Miste 2003
Verslag
van
de
jubileumexcursie
en
wat
er aan
vooraf
ging
Stef Mermuys
*Het zal ergens eind februarivandit
jaar
geweestzijn
toen ik een mailvanAnton Janse las metgoed
nieuwsover Miste. MaartenvandenBoschhadonzeplannen
aanHenkBerenschot, eigenaar
van degrond, voorgelegd
toendievoorhet inwinnenvan
geotechnisch
adviesbij
Maartenwas.Maarten werkt almeerdan 40
jaar
alsgeoloog
in de Achterhoekenheefteenenormekennis als hetgaatomde
samenstelling
van de bodem in hetWinterswijkse.
Berenschot heeftzijn agrarische
activiteitengrotendeels
afgebouwd
enheeftplannen
omopdeakker,
waardezobegeerde
fossielenzitten,
eenpark
metlandhuistereali-seren.Gelet op de voorgenomen
plannen
had Berenschoteenwelwillendoorvoor onze
graafactie. Vreugde
enop-luchting
alom.Voorhetzover wasmoesternog heelwat voorbereidend werkgebeuren.
Boorweekend 21 en22
juni
2003Ter
voorbereiding
op degraafactie
is op 21 en22juni
eenhandboorverkenning
uitgevoerd
op de akker in Miste. Door devolgende
mensenis hieraanmeegewerkt:
TonvanEijden,
AntonJanse,
StefMermuys,
HenkMulder,
Ben Miste 2003. Klinkt als eengoed wijnjaar.
Heeft niksmetwijn
temaken,
allesmetMisteenhetwasgoed,
sterkernoghetheeftonze
verwachtingen
ruimschoots overtroffen.Miste heeft
altijd
op deschaduwagenda
vanhetgeolo-gisch
secretariaatgestaan.DeBelgen
haddenHeist-op-den-Berg, wij
Misteen er isaltijd
eenongeschreven
af-spraak geweest
om,bij wijze
vantegenprestatie,
eengraaf-actie in Mistete
organiseren.
Eeniederwistdatdiedroom,
want daar
begon
hetstilletjes
aan wel op telijken,
wel-licht nooit invervulling
zougaan. Deverhalen
gingen
de ronde daterinmiddels al zoveelontsluitingen
in debe-roemde akkergegravenwarendatergeen
pluk ongeroerde
laag
meer overwas. Bovendienwas debodem,
door devele
graafacties,
veranderd ineengatenkaas.
Hierdoorzou hetgrondwater zijn
verontreinigd
metmeststoffentengevolge
van hetagrarisch gebruik
van degrond.
Zoalsbekendtast het nitraat dekalk van de fossielen in
ver-sneld tempoaan.
Stel,
daternogwatin degrond
zouzit-ten danwas hetzeer
waarschijnlijk
zwaar ontkalkt. Metnamedit laatste aspect werd door dewat meer ervaren
WTKG-ers alseenserieus
probleem gezien. Kortom,
geengoede
berichtenomiets in Mistetebeginnen.
Tel daarbij
op datwij (de WTKG)
geencontactenmeerin hetWinters-wijkse
haddenendekansenvoor eengeslaagde
Miste actiewaren
bij
voorbaat al verkeken.Hetwas2002enhet
jubileumjaar
naderde.Tijd
voorhetbestuur om een
knoop
door te hakkenmetbetrekking
tot dejubileumexcursie.
Veleopties
waren derevue
gepas-seerd, gedacht
werdaanOost-Europa,
NoordItalië,
het Loire BekkenenDuitsland.Vanwege
de reisafstand geenvanalle
geschikt
voor eenexcursie welketoegankelijk
is voor eenbreedpubliek.
Dichterbij
huis komje
toch al gauw uit op het PlioceenvanhetAntwerpse
of het Mioceenvan de Achterhoek. De keuze vielop deAchterhoeken
Roest en
schoonzoon,
Marleenen KeesSchouten,
Len VaessenenFrankWesselingh.
