De ‘Faluns’ van het Loirebekken

De ‘Faluns’

van

het Loirebekken

Leonard Vaessen*

Demeeste deelnemers

_kampeerden

in Le Grand

Pressig-ny.

Op mijn

verzoekwas degemeentezo

vriendelijk

om

de

_camping

eenweek eerderteopenenen

zorgde

erzelfs voordat de

energievoorziening (de zonnepanelen)

vanhet

grotere

sanitairgebouw

op

tijd gerepareerd

was.

Enkele personenzaten30 kilometer

_{noordelijker,}

in

Lo-ches,

instacaravans entweezatenerineenhotel in Tours.

Dit_{waswel ergver}

weg

(65 kilometer).

Het

_{excursiegebied}

Het

_{excursiegebied ligt}

in het

_departement

37 Indre-et-Loi-re, tussenLoches enLe Grand

Pressigny

in de

zuidelijke

Touraine

_{(figuur 1).}

De

zuidelijke

Touraine maaktdeeluit

van‘Het bekkenvande Loire’

(Le

Bassin de La

Loire).

De

paasexcursie

2007 werd

_gehouden

van6 totenmet9

april.

Het weer was

fantastisch,

de vondsten niette

ver-smadenenhet aantal deelnemerswas

precies goed.

Van de 28 personen die deelnamenwaren erzo’n 20 die

verza-melden.

_Op

foto 1

_zijn

demeeste deelnemerstezien

ter-wijl

zeop tweede

paasdag bij

ons op hetterrasuitrusten

van een

dag

hard werken.

Het aantalwas

precies goed

omdat de

_vindplaatsen

diewe

bezochten in de

_regel

maar

geschikt

waren voormaximaal 10 personen, meestal minder. De verzamelaars werden dan ookover_{3 groepen verdeeld die elk op} eenandere

plaats

aanhet werk

gingen.

FiguurI.LochesenLeGrandPressigny in hetdepartement Indre-et-Loire.

Het Bekken_vande Loire is

_{geologisch gezien}

het

zuidelij-ke deel_vanhet Bekken_van

_{Parijs (zie figuur 2).}

Het centrale deel_vanhet Bekken_van

_Parijs

met

zijn

eo-cene

afzettingen,

hebben_we

_{vorig jaar}

_en de

_jaren

daar-voorbezocht. Dit is hetgrotevertikaal_gestreeptevlak

tus-sen

Parijs

enReims. Meernaarhet zuiden komen ook nog

afzettingen

uithet Eoceenvoor.Zo ook in het Loire Bek-ken. Het

_zijn

hier lacustrieneencontinentale sedimenten. De lacustriene-

_{(meer) afzettingen}

in ons

excursiegebied

worden ‘Calcair lacustre deTouraine’

_genoemd

enhebben

eenPriabonien ouderdom

_(zie

tabel1,pag.

36).

De conti-nentale

_afzettingen

bestaan uit

_{conglomeraten}

en

zandige

verweringskleien

enhebben

_{waarschijnlijk}

eenBartonien ouderdom. Deze

_afzettingen

uit het Eoceen hebbenweniet

bezocht,

omdater

weinig

interessante

ontsluitingen zijn.

In

_figuur

2 is rond Orleanseengroot

grijs

vlaktezienmet daar doorheeneenwit

_lint,

de

_Loire,

dit iseengroot

aaneen-gesloten gebied

metmiocene

afzettingen, waarbinnen,

in het

_zuidwesten,

de klassieke

_vindplaatsen

metmarien Mi-oceen,

Pontlevoy, Thenay

enContres

_liggen.

Ten zuidwes-tenvanhet grote

donkergrijze vlak,

iseenaantal kleineen

middel_grote

_donkergrijze

vlekkentezien. Demeest

zuide-lijke,

kleine

vlekken, zijn

de miocene

afzettingen

rond

Fer-rière-Largon, Paulmy

en

Chamizay.

De ietwat_groterevlek met twee

vingers,

tennoordwestenvande kleine

vlekjes

is het

_{gebied Manthelan,}

LeLouroux,Bossée. En het

_gebied

nogiets verderten

noordwesten,

de

langere donkergrijze

vinger,

is de streektussen

Savigné-sur-Lathan

en

Noyant-sous-le-Lude.

Nog

verdernaarhet noordwesten

liggen

rond

Figuur 2.

_Geologische

kaart vanhet Bekken vanParijs (uitGuillocheauetal2000).

Angers

enRennes nogmeer vanditsoort

geïsoleerde

plaat-senmetmariene

afzettingen

uit het Mioceen. Deze

_liggen

buiten het

_gebied

_{weergegeven in}

_figuur

2.

Aan de handvanal deze

geïsoleerde

erosierestenmet

ma-rien Mioceenende

ligging

vande mesozoischeenoudere

afzettingen

die als klifkust hebben

_gefungeerd,

heeft Ge-orges Lecointre

(1947)

decontouren

gereconstrueerd

van

de Falunzee zoals dieer

tijdens

het middenen laat Mio-ceen

uitgezien

moethebben

(figuur 3).

Faluns

Het woord ‘falun’ of ‘fahlun’iseenwoord dat uit de

Pro-vence

(zuidoost Frankrijk) afkomstig

is. Het is een sedi-mentair_gesteente

_rijk

_aan

_schelpen

dat

_gebruikt

werdom

kleiige

terreinenmeeopte

_hogen

ente

_verstevigen.

Het is niet helemaal

_duidelijk

wanneer

geologen

de

_aanduiding

‘Falun’

_zijn

_gaan

_gebruiken,

maar in de 19eeeuwwerd dezetermal

_{algemeen gebruikt}

in de

_geologie

en

paleon-tologie (Dujardin,1837;

Dollfus &

Dautzenberg

1886).

