HOOFSTUK 3
GEMEENSKAPSVERTEENWOORDIGING IN DIE VANDERBIJLPARKSE STADSRAAD
3.1 /NLEIDING
Hierdie hoofstuk sentreer random die werkverrigting van die raad van Vanderbijlpark. Die ontwikkeling van plaaslike bestuur het, soos in hoofstuk 1 aangetoon, cleur verskeie fases verloop. Die laaste vergaclering van die Gesondheidskornitee, het ook so 'n fase afgesluit. Hierdie kornitee het die dienste aan die publiek wat. van 'n plaaslike owerheid verwag word, gelewer. Die Gesondheidskornitee het rneegehelp om Vanderbijlpark tot 'n punt van 'n verkose munisipale raad (29 Oktober 1952) te bring.
In elke dorp of stad het die inwoners sekere behoeftes, wat nie altyd deur die sentrale en provinsiale owerhede voorsien kan word nie. Die plaaslike owerhede wat dan deur die gerneenskap verkies word, kan dus beskou word as die regte kanaal waardeur die behoeftes en begeertes van hulle onderskeie gemeenskappe aange- spreek en ook aan die hoer owerheidsinstellings bekend gernaak kan word. Op die wyse word die eiesoortige aard en behoeftes van elke plaaslike owerheid en ge- meenskap beskerm. Die inclustriele, nywerheids-, mynbou-, administratiewe en po- litieke faset van elke gemeenskap behoort voortcfurend in die regering en acfministrasie van aile steele en dorpe weerspieel te word.185
Vervolgens gaan na die ontwikkeling en werkverrigting van die plaaslike owerheid in Vanderbijlpark gekyk word, en wei ten opsigte van gemeenskapverteenwoordiging, raadslede, ampte, magte van rnunisipale rade, komiteestelsels, raadsvergaderings en openbare skakeling.
1ss W.L.J. Adlem, "Piaaslike owerhede en konstitusionele vernuwing", D.J. van Vuuren & D.J. Kriek (reds.), Politieke alternatiewe vir Suid-Afrika: grondslae en perspektiewe, p.363.
3.2 PLAASLIKE OWERHEDE EN
GEMEENSKAPSVERTEENWOORDIGING
3.2.1 STEMREG
Verteenwoordigers word deur die plaaslike gemeenskap verkies, om in plaaslike owerhede as raadslede en ander ampsdraers op te tree. Hierdie. verteenwoordiging het sy voordele: deur 'n verkiesing kan die ingesetenes van 'n dorp of stad hu lie mening u iter. Deur 'n verkiesing word gesorg dat daar 'n ordelike opvolging van nuwe bewindhebbers is.186
Die vereistes waaraan munisipale kiesers moet voldoen, het in Suid-Afrika baie veranderings ondergaan. Aanvanklik was munisipale stemreg oak aan die besit van eiendom binne die munisipale grense gekoppel waar die stemreg uitgeoefen sou word.
Die Provinsiale Ordonnansies in Transvaal stel die volgende vereistes wat vir stemreg nagekom moet word. Gedurende die tydperk wat in hierdie studie ter sprake is, kan 'n persoon wat ingevolge die Bevolkingsregistrasiewet 1950 (Wet 30 van 1950) as blanke geklassifiseer is, stem indien hy/sy aan die volgende vereistes voldoen:
'n Persoon wie se naarn in 'n munisipale kieserslys verskyn, vir 'n betrokke kiesaf- deling binne 'n betrokke munisipaliteit se grense en wat oak buite 'n munisipaliteit woonagtig is. wie se naam voorkom op 'n parlementere kieserslys vir enige kiesaf- deling in Transvaal, en die eienaar is van belasbare eiendom binne die grense van die munisipaliteit waar die persoon woon, mag as kieser registreer.187
Daar is egter oak diskwalifikasies om persone te weerhou om te stem. In Transvaal word 'n persoon weerhou om te stem, wanneer die persoon aan 'n hofbevel onder- worpe is, wat hom onbevoeg verklaar om te stem.188
186 J.J.N. Cloete, Munisipa/e regering en administrasie ... , p.45.
187 Provinsiale Administrasie, Transvaal, "Ordonnansie op munisipale verkiesings·, no. 16 van 1970, ar- tikel 14, Provinsie Transvaal. Uitgesoekte ordonnansies van Transvaal, pp.S(a)-6.
1aa J.J.N. Cloete, Munisipale regering en administrasie ... , p.47.
HOOFSTUK 3 82
3.2.2 KIESERSL YSTE
Voordat 'n mu nisipale verkiesing kan plaasvind. moet n kieserslys opgestel word.
Die vereistes waaraan 'n kieserslys moet voldoen word ook deur Provinsiale Ordonnansies bepaal. As voorbeeld vir munisipale verkiesings sal Munisirale verkiesingsordonnansie, ordonnansie no. 4 van 1927 van Transvaal gebruik worcl.189 Wanneer 'n gebied ingevolge artikel 9 van die Plaaslikebestuursordonnansie. ordonnansie no.17 van 1939, tot 'n munisipaliteit verklaar word, word daar 'n persoon cleur die Adrninistrateur aangestel, wat die kieserslys moet opstel, wat aile besonderhede van die kiesers moet bevat.
Elke kieserslys bestaan uit twee dele. In die eerste dee! verskyn die besonderhede van die kiesers wat in die betrokke munisipaliteit woonagtig is en wie se name op 'n parlementere kieserslys voorkom. In die tweede dee! word die persone se name aangetoon wat uitsluitlik op 'n parlementere kieserslys vir 'n kiesafdeling in Trans- vaal verskyn, en wat ook eienaars is van belasbare eiendornme in die munisipaliteit waarvoor die kieserslys opgestel word. Die volgende gegewens van die kieser moet in die kieserslys verskyn: volgnommer, rersoonsnommer, van, voorletter, (in die ge- val van 'n vroulike kieser die afkorting mej. of die woord mejuffrou, indien sy getroud is haar nooiensvan) woonadres, professie, bedryf of beroep en besonderhede van die persoon se eiendom.
Die lys moet in alfabetiese volgorde wees. lndien 'n munisipaliteit in wyke verdeel is, moet vir elke wyk 'n afsonderlike kieserslys opgestel word. Na die opsteiling van die kieserslys, rnoet die Stadsklerk van die munisipaliteit in 'n nuusberig publiseer, dat die kieserslys vir tien dae gedurende kantoorure vir die publiek ter insae is. Die insae wat die publiek dan in die kieserslys het, gee die publiek die geleentheid om 'n versoek te rig dat hulle name indien dit uitgelaat is, bygevoeg kan word. Beswaar kan ook by die Stadsklerk ingedien word oor persone wie se name op die kieserslys verskyn. 'n Hersieningshof word ook aangestel om aile besware in verband met die kieserslys aan te hoor. lndien die hof die kieserslys as korrek sertifiseer, geld die lys totdat 'n nuwe kieserslys opgestel moet word. Die kieserslys moet ook ingevolge ordonnansie op datum gehou word. lndien 'n persoon sou weier om inligting te verskaf wat nodig is vir 'n kieserslys, of vals inligting gee, is die persoon skuldig aan 'n misdryf, wat strafbaar is volgens die bepaalde ordonnansie.190
