het dorp verbonden en de

arbeid vindt, in tegenstelling tot andere

thuiswerksituaties, niet helemaal in de verborgen sfeer

plaats. Wat iedereen wel verborgen houdt, zijn de lonen waar

vrouwen voor werken. Gedurende de vier maanden van mijn

verblijf ben ik intensief in contact geweest met een aantal*

thuiswerkende vrouwen. Ik heb elke thuiswerkster zeer

geregeld (enkele malen per week) bezocht. Het entree bij de

weefsters is vrij gemakkelijk geweest. Het contacten leggen

met naaisters, verliep moeizamer. Tagarios, de

groothandelaar, is als enige werkgever op het dorp niet

bereid om zijn werkneemsters bekend te maken. Ik ben slechts

via toevallige ontmoetingen in contact gekomen met enkele

naaisters. Alle thuiswerksters in Parnachori zijn getrouwd

•• 1 2 w e e f s t e r s , 5 naaisters, weef/naaister, 3

en hebben kinderen. Het is gebruikelijk dat een van de

ouders bij de familie inwoont of daar de maaltijden

gebruikt.

De

bij de thuiswerksters. De echtgenoten van de thuiswerksters

kwamen soms zijdelings aan het woord, bijvoorbeeld als ik

een dag bij een thuiswerkster vertoefde en de echtgenoot

tijdens de maaltijden thuis kwam. De leeftijden

23 jaar (de jongste)

van de

thuiswerksters varieerden van tot 66

jaar (de oudste). Behalve de twintig thuiswerksters heb ik

gesprekken gevoerd met vele dorpsgenoten van de vrouwen. Op

den duur kwam het initiatief voor contact niet meer alleen

van mij. Vrouwen haalden mij op wanneer zij iets gingen

ondernemen. Dit kan een festiviteit zijn of een bezoek aan

de scheringwindster. Gedurende de vier maanden in Parnachori

heb ik geprobeerd met allerlei facetten van het leven mee

te leven. Op deze wijze kon ik een aardig beeld krijgen van

de dagelijkse levensomstandigheden van thuiswerksters. De

onderzoeksgegevens die in deze scriptie voorkomen, zijn

weergaven van opmerkingen uit gesprekken die ik met de

vrouwen voerde, weergaven van gesprekken die vrouwen

onderling hadden of beschrijvingen van situaties en

gebeurtenissen.

In deze scriptie zal dus de volgende vraag vanuit

verschillende invalshoeken centraal staan: 'Waarom doen

vrouwen thuiswerk?' Vanuit deze centrale vraag ga ik na in

hoeverre economische- en sociaal-culturele omstandigheden

verweven zijn. De veronderstelling is dat een onderzoek in

een historisch- en cultureelspecifieke omgeving kwalitatieve

informatie verschaft over de situaties van thuiswerksters

(hoofdstuk 2). Speciale aandacht voor 'thuis' is belangrijk

omdat deze vorm van loonarbeid kan bestaan vanwege ideeën en opvattingen (hoofdstuk over 3) . de Een

verbintenis van vrouwen

ander uitgangspunt is

met thuis

dat in het

dagelijks leven van vrouwen sprake is van een verwevenheid

van produktieve- en reproduktieve arbeid. Deze verwevenheid

kan tot uitdrukking door een inventarisatie

(familie) verplichtingen in relatie te brengen met

thuiswerk. Hun tijdbesteding en prioriteitstelling

belangrijke indicatoren voor interpretaties van

van hun zijn

verhouding fdmilie -

drbsid

(hoofdstuk 4),

Tenslotte geef

ik in

de

op

de

economische en culturele omstandigheden met elkaar verweven

zijn en welke gevolgen deze verwevenheid heeft voor vrouwen

HOOFDSTUK

II

THUISWERK IN PARNACHORI

--TOERISME EN

TRADITIE--Voordat ik de varianten van thuiswerk in Parnachori uiteen

zet, geef ik eerst een korte schets van het dorp en het

zomertoerisme. Vervolgens is een beschrijving van de

uitzettraditie en het ontstaan van thuiswerk aan de orde.