In de ‘Dictionnaire de

Géologie’

van1988 geven Foucault & Raoult de

_volgende

definitie: “roches sédimentaire

détri-tiques

non

consolidées,

composées

de trés nombreux dé-bris

_{coquilliers (roches}

bio

_détritiques

a

bryozoaires,

la-mellibranches, gastéropodes, échinides, cirripèdes

)

et

d’une matrice sableuse ousablo

argüeuse”. Vrij

vertaald betekent dit: Sedimentair_gesteentevan

afbraakproducten,

niet

_verhard,

bestaande uit_zeerveelresten van

kalkscha-len

_{(bioklastische}

sedimentenbestaandeuit de kalkschalen

van

bryozoën, tweekleppigen, slakken, zee-egels,

zeepok-ken

₎

ineenmatrixvanzand of

zandige

klei.

De

_{overeenkomst,}

vanuit

_{paleogeografisch}

en

paleoecolo-gisch

oogpunt,tussentertiaire falunsenook de faluns uit

het

Krijt

is dat_ze

_zijn

ontstaanineen

ondiepe

zee,

kustna-bij

in het

_hoge

inffalittorale

_gebied,

in _{een warm}

_klimaat,

van hettype

gematigd tropisch

(Néraudeau,

2003).

Het

hoge

inffalittorale

_gebied

omvathet strandende eb-vloed vlakte. De

_taphonomie

van de faluns wordt

_gekenmerkt

dooreencombinatievanlaterale

_{(ecologische)}

enverticale

(stratigrafische) remaniëring,

welke deresten van alloch-tone, terrestrische vertebraten mengtmetrestenvan min ofmeerautochtone mariene vertebrateneninvertebraten.

Dit

_geheel

wordt_op

zijn

beurtweer

vermengd

metactuele fauna

_assemblages

in sedimentenmetfossielen uit oudere

perioden (Néraudeau, 2003).

Tijdens

deexcursiewasdit

goed

te zien in

Pauvrelay

waar

naast

gerolde

tertiaire

_schelpen,

niet

_gerolde

tertiaire schel-pen,resten van

landslakken,

haaientanden, tandjes

en

bot-stukjes

vanmuizen of andere kleine

zoogdieren (zeldzaam)

naastmooieen

gerolde

sponzen uit het Cenomaanen

Sen-oontezienwarenineenmatrixvan

grind

en

grof

zand.

Verschillende

typen

Falun

Binnen de miocene falunsvanhet Bekken vande Loire worden _eenaantal

typenonderscheiden. Onder de Franse

geologen

worden dezemeestal_nogfacies

genoemd, terwijl

het beter_zou

_zijn

deze als formatiestebeschouwen

aan-gezien

metfacies de

_{omstandigheid}

wordt bedoeld

waar-ineen

bepaald

type

afzetting

is

gevormd.

Zoals hierboven

bij

faluns

_uitgelegd

is dit_voordemeestefaluns

_hetzelfde,

namelijk hoog

Inffalitoraal.

Maar

_zolang

er_geennieuwe formatienamenmet

bijbeho-rend _stratotype

_{zijn gedefinieerd blijf}

ook ik de kreet fa-cies_maar

_gebruiken.

1.

De Facies

_{Pontilévien, genoemd}

_naarhet

_dorp

Pontle-voy. Het

zijn afzettingen

die bestaan uit

grovewitteof

gele

kwartszanden, grind

of

_{conglomeraten}

metveel

schelpres-ten, niet

verhard,

met

laagjes kalkrijke

klei. Deze

ondiep

mariene zandenvertonen vaak fraaie sedimentaire

struc-turen.

Grootschalige

scheve

_{gelaagheid (mega sets)}

en

visgraadstructuren, gezien

in

_Pauvrelay.

Flaser-_en linsen-structuren,

kleinschalige

scheve

_gelaagdheid

_en

geulop-vullingen,

gezien

in La Placette

_bij

Ferrière

_Larf

on.De

marine fossielinhoud is

rijk

en

divers,

vaak

_gedomineerd

door

_Bivalvia,

waaronder_grote

_exemplaren

vande oester

Crassostraea

_gryphoides

diverse_{pecten soorten,}9soorten

Arcidae,

Carditacrassa,Venus

subrotunda,

Cardium turo-nicumenenkele

_Glycymeris

soorten waaronder de_grote

Glycymeris

bimaculata.

Plaatselijk

komen ook _grote

_gastropoden

voorals zeten minste niet door_transport en

oplossing zijn

stuk gegaan. Onder de_grotere

_gastropoden

kunnen worden

aangetrof-fen Conusmercati, Conus

_{pseudoponderosus,}

Ficus

con-ditus,

Terebra

_modesta,

Strombus coronatus,

Hexaplex

aquitanicus.

Tabel1.Chrono-en

lithostratigrqfie

vande

afzettingen

inhet BekkenvandeLoire.Samengesteldaande handvanG. Lecointre 1947,

Courville &_Bongrain2003, Andréetal2003endegeologischekaartvanFrankrijk, kaartbladen Loches XLX-24en

Preuilly-sur-Clai-seXIX-25. ? Betekent_{geen gegevens} inde literatuur

_gevonden.

Foto2.De ‘kleine’groeve bij Pauvrelay. De_grover ontwikkel-de toplageninde sables_grossiersvande Facies Pontilévien,

Langhien.

Chronostratigrafie Anjou-Doué Noyant-Savigné

ZuidTouraine

Manthelan-Bossée&Ferrière

_{Largon-Paulmy}

Biésois

Pontlevoy-Thenay

Serie Etage Lithostratigrafie

C

1

u

.2

Ceiasten

Piacenzien

moeilijk

dateerbare

_plateau

lemen

Q-Zanclean

Messinien FaciesRedon ien

Tortonien

Facies a

—Area groverodezanden ?