Uitgaande
van deexpertise
vanAntonenMaarten werdeen
plan
opgezet ommet3boorploegen
te werken. Wegingen
ergemakshalve
vanuit dat op het deelvandeak-ker,
waar in het verleden deontsluitingen zijn
gegraven geengeschikte plekken
möerzijn.
Dit hadtotgevolg
datwe
noodgedwongen
zoudenmoetenuitwijken
naaranderedelenvan de akkerwaarde
laag vermoedelijk dieper
zitenweltot6 meter
diepte geboord
moetworden. Hetrege-lenvan de boorsets viel niet mee. De WTKG heefteen
prachtige
boorselwaarmeetot8meterdiepte geboord
kan worden. In Leidenzou ook nog een set moetenliggen,
maarnavraag
bij
Frankleerde dat hetslechtsging
omen-kele onderdelenwaarnietsmeete
beginnen
was.Maartenhad ook nogeenoude
boorsel,
waarachterafgezien
heelgoed
meetewerken viel.Uiteindelijk
viel hetgemis
vaneenderdeboorsel welmeeomdaterveelminder
diep
ge-boord hoefdetewordenenbovendien bleek de boorsel
vande WTKG meerdere
boorkoppen
tebezittenen2boor-krukken
zodat,
tezamenmet de boor vanMaarten,
tochmet3
ploegen
kon wordengewerkt.
De
vrijdag voorafgaand
aanhet boorweekend haddenwe eenafspraak
met de heer Berenschot om onzeplannen
omtrent degraafactie
tebespreken
enenkelepraktische
zakenaf te stemmen. Wekwamen algauw tot
overeen-stemming
en besloten diemiddag
de resterendetijd
te benuttenmethet uitzettenvande boorraaien in de akker. Metbehulp
vanpiketten
en eenlang
meetlint hebbenweenkele tientallen
boorpunten uitgezet
ineenrastervan 10bij
10 meter. Aan de handvan de boorresultaten kon hetrasternaderhand worden verkleindtoteenstramienvan5
bij
5 meter.Anton herinnerde zich de akker alseen wei-land. Deze keer stonderechter koren datinmiddelsmans-hoog
was,dit in combinatiemet detijd
vanhetjaar
maaktehetvoor
hooikoortspatiënten
Ton en Steftoteen warecrime.
Gelukkig
had WilMulder,
devrouw vanHenk,
nogenkele
tabletjes
diewonderbaarlijk goed
werkten. Met het uitzetten deboorpunten
in de akker isrekening gehouden
metdeplaats
vanvoorgaande
gaten.Aan de handvandeaanwijzingen
die Maartengaf
envooral de informatievande heer Berenschot kon
vrij nauwkeurig
eengebied
wor-denafgebakend
waarnogniet eerderwasgegraven. Over
een
oppervlakte
vanongeveereenhectare werden deboor-puntenverdeeld.
Op zaterdag
kon het echte werkbegin-nen.Die ochtend meldden de deelnemerszich in Café den
Tappen
aandeMisterweg.
Het leekmij
weleengeschikte
plek
omtijdens
deexcursie te verzamelen. Na eenkop
koffieging
het in colonnenaarde locatie.Er werdmet
opmerkelijk
veel enthousiasmegeboord.
AntonenLen,
deoude rotten, leerdenons, degroentjes,
defijne kneepjes
vanhet boren. Vaniedereboring
wer-dendegegevens, waaronderde
samenstelling
endiktevande
opeenvolgende
lagen,
nauwkeurig
genoteerd.
Het Miocenezand,
dat als laatste uit de boorkwam,
werdvaniedere
boring bijgehouden. Belangrijk aandachtspunt
was eeninschatting
te makenvan deschelpconcentratie
enconservering.
Om ditgoed
tekunnen beoordelenwerdendemonsterseenpaarkeerper
dag gespoeld
ineennabij-gelegen greppel.
Het resultaatwas bovenverwachting.