Parnachori ( cho1· i tou Parnassou)

Parnachori ligt twaalf kilometer vanaf de bekende

archeologische toeristentrekpleister Delfi en op 150

kilometer afstand van de Griekse hoofdstad Athene. Het dorp

is tamelijk hoog ( 1500 m.) gebouwd tegen de rotsachtige wand

van eén van de hoogste bergen in Griekenland, de Parnassos

( 2500 m.) . De rode in piramidevorm opgebouwde dakpannen van

de huizen, zorgen vanuit de verte voor een beeld alsof de

huizen opeengestapeld zijn tegen de bergwand. Een

geasfalteerde hoofdweg splitst Parnachori in twee delen. De

hoofdweg snijdt dwars door het dorp en aan beide zijden van

de hoofdweg is een aaneenschakeling van winkels, restaurants

en café's te vinden. De trapsgewijze steiloplopende en

afdalende straatjes en steegjes zijn nauw, omgeven door

steenachtige muren met weinig groen. Bij of rondom de huizen

zijn vrijwel geen tuinen,

meeste

maar wel grotere of kleinere

binnenplaatsen. De huizen hebben balkons, stenen

trappen met op de traptreden bloembakken en vaak zijn de

huizen gedeeltelijk nog in aanbouw.

In

beschikt niet over gedifferentfeerde

gemeentearchief

aantallen mannen en vrouwen••. Het aantal geëmigreerden

schat de gemeenteambtenaar tussen de 1500 en de 2500 mensen,

#Volgens de gemeente-archieven worden met een

'opvallende' regelmaat per jaar 40 mensen geboren en sterven er per jaar ook ongeveer 40. Alle ongeveer 20 huwelijken die

per jaar worden gesloten zijn uitsluitend door de kerk

ingezegend en niet door de gemeente. Per echtpaar is het

kindertal gemiddeld twee.

dia hoofdzakelijk bij gebrek

gebrsk oon wsrkgslsgsnhsid

bestemming Athene/Pireaustt.

oon opleidingsmogelijkheden an

zijn weggegoon, voorol met

Tot de komst van de toeristen (begin 60 er jaren) waren de

olijven- en druiventeelt economische hoofdbronnen voor

mannen en vrouwen. Ter vergelijking enkele gegevens over de

belangrijkste inkomstenbronnen in Parnachori van voor de

komst van de toeristen "De produkt ie van eetbare olijven

en van o l i j f o l i e is 30'!. van het inkomen. Op de tweede plaats staaf de produktie van wijn, granen en honing. Er zijn 200

herdersfamilies die kaas, vlees en wol produceren en er werken aan de ongeveer 1000 weefgetouwen zo'n 1500 vrouwen",

aldus T. Lap pa ( 1961: 145). De

schetst is zichtbaar veranderd.

situatie, Wanneer we

huidige werkgelegenheid in Parnachori i s

belangrijk. De meeste winkels zijn

die Lappa hier kijken naar de de middenstand kleinschalige familiebedrijven. Verder werken vele mannen in de bouwsector

en sinds 1965 biedt een door een Franse onderneming

opgerichte alluminiumfabriek werkgelegenheid voor mannen. De toeristensektor,

restaurants bieden

vooral de souvernirswinkels en de

tegenwoordig belangrijke werkgelegenheid

voor mannen en vrouwen. De particuliere initiatieven van

vrouwen om kamers te verhuren aan toeristen is volgens de

vrouwen een enorm succes. Verder vinden velen uit Parnachori

werk in Oelfi bijvoorbeeld in de restaurants, de

souvenirswinkels, de hotels en het museum. Elke ochtend

vertrekken er twee bussen met vrouwen, die schoonmaakwerk

gaan doen in de hotels in Delfi. Volgens de

gemeenteambtenaar zijn de opbrengsten van de olijven en de

druiven voor iedere familie de tweede bron van inkomsten. De

weefarbeid van vrouwen kwam hier en daar al ter sprake.

