Meer over fossiele schelpen in UV licht

11 AFZETTINGEN WTKG21 (1), 2000

Meer

over

fossiele

_schelpen

in UV licht

Han Raven*

Fossiele

_schelpen

kunnen verschillend

_oplichten

ondereen

UV

_lamp:

Allerleivlekken komenvoordie niet door UV licht

_zijn

veroorzaakt. Fossielen hebben vaakeen

lange

geschie-denis achter de_rug

_waarbij

_{allerlei processen de}

schel-penkunnen aantasten.

Boorsponzen

maken

gaatjes

en

tastende kalkdaaromheenaan,delenvan

schelpen

ver-kleuren inzuurstofarmemodder of

_klei,

_{lossen op door}

zuren Al deze processen veroorzaken vlekken die

kleurpatronen

kunnen

_verbergen.

Endezelfde

proces-senkunnen

_{kleurpatronen geheel}

laten

_verdwijnen.

De kleur

_hangt

afvanhet materiaalwaarvande

_schelp

is

_{gemaakt (calciet}

of

_aragoniet)

ende kristalstruktuur.

Veel

_{fossielen zijn}

_gewoon

_{egaal gekleurd}

in UV licht.

Het merendeelvan desoorten heeft_nueenmaal_een

egale

kleur zonder

_duidelijke

_patronen,ook in

tropi-schewateren. De fossielen lichten dan

_donkerpaars

op,

terwijl schelpen

van

bijvoorbeeld

Pectinidaeen

Ostrei-dae meestal in een

_{egaal donkergele}

kleur

oplichten.

Ook de

_{porseleinstructuur}

van de buitenkantvan

Cy-praeidae

envan de

mondopeningen

van vele

gastro-poden (waaronder Muricidae, Mitridae, Harpidae)

licht

geel

op.

Vlekkenpatronen

komenvoor

bij

vele

mollusken,

voor-al

_{Neritidae, Naticidae, Mitridae, Costellariidae,}

Coni-dae, TerebriConi-dae,

Architectonicidaemaarook

bijvoor-beeldenkele Pectinidae

(vlekken)

of Psammobiidae

(radiale lijnen).

Hierbij

valt het

_volgende

op:

Recente

_schelpen

lichten niet op onder UV licht.

Meestal is slechtseentweetal ‘kleuren’ zichtbaar.Niet

allenuances

blijven bewaard,

alleen lichtendonker. Ook worden niet alle

_{kleurpatronen}

bewaard.

Bij

holo-cene Conuscoronatus Gmelin, 1791vanBomeowas

het

_{fijne lijnenpatroon}

niettezien

_(komt

alleen

opeen

dun buitenste

_{laagje schelp voor)}

enook het

_patroon

van

_{donkerpaarse achtergrond}

enlichtere banden niet.

Alleen de donkere vlekkentussende knobbels op de

periferie

warenbewaard

(bij

normaal licht

_zichtbaar)

enlichtten ook donker op in UV licht. De fossiele

Cy-praea’s (holocene exemplaren

van nog levende

soor-ten)

die iktot _nu toe

_bekeek,

mistenalle de

kleurpa-tronenbekendvan hunrecente

vertegenwoordigers.

Het

_kleurpatroon

_{is andersom dan verwacht op}

_grond

vankleuren die voorkomen

bij

recente

schelpen.

Kame-kamp spreekt

hetvermoedenuit dat de kleureneen

ne-gatief zijn.

Dit is met

_Europees

materiaalniet snelte

bevestigen, aangezien

demeeste _nog levendesoorten

weinig kleurpatronen

hebben,ende

kleurrijke

fossiele

soorten meest

_uitgestorven

_{zijn. Mijn}

materiaal van

Bomeo biedt

_hierbij

eenuitkomst:veel soorten uit het Mioceenleven ooknunog. Heteerst

_vergeleek

ik

ma-teriaal_vanNatica

_{tigrina (Röding,}

1798).

De

_schelpen

van dezesoorthebbeneen lichte

_achtergrond

meteen

patroonvankleine,radiaal

_{gerangschikte}

donkere

vlek-jes.

Eén mioceen

_exemplaar

had_vaaghet

_kleurpatroon

bewaard

_{(gewoon licht),}

_eenander niet. Beide

exem-plaren

lichtten donker

op,meteenpatroonvanlichte

vlekjes

-

precies

op de

juiste plaats.

Door het

_gebruik

van eenUV

_lamp

wordt duseenheel

nieuwedimensie

toegevoegd

aan een fossielencollectie.