Hoewelgroteresoorten metboren slechts alsfragmenten
tevoorschijn
komenwasderijkdom
ènconservering
uit-stekend. Hetgrootsedeelvandeboringen
concentreerdezich in een
gebied
waar debasis vanhet Miocene zandgemiddeld
2tot2,5
meterdiep
zat.Op
deplaats
waardelaag zijn
maximale dikte had bereikt troffenwe eenoudeputaan.Door het stramienvande
boorpunten
teverklei-nenkonden de contourenvan de
put eenvoudig
in kaart wordengebracht.
Op
eenandereplaats
in deakker,
waarde basis vanhetMiocene zand
gemiddeld 4,20
meterdiep zit, zijn
vierboringen geplaatst.
Hoewelde totalelaagdikte
van hetMiocene zand ruim 2 meter
bedroeg,
waarvanbijna
1 meterbasislaag,
waszowel deschelpconcentratie
alsconserve-ring
mindergoed
dan het resultaat vaneerdereboringen
welkegemiddeld
slechts2,5
meterdiep
reikten.Ookopandere
plaatsen
in de akkerzijn boringen gezet
die echtergeen resultaat
opleverden aangezien
dedeklagen
niet door-boord werden.Achteraf
gezien
viel het borenerg mee,erhoefde nietzodiep geboord
tewordenen we haddenalvrij
snelgoede
resultaten. Aan het eindevandeeerste
boordag zijn
dere-sultaten ineenschets verwerkt.
Hierbij
isper
boring
de diktevande basisvanhet Miocenezand aangegeven. Zo ontstaater eengoed
beeldwaarzich degrootste
schelp-concentraties bevinden.Op
de boorkaartzijn
decontourenvande
ontsluiting geschetst
die inseptember
gegraven is.De
voorbereiding
Met hetafrondenvanhetboorweekend kon het
feitelijke
werkvoorde excursie
beginnen.
De
gemaakte afspraken
metBerenschotzijn
ineenover-eenkomst opgenomen zodater voorbeide
partijen
nader-hand geen misverstand zouontstaan.Achterafgezien
is de hele actiezosoepel
enop basisvanvertrouwenverlo-pendat nimmer is
teruggevallen
opgemaakte afspraken.
Eendergelijke
vertrouwensrelatiemaakje
zeldenmee.Eénvande zaken die
geregeld
moesten wordenwas de aanvoer vanspoelwater. Uitgangspunt
wasimmersomhetzandopde locatiete
spoelen
enniet,
zoalsgebruikelijk
in denabij gelegen zandwinplas
hetHilgeloo.
Datzoutrans-portschelenenaanvoer van
vervangende grond.
De heer Berenschot heeft opzijn
erfeenwaterreservoirenhad alaangeboden
metzijn gierkar
wateraantevoeren. Dezeoplossing
werdin dankaanvaard,
nietwetendedater inseptember,
namaandenvandroogte
geendruppel
waterin het reservoirzoustaan. Deze kwestiespeelde
enkelewe-kenvoor de excursie waarop het
probleem
aanMaarten werdvoorgelegd. Mogelijk
waren erandere sloten ofre-servoirs in de buurtwaarwelwaterin stond. Wellicht kon-denwevan eenbrandkraan
aftappen,
datwastoch aleenseerder
gedaan? Volgens Maarten,
die deomgeving
alszijn
broekzakkent,
stonderalleen in deSlinge
waterendaarmochtvanhet
Waterschap
geenwater uitonttrokken
wor-den. Met de Brandweerzouhet ook niet lukkenen waar I
haal
je
zo even600meterbrandweerslang
vandaan?Uit-Figuurrechts: Boorkaart uithet
archief
van MaartenvandenBosch.Opdeze haartismiddelseenblok decontour
aangege-ven vanhetgebiedwaar onzeboringen zijn gemaakt.
Figuuronder:Deboorkaart dieis
gemaakt
naaraanleiding
vanhet boorweekend21en22juni2003.