Hoewel het aantal in loondienst werkende vrouwen moeilijk te

schatten is, zeggen de werkgevers gebruik te maken van de

diensten van ongeveer vijftig weefsters.

Het dorpsbeeld verandert met de seizoenswisselingen en de

daarmee samenvallende activiteiten van mannen en vrouwen.

Eind september is het dorp bijna dogelijks gehuld in een

mistig wolkendek. De mensen beginnen de houtvoorraden voor

de winter klaar te maken. De oogsttijd van noten en druiven

is dan aangebroken en de mannen beginnen de olijfgaarden te

snoeien (het hout dient voor de openhaarden en fornuizen) .

Met de notenoogst is eén van de natuurlijke verfstoffen van

wol gewonnen. De bolsters worden in de najaarszon te

drogen gelegd. Inmiddels worden de wijntonnen gerepareerd en gereinigd.

Begin november staken de weefsters het werken achter het

getouw. Alleen vrouwen die in verwarmde en verlichte ruimten

weven, werken door. Nu begint ook voor de vrouwen het werk

in de olijfboomgaarden. Op de dorpspleinen voeren de mannen

overleg over de verdeling van de werkzaamheden en families

met omvangrijke boomgaarden proberen helpers in te

schakelen. De vrouwen gaan te voet naar het dal, soms een

tocht van enkele uren, om daar de grond onder de bomen

onkruidvrij te maken, zodat het oogsten kan beginnen.

Voordat de vorst intreedt moet dit karwei af.

Hal·f november is de eerste sneeuw op de bergen gevallen en

komen de voorlopers van het skiseizoen kamertjes bij

particulieren betrekken. Verschillende souvenirswinkels

veranderen het interieur en zijn plotseling gespecialiseerd

in skikleding en dergelijke

attributen. , s Winters (van

Parnassos bedekt met een

wintersportliefhebbers/sters Parnachori. •• en het december flinke komen verhuur van tot laag uit april) sneeuw Athene ski-is de en naar

*In de zomer van 1983 werd de laatste hand gelegd aan

de bouw van een skisportcentrum op de Parnassos. Dit werd

gefinancieerd door de ELLINIKO ORGANISMO TOURISTIKO (

E.O.T.) (de Griekse toeristenorganisatie). Waarschijnlijk

heeft dit gevolgen voor Parnachori, in die zin dat de

contacten met toeristen worden uitgebreid en bevorderd door

de E.O.T .. Toen ik een jaar later een keer een bezoek bracht

aan het dorp vertelde eén van de weefsters mij trots dat de

E.O.T. een groep weefsters had uitgezocht om hun de engelse

taal te leren. Jammer genoeg beschik ik niet over meer

informatie over de ontwikkeling van de bemoeienis van de

In hst voorjoor de herders

die gedurende de

winterperiode naar zuidelijk gelegen gebieden waren

getrokken, weer terug naar het dorp. Zij pro5eren terug te

zijn voor Pasen en voor het jaarlijkse dorpsfeest, het feest

van de dorpsheilige Ajas Jargos op 23 april, zodat zij dit

feest met hun dorpsgenoten kunnen vieren. Na het dorps- en

paasfeest worden de schapen geschoren en kan met de nieuwe

wolvoorraad het spinnen en weven beginnen.

's Zomers is het dorp overgoten door zon. In deze tijd zijn

de herders met hun schapen- en geitenkuddes in de nabijheid

van het dorp aanwezig. De activiteiten rondom het weefwerk

zijn in volle gang. In de straatjes en op de balkons hangen

de net geverfde strengen wal te drogen. Dagelijks klinken de

geluiden van de weefgetouwen uit de huizen. In de

hoofdstraat bevolken de toeristen, die op weg zijn van of

naar Delfi, de ongeveer 60 toeristenwinkels. Hoofdzakelijk

gaat het om touringcars die als dagtrip vanuit Athene een

bezoek brengen aan Delfi en dan een stop maken in Parnachori

voor het inkopen

toeristen

van souvenirs. Naast de georganiseerd

reizende komen er ook toeristen op eigen

initiatief met eigen vervoer op weg van of naar Delfi.