189 S.A. Lombard (samesteller), Gekonso/ideerde ordonnansies van Transvaal, 1902-1947, dee! 1, pp.321-385.
190 J.J.N. Cloete. Munisipale regering en administrasie ... , pp.48-49.
3.2.3 KIESWYKE
Daar word in Transvaal ook deur middel van ordonnansie bepaal dat munisipaliteite in kieswyke ingedeel moet word. Vir elke kieswyk word dan een of meer raadslede verkies. In Transvaal word 'n kommissie deur die Administrateur aangestel om 'n munisipaliteit in kieswyke in te deel.191
Die volgende voorbeeld van die indeling van kieswyke te Vanderbijlpark kan gegee word:
Tydens 'n vergadering wat op 6 Maart 1958 gehou is het die Finansiele en Gesamentlike komi tee beslu it om die kwessie oor kieswyke tot met 'n spesiale ver- gaclering op 20 Maart 1958 terug te hou. Die raacl het op 6 Augustus 1957 ingevolge Orclonnansie no. 11 van 1957 'n besluit geneem oar 'n algemene verkiesing. Daar is oak 'n plaaslike munisipale regulasie as byvoeging tot die verkiesingsordonnansie gemaak, wat die ordonnansie soos volg aangevul het:
"Wanneer die grense van 'n munisipaliteit ingevolge die bepalings van enige wet verander word, is die volgende bepalings, ondanks andersduidende bepalings in hierdie ordonnansie of enige ander wet vervat, ten opsigte van so 'n munisipaliteit van toepassing:
(a) die diensdoende raadslede bly, behoudens die bepalings van paragraaf (c) van subartikel (2) van artikel twaalf, as die raadslede vir so 'n munisipaliteit aan;
(b) die aantal wyke vir so 'n munisipaliteit is soos ingevolge subparagraaf (i) van paragraaf (a) van subartikel (1) van artikel twaalf deur die Administrateur opnuut vasgestel;
(c) die Administrateur moet 'n herverdeling van so 'n munisipaliteit in wyke gelas;
met dien verstande dat indien die aantal wyke wat voor 'n nuwe vasstelling, in paragraaf (b) genoem, bestaan, dieselfde is as die aantal wyke wat aldus opnuut vasgestel is, die Administrateur, nadat 'n ooreenkoms bereik is met die raad van die betrokke munisipaliteit oar die grense van die wyke, by proklamasie so 'n munisipaliteit in wyke kan verdeel deur aan 'n bestaande wyk of wyke enige gebied toe te voeg of dit daarvan af te trek, indien hy daarvan oortuig is dat die gebied wat aldus toegevoeg of afgetrek moet word aan 'n bestaande wyk of wyke toegevoeg of daarvan afgetrek sou kan word sander dat die aantal kiesers in so 'n bestaande wyk of wyke na so 'n toevoeging of aftrekking, na gelang van
191 J.J.N. Cloete, Munisipale regering en administrasie ... , pp.49-50.
HOOFSTUK 3 84
die geval. daardeur meer as vyftien persent of bokant of oncferkant die kwota sal wees wat verkry is met die doe! om so 'n munisipaliteit in sodanige bestaande wyke te verdeel. "192
Hierdie wysiging het op 1 Februarie 1956 in werking getree. Daarmee saam het die raad oak sy munisipale grense uitgebrei, en daarom moes om die herindeling en -afbakening van wyke by die Provinsiale Administrasie aansoek gedoen word. In die stadium was die munisipale gebied van Vanderbijlpark in 9 wyke ingedeel. Daar was slegs 'n vermeerdering van 290 kiesers teenoor die 1952-kieserslys. Hierdie getal het nie die vermeerdering van die aantal wyke regverdig nie. Die Administrateur is dus versoek om die aantal wyke onveranderd te laat. Die vorige indeling van die munisipale wyke was in Junie 1955. Die totale aantal kiesers was in daardie stadium 6559 en die kwota per wyk is op 729 kiesers vasgestel. Tot en met Januarie 1958 het die kiesers na 8010 vermeerder waarvan 290 in 'n nuwe gebied woonagtig was. Die kieserskwota in die 9 wyke is op 890 kiesers vasgestel.
Die wyke is oak volgens die kriteria van paragrawe (i)- (v) van artikel 12(1)(g) van die Munisipale verkiesingsordonnansie, ordonnansie no. 4 van 1927 soos gewysig, inge- deel:
• die gerneenskaplikheid of verskil van belange;
• verkeersmiddele;
• terreingesteldheid;
• bevolkingsdigtheid;
• die indeling van bestaande wyksgrense kon oak op grand van enige verdeling na die jaar 1951 geskied, met dien verstande dat die kwota kiesers as die verde- lingsbasis geneem word;
Die komrnissie wat die indeling van wyksgrense doen, mag nie 'n afwyking van grater as 10~/o bo of 10% onder die kwota kiesers toelaat nie;
Volgens hierdie kriteria is die kiesers soos volg in 9 wyke ingedeel:
Wyk 1:
CW 5 a an leg 1 dorpsgeb ied ... 233 CW 5-uitbreiding dorpsgebied ... 407 CW 5-aanleg A 1 dorpsgebied (gedeelte) ... 41
192 Town Council of Vanderbijlpark, Finance and Joint Committee, Reports, 16 January 1958 - 20 March 1958, vol. 24: report, 6 March 1958.
Onontwikkelde gedeelte van Vanderbijlpark, noord van
Parys-Vereeniging nasionale pad ... 111 792
CW 5 aanleg 1 A, dorpsgebied ... 630
CW 6 dorpsgebied (gedeelte) ... 159 789 Wyk 3: CW 6 dorpsgebiecf ... , ... 574
CW 6 uitbreiding 1, dorpsgebied (gedeelte) ... 365 939 Wyk 4: CW 6 u itbreidings 1 en 2, cforpsgebiecfe ... 979 979 Wyk 5: SW 1 dorpsgebied ... 122
SW 5, dorpsgebiecl ... 136
SW 5 uitbreiding, clorpsgebied ... 251
Verpleegsterstehu is ... 7
Kleinhoewes en plase op westelike grens van Vander- bijlpark (onlangs in munisipale gebied ingelyf) ... 290
Ander plase en dun bevolkte gedeeltes van Vander- bijlpark suid van Parys- Vereeniging nasionale pad ... 11 817 Wyk 6: CW 1, dorpsgebied ... 678
CW 2, dorpsgebied (gedeelte) ... 208 886
Wyk 7:
CW 2, dorpsgebied ... 944 944
HOOFSTUK 3 86
CW 3, dorpsgebied ... 713
CW 2, dorpsgebied ... .-... 292 1005
Wyk 9:
CE 1, dorpsgebied ... 859 859
Die Raad van Vanclerbijlpark het hierclie versoek om die bestaande 9 wyke te behou.
aan die Aclministrateur deurgegee.193
3.2.4 MUNISIPALE VERKIESINGS
Die nominasie van kandiclate vir 'n munisipale verkiesing kan eers plaasvind naclat die kieserslyste opgestel is en 'n datum vir die verkiesing vasgestel is. Kandiclate van 'n munisipale verkiesing het egter ook vereistes waaraan hulle moet voldoen.