Op
de kaartzijndeeindelijk gaf
Maartenmij
detip
ommetboer Mensinkcon-tact optenemen. Mensink heefteenwaterputmet
vol-doendedebietwaar ook in
tijden
vandroogte
water magworden
afgenomen.
Ook Mensink wilde graagmeewerkenmaarwildeernogeven overnadenken. Het
gevoel bekroop
medat ikwellicht ietsteenthousiastwasgeweest
methetoverbrengen
van deplannen.
Enkeledagen
later werd ikgebeld
dooreenzekereBerenschot,
hoewel hetaccentmij
bekend voorkwam klonkhij
anders dan de Berenschotmet wie ik tot dusvercontacthadgehad. Hij
bleektewerkenvoor de
Coöperatieve Werktuigbouwvereniging
Misteenwasbenaderddoorboer Mensinkmet devraag water te
rijden
voor eenstelgeologen.
Ikwasinderdaadteenthou-siastgeweest.Berenschot
daarentegen
zagerwel brood inen steldevoor meteenwatertankvan25m
3te
rijden.
Nuben ik vanwege
mijn
werkredelijk
bekend metgrond-verzetmachines endies meer,maar eentank van25 m
3
benaderteenShell
tankwagen
endaar had ikzomijn
twij-felsover.Maargoed,
er waseenoplossing
endaarging
hetom.Berenschotvroeg nogof
hij
deputmocht graven, dat haddenzealeerdergedaan
enHenk Berenschotkendenzeook. Ik verwees deeneBerenschotnaar de andere in
ver-trouwendat het wel
goed
zoukomen.Op
5september
vertrok ik om halfvijf
’s morgensrich-ting
Miste. Berenschotzouzorgen dater omachtuur eenkraan op dc locatiewas zodat de
put
gegraven konwor-den. En
inderdaad,
op deafgesproken tijd
kwamer eenkraan
aanrijden.
Met deervaren machinist de zaakdoor-genomenen aan de handvande boorkaart deput
uitgezet.
Met het gravenwerd eerst debouwvoor(teelaarde)
ver-wijderd
enapartindepot
gezet.Vervolgens
de keileeminclusief de bovenste 20cm vanhetMiocene zand.Juist detopvan het Miocene zand bevat veel groene
plastische
klei diemetgeenmogelijkheid
doorje
zeefgaat.Boven-dien
zijn
de fossielen in dit niveauenigszins
doorhetgrondwater aangetast.
Ook de keileem werdapart
opge-slagen.
Tenslotte werd het Miocene zanduitgegraven.
Ditgebeurde
zoveelmogelijk
in 2lagen, aangezien
debasis-laag
eenrijker schelpconcentraat
bevat dan detopvanhetzand. Het zandende
grond
werdzoopgeslagen
dater ruimte overbleefomineenlater stadium deput
eventueel uit te breiden. Ook werdrekening gehouden
met een ge-scheidenopstelling
van de zeeftafelsende mensen die methandzeven willen werken.Op
basis van het aantal deelnemersende opgaveaanzeeftafels iseenzandbalansgemaakt
zodatbij benadering
debenodigde
hoeveelheid zandvoorafbekendwas. Hiermee kanje
danweerdeop-pervlakte
van deput uitrekenen. Dat deze theoretischebenadering
min ofmeerin Miste de mist inging
had devolgende
oorzaak: uit deboringen
bleekal dat debasisvanhetMiocene zandeensterk
golvend verloop
vertoont.Dit is
bijvoorbeeld
duidelijk
tezien op hetdwarsprofiel,
opgemaakt
naaraanleiding
van eenbooractie in 1976.Zoals bekendrust het Miocene zand op de
Oligocene
Rupelklei.