Particulieren verhuren voor één, hoogstens voor twee nachten

kamers aan gestrande toeristen, want het dorp op zich is

zomers meestal niet het doel van de toeristen.

Zomertoerisme in Parnachori

In de ochtenduren zet een aaneengesloten r i j touringcars met

bestemming Delfi het verkeer in de hoofdstraat vast. Na de

middag staat Parnachori op het programma voor een

uitgebreide stop, zodat de deelnemenden kunnen winkelen. De

artikelen hangen aan de gevels van de winkels te koop. Het

gaat om textiel, weefsels, tassen, keramiek, koperwerk,

sieraden, houtsnijwerk en ansichtkaarten. Hoewel de

opsomming nog op in gaan.

lang niet compleet is wil ik hier niet verder

Het is belangrijker in te gaan op het feit dat sinds de

jaren '60 een massale belangstelling is ontstaan van

toeristen voor Griekenland. Voor Parnachori is de ligging

vlakbij plaatsen

Delf'i, een van de meest bezochte archeologische

in Griekenland, essentieel. Eén van de twee

invalswegen naar Delf'i, is de hoofdweg die door Parnachori

loopt. De massale verkoop van souvenirs is niet meer weg te

denken uit het leven van mensen in Parnachori. Toeristen

willen graag iets origineels, authentieks i e t s verbonden met traditie mee naar huis nemen. Parnachori staat bekend als de

plaats waar vrouwen de 'traditionele' weef'kunst beoefenen.

Op visitekaartjes en folders worden twee elementen

woven wool

benadrukt, het feit dat het om ''handmade'

articles and 'traditional

carpets' gaat en het feit dat er sprake is van

Parnachori patterns'.

gedachte

Ook de ansichtkaarten

industrie speelt op de in dat Griekse vrouwen

vanuit een traditie aan een handweefgetouw werken•. De

toeristen stropen na winkel af op zoek naar

originele, met scriptie zullen

de

winkel

traditie verbonden souvenirs. In deze

verder uitsluitend de geweven artikelen en

de machinaal geweven souvenirs, zoals bijvoorbeeld de bij

de orde

toeristen geliefde schoudertassen (taga.ria) aan

zijn.

Om well<-e traditie gaat het? Waar willen de toeristen

een vleugje van mee naar huis nemen? Kortom welke gevolgen

heeft het commercieel maken van een traditie? Om de

eventuele gevolgen van een commerciële traditie in kaart te

brengen, zal ik nu eerst het weven in verband met de

traditie van bruidschat en uitzet behandelen.

-Bij een bezoek aan Griekenland, naar welke regio dan

ook, is het haast onmogelijk om niet attent gemaakt te

worden op de uitgebreide en gevarieerde serie ansichtkaarten met het thema wevende meisjes en vrouwen.

De wseftroditie, bruideohot an uitzet Ter inleiding ssn vsrsjs dat

uitzet, zingen:

vrouwen, al wevende aan hun

"Speel mijn weefgetouw. Rammel.

Spring gouden weefspoel, schiet op mijn kam, stop niet met geluid maken.

Mijn weefsels moeten er snel uitkomen. Ik wil mijn uitzet klaar hebben,

want mijn geliefde heeft haast,

haast om me mee te nemen" (Versje in Parnachori)

Tot 1981 was in Griekenland de instelling van de bruidschat

bij de wet geregeld. De vader werd verplicht zijn dochter

een bruid schat te geven. Deze instelling speelde een

belangrijke rol in het leven van Griekse mensen. 'Als een

meisje geboren wordt is zij in veel gevallen door de ouders

niet gewenst 1 omdat ze dan hun hele leven hard moeten werken

om haar bruidschat bij elkaar te krijgen. Hoe groter de

bruidschat 1 des te de garant ie voor een goede

schoonzoon' (Sidiris, 1981 : 37) . Er is een onderscheid

tussen de bruidschat (proika)•• _{meestal bestaande uit}

economische bronnen als land, vee, boomgaarden, geld en

huizen en de uitzet (proikia)** _{dit zijn alle materiële}

attributen die nodig zijn bij de inrichting van een huis.