Si u o 5 Serravallien Facies

_Savignien

Langhien

Facies Pontilévien FaciesPontilévien

Burdigalien rode zanden ?

Sables de laSolonge Sablesetmarnes de l'Onéanais

etdu Biésois

Aquitanien Calcairede Beauce

c

4> V g

Chattien ? geen

afzettingen

Calcaire de Beauce ?

.2?

5

Rupelien

?

Geen_{afzettingen gevormd, mogeliik}iseendeel vande Calcaire lacustre de

Touraine

nogtotinhetvroegRupelien (oudenaamSannosien)

afgezet.

c

Si

Priabonien Calcaire lacustred'Anjou Calcaire lacustre deTouraine wittelacustriene

_mergels

o

LU

Bryozoën

komen

_plaatselijk

veel enfraai

_{geconserveerd}

voor

afhankelijk

van niveauen

vindplaats,

zo ook

zee-pokken.

Deze laatste

_zijn

karakteristiek voor de facies Pontilévien.

De ouderdomvande Facies Pontilévien is

_Langhien,

mid-den Mioceen

_(Chaix

en Cahuzac

_2005).

2. Facies

_Savignien.

Hoewel_we deze

_tijdens

de excursie niet hebben

_gezien

behandel ik dit_type falunenook de ‘Facies Redonien’ wel in dit

_verslag,

omdat in het verleden veel WTKG’ers in dezetweetypenfaluns hebben

verza-meld_enomdat_er de laatste

_jaren

wat meer

duidelijkheid

is

_gekomen

omtrenthun ouderdom.

De Facies

_Savignien

bestaat uit

_{schelphoudende}

kalkzan-den,

somsmin ofmeer

verhard, wit, geel

of

_grijsachtig

van

kleur. Ook dit

_zijn

weer klastische sedimenten

gevormd

uit biodetritus

_{(afbraakproducten}

vandier-en

plantresten)

vaak verkilmet

bryozoën

en

algenkolonies.

Ze

_zijn

in iets

dieper

water

gevormd

dan de Facies Pontilévien. Behalve dat de

_{afzettingen rijk zijn}

aan

bryozoën

wordt de fossiel-inhoud

_gedomineerd

door steenkemen_vanarca’s

_(Arca

noae)

en door bivalvenmeteen calcietschaal zoals pee-lensen oesters.

Sommige

niveaus

_{zijn rijk}

aanresten_vanlandvertebraten. Een_grootdeelvandeze vertebratenresten

_zijn

geremani-eerde fossielen

_afkomstig

uit oudere

_lagen,

vaak

_opgewerkt

uit

_lagen

uit het onder Mioceen. Als het sediment is

_afgezet

in

_{hoog energetische}

milieus kan het

_{geremanieerde}

ma-teriaal zelfsuitde harde

_{ondergrond komen,}

het substraat

waarop de faluns

zijn afgezet,

zoals het

_Krijt,

Juraenzelfs uit

_{paleozoïsche}

gesteenten.Zo

zijn

er

devonischetrilobie-ten

gevonden

in de basis_vanFacies

_Savignien.

De Facies

_Savignien

is veelal ontwikkeld in

_afzettingen

meteen

duidelijke mega-scheve

gelaagdheid,

bevat min-der

_schelpdieren

dan de Facies

_{Pontilévien,}

ismeer

ver-hardenwordt

gedomineerd

door

_bryozoën.

De Facies aArcaende FaciesaTerebratulaworden door

sommige

auteurs

(Néraudeau, 2003)

beschouwd als sub-facies_vande Facies

_Savignien.

Maar Courville &

Bong-rain

₍₂₀₀₃₎

beschouwen de Facies_aArca

(ook

wel bekend onder de_naamFacies

_{Lublien), gezien zijn ouderdom,}

als

eenaparteeenheid. En

_zij

gevenaandat de Falunmet

Te-rebratula

_perforata

_meer sedimentaire eenhedenomvat dan alleen de Facies

_Savignien

s.s.

De ouderdomvandeze

faluns,

die

_voornamelijk

voorko-menten westen ennoordwestenvan ons

excursiegebied,

is

_{lange tijd}

_zeer

onduidelijk

geweest.In hun artikel in de Annales de

_{Paléontologie}

van2003 wordt door Courvil-le &

_Bongrain

_voorheteersteen

goed

overzichtgegeven.

Zij

noemende Facies

Savignien overigens

Faciesa

Bry-ozoaires.

Voor het

_gebied

van

Noyant-sous-le-Lude,

Meigné-le-Vi-comte,

Channay-sur-Lathan, Savigné-sur-Lathan

geven

zij

voorde

conglomeraten

aande basis enhetgrootste deel

vande Facies

Savignien

een

Langhien

ouderdom op.

Mo-gelijk

is het bovenste

_gedeelte

hiernog

afgezet tijdens

het Serravalien. De basisvande Facies aArca in dit

gebied

is

aanhet eindvanhet Serravalien

afgezet,

derestvande

Fa-cies_aArca

tijdens

het Tortonien. In de streek rond Doué-la-Fontaine

_zijn

de

_afzettingen

_van de Facies

_Savignien

enFacies a Arca

gevormd gedurende

het Tortonien. De

chronostratigrafische inschaling

is

_gedaan

_{op basis}vande

zoogdierfauna

enbenthische foraminiferen. Een absolute

datering

vande basis vande Faluns rond Douémet

_behulp

vanstrontium

_isotopen

ratio’s

_(87Sr/86Sr)

in haaientanden wordt gegeven door Barraten

collega’s (2000). Zij

komen toteen

leeftijd

van 11±1

miljoen jaar.