Juist deze klei heeftnaast eensterkgolvend
verloop
ookeen zeeronregelmatig gevormd oppervlak
watnog hetmeeste doet denkenaandekleibankenin
schor-renenslikken die door
stroompjes
worden doorsneden.De
zandige basislaag
heefteenzelfdegolvend verloop
indikteendit in combinatiemethet
grillige oppervlak
vande klei maakte het zeer
lastig
om het zand zonder klei-resten teontgraven.Naarmate de
put
werduitgebreid
bleek dat dezandlaag
allengs
dunner werdenminderschelpconcentraat
bevatte. Een boorrastermetraaienvan10meteris dantegrofmazig
om op basisvanlouter boorresultaten de
afmetingen
van deput
tebepalen.
Het gravenvan deputenhet makenvan de taluds heeft
uiteindelijk
vierdagen
inbeslag
genomen.Hoewel de
weersomstandigheden
redelijk gunstig
warensloeg
het weerhalverwege
de weekom. Detaludswarenwegge-spoeld
endetoegangnaarde akkerwastotaalverregend.
De excursie
Zaterdag
13september
washetzover.Dedag
waarieder-een naar
uitgekeken
had.Tussen 9 en 10uur verzamelen op deparkeerplaats bij
deCoöperatieve
Werktuigbouwver-eniging
Miste. Een druktevanjewelste
van eengemêleerd
envooral internationaal
gezelschap.
Ineenlange
colonnenaarde
locatie,
oppassenbij
despoorwegovergangenver-volgens
zosnelmogelijk
de autoopde akkerparkeren.
Zel-denhebikzo snelmensenzich zienomkledenen afgela-den metzeven enscheppen
naardeputzienrennen.Com-plete stellages,
zeeftafelsenmotorpompenwerden uitaan-hangers
enbusjes geladen. Kennelijk
washier denodige
voorbereiding
aanvooraf gegaan. Hetweerwerkteuitste-kend mee,endat maakte het ookvoor departnerseen
aan-genaam weekend. Uit de auto’s verschenen
klapstoeltjes
encampingtafels,
de minder in fossielengeïnteresseerde
mensenzochten elkaaral snel op. De hele
happening
vondplaats
ineenontspannen
sfeer.Regelmatig kregen
webe-zoekvande lokale
bevolking
enpasserende
toeristen. TonLindeman,
dieeraardigheid
inkreeg
alsgids
op te
treden,
kreeg
zelfs fooientoegestopt. Eenambtenaarvan de
ge-meente
Winterswijk
wasgetipt
endoor deburgemeester
gestuurd
ompolshoogte
tenemen.Het vermoedenbestonddat de
bouwplannen
van Berenschot al inuitvoering
wa-ren. Ook de
politie
islangs
geweest,deroutebordjes
met de tekstWTKG,
die vanaf deprovinciale
wegderoutenaar
de
vindplaats aanduidden,
warenwel heelergopvallend.
Totslot kan worden
gemeld
datdegraafactie
devoorpa-gina
vandeplaatselijke krant,
het “Achterhoek Nieuws”heeft
gehaald.