'n Persoon kan as 'n kandidaat benoem word indien hy in 'n munisipaliteit woonagtig is of buite 'n munisipaliteit woonagtig is en die eienaar van belasbare eiendom wat in sy naam geregistreer is. Die persoon moet ook as kieser op die kieserslys van die betrokke munisipaliteit geregistreer wees. Een persoon mag egter nie vir meer as een wyk genomineer word nie.194
Daar is ook sake wat 'n kandidaat diskwalifiseer om hom vir die amp as raadslid verkiesbaar te stel:
• hy mag nie verkies word indien hy reeds 'n raadslid is, of 'n lid van die Volksraad of Senaat is nie;
• vir Ianger as drie maande met die betaling van belasting agter was nie;
• hy of sy eggenoot werknemers is van 'n ander plaaslike owerheid;
193 Town Council of Vanderbijlpark, Finance and Joint Committee, Reports. 16 January 1958- 20 M<~rch 1958, val. 24: report, 6 March 1958.
194 Provinsiale Administrasie, Transvaal, ~ordonnansie op munisipale verkiesings·, no. 16 van 1970, ar- tikel 28, Provinsie Transvaal, Uitgesoekte ordonnansies van Transvaal, p.11.
• hy of sy eggenoot 'n gelclelike belang by enige kontrak met die plaaslike owerheid het nie;
• die persoon deur micldel van 'n hofbevel vir 'n verkiesing as onbevoeg verklaar is.1ss
Nominasiedag word deur die raad bepaal en nominasies kan dan gedoen word op 'n vorrn wat spesiaal vir nominasies daargestel word. Aile besonderhede van die genornineerde word ook op die dag bekend gemaak. Nadat die kandidate vir die verkiesing bekencl gemaak is, rnoet stemming plaasvind, indien meer as een kancli- claat vir 'n vakature genomineer is. Volledige verkiesingsinligting word in die Transvaalse Munisipale verkiesingsordonnansie, ordonnansie no. 4 van 1927, voile- dig uiteengesit.196 Die ordonnansie kan vir volledige inligting geraaclpleeg word. Daar word veral deur middel van die ordonnansies gesorg dat 'n verkiesing so ordelik moontlik verloop. Die geheimhouding van elke kieser se stem word so streng moontlik nagekom. Daar bestaan ook spesifieke ordonnansies om wanpraktyke tydens verkiesings te voorkom. Raadslede wat deur middel van 'n verkiesing verkies word, dien tot en met die volgende algemene verkiesing op die Raad. Soms mag dit nodig wees om tussenverkiesings te reel indien 'n raadslid sou bedank, te sterwe mag kom, of ontslaan word.197
Volgens die Munisipale verkiesingsordonnansie, ordonnansie no. 4 van 1927 soos gewysig, moet die Stadsklerk aile reelings in verband met die hou van verkiesings tref. Hy moet ook as stemopnemer optree. Hy is verantwoordelik vir die aanstelling van die nodige voorsittende beamptes, stembeamptes en telbeamptes. Die dienste wat sulke persone by 'n munisipale verkiesing !ewer, word as buitengewoon beskou.
Dit word as normale gebruik by plaaslike besture beskou om sulke amptenare te vergoed. Die Raad van Vanderbijlpark het byvoorbeeld gedurende 1952 besluit om die amptenare wat verkiesingshulp verskaf soos volg te betaal:
Stemopnemer
Voorsittende beampte Stembeamptes
£15.15.
£5:5.0 elk
£3.3.0 elk
1ss J.J.N. Cloete, Munisipa/e regering en administrasie ... , p.51.
196 S.A. Lombard (samesteller), Gekonsolideerde ordonnansies van ... , pp.321-385.
197 J.J.N. Cloete, Munisipa/e regering en administrasie ... , pp.55-58.
HOOFSTUK 3
88
relbeamptes F 1 . 1 . 0 e I k 193
3.2.5 MUNISIPALE VERKIESINGS TE VANDERBIJLPARK
Teen die bogenoemcle teoretiese agtergrond van munisipale verkiesings gaan ver- volgens na munisipale verkiesings in Vanderbijlp8rk verwys word. Die eerste munisipale verkiesing van 29 Oktober 1952 s81 volledig bespreek word. omrecle clit ook die binnewerkinge van 'n rnunisipale verkiesing weerspieel. Vercler is die ver- kiesing oak vir die dorpsgeskiedenis 'n rnylpaal, omdat ilierdie verkiesing aan Van- derbijlpar·k oak sy rnu nisipale status gegee het.
f'v1 nr. W.J. Lamont. lid van die Provinsiale Raad in Vereeniging. het op 23 Januarie
1952. 'n brief aan die Aclministr·;Jteur van Transvaal qerig. waarby lly die pelisi<? in- gesluit het om te versoek clat Vanderbijlpark as 'n rnunisipaliteit verklaar vvord. Die versoek is tot die Administrateur gerig in terme van artikel 9 en 10 van die Plaaslikebestuursordonnansie, ordonnansie no. 17 van 1939.
Die volgende recfes is vir die verkryging van munisip8le status a8ngevoer:
Vanderbijlpark het vinnig uitgebrei en gedurende 1952 was daar alreeds 27 000 mense van aile rassegroepe in die <iorp woonagtig. lndien die nywerhede verder sou uitbrei kon nog rneer mense hulle in die dorp vestig.
Die waardasie van die eiendom binne die Gesonclheidskomitee se gebied, is op
£9,386,000 geraam. Naastenby 2700 blanke huise, 250 woonstelle en 900 huise vir swart inwoners is opgerig. Daar was ook 77 winkels en 15 nywerhede in die gebiecl.
ten spyte van Yskor en Vecor wat ook groot beclrae kapitaal in die dorp bele het.
Die verwagtR inkornste en uitgawe van die Gesonciheidskomitee vir die finansiele jaar 1952/53 is op £.180.734 en £.191,997 onderskeiclelik bereken en 'n bedrag van
£240.000 is op kapitale werke uit leningsfondse gespancleer.
Vercler is ook aangevoer dat 'n groat gedeelte van die gebieci se inwoners wei die reg gehad het om provinsiale raadslecle en lede van die parlement te verkies. Die in- woners het egter geen of rnin se in die plaaslike bestuursake gehad.
Volgens die stelsel wat in 1952 gegeld het. het die Gesondheidskornitee die grootste seggenskap in plaaslike aangeleenthede gehacl. Deur 'n verkose raad kon 'n grater dee! van die publiek betrek word en die gerneenskap in die bree meer tevrede gestel
19R Town Council of Vanderbijlpark. Reports, 13 November 1952 - 22 October 1953. vof. 6: report, 27 No- vember 1952.
h0t. Die inwoners sou ook 'n geleentheicl gehied word orn dee! te he aan r!ir> ont- wikkeling van clie gebied. indie11 claar meer verilntwoorclelikilede aan hulle ~Jegee
wore!.