Dit komtovereen

met_vroegTortonien. De sedimentenvande Facies

Savig-nien hebben dus

_afhankelijk

van de

_regio

waarze

liggen

een

leeftijd

die

loopt

van

Langhien

tot

Messinien,

wateen

periode

omvatvanzo’n

slordige

10

miljoen jaar.

De Facies

_Savignien,

Facies _aArca in het

_gebied

rond Doué worden door Andréen

collega’s (2003)

als Falun de

_1’Anjou

formatie

_aangeduid.

Dit iseentermdie ook al door Vasseur in 1881 werd

_gebruikt

maarslecht

gedefini-eerd is

_(Mégnien,

_1980).

In de literatuur zultuook nog

veelvuldig

determen Hel-vetien_enVindobonienaantreffen als

chronostratigrafische

termen omde ouderdomvande Touraineen

Anjou

faluns aante

geven. Dezetermenworden echter in de

wereldwij-de

_{geologische tijdsaanduiding}

al

_lang

niet_meer

_gebruikt

(Vaessen

enJanse

1984).

3. Facies Redonien. Een aantal

_regels

_{wil ik nog besteden}

aandit_type

_afzetting

dat ook in de streek rond Doué-la-Fon-taineenverder

_westelijk

wordt

_gevonden.

Het

_{zijn zandige}

kalken of kalkhoudende zandenmeteen

fijne korrel,

min of

meer

kleiig

enfossielhoudend. Hetstratotypevandeze

af-zetting

is

_vastgelegd

_enwel door Dollfus

_{(Durand 1986)}

in het

_{gehucht Apigné}

in de

_regio

Rennes

_.

De locatievanhet stratotype, le Moulin

_d’Apigné

is niet_meer

_{toegankelijk.}

Maartweekilometer

_verder,

in

_{Saint-Jacques-de-la-Lande}

iseennieuwe

exploitatie

gestartwaarin dezelfde Redonien

afzettingen

voorkomen

_(Néraudeau

D.etal

_2003).

De fauna’s die

_{gevonden zijn}

leverdenvoorwatde

_datering

betreft

_{lange tijd}

_{hoofdbrekensop. Ze hadden niet het}

ty-pische

midden Mioceen karakterenook geen Pleistoceen

of Kwartair karakter. Dus werden de Facies Rédonien in

het Plioceen

_geplaatst.

Echter deeersteresultaten_van

_dateringen

_aan mollusken

afkomstig

vande locatie

Saint-Jacques-de-la-Lande

die

on-langs zijn uitgevoerd

gevenvoor het Redonientype Ieen

ouderdomvan-6,5/ -7

_{miljoen jaar}

en voorhet Redonien typeII -6 /

_{-6,5 miljoen jaar.}

Dit

_wijst

_{dus opeen} Messi-nien ouderdom

_(Néraudeau

D.etal

_2003).

Voor de

_{schelphoudende}

Redonien

_afzettingen

_op

ande-re

plaatsen

in noordwest

_Frankrijk

kunnenertwee groe-pen sedimenten worden

onderkend,

vanelkaar

_gescheiden

door_een

_belangrijk

discontinuemdat overeenkomtmetde

zeespiegelverlaging

in het Laat Messinien

_(5,9

- 5,5

mil-joen jaar).

De onderste groep

afzettingen,

ook wel ‘Redo-nien chaud’

_{(warm Redonien)}

_genoemd,

heeft_een Mes-sinien ouderdom

_{(6-7 miljoen jaar).}

Deze

zijn

tevinden in de

_{Anjou (o.a.}

Doué_enomstreken_enook

_bij

Sceaux-d’Anjou).

De GSSPvoorhet

begin

vanhet Tortonien

ligt

op 11,608

miljoen jaar

endievoorhet

begin

Messinien op

7,246 miljoen jaar. (zie

ook hoofdstuk

_stratigrafie

_{op de} WTKG-sitevoor meerinformatieomtrentGSSPen

abso-lute

ouderdom).

De bovensteset

afzettingen,

het Redonien ffoid

_(koud

Re-donien) (is

Redonien_type

_III)

heefteenouderdomtussen de

_4,6

_en6

_{miljoen jaar}

watovereenkomtmethet

_traject

laat Messinien

-vroegZanclean. De GSSPvoorhet

Zan-clean

_ligt

op5,332

miljoen jaar.

Dit_type

_afzettingen

iste vinden in de VendéeenLoire-

Atlantique.

De

_Vindplaatsen

1.

Groeves

_{bij Pauvrelay,}

_gemeente

_Paulmy.

Ten noordwestenvan

Paulmy ligt

aande D99

_richting

Cus-say het

gehucht Pauvrelay.

Hier

_liggen

aan eenkleine

zij-weg, dicht

bij elkaar,

drie groeves waarin de Facies Ponti-lévien ontsloten is. De middelste groeve is hetgrootst,met

eensteile wandvantegende 10meter. _{Deze groeve is}

ei-gendom

van een

bouwbedrijf

en dat

_geeft

_geen

toestem-ming

omdegroevetebetreden_vanwegehet_{grote risicoop} instorten_vande wanden. Omte_{verzamelen is deze groeve} niet_zointeressant omdat de fossielhoudende

_lagen

boven in de wand zitten. Het grootstedeel bestaat uit

_geel-grijs

fijn

zandmetmega scheve enkris-kras

gelaagdheid

zon-der fossielen. De_groevedie hetverst

weg

ligt

vande

krui-sing

is de

_oudste,

hier wordt niet_meer

gegraven.Wie de

eigenaar

isweetik

_niet,

maarik ben daar nog nooit

uitge-zet.Probleem is dat de wanden sterk

zijn afgevlakt,

waar-door de_verse fossielhoudende

_lagen

pasnaveel

graafwerk

zijn

tebereiken.