Maar het is niet alleen intellectueel

_speelgoed,

het levert uiterst bruikbare _{informatie op. We kunnen de}

kleur-patronen gebruiken

voor:

In het

_vorige

nummer van

_Afzettingen

beschreef Cor

Kamekamp

zijn ervaringen

metfossieleconussenonder

eenUV

lamp (Kamekamp, 1999). Kamekamp

had het idee

vanMartin

_Cadee,

endaarvoor hebben anderen deze

me-thode

_gebruikt

omresten van

kleurpatronen

zichtbaarte

maken in fossiele

_{schelpen, bijvoorbeeld}

in de

_pliocene

Babylonia pangkaensis (Martin, 1895) (Altena

&

Gitten-berger,

1981; Plate

_{7, figs.}

5 &

_{8). Onafhankelijk}

van

Kamekamp’s ervaringen

heb ik zelf de laatste weken ook

heelwatfossielenondereenUV

_{lamp gelegd,}

metsoms

prachtige

resultaten. Ik _{heb geen artikel}

_gezien

waarin resultatenvanditsoortonderzoek

_systematisch

werd be-schreven

_(ik

houmeaanbevolenvoor

tips!),

alleen

resul-tatenvoorindividuelesoorten.Daarom hier ietsmeer over

dit

_onderwerp.

Demethodeis uiterst

_eenvoudig.

Neem_eenUV

_lamp

en

leg

erfossielen

_onder,

dan wordt

_{bij sommige}

exempla-ren eenpatroonvan donkereen lichte

_vlekken,

_lijnen,

geometrische patronen

zichtbaar. Als

_lamp

kan het

_type

dat beschreven is door

_Kamekamp

worden

_gebruikt,

ik-zelf hebeenzelfde

_{exemplaar gekocht.}

Uit

_gemakzucht

(goedkoop

endirekt

bruikbaar)

enomdateen

_kapje

de

_lamp

afschermt zodat

je

niet direkt in het licht

kijkt.

Nadeel is dat het

werkoppervlak

klein is

_{(lastig rijtjes leggen)}

_en

je

door het

_kapje

de

_schelpen

nietvan allekanten kunt

be-kijken.

Ook kun

_je

zo

_nauwelijks

foto’s maken.

Oplos-sing

is: zelfeenlichtbak makenmeteengrotereUV

_lamp,

maarik heb dat

(nog)

niet

gedaan.

Het resultaat is het best

AFZETTINGENWTKG21 (1), 2000 12

Vergelijken

vanseries materiaal-als alle materiaalvan

eenserietotdezelfdesoortbehoortmoetenook de

kleur-patronendat

_{bevestigen. Exemplaren}

met

_afwijkende

patronenkunnenextra

_{gecontroleerd}

worden.

Verwantschappen

vaststellen. Ik verzamelde nieuwe

soorten Conusvanhet Mioceen op Bomeo,ende

vlek-kenpatronen

helpen

in het

_vergelijken

van en

onder-scheiden tussensoorten. Een

_oppervlakkig

_{op Conus}

generalis Linné,

1767

_lijkende

soort

blijkt

een

geheel

afwijkend

patroon van

driehoekjes

te hebben. Een nieuwe

_Babylonia

soort

_(Buccinidae)

heefteen

patroon

van ronde

_vlekjes,

netzoals B. borneensis

_(Sowerby,

1864)

dienurondom het eiland Bomeo leeft. Ik

twij-felde of mioceen materiaalvan eenArchitectonicasoort

tot derecente soortA.

_{perspectiva (Linné,}

₁₇₅₈₎

be-hoorde- zoals alle oudereauteurs

aangaven. Alleswas

gelijk,

behalve_een deel_vande

_{oppervlaktesculptuur.}

Het

_kleurpatroon

bleek identiekte

_zijn

- _metalle

ka-rakteristiekekleurbanden in een

_gelige

kleuren

licht-en

donkergrijs oplichtend (dus

eenzeldzaam

_geval

van

drie

_{‘kleuren’)}

wat het

_gelijk

vande oudereauteurs

on-derschrijft:

het miocene materiaal is

hoogstens

alseen vormof chrono-ondersoorttebeschouwen.

Heteerstewerk levert duserg bruikbare

resultaten,

die ik zal

_{gebruiken bij}

het

_beschrijven

vandemiocene fauna’s.

Ik hoor ook graagvanandere

publicaties/ervaringen

over

dit

_onderwerp.

Referenties

Altena,

C.O. van

Regteren

& E.

_{Gittenberger,}

1981. The Genus

_{Babylonia (Prosobranchia,}

_Buccinidae)

-

Zoö-logische Verhandelingen

188.

Karnekamp,

Cor,

1999. Een UV

_lamp

_enfossiele

schel-pen-

Afzettingen

20

(4),

pag.72-73

*Han

_{Raven, Roelofsstraat 12,}

2596 VN Den

_Haag,