Noodsilaklike dienste is cleur Vesco gelewer, wat nie oncler direkte beheer van die plaaslike owerheid gestaan het nie. Volgens die petisionarisse was dit clienste wat deur 'n stadsraad gelewer moes word. Om hierdie boverrnelcle recles is die verlening van rnunisipale status in Vanderbijlpark bepleit.199
Hierdie aansoek is cleur die Aclrninistrateur goedgekeur en die beoogde verkiesing is op 14 Oktoher 1950 deur clie Adrninistrateur in die Provinsiale Koerant afgekonclig:
"Naclemaal clit noodsaaklik is om clie datum aan te 1Nys waaror die eerste verkiesing van raadslede vir die mu nisipaliteit van Vanclerbijlpark sal plaasvincl;
So is clit dat ek, kragtens en ingevolge die bevoegdheid aan my verleen by artikel drie-en-twintig van die Munisipale verkiesingsorclonnansie. 1927. hierby proklameer dat soclanige eerste verkiesing sal plaasvind op die 29ste Oktober 1952.''200
Die Gesondheidskomitee is ook cfeur Aclministrateurskennisgewing gelas orn ter voorbereiding van die eerste verkiesing van raaclslecle or die 29ste Oktober 1952 die volgende stappe te neem volgens die bepalings van paragraaf (a) van subartikel (3) van artikel 15 van die Munisipale verkiesingsordonnansie, ordonnansie no. 4 van 1927:
• Die Gesonclheidskornit8P. rnoes 'n lys saamstel van aile persone wat volgens ar- tikel agt van die orclonnilnsie bevoeg is orn op so lys opgeneern te word.
• Die lys moes geclurende Augustus 1952 opgestel word.
• Volgens artikel sestien en negentien van die betrokke ordonnansie, moes die Sekretaris van die Gesondheiclskomitee aile pligte en funksies in verbancl met die verkiesing daarvolgens nakorn.
199 TAB. Pretoria, TPB. band 2189, TALG 9/17704: petisie, 23 Januarie 1952; kyk label no. 1 vir amptelike syfers. p.46.
200 Provinsie Transvaal, "Vanclerbijlpark Gesondheidskomitee: datum van verkiesing·, administra- teursproklamasie no. 281, Buitengewone Offisiele Koerant, val. 143, no. 2350, 15 Oktober 1952. p.1.
HOOFSTUK 3 90
• Hierdie funksies en pligte word gewoonlik cfeur die Staclsklerk vervul.201
Die verkiesing word gehou op die datum wat die Administrateur bepaal het. In Van- derbijlpark se geval is dit op 29 Oktober 1952 bepaal. Daar is sekere prosedures wat gevolg moet word by 'n algemene verkiesing. lndien die gebied waar die stemming gaan plaasvind in wyke ingedeel is, vind die verkiesing in die wyke plaas. Die se- kretaris van die Gesondheidskomitee, naamlik P.R. Nell, is as kiesbearnpte aange- stel.
Kennisgewing van die dag en datum van die verkiesing en die vereistes wat deur 'n kanclidaat nagekorn rnoet word. word in die pers bekencJ gernaak. Volgens die kennisgewing vincJ 'n algemene verkiesing in Vanderbijlpark ooreenkomstig artikel 30 van die rvlunisipale verkiesingsorclonnansie. ordonnansie no. 4 van 1927 plaas.
Die verkiesing in Vanderbijlpark sou op Woensdag 29 Oktober 1952 van 7 vm. tot 8 nrn. plaasvind. Een vakature in elk van die nege wyke rnoes gevul word. Die arnpstermyn van die verkose raadslede sou met die volgende rnunisipale verkiesing in 1955 verstryk. Nominasies rnoes voor 12 uur op 9 Oktober 1952 deur die kiesbeampte, mnr. P.R. ·Nell, ontvang word. Die vorrns vir die norninasie van 'n kan- diclaat en benoeming van agente kon by die kantoor van die Stadsklerk verkry word.
Kandidate is volgens artikel 31 van die rvlunisipale verkiesingsordonnansie.
ordonnansie no. 4 van 1927 soos volg genomineer:
1. Elke kandidaat moes 'n rekwisisie, wat ten rninste deur 25 van die ingeskrewe kiesers van die wyk onderteken is, inhandig.
2. Elke kandidaat moes dan self of deur rniddel van sy bevoegde agente die rekwisisie onderteken.
3. Die rekwisisie rnoes saam rnet die kandidaat se aannarne nie later as twaalfuur op 9 Oktober 1952 nie by die Stadsklerk ingedien word.
4. Elke kanclidaat moes oak saam met sy nominasie en aanname daarvan 'n depo- sito van £25 by die Stadsklerk deponeer. Die bedrag sou deur die kandidaat verbeur word indien hy rninder as een vyfde van die getal stemme kry, wat die suksesvolle kandidaat by die verkiesing ontvang het.
Kandidate se aandag is oak op artikel 63 van die Munisipale verkiesingsordonnansie, ordonnansie no. 4 van 1927, soos gewysig, wat die aanstelling van verkiesingsagente
2o
1 Provinsie Transvaal, "Vanderbijlpark Gesondheidskomitee: datum van verkiesing·, administra-
teursproklamasie no. 281, Buitengewone OffisiiHe Koerant, vol. 143, no. 2350, 15 Oktober 1952. pp.2-3.
bepaal gevestig. Die voile name en aclresse van verkiesingsagente moes ook orn twaalfuur op 9 Oktober 1952 by die Stadsklerk ingegee word.202
Sodra die nominasies ontvang en gekeur is, word die norninasies bekend gemaak.
lnclien daar beswaar aangeteken word ten opsigte van 'n nominasie, word die nominasie verwerp. lndien dit gebeur dat daar net een nominasie vir 'n wyk is. word die kandidaat as behoorlik verkose verklaar.
Voile besonderhede van elke genomineerde kandidaat, verkiesingsagente en die lys van stemlokale word in die nuusblaaie gepubliseer. Die kandidate. verkiesings- agente en die lys van stemlokale vir die eerste rnunisipale verkiesing in Vanderbijl- park was soos volg:
Wyk 1 (Een vakature)
Kandidaat: Louis Willem Johannes Stieler
Ad res: Lindestraat 34, Vanderbijlpark
Beroep: lnspekteur
Wyk 2 (Een vakature)
Kandidaat: Anna Catharina Geldenhuys
Adres: De Forrestraat 37, Vanderbijlpark
Beroep: Hu isvrou
Verkiesingsagent: Mev. C.E. de Wet, Curie Boulevard 21, Vanderbijlpark
Kandidaat: Haydn Liewelyn Rogers
Adres: Faraday Boulevard 106, Vanderbijlpark
Beroep: Eiendomsagent
Verkiesingsagent: A.S. Nel, Marconistraat 41, Vanderbijlpark
2o2 Die Transvaler, 25 September 1952: berig; Vereeniging Nuus, 29 September 1952: berig.