De

groevehet dichts

bij

de

afslag

vande D99 isongeveer 10

_{jaar geleden}

in

_gebruik

genomen.Hier wordtzo nu en

dan_eens zand

_uitgehaald

_voor

_verharding

_van

zandweg-Foto 3._Tjawat moetikhiermeelijktde kersverse

penningmees-tertedenken

_bij

eende

_{hoop gezeefd}

Pontiléviengrind.

Foto4.De FaciesPontilevieninde kleinegroeve achterde

boerderij

la PlacetteinFerrièreLarfonhersteldvanzijnwonden nadatde_{excursiegangers}uitverzameldwaren.

getjes

ende manegevan de

eigenaar.

Sinds

_juli

2006 zit

er eenhekmeteenslotvoorenword

je onmiddellijk

ver-wijderd

door de boer die_ertegenoverwoont.Door

bemid-deling

vande

burgemeester

vanFerrière

Larfon

werden

we

gedurende

de

paasdagen gedoogd.

In verbandmet

aan-sprakelijkheid geeft

de

_eigenaar,

die 10 kilometer

verderop

woont,geen

toestemming

om de groeve te betreden.

Op

de foto’s 5en6 iseenoverzichtoverde groevete

_zien,

waar

zaterdag

deeerste_groepaanhet werk

_ging.

De don-kere

_V-vormige

zakken in de _topvan het

_{profiel zijn}

de-calcificatie zakken. Dan komter een

pakket

met

kalkhou-dende,

slecht

_gesorteerde

_grove

_zanden,

okertotrood

ver-kleurd door

_limoniet,

aande_topzonder alteveel sedimen-tairestructuren.In het middendeelvanhet

_pakket

was

plaat-selijk

scheve

_gelaagdheid

te zien in_{mega sets,} somserg

grof

metveel stenen; vuursteen, verkiezelde kalkstenenen soms sponzen

geërodeerd

uit het

onderliggende

Senoon. Grote

_exemplaren

vandeoesterCrassostraea

_gryphoides

komen hierin ook

_regelmatig

voor.Verder veel

afgerol-de_enniet

afgerolde schelpen, bryozoën

en

koraaltjes

met

een

Langhien

ouderdom. Verdernaarbeneden worden de

zanden

_fijner

metkleinere fossielen in dunne

_laagjes.

Aan de basisvande groeve is het zand

bijna

nietmeer

fossiel-houdend. Restenvan

vertebraten,

zowel land als

marien,

zijn

zeldzaam.

De molluskenvan

Pauvrelay

bestaan uit benthische vor-men. De bivalvenomvatten soorten die

tijdens

hun leven aan hard substraat vastzitten: Arca noae, Chama

gryp-hoides,

Cardita

_calyculata

of endobionten

_(ingegraven

in het

zand)

Anadara turonica,

Glycymeris bimaculata,

Acan-thocardia tuberculata. In destenen kan Barnea candida

worden

_{aangetroffen.}

De niet

verspeelde gastropoden zijn

van het benthische

type. DeDiodoraenPatella soorten leefden

vastgehecht

opdestenen vande klifkust die uit Senoonrotsen

bestond,

evenals

_Serpulorbis

arenariusenandere Vermetidae. De

aanwezigheid

vanPotamides

wijst

opeenabnormaal

zout-gehalte.

Dat dezesoortenin

_{Pauvrelay goed geconserveerd}

zijn,

niet

_gerold,

_{duidt op}eenkorttransportin _een

_hoog

energetisch

milieu. Alles

_wijst

erop dat de

Langhien

fa-luns in

_{Pauvrelay zijn afgezet langs}

eenkust bestaande uit

Senoonkliffenmet _eenmin ofmeer steile

_helling

ineen

(sub)tropisch

klimaat

_(Lecointre

_1947).

2. De

vindplaatsen bij

Ferrière

_{Largon liggen}

ten noord-oostenvan het

_dorp,

linksenrechtsvan de D96naar Es-ves-le-Moutier.

A. De

boerderij

‘La Placette’

ligt,

komende vanuit het

_dorp,

links_vande D96. De kleine_weg

richting

de

_boerderij

wordt aangegevensamenmet ‘La Varenne’.

Achter de

_boerderij

‘La Placette’

_ligt

_eenkleine zand-groevemetFacies Pontilévien

_{(foto 4). Toestemming}

om

in de groevetemogen verzamelen werd ook hier verkre-gen door

bemiddeling

vanGérard

Hénault, burgemeester

vanFerrière.

Het

_profiel

is 3tot4meter

hoog

en10meterbreed. De

groe-veiseral heel

lang

enwerd in 1976voor heteerstdoor de WTKG bezocht. Deze keer stond op debodemvande

groe-ve eenhalf

metertje

water.

Volgens

de boer_wasdat al

_lang

niet_meer

_voorgekomen,

_{maar voor onserg}

_handig.

De falun bestaat hier uit

_{grijs-witte, matig fijne}

kwartszan-den_enveel

_schelpen

endebrisvan

schelpen.

De zanden

_zijn

hier veel beter

_gesorteerd

dan in

_Pauvrelay.

In de bovenste twee meter

_zijn

de

_{afzettingen scheefgelaagd. Op}

sommi-ge niveaus komenwat _grovere

_lagen

met_grotere

_schelpen

voor,vooral versleten

exemplaren

vanVenus subrotundaen

nogmeer

afgerolde exemplaren

van

gastropoden.

Het mid-delste deel_enhet onderste deel_vanhet

_{profiel zijn}

erg

rijk

aan

middelgrote

enkleine

schelpen

in

goede

conservatie

toestand.

_{Opvallend zijn}

ook de mooie

_{bryozoënkolonies}

_en fraaie

_koraaltjes.