Aan de excursie hebben de
volgende
mensendeelgeno-men,partners
zijn
nietaltijd
vermeld:Ferry Albrecht,
CarlChristiaan
Andersen,
SteenAndersen,
A.M. BakkerenD.Roes,DavidBaron,Hilda
Bakker,
WielvandenBerg, Joop
Boele,
HenkBoerman,
JanBoes,
HenkBol,
TacoBor,
JoBosch,
MarkvandenBosch,
WillemvandenBroek,
WimJean-Pierre
Cambien,
LucCeulemans,
AdriaanDorst,
FrankvanDingdenen,
MichaelDobrodies,
LeoDufraing,
TonvanEijden,
A.H.Eshuis,
AndreFiselier,
FransFren-ken,
TacoGeertsema,
Andreas Grantmetcollega,
MareGrigis,
WimGroeneveld,
El.C.Hansen,
FritzHakkennes,
JohnHesketh, Piet, Rudi,
BennoenJeanetHessel,
VictorHinsbergh,
FritzvonderHocht,
KristiaanHoedemakers,
N.Huuskes,
AndréJansen, Henri,
MimaendochterJan-sen, Maarten de
Jong,
BobJonge Poerink,
Cor enGerdaKamekamp,
LexKattenwinkel,
StefvanKeulenen zoon, H.Klaverkamp, Ludwig Kopp,
Henk-JanKwant,
AllanLawson,
PeterMarkies,
Robert enAnnemarieMarquet,
Elmar MaienPierreSchröder,
Herman Memelinkenecht-genote,Stef
Mermuys, Pepijn Morgenstern,
Herbert Mothsen
echtgenote,
AadMulder,
HenkenWilMulder,
RenevanNeer,Frank
Nevens,
HenkOde, Betsy Ooms,
Eivind enBirgitte Palm, Jacques
Parrenenechtgenote,
J.Petersen,
Emmy
enRobQuack,
ThomasReinecke,
RobertReuse-laars,
BenRoest,
HartmutSchieck(2 pers),
SimonSchnei-der,
KeesenMarleenSchouten,
RudolfenFabian Schwan-ke envriend,
dhr.Seyger,
HanStoutjcsdjjk
enechtgenote,
Malcom
Symonds,
SteveTracey,
BentThomsen,
DetlefUbersohn, Joop
enRietvanVeen, Sylvia
Verschuerenen TonLindeman,
H.Vink,
Henk-JanvanVliet,
BertenNielsWetsteyn,
GunterWienrich,
Frans-JozefWiesmann,
W. ZanderinkenFrits Zandvoort.De
voorgaande
Miste-actiewaaraanik hebdeelgenomen
was 15
jaar geleden
met het 25jarig jubileum
van deWTKG.
Destijds
werdeenbeperkte
hoeveelheid zandge-spoeld
in hetHilgeloo.
Hoewel iktoentevredenwasmet het verzamelde materiaal ontbrakengroteresoorten.Met deze actiewas ergelegenheid royaal
teverzamelen. Van devolgende
soorten heb ik zelfs meerdereexemplaren
ge-vonden:
Pelecyora polytropa nysti, Apiocypraea
subphy-sis
septemtrionalis,
Semicassis bicoronatabicoronata,
S.miolaevigata,
Charoniatarbelliana,
Chicoreusaqui-tanicus,
Euthriasp.,Kelletiahosiusi, Scaphella bolli,
Tri-gonostoma
geslini josephinae,
Conus clavatulus en C.antediluvianus.
Envande
volgende
soortenenkeleexemplaren;
Diodorasubcostaria,
Astraeabelgica, Serpulorbis
arenarius, Cir-sotremacrassicostatum,Xenophora burdigalensis,
Distor-sio tortuosus,Cymatium doliaroides,
Bursapelouatensis,
Murexspinicosta, Babylonia brugadina,
Athletaficulina
enConus
aquensis.
De vele honderden kleineresoorten komen
ongetwijfeld
uit de
omvangrijke
zeefresidu’s.Voorlopig
hoef ikmeniette vervelen.
De weekna hetverzamelweekendiser
nogdoor enkele tientallenmensen
driftig
verzameld. Twee wekennadeexcursie heeft de NGV nogeenweekend
gezocht.
Daarna is deput gedicht
eniseeneindegekomen
aan een vandemooiste Miste acties ooit.
Op
dezeplaats
wilik,
medenamensalledeelnemers,
Henk Berenschot bedankenvoordebereidwillige medewerking
aandeze
geweldige graafactie.
Ookeenwoord vandank aan Maartenvan den Bosch dieaan de basis stondvandeze excursieen
mij
steedsmetgoed
adviesterzijde
heeftgestaan.Tot slot wil ikook
mijn
vrouwenkinderenbe-dankenvoorhet
geduld tijdens
devoorbereidingen
enhetveldwerk. Het
organiseren
vandezegraafactie
heefton-gekend
veeltijd gekost.
*Stef Mermuys, Loodsmandreef
18,2661