HOOFSTUK 3
92
Stemlokaa/ Wyk 2: Tent in park in Pupinstraat (oorkant Parkville-gebou). Distrik CW 5
Wyk 3 (Een vakature)
Kandidaat: Bernard Pat Cadwell
Adres: Rutherford Boulevard, SE 2, Vanderbijlpark
Beroep: Grofsmid
Kandidaat: Laurens Petrus Jansen van Rensburg
Adres: Einsteinstraat 3. Vanderbijlpark
Beroep: Klerk
Verkiesingsagent: M. Neetling, Besemerstraat 47, Vanclerbijlpark
Stemlokaa/ Wyk 3: Tent in park in Fordstraat (langsaan Afrikaansmediumskool), Distrik CW 6
Wyk 4 (Een vakature)
Kandidaat: Carel Pieter Cronje de Wet
Ad res: Curie Boulevard 21, Vanderbijlpark
Beroep: Mecliese praktisyn
Wyk 5 (Een vakature)
Kandidaat: Francois Albertus Rousseau
Ad res: Woonstel 5, Lipbro-hof, Napierstraat, Vanderbijlpark
Beroep: Sake man
Kandidaat: Johan Hendrik van der Merwe
Ad res: Chopinstraat 60, Vanderbijlpark
Beroep: Superintendent
Verkiesingsagent: A.W. Minnaar. Dundasweg 3. Vanderbijlpark
Stemlokaal Wyk 5: Tent op die oop terrein in Pasteur Boulevard (tussen Farraday Boulevard en Davenportstraat), Distrik CW 1
Wyk 6 (Een vakature)
Kandidaat: Timeus Aclriaan du Plessis
Adres: Rutherford Boulevard 22, Vanderbijlpark
Beroep: Assistent-voorman
Verkiesingsagent: G.J.R. Nel, Huxleystraat 11, Vanderbijlpark
Kandidaat: Stanley Gordon Waterston
Ad res: Perseel 105, Northdene, Vanderbijlpark
Beroep: Administratiewe assistent
Stemlokaa/ Wyk 6: Tent in park in Fultonstraat, Distrik CW 1
Wyk 7 (Een vakature)
Kandidaat: Jacobus Albertus Kriel
Adres: Steinmetzstraat 2, Vanderbijlpark
Beroep: Skrynwerker
Verkiesingsagent: J.M. Henning, Plot 8, Roodia, Vanderbijlpark
Kandidaat: Dennis Charles Manley
Adres: Siemensstraat 14, Vanderbijlpark
Beroep: Magassynmeester
HOOFSTUK 3 94
Stemlokaa/ Wyk 7: Tydelike openbare saal Einsfeinstraat. Distrik CW 1
Wyk 8 (Een vakature)
Kandidaat: Adriaan Josua Engelbrecht
Adres: Roentgenstraat 6. Vanrlerbijlpark
Beroep: Bestuurder
Verkiesingsagent: D.B. Ehlers. Voltastraat 7, Vanderbijlpark
Kandidaat: rvlagareth<1 Henclrika Susanna Nel
Adres: rvlarconistraat 41, Vanderbijlpark
Beroep: Huisvrou en onderwyseres
Stemlokaal Wyk 8: rvlagistraatskantore in Becquerelstraat, Distrik CW 2
Wyk 9 (Een vakature)
Kandidaat: Charles Augustyn Herbst
Ad res: Becquerelstraat 41, Vanderbijlpark
Beroep: Klerk
Waar geen verkiesingsagent by 'n kandidaat se naarn verstrek word nie. het die kandidate as hulle eie verkiesingsagente opgetree volgens artikel 63(3) van die rvlunisipale verkiesingsordonnansie, ordonnansie no. 4 van 1927. Waar slegs een kandidaat per wyk genornineer is, word die kandidaat as behoorlik verkose verklaar as raadslid vir die betrokke wyk volgens artikel 31(b) van die rvlunisipale verkiesingsordonnansie, ordonnansie no. 4 van 1927.203
lndien 'n kandidaat hom/haar van 'n algemene munisipale verkiesing onttrek, moes die Stadsklerk skriftelik van so 'n onttrekking in kennis gestel word. Mev. M.H.S. Nel
zo3 Die Transvaler, 14 Oktober 1952: berig.
Foto no. 9: Eerste verkose Stadsraad. 1952.
Staande van links na regs: H.L. Rages, F.A. Rosseau, A.J. Engelbrecht. L.W.J.
Stieler, dr. CP. de Wet, B.P. Cadwell, L.S. Campell (stadstesourier)
Sittende van links na regs: P.R. Nell (stadsklerk), S.G. Waterston (burgemees- ter), CA. Herbst (onderburgemeester).
Bran: Vaafweekbfad (byvoegsel), 20 November 1964: berig.
95(a)
wat genomineer was vir Wyk 8 het haar aan die verkiesing onttrek.20' As gevolg van mev. Nel se onttrekking. is mnr. A.J. Engelbrecht as raadslid vir Wyk 8 verklaar.zoo
Nnclat stemburo's aangewys is. word daar ook sekere vorrns en dokurnente soos kieserslyste. stembriewe, skryfbehoeftes, plakkate en instruksies aan die persone wat claar werk voorsien. Die voorsittende bearnpte by elke sternbus aanvaar verant- woorcfelikheid vir sake. Hy rnoes ook alles na die verkiesing terugbesorg.206
Volledige instruksies is aan aile beamptes wat by die verkiesing betrokke was.
gegee. Die insfruksies het volleclige aanwysings van die werkswyse wat gevolg rnoes word. gegee. By die opening en sluiting van die sternburo was cfa<1r ook pi'Osedures wat tycJpns die verkiesing gevolg moes word. Aanwysings is ook de11r die Stac!sl·aacl verskaf op welke wyse die tellery van stemrne moes geskiecl.207
Die uitslag van die rnunisipale verkiesing te Vanclerbijlpark op 29 Oktober 1952 was soos volg:
Wyk 2
l\-1nr. H.L. Rogers Mnr. A.C. Geldenhuys Totaal
Becforwe stembriefies Stempersentasie Wyk 3:
167 153 322 2 75°/o
Mnr. B.P. Cadwell 199
Mnr. C.P. Janse van Rensburg 97
Totaal 296
Stempersentasie 62%
Wyk 5:
Mnr. F.A. Rosseau Mnr .. J.A. van cler Merwe Totaal
Stempersentasie Wyk 6:
164 126 290 69%
204 Town Council of Vanderbijlpark. Correspondence, 9 October 1951 - 30 December 1952, file 230/5, vol.
1: kennisgewing van die stadsklerk P.R. Nell, 23 October 1952.
2os The Star, 28 October 1952: report.
zos Town Council of Vanderbijlpark, Correspondence. 9 October 1951 - 30 December 1952. file 230/5. vol.
1: directions for the guidance of presiding and polling officers, 1952.
207 Town Council of Vanderbijlpark, Correspondence, 9 October 1951 - 30 December 1952. file 230/5. vol.
1: directions for the guidance of presiding and polling officers, 1952.