Mooi

_{geconserveerde zeepokken zijn}

ook niet zeldzaam.

_Op

een

bepaald

niveau kwamen

_opvallend

veel

_{goed geconserveerde exemplaren}

vande

dunschalige

Limatula loscombeivoor. De fauna is hier erg

soortenrijk

enik heb deze dan ook nog niet

uitgebreid

bekeken. Maar Foto5. WTKG ’ers zwetendin deaprilzonin degroevebij

Pauvrelay.

Foto 6. DeFacies Pontilévienishier ontslotenineendik

de

_aanwezigheid

vandiverse GibbulaenCalliostoma

soor-ten

wijst

erop dat de klifkust

nabij

is. Samenmetde sedi-mentaire_structuren,het beter

gesorteerd zijn

vanhet

sedi-mentzonder_groterolstenenen Senoon sponzen

wijst

dit

opeenstuk

rustiger

milieu dan in

Pauvrelay, mogelijk

een

kleine baaimeteen zwakke

kusthelling,

beschuttegende sterke

_{stromingen (Lecointre}

1947).

B. De tweede

vindplaats bij

Fèrriere

_ligt

rechtsvande D96.

Ongeveer

200meterverder dan de

_afslag

naar‘La Placette’ is_eenkleine

_zandweg

_{die uitkomt op}eenverwilderd gras-land

_bij

_een

_bosje.

Het

_{bosje ligt}

ineenoude groeve. In dit

bosje zijn

in de wandenvande

_voormalige

_groevegaten ge-graven door verzamelaars. Ook buiten het

bosje zijn

gaten tevindenenwelaande rechterkantvanhet

_grasland.

Dit_puntwordt in het

_{excursieverslag}

van 1984

_(Vaessen

en

Janse)

in

_navolging

van het_rapportvanArte Janssen

(1976)

‘La Bossière’

_genoemd.

_{Let op: dit is niet}

_juist,

La Bossière

_ligt

aan eenandere weg tenzuidenvande D96 endaar komt geen falunvoor. Om

_verwarring

te

voorko-menis het daarom betereenanderenaamte_gaan

gebrui-kenvoordeze locatie.

Eigenlijk

heetdit

gebied

‘lasourcede La Placette’ maar

dienaam

lijdt

weertot

_verwarring

met_{de groeve achter de}

boerderij.

Echter het veld direct linksvanhet

_bosje

metde groeve wordt

aangeduid

metdenaamLes

_Verdaux,

ik stel

voor omde locatie diewe

altijd

‘La Boissière’ hebben ge-noemdomte

_dopen

tot‘Les Verdaux’.

Ookin deze groeve isweerde Facies Pontilévienontslo-ten.Het hier ontsloten

_{gedeelte ligt lager}

in het

profiel

dan het

_gedeelte

in ‘La Placette’. In het

bosje zijn

de zanden Foto 7.

_Zeefresidu

2-5 mm vandeFacies Ponlilévienvan

PetitClos.

Foto 8.

Zeefresidu

5-10mm vandeFacies Pontilévienvan

PetitClos.

Foto9.Verzamelenin _een

_zandhoop

metFaciesPontilévienbijPetit Clos

oker-oranje

door

_{ijzer verkleuring,}

dewat

_{dieper gelegen}

lagen

in het_gatin het

_{grasland zijn grijs-wit}

_vankleur. De kwartszanden

_zijn

hierwat _{grover dan}

_bij

‘La Placette’en

de fossielinhoud heeft_eenwat_meer

_{getransporteerd}

uiter-lijk,

grotestenen ensponzen uit het Senoon komensoms aan de basis voor. Dollfus &

_Dautzenberg

_(1902-1920)

geven op

pagina

25van Memoire 27-4een

_profiel

vande oude groeve

bij

‘La Grande Varenne’ welkenet ten oosten

van ‘La Placette’

_lag.

Het

_lijkt

_{erop dat hier de}

_lagen

die

nuin ‘La Placette’tezien

_zijn

de “Sables blanc

_fin,

a

Bry-ozoaires”

_zijn

meteen diktevan

3,50

meterendienunog tezien

zijn bij

‘Les Verdaux’ de “Sables

grossier,

Jaunatre,

aVenus clatharata”

(dikte

2

meter) zijn.

Met Venus clatha-rata wordt

waarschijnlijk

Venus subrotunda

bedoeld,

deze komt

_{namelijk redelijk}

veel_voor in ‘Les Verdaux’. De faunavertoonteengroteovereenkomstmetdievan‘La

Placette’ alleen komenerminder

exemplaren

vanhet

fra-giele Limaatje

voor enontbreken de fraai

geconserveerde

bryozoën

en

koraaltjes

van‘La Placette’.

Ook hier

_gaf

de

_eigenaresse

na

bemiddeling

vande

burge-meester

toestemming

om meteengroep de groevete be-zoeken.

Manthelan_enLe Louroux.

3. Aan de noordrand_vanhet

_dorp

Manthelan

_ligt

_een groep akkers en een

braakliggend

terreinmetdenaam‘Le Petit Clos’. Hierwasin het verledeneenklein_gatmetde Fa-cies Pontilévien.Dit_{gat is}

_{vorig jaar}

dicht

_gegooid,

maar er

ligt

nogeengrote

berg

falun die uit het

_voormalige

_gat

afkomstig

is. Het

_{braakliggende}

terrein is

_eigendom

vande

gemeente

ende

_berg

zand dus ook

_{(foto 9). Gelukkig}

ken-nen we

(Rieja

en

Len)

sinds kort de wethoudstervan cul-tuurvandegemeenteManthelan

goed,

dus

toestemming

omte

gravenwaszo

geregeld.