Hoewel de bruidschat in 1981 via overheidswegen officieel

is afgeschaft, heeft het vooral op het platteland nog

actuele betekenis.

"Mijn schoondochter Kali is naar Levadia om te

onderhandelen over het huwelijk van haar enige dochter

Litsa. Litsa is nu 19 jaar en haar vader heeft een

jongen voor haar gevonden. Het is een goede jongen,

maar hij brengt niets mee, misschien geeft haar

toekomstige schoonmoeder haar nog wat, dat zou mooi

zijn. Vorig jaar heeft de Pasok het afgeschaft, maar

hier in de dorpen vragen de man en zijn familie nog

steeds proika" (schoonmoeder van Kali)

*spreek uit prieka

Vrouwen in Parnachori hebben allen een bruidschat en uitzet

nodig voordat zij in het huwelijk kunnen

de proika/proikia treden. De omvang kan vari~ren (cf. en samenstelling van Friedl, bestaan 1 964: 58) . In van proikia

deze scriptie zal verder alleen het

(uitzet) aan de orde zijn. De

vloerkleden, deurmatten, wandkleden, gordijnen en

kussenovertrekken zijn meestal handgeweven. Vroeger waren

linnenuitzet

ook de katoenen attributen zoals de

handgeweven, maar tegenwoordig kopen de vrouwen de lakens en

hand- en theedoeken, hoewel zij de gekochte linnenuitzet

soms nog met de hand verfraa1en met borduursels. De uitzet

bestaat dus uit gekochte en handgemaakte stoffering van het

huis. Uit keuken- en slaapkamerlinnen en de versieringen,

zoals schilderijtjes en kleedjes.

Hoe belangrijk het hebben van een uitzet is, komt naar

voren uit het verhaal van Mira:

"Vanaf mijn twaalfde jaar ben ik in huis geweest bij

een familie. Voor 40 olijfbomen en 40 biljetten van

1000 drachmes (=f.1300,-AvH) heeft mijn moeder me bij

iemand in de kost als hulp in de huishouding gestuurd,

op voorwaarde dat het pleeggezin bereid was mij met

uitzet de deur uit te laten trouwen" ( Mira).

In het geval dat de ouders niet in staat zijn de dochters

van een uitzet te voorzien, werden maatregelen getroffen

waarvan de boven beschreven er eén is. De meisjes werden als

'pleeg'dochter in een ander gezin uitbesteed. In dit geval

heeft het meisje van haar twaalfde tot haar achttiende jaar

bij de f'amilie ingewoond en heef't gedurende die periode

werkzaamheden voor de familie verricht. Hiertegen over

staat dat het pleeggezin de uitzet en een huwelijksdiner

verzorgt. Het is de gewoonte dat een meisje over een flinke

stapel linnengoed en stoff'ering beschikt. Als het mee zit

brengt de aankomende bruidegom een huis mee. Meestal gaat de bruid bij de man wonen, in of bij het huis van de ouders van

de bruidegom. De verwachtingen ten aanzien van mannen en

vrouwen zijn verschillend wanneer zij een huwelijk regelen.

Jotta stelt schertsend dat in Parnachori ouders van dochters

het extra zwaar hebben. Hoewel verder nergens is gebleken

De

"Je trouwt in het dorp von de bruid, moor doorno go je

in het dorp van de man wonen. Wij vrouwen in

Grieken-è~2gn~~~Renvg8fn d~l~~~· ~8r~~ti~ac~~tii h~~~~ e~Gi~~~~d~

linnengoed en geld. De jongens hebben niks, die nemen

hst meisje" ( Jotta).

verschillende proika/proikia verplichtingen van ouders

voor zoons en dochters komt tot uitdrukking als Koele en

Stella hun situatie uitleggen.

"Ik heb geluk met mijn zoons, dan hoef ik niet voor de

uitzet te zorgen, dat scheelt veel werk en zorgen.

Maar de zoons hebben opleidingen nodig, dat kost veel,

die ene wil agent en de ander piloot worden" (Koela).

"Ik weef altijd voor de handel, maar daar moet ik

voorlopig mee stoppen. Ik heb drie dochters, 18, 14 en

9 jaar en voor die van achttien wordt het de hoogste

tijd dat de uitzet klaar is. Over een paar dagen heb ik

weer een stel klaar, drie lopers met ingewikkeld

oosters motief voor de slaapkamer" (Stella). De omvang

gewoonte

van een uitzet kan enorm verschillen. Het is de

dat moeders gedeelten uit haar eigen uitzet

meegeven. Van moeders op dochters blijven de speciale

proikiakisten steeds gevuld.

Gedurende de puberteit hebben de meisjes ergens in de salon

een kastje of kist waarin zij de handgemaakte uitzet in

wording bewaren. Tijdens mijn bezoeken aan weefsters werd

ik vaak door de dochter meegenomen en lieten ze me zien wat

zij al gereed of in de maak hadden voor hun uitzet. Zo ook

nam Ef i ( 17 jaar) mij mee naar de salon, waar zij in een

dressoir haar uitzet bewaart.

"Andere meisjes hebben meer dan ik, maar de meesten

hebben minder, omdat ze naar school gaan en huiswerk

hebben. Na de lagere school ben ik thuisgebleven, dus

haak en borduur al vanaf mijn twaalfde. Van de hele

voorraad is nog niets klaar" (Efi)

Terwijl zij alles tevoorschijn haalt, komt haar moeder er

glimlachend en hoofdschuddend bij staan en zucht

"Tafelkleden, tafelkleden, overal maar tafelkleed patroon". een met van, geen een aantal tafelkleden een set servetten is je hebt er klaar. Geen hetzelfde van

Maar dan zegt Efi geirriteerd dat zij er maar overal een van

wil hebben. Een beetje honend voegt zij eraan toe dat ze al

Terwijl Efi het borduur- en haakwerk voor haar uitzet doet, heeft haar moeder* het weven op zich genomen.

"Gelukkig heb ik maar eén dochter, want al het werk

met de kudde neemt veel heel veel van mijn tijd in

beslag. Ik ben vaak niet thuis, dan b l i j f ik bij de

kudde en dan kan ik niet weven. De hele uitzet moet er

tussen door. Ik moet er nog veel voor doen. Ze is al 1? jaar, vroeger deden de meisjes het zelf, maar nu moeten de moeders het doen"( Janna) .

Dok bij de dochters van Stella is er sprake van een stapel

nog onvolledige haak- en borduurwerken. Ze werken aan

meerdere stuks tegelijk. Alle drie haar dochters hebben een

uitzet in voorbereiding. Zij bewaren de voorraad onder de

klep van de zitbank in de salon. Echt inzicht in de

hoeveelheden krijgt niemand tot de dag van de uitstalling.

De voorraad strekt verder dan de haak- en borduurwerken. Er

is ook een gedeel~e bij de uitzet,

en op bazaars hebben gekocht. Het

dat de moeders in winkels

is niet gebruikelijk dat

het meisje en haar ouders bekend maken wat zij hebben.

Mavropoulos schrijft dat 'men de volledige u i t ze f van de

meisjes pas te zien krijgt tijdens de optocht en voordat dat moment gekomen is, weet niemand wat het meisje heeft en wat ze niet heeft' (1982:92).

Meestal veertien dagen voor de trouwdag is het moment van de bruidsceremonie aan de orde;

te maken heeft met het

dat is

betrekken

een van

gebeurtenis, die het nieuwe huis. Voordat de uitzet het ouderlijk huis van het meisje verlaat,

stelt de bruid haar gehele uitzet tentoon in het huis van

haar ouders. Dat betekent dat alles schoon, gewassen,

gestreken, ingelijst en afgewerkt moet zijn. Met hulp van

een aantal vriendinnen verricht zij deze laatste

handelingen. Na de tentoonstelling dragen de vriendinnen

zorg voor het vervoer van de uitzet naar het toekomstige

huis. Deze optocht (nifiatiki pompi ton prikion) (ibid:91)

met muziek of het voortdurend claxoneren van

gaat gepaard

auto's. Het moment dat derden de uitzet bewonderen, is zeer

belangrijk voor de familie van het meisje. Ik zal nu de

tentoonstelling van de uitzet van Chrisa beschrijven, die op

17 Oktober 1983 plaatsvond.

In de namiddag Doxa en haar moeder en dochter me

ophalen. Ik moet een zakje r i j s t met pepermuntballen

meenemen. Volgens de grootmoeder hadden we voor deze

'belangrijke' gelegenheid rokken moeten dragen, maar volgens

de dochter konden we best in lange broeken gaan. Tijdens de

heenweg werd me verteld dat Chrisa, de bruid, 23 jaar is e ri

de bi"uidegom 30 jaar. Z i j z i j n v i a h uwe 1 i j k s b e m i d d e l i n g ,,

aan elf<,aar gekomen. Ooxa f l u i s t e r t mij toe dat Chri~;c1

een 'goede jongen' heeft getroffen, dat wil zeggen dat de

jongen een goede baan heeft. We komen aan bij de plaats waar het ge~o.1even deel van de uitzet te zien i s . Over de balkons

boven een grote kruidenierswinkel aan de weg richting Oelfi

hangen alle tapijten, vloerkleden en deurmatten uitgestald,

omdat de ouderlijke woning van Chrisa afgelegen is en er

geen ruimte is om de tapijten uit te hangen. Groepjes

vrouwen staan op straat en bewonderen de weefsels. Alle

f<.leden en patronen worden bekommentarfeerd. Ondertussen tel

,. He t i s ge b r u i k e 1 i j k

bemiddeling/koppeling (proxinio)

partners kiezen elkaar vaak niet

aangelegenheid tussen ouders.

dat huwelijken

tot stand komen.

zelf, het is

via De een

"Hoe moet Litsa anders een man vinden. Zij gaat niet

meer naar school, is a l t i j d hier thuis. En wij wonen

hier afgelegen. Er is in Parnachori niet veel waar zij

heen gaat. Hoe moet z i j iemand vinden, nee haar vader

zal iemand voor haar zoeken en dan kijken wij of

iemand geschikt is. Ze is al 19 jaar (Kali).

Soms komen de vaders met een geschikte partner, maar soms

schakelen de ouders iemand in, omdat die vaker koppelt en

kennelijk op de hoogte is van mogelijk beschikbare partijen.

De vrouwen die koppelen staan bekend in Parnachori. Het

gebeurt dat mannen uit een ander deel van Griekenland

vrouwen komen zoeken en via deze bemiddelaarsters een

kandidate vinden. Soms zijn meerdere ontmoetingen nodig,

voordat alle partijen akkoord gaan met het besluit om tot

een huwelijk over te gaan. Het is niet ongewoon als families

binnen veertien dagen een groots verlovingsfeest

organiseren. Verloven heeft als voorbereiding op een

huwelijk veel status. Zo'n verlovingstijd kan soms jaren

duren. Het gebeurt wel dat het meisje als ze verloofd is bij

de familie van haar verloofde intrekt. Het definitieve

huwelijk vindt plaats als alle voorbereidingen klaar zijn.

Bijvoorbeeld de man's familie moet nog een deel van een huis

afbouwen, of de zoon moet nog een studie of dienstplicht

afronden. De toekomstige bruid moet vaak nog a l l e r l e i

afwerkingshandelingen doen aan de uitzet.