M nr. S.G. Water·ston M nr. T.A. du Plessis Totaal
Bedorwe sternbriefies Sternpersentasie Wyk 7:
Mnr. D.C. Manley Mnr. J.A. Kriel
Bedorwe sternbriefies Totaal
Sternperse ntasie
Die totale stempersentasie was 67%. 167 110 278 1 66%
164 154 1 299
Die volgende kandidate is onbestrede verkies:
Wyk 1: rnnr. L.W. Stieler Wyk 4: dr. C. de Wet
Wyk 8: rnnr. A.J. Engelbrecht Wyk 9: rnnr. C.A. HerbsF09
Na afloop van die verkiesing, kon die kandidate 'n opgawe van verkiesingsonkoste indien vir die delging van uitgawes. Hierdie vergunning is soos volg in artikel 58 van die Munisipale verkiesingsordonnansie, ordonnansie no. 4 van 1927, toegestaan:
"Binne veertig dae nadat die uitslag van enige verkiesing verklaar is, sal ieder kan- didaat by sulke verkiesings en in die geval van gesamentlike kandidate, tesaam. voor 'n vrederegter of kommissaris van ede en by die stemopnemer, 'n juiste opgawe van sy verkiesingskoste invul in die vorrn vermeld in die hierby gevoegde vyfde skedule inlewer wat aantoon: a) al die gelcfe verstrek vir verkiesingskoste kragtens artikel ses-en-vyftig; b) al die betalings gemaak, gestaaf deur rekeninge en kwitansies hierna betaalbewyse genoern; (c) aldie betwiste en onbetaalde vorderinge."
Elke kandidaat se aandag is oak op artikel 60 van bogenoemde ordonnansie gevestig, wat onder andere bepaal dat indien 'n persoon in gebreke bly om aan die bepalinge van artikel 58 te voldoen hy/sy homself/haarself aan vervolging blootstel.210
2oa Let daarop dat die amptelike stemtotaal van 299 foutief is. Die korrekte getal moet 319 wees.
209 Vereeniging News, 31 October 1952: report.
210 Town Council of Vanderbijlpark. Correspondence. 9 October 1951 - 30 December 1952, file 230/5, val 1: brief van P.R. Nell aan die kandidate. 1 Desember 1952.
Die lu?rlrlisgewing oor hogenoemcle eis en die vorm 'Nat vollooi moe\ word, word cleur die Staclsklerk aan Pike kanclicla;-1t c!eurgegee.2~1
Die volgencle uiteensetting kan CJS voorbeelcl vir verkiesingsonkoste gesien word wnt deur 'n kandidaat aangegaan is. Mnr. S.G. Waterston se verkiesingskoste het soos
volg daar uitgesien:
Vanderbijlpark Gesondheiclskornitee vir kopiee van kieserslys
Vander·bijlpark Eienclomsmaatskapry vir voorsiening van elektrisiteit vir beligting
Ver·eeni~Jing News (Ply) Ltd vir die publil<asie van ornsendbriewe vir kiesers
Swart rnan, Jaconea vir die verspreiding van omsenclbriewe
Vereeniging Mineral vir koeldranke
Petrol vir motors van persone wat kiesers aangery het na die Stemlokale (Munro Motors) 29 gallon teen 0-3-5~12cl
Olie vir bogenoernde (Munro Motors) 6 pinte teen 0-1-Sd.
Totaal
£2.2.6
£3.0.0
£15.8.6
£0.5.0
£2.14.0
£5.0.4
£0.10.0
£29.0.4
Hierclie opgawe is cleur S.G. Waterston op 17 Desember 1952 onclerteken.212
Om aile aangeleenthede ronclorn die algemene munisipale verkiesing te Vanderbijl- park af te sluit, het die stadsraad oak oorgegaan orn die persone wat as stembeamptes. telbeamptes en voorsittencle bearnpte tydens die verkiesing opgetree het, te vergoed. Die vergoeding was volgens 'n besluit wat tydens 'n vergadering van die raad op 27 f\Jovernber 1952 geneem is.
Die volgende persone het in reedsgenoernde hoeclanighede opgetree:
211 Kyk bylaag D. pp.lllG-187.
212 Town Council of Vanderbijlpark. Correspondence, 9 October 1951 - 30 December 1952, file 230/5. val.
1: election expenses of mr. S. G. Waters ton, 17 Desernber 1952.
HOOFSTUK 3 98
Naarn Hoedanigheid Bed rag
£
P.R. Nell Sternopnemer 15.5.0
J.G.W. van Zyl Voorsittende bearnpte 5.5.0
Telbearnpte 1.1.0
J.D. Chalker Voorsittende bearnpte 5.5.0
Telbeampte 1.1.0
J.J. Scholtz Voorsittende beampte 5.5.0
Telbeampte 1.1.0
J.P. Barnhoorn Voorsittende beampte 5.5.0
Telbearnpte 1.1.0
E.A.L. Enright Voorsittende beampte 5.5.0
Telbeampte 1. 1.0
J.C. Knoetze Voorsittende beampte 5.5.0
Telbeampte 1.1.0
G. Baker Stembeampte 3.3.0
Telbeampte 1.1.0
P. Dorkin Stembeampte 3.3.0
Telbeampte 1.1.0
P. Dakers Stembeampte 3.3.0
Telbeampte 1.1.0
G.J. Bates Stembeampte 3.3.0
Telbearnpte 1.1.0
M. Landman Sternbeampte 3.3.0
Telbearnpte 1.1.0
P.R. Viljoen Stembeampte 3.3.0
Telbeampte 1.1.0213
3.2.6 DIE 1958 MUNISIPALE VERKIESING
Vir die 1958 rnunisipale verkiesing is daar geen nuwe raadslede genomineer nie. Die sittende raadslede is alma! onbestrede herkies. Die verkiesing wat op 29 Oktober 1958 sou plaasvind, is afgestel.214
213 Town Council of Vanderbijlpark, Correspondence, 9 October 1951 - 30 December 1952, file 230/5. vol.
1: brief van P.R. Nell a an die Stadstesourier, 28 November 1952.
214 Die Transvaler, 14 Oktober 1958: berig.
Foto no. 10: Onbestrede verkose Stadsraad, 1958.
Sittende van links na regs: Raadslede A.J. Norval. M. Kilian. L .. Jamneck. J.M.
van Rooyen.
Staande van links na regs: P.R. Nell (stadsklerk), J.M. Henning, dr. H .• J.
Cronje, dr. S.I.W. Roos. A.F. Thompson, C.A. Herbst.
Bran: Vereeniging and Vanderbijlpark News, 17 October 1958: report.
99(a)
Die stemopnemer, mnr. P.R. Nell, het volgens al"tikel 31(b) van die Munisipale verkiesingsordonnansie, ordonnansie no. 4 van 1927, soos gewysig. die volgRncle persone as raadslede vir die 9 wyke verklaar:
Wyk 1:
Wyk 2:
Wyk 3:
Wyk 4:
Wyk 5:
Wyk 6:
Wyk 7:
Wyk 8:
Wyk 9:
Malherbe Kilian
Arthur Frederick Thompson Johannes Marthinus Henning Johannes Marthinus van Rooyen Johannes Hendrik Cronje
Salomon Ignatius Wilhelm Roos Carel Augustyn Herbst
Louis Jamneck
Archibald Joseph Norval
Hierdie raadslede se ampstermyn het op die laaste Woensdag in Oktober 1961 verstryk, toe daar weer 'n algernene munisipale verkiesing gehou sou word.215
3.3 VERPLIGTINGE EN FUNKSIES VAN RAADSLEDE
3.3.1 VOORWAARDES WAARONDER RAADSLEDE OlEN
Die voorwaardes oor kwalifikasies en diskwalifikasies waaraan kandidate in 'n munisipale verkiesing onderworpe is, verseker en bepaal die voorwaardes waaron- der raadslede hulle taak sal uitvoer. Deur die verkiesing van die raadslede word ook gepoog om eerbare individue in 'n munisipale raad op te neem. In die Provinsiale Ordonnansies word definitiewe voorwaardes vir die gedrag van raaclslede u itee ngesit. 216
3.3.2 FUNKSIES VAN 'N RAADSLID
Gewoonlik word nie spesifieke funksies aan 'n raadslid opgedra nie. Die volgende fu nksies kan egter onderskei word:
21s Town Council of Vanderbijlpark, Correspondence, file 230/5, 19 September 1958 - 16 September 1960, vol. 3: verklaring van die stemopnemer P.R. Nell, 13 Oktober 1958.
21s Provinsiale Administrasie, Transvaal, "Ordonnansie op plaaslike bestuur·, no. 17 van 1939, artikel 39-47(a), Provinsie Transvaal, Uitgesoekte ordonnansies van Transvaal, pp.18-23.
• Die raadslicl word deur die kiesers verkies orn hulle te verteenwoorclig. Die ramlslid rnoet cl;:m toesien clat die kiesers se behoeftes ten opsigte van plaaslike administrasie en dienste bevreclig word.
• Tussen 'n raaclslid en sy kiesers rnoet 'n tweerigting verhouding bestaan. Hy rnoet uitvind wat lwlle van hom as verteenwoordiger wil he en hy moet op sy heurt weer hulle behoeftes peil.
Tog is dit egter so clat die gerneenskap of kiesers min belangstelling in munisipale sake toon, met die ~Jevolg dat min beheer oor raadslede se doen en late u itgeoefen wore!. Die aard van die wyk wat 'n raadslid verteenwoorclig bepaal ool~ watter versoeke 'n raadslid ontvang. waaraan hy uit die aard van sy amp aanclag sal moet gee. 'n Raadslid rnoet ook in sy werksaamhecle die kuns aanleer om vertoe en begeertes van kiesers objektief te benader en rasionele voorstelle en oplossings claarvoor te vine!.
'n Raad vergader gewoonlik net een keer per rnaand, daarom moet sub-komitees van die raad op 'n cleurlopende basis aan verskeie sake aandag gee. Die komitees gee die raadslid die geleentheid orn op hoogte te kom van verskeie sake, wat vir die ge- meenskap van belang is. Die indeling van die raadslede van die Raad van Vander- bijlpark op verskillende komitees gedurende 1952-1959, kan in hierdie opsig as voorbeeld dien.217
'n Raadslicl moet tyclens raadsvergaclerings aan beraadslaging cleelneem. Aile sake wat voor 'n munisipale raad dien, word cleur arnptenare in die verskillende departe- mente voorgele, daarna word clit deur verskeie van clie bogenoernde komitees · oorweeg en met bulle aanbevelings aan die raad vir oorweging voorgele. Die raacl neem dan die aanbevelings aan of verwerp dit. Elke raadslid kan egter nie oor aile sake wat op die agenda verskyn 'n debat voer nie. Raaclslede rnoet dan juis deur midclel van hulle verteenwoorcliging in komitees, oor vera\ die sake wat hulle kennis van dra, 'n bydrae in raaclsvergaderings lewer. Daar moet deur elke raadslicl teen passiwiteit gewaak word.218
Daar word ook van 'n raadslid verwag om op hoogte te wees van parlementere wette, provinsiale ordonnansies en munisipale verordeninge. Hulle moet ook, inclien moontlik, op hoogte wees van boeke en tydskrifte wat oor munisipale aangeleenthede handel. Kennis moet ook gedra word van die munisipale regering
217 Kyk bylaag E. pp.188-196.
21a J.J.N. Cloete. Munisipale regering en administrasie ... , pp.65-66.
HOOFSTUK 3 101
Foto no. 11: Raadslid S.G. Waterston, burgemeester 1952/53.
Bran: Vanderbijlpark Stadsraad, Kantoor van die Openbare Skakelbeampte, Fotoversameling.
IOI (a)
er1 admir1istrasie. So sal raac!slecle wesentlike bydraes kan !ewer oor aile aspPkte van plaaslike owerhede.
Dit word van 'n raaclslicl vereis om raadsvergacferings en komiteevergaclerings by tr?
woon. sodat hulle op hoogte kan wees van aile vraagstukke waarmee die raacl te doen het.
Raadslecfe moet ook op hoogte wees van die uitvoering van raaclsbesluite en clienslewering. Hulle moet egter in die saak nie net aandag gee aan hulle eie kieswyke nie. maar ook aan die munisipale funksionering in sy geheel.
Raadslecie moet ook poog orn goeie verhorrdings met mekaar en aile anc!er am pte na re V<'l r1 cl ie raacl te ha ncl h a a f. m
lndien raadslede genoernde funksies nakom, kan hulle 'n positiewe byclrae tot die ontwikkeling van 'n plaaslike bestuur !ewer.
3.3.3 AMPSDRAERS
3.3.3.1 BURGEMEESTER EN ONDERBURGEMEESTER
Dit is verpligtend vir stadsrade om 'n burgemeester en onclerburgemeester volgens Provinsiale Ordonnansies te verkiesY0
'n Burgemeester en onderburgemeester word jaarliks verkiesY1 Die Burgemeester is gewoonlik die voorsitter by elke vergadering van die raad, tensy hy volgens ordonnansie verbiecl word om in sekere gevalle as voorsitter op te tree. Die Burge- meester word gewoonlik nie met administratiewe take belas nie. Hy word as die eerste burger van sy dorp/stad en die raad gesien. Hy tree narnens die inwoners by geleenthede van openbare belang op. Tog kan 'n burgemeester ook spesiale vergaclerings bele, inclien hy dit nodig ag. 'n Toelaag word volgens ordonnansie aan die Burgemeester betaal. om sodoencle sy amptelike funksies uit te voer.222 Die toe- laag word in 'n spesiale bankrekening inbetaal. Die Burgemeester en 'n bearnpte wat
219 J.J.N. Cloete, Munisipale regering en administrasie ... , pp.BS-87.
22o Provinsiale Adrninistrasie, Transvaal, "Ordonnansie op plaaslike bestuur·. no. 17 van 1939, artikel 16-18, Provinsie Transvaal. Uitgesoekte ordonnansies van Transvaal, pp. 10-12.
221 Kyk bylaag F. pp.197-201.
n2 J.J. N. Cloete, Munisipale regering en administrasie .... pp.68-71.
HOOFSTUK 3
102
Foto no. 12: Raadslid C.A .. Herbst. burgerneester 1953/54.
Bron V8nderbijlpark Stadsraad. Kantoor van die Openbare Skakelbeampte.
Fotoversarneling.
102( a )
deur die stadsraad aangewys word. besluit hoe die toelae bestee gaan wore!. Die
toelaag is oak nie aar1 oucliter·ing onderworpe nie. 'n Persoonlike toelaag van hoog-
stens een derde van die burgemeesterstoelaag kan oak aan die Burgemeester u it- betaal word. Die besteding van die persoonlike toelae is nie aan ouditering onderworpe nie en die Burgemeester aileen daarvoor teken.223
Die volgende bedrae is as toelaes aan die Burgemeesters van Vanderbijlpark toe- geken:
'n Bedrag van £390 vir algemene doeleindes en £130 vir persoonlike doeleindes is vir die burgemeester, raadslid S.G. Waterston, vir 1952/53 ampsterrnyn goedgekeur.224
'n Bedrag van £750 vir algemene doeleindes en £259 vir persoonlike doeleindes is vir die burgemeester, raadslid M. Kilian, vir 1954-55 ampstermyn goedgekeur.m
'n Bedrag van £900 vir algemene doeleindes en £ 300 vir persoonlike doeleindes is vir die burgemeester, raadslid J.M. Henning, vir 1959/60 ampstermyn goedgekeur.226
Munisipale racle voorsien gewoonlik ampsmotors aan die burgemeesters. So het die burgemeester, raadslid S.G. Waterston, by geleentheid, gekla oor die gebruik van die motor wat aan die Burgemeester toegeken is. Die Burgemeestersvrou het die motor op 18 September om 8:30 benodig, maar dit was nie beskikbaar nie, en sy moes toe van private vervoer gebruik maak. Die gebruik van die motor is met die Stadsklerk bespreek. Hy het toe voorgestel dat die Burgemeester en Burgemeestersvrou 'n week vooraf kennis moes gee, indien hu lie die motor wou gebru ik. Volgens mnr.
Waterston was dit 'n onpraktiese reeling. Die Burgemeester moes soms op kort kennisgewing afsprake nakom. Hy het die raad ook versoek om 'n finale besluit te neem oar die gebruik van die motor, TV 390, as ampsmotor of algemene vervoer- middel vir die raacl.
223 Provinsiale Administrasie, Transvaal, "Ordonnansie op plaaslike bestuur·, no. 17 van 1939, artikel 19. Provinsie Transvaal, Uitgesoekte ordonnansies van Transvaal, pp.12-13.
224 Town Council of Vanderbijlpark, Minutes, 13 November 1952 - 16 September 1954, vol. 4: minute, 13 November 1953.
225 Town Council of Vanderbijlpark, Minutes, 21 October 1954- 17 March 1955. vol 5: minute, 21 October 1954.
22s Town Council of Vanderbijlpark, Minutes, 2 April 1958 - 8 December 1958, vol. 8: minute, 22 October 1959.
HOOFSTUK 3 103
Foto no. 13: Raadslid M. Kilian, burgemeester 1954/55 en 1955/56.
Bran: Vanderbijlpark Stadsraad, Kantoor van die Openbare Skakelbeampte. Fotoversameling.
103(a)
Die raacJ ilPt toe besluit clat clie motor slegs vir hurgemeesterlike pligte gebruik sou vvnrd.'27
Onlvangslokale word ook vir die gebruik van die Burgerneester ingerig. So is claar besluit om die ontvangslokaal vir clie Burgemeester van Vanderbijlpark te verh0ter. Die raad het die lokaal vergroot deur 'n groat tafel na die Stadsklerk se kantoor te neem en ander algemene verbeteringe aan te bring. Die onkoste daaraan verboncle het sowat £245 beloop.m
Voor·siening word ook vir 'n ampsketting en ampsgewaad vir die Burgemeester en Burgemeestersvrou gemaak.229
Die OndedJurgerneester tree in die plek van die Burgemeester op. ir1clien laCJsgenoernde nie beskikbaar is nie. Die Onderburgemeester geniet egter nie be- sondere voorregte nie. In somrnige gevalle kan hy ook toelaes betaal word. orn hom te help om sy ampspligte nate kom.?30
Uit die aard van die saak is 'n burgerneester in die publieke oog, met die gevolg dat die rnense versigtig moet wees om in openbare dispute betrokke te raak. S6 was daar gedurende 1953 'n spesiale mosie van vertroue deur raadslid B.P. Cadwell. in die Burgerneester ingeclien. Die rede vir hierdie rnosie was dat die burgerneester, raaclslid S.G. Waterston, deur die lnwoner Assosiasie versoek is om te beclank.
Raadslid Cadwell het die versoek as onbillik beskou. Volgens hom. wat self ook 'n lid van die assosiasie was, is die assosiasie gestig met die doel om persone tot die raad te verkies wat die dorp goed kan bestuur en ook om politiek uit die raad te hou. Die besluit van die assosiasie is ook ongeldig want vier lede aileen kan nie 'n kworum vorm nie. Hy was ook van mening dat die aanval op die Burgemeester van 'n per- soonlike aarcJ was. Raadslid Cadwell se mosie is deur raadslid Rosseau gesekondeer.
Die Burgemeester llet op die mosie gereageer deur te se dat hy nie verwag clat die raaclslede hom moet ondersteun indien hy persoonlike vetes het nie. Volgens horn
m Town Council of Vanderbijlpark, Finance and Joint Committee. Reports. 2 July 1953 - 24 September 1953. vol. 4: report, 24 September 1953.
m Vereeniging Museum, F.A.V. Day newspaper cuttings, 9 September 1954 - 20 May 1955, ref. no.
03/3226. Rand Daily Mail, 28 December 1954: report.
229 Kyk hoofstuk 1, pp.26-27.
230 J.J.N. Cloete, Munisipale regering en administrasie .... p.71.
HOOFSTUK 3 104
Foto no. 14: T.M. Dannhauser, burgemeester 1956/57.
Bran: Vanderbijlpark Stadsraad. Kantoor van die Openbare Skakelbeampte.
Fotoversameling.
104(a)
het hy geen rusie met enige lid van die assosiasie nie. Hy het die raadslede vir hu lie vertroue in hom en hulle bereidwilligheid om die publiek van Vanclerbijlpark te cJien.
ten spyte van persoonlike gevoelens en partypolitieke aspirasies, bedank. Die saak is as afgehandel besi<ou.231
Aan die einde van hierdie ampstermyn het die uittredende burgemeester van Van- derbijlpark, raadslid S.G. Waterston, die aanname gemaak dat burgemeesters nie net skynhoofde moet wees nie. Volgens hom is die Burgemeester 'n dorp se skakelbeampte, asook die administratiewe en uitvoerende hoof van die stadsraad.
Uit die aard van sy posisie kan hy respek of disrespek van die dorp se inwoners af- dwing.232
Die burgemeester, raadslid M. Kilian, het gedurende 1955 by sy afsluitingsfunksie (ook die "At home''-funksie genoem), die saak van die pligte en doelwitte van 'n burgemeester, sowel as die wyse waarop die eerste burger deur organisasies en individue behandel moet word, aangeroer. Volgens hom moes in gedagte gehou word dat die Burgemeester meer 'n offisiele kantoor beheer, en daarom is hy die publiek se gasheer wat belangrike besoekers moet onthaal. AI word alles vir hom gereel, moet hy