We mochten alleen niet al-les_{meenemen en}de

_berg

nietteveruitsmeren.

Nou dat is

_{aardig gelukt.}

Er

_ligt

_nu,augustus,

nogsteeds

eenzichtbare

hoop

falun.

De falun bestaat hier uit

_{oker-oranje kleurig, redelijk goed}

gesorteerd matig grof

tot

grof

kwartszandmetveel

_schelpen

(foto

7en

8).

Grote

_{schelpen zijn zeldzaam,}

maarde

mid-den fractie

_{(2-4 mm)}

en

fijnere

fractie is erg

rijk

aanmooi

materiaal dat

quaconservatieerg

lijkt

opdatvanFerrière.

De

fragiele bryozoëntakjes

ontbreken echter. Dit materi-aal

lijkt

dus ookweer

afgezet

in

rustiger

watermaariswat meer

getransporteerd

dan datvan‘La Placette’. Er komen

watmeerland-en

zoetwaterslakjes

invoor enPotamides

exemplaren,

wat _{duidt op}zoeteinvloed.

4. De

_boerderij

‘Beauvais’.

Nog

geentweekilometer

_noordelijker

dan ‘Le Petit

_Clos‘,

netvoorde bebouwdekomvanLe Louroux

_ligt

de

boerde-rij

‘Beauvais’. Deze locatie wordt ook

_genoemd

in Dolltus &

_{Dautzenberg (1902-1920)}

_op

_pagina

22.

_Zij

noemendeze locatie:“une

gisement

trés

important,

renfermanten

abon-dance de

grosses

espèces

assez rares

ailleurs”,

dit betekent

“een_zeer

_{belangrijke plaats}

omdat_erveel_groteresoorten voorkomen die elders zeldzaam

_{zijn”. Gelukkig}

_{voor ons}

Foto 10.

_Zeefresidu

2-5 mmvande Facies Pontilévien

_bij

Le Louroux.

Foto II.

_Zeefresidu

>5mm vandeFaciesPontilévienbijLe

Louroux.De_groteoesteris Crassostraeagryphoides.

Foto 12. Aan het werkin_{het gat}inhet weilandvan

_boerderij

heeftde boer ongeveertwee

j

aar

geleden

in hetzelfde

wei-land,

500meter tenzuid-zuidoostenvande

boerderij,

een

groot gatgegraven

(foto 12).

Dit_gatis

_tijdelijk

enzal in

de

_loop

vandit

jaar

weerworden

dichtgegooid.

Na lich-te

aandrang gaf

de

_{eigenaar toestemming}

om in hetgatte

verzamelen,

maarmetniet teveelpersonen

tegelijk.

Dank-baar hebbenwehier

gebruik

van

gemaakt.

De Facies Pontilévien diehierontsloten

_is,

is _aande_top deels

ontkalkt,

is

erg

grof

en

ongesorteerd

ontwikkeld

(zie

foto 10en

11),

leemhoudend_envaak verkil. Veel hele fos-siele mollusken zittenerniet

_in,

wel veel

_{fijn schelpdebris.}

Van ongeveer 10 kilo sedimenthield ikvande zeeffesidu’s tussen2-10 milimeter40gramherkenbare

schelpen,

enkele

haaientandjes,

en een

muizenkiesje,

of iets anders

knaag-dierachtigs,

over.

Op

de foto’s 10en11 is

_goed

tezien dat de zeeffesidu’s

_{hoofdzakelijk}

uit

_grind

bestaan. Echter los verzamelen in het_gatleverde

_behoorlijk

wat_grotere

exem-plaren

op van Conusmercati, Conus

_{pseudoponderosus,}

Terebra

_{modesta, Tympanotonus}

_cinctus,Terebralia biden-tata, Terebralia

lignitarum,

Ancilla

_{glandiformis,}

Protoma

enTurritellasoorten.Veel _grote

_exemplaren

van Crasso-straea

_gryphoides,

_{op foto 10 is}een

middelgroot exemplaar

tezien. Verder

_regelmatig

_grote

_exemplaren

van

Glycyme-ris

_bimaculata,

Callista

_{italica, Megaxinus}

incrassatus, al metalzeerde moeite waard.

Opvallend

is ook in dit

_gebied

weerde_grotevariatie in

se-diment

_grofheid

enfossielinhoudover eenkorte afstand.

Vergelijk

de foto’s 7 en8vanPetit Closmetde foto’s 10

en 11 vanBeauvais. Het sedimentende faunavanPetit

Clos

wijst

op sedimentatie ineenwat

_rustiger

milieu

ter-wijl

dat_vanBeauvaisnetals in

Pauvrelay

meerturbulent

vankarakter is. Tussen dezetwee

vindplaatsen

in

_ligt

nog de

_vindplaats

Le Petit

_Bray

die_wein 1996 bemonsterd hebben. Deze

_{vindplaats ligt}

op nog geen500metervan

het_gat‘Beauvais’

op

bijna

dezelfde

hoogte.

Het sediment hier_was

_{matig grof}

tot

fijn geel-wit

kalkzand _enhet ma-teriaal is veel minder

_afgerold,

bevat veelmeersoortenen

individuen_maarniet zoveel_grotere

_exemplaren

van de

Conussoorten.

Determineren

Bij

hetdeterminerenvan de

uitgebreide

falunfaunakan voor de Bivalvia

gebruikt

worden

_gemaakt

van; Dollfus

G.-F &

_Dautzenberg

Ph. 1902-1920.

_{Conchyliologie}

du Miocène

Moyen

du Bassin de la Loire. Mém Soc. Géol. France

_{Paléontologie,}

Mém. 27.

Aangevuld

metGlibert M. &vande Poel L.

(1965-1970)

Les Bivalviafossiles du

_{Cénozoïque étranger,}

deel 1- 6.

Verhandelingen

Kon.

_Belg.

Instituutvoor

Natuurweten-schappen,

tweede

_reeks,

delen

_{77, 81, 82,}

83en84. Voor

de modernere nomenclatuuren om de

foutjes

van D&D

te

_corrigeren.

Voor de

_Gastropoda

kan

_{gebruikt gemaakt}

wordenvan:

Gli-bert M. 1949en1952.

Gastropodes

du Miocène moyen du Bassin dela Loire.2 delen.

_{Verhandelingen}

Kon.

Belg.

In-stituutvoor

Natuurwetenschappen,

tweede reeks deel 30en

deel 46. In ditwerkvoert

hij nogal

eens

onnodig

nieuwe soorten enondersoorten inen

vergiste hij

zich wel_eens.Dit

corrigeert hij grotendeels

in

zijn

serie

‘Gastropodes

fossi-les du

_{Cénozoïque’ (Glibert}

M.

_{160-163,7 delen).}

Verhan-delingen

Kon.

_Belg.

Instituut_voor

_{Natuurwetenschappen,}

tweede

_reeks,

delen

_{61, 63,}

_{68, 69,}

_{70, 73,}

74.

Modernere literatuur zal echter ook

geraadpleegd

moeten worden_voorde

_juiste

moderne

_naamgeving

vande genera

en omtaxonomische

slippertjes

te

corrigeren.

Tot slot nogeenwoordvandankaande

_{grondeigenaren}

die

zo

bereidwillig

waren onsop hun

grondgebied

tetolereren. Als dank

_{kregen zij}

eenGoudse boerenkaasvanvier kilo

aangeboden,

diezezeerenthousiast in_ontvangstnamen.

De

_burgemeester

vanFerrière

_Largon

en

zijn

vrouw, Gérard

enMia

_Hénault,

dank ik

_hartelijk

voorhun

_{bemiddeling bij}

toestemmingen

in

_Pauvrelay

enFerrière

_Largon.

Literatuur

AndréJ.P.,

Biagi

R.,

Moguedet G.,

etal. 2003. Mixed si-liciclastic-cool-water carbonate

_deposits

over a tide-dominated

_{epeiric platform:}

the Faluns of 1’

_Anjou

for-mation

_(Miocene,

W.

_France).

Annales de

Paléontolo-gie

89: 113-123.

Barrat

_{J.A., Taylor R.N.,}

André

_J.P.,

Nesbitt R.W. & Le-cuyer Ch. 2000.Strontium

isotopes

in

_biogenic

phosp-hates fromaneogenemarineformation:

implications

for

_{palaeo-seawater}

studies. Chemical

Geology

168

(3-4):

325-332.

Carte

_géologique

de la Francea 1/50.000 feuille XIX-24 Loches. BRGM Orléans 1968.

Carte

géologique

de la Francea 1/50.000 feuille XIX-25

Preuilly

sur Claise. BRGM Orléans 1978.

Chaix C. & Cahuzac B. 2005. Les Faunes de

Scléractinai-res dans la faluns du Miocènemoyen

d’Atlantique

-Est

(bassins

de la Loireet

d’Aquitaine);

paléobiogéo-graphie

etévolution

_climatique.

Annales de

Paléonto-logie

91

_:

33 -72.

Courville Pb. &

Bongrain

M. 2003. Les Pectinidae

miocè-nesdes faluns

(Ouest

de la

France).

Intéréts

biostrati-graphiques

des associations. Annales de

_{Paléontologie}

89 : 125- 151.

Dollfuss G.F. &

_Dautzenberg

P. 1886.

_{Étude préliminaire}

des

_coquilles

fossils des Faluns de la Touraine. Feuil-les _{Jeunes Naturistes. Tours 28 pp.}

Dollfus G.-F &

_Dautzenberg

Pb. 1902-1920.

Conchylio-logie

du Miocène

_Moyen

du Bassin de la Loire. Mém

Soc. Géol. France

_{Paléontologie,}

Mém. 27.

Dujardin

F. 1837. Mémoiresur les couches du solen

Tou-raineet

description

des

_coquilles

de la craieetdes Fa-luns. Mém. Soc. Géol. France 2

_(9):

211 -311. Durand S. 1986. Redonien. Mém. du BRGM 109: 279

-285.

Foucault A. & Raoult J.F. 1988. Dictionnaire de

_Géologie.

3ème édition. Masson éd. Paris.

Guillocheaua_F., Robin_C.,Allemand

_R,

etal. 2000. Meso-Cenozoic

_géodynamic

évolutionof the Paris Basin

_:

3D

_{stratigraphic}

constraints. Geodinamica Acta 13:

189-246.

Lecointre G. 1947. La

_{Touraine, géologie régionale.}

250 pp, 2de druk 1978.

Uitg

Herman,Paris.

Mégnien

F. &

Mégnien

C. 1980.

Synthèse

géologique

du bassin de Paris.

_Lexique

desnomsde formations. Mém. BRGM 103:327-449.

Néraudeau D. 2003.

_Lithologies,

fauneset

paléogéograp-hies des

_dépots

de_typeFalun. Buil Inf. Géol. Bass. Pa-ris

_40(1):

6- 12.

Néraudeau

_D.,

Barbe

_S.,

Mercier D. & Roman J. 2003.

Sig-nature

paléoclimatiques

des échinides du

Néogène

fi-nal

_atlantique

_afaciès redonien. Annales de

Paléonto-logie

89 : 153- 170.

Vaessen L. & Janse A. 1984. Paasexcursie 1984.

Afzettin-gen 5: 61-74.

*Leonard M.B. Vaessen,LesBonins, 37350 Le Petit

Pres-signy, Frankrijk,

email:

_{Lenvaes@orange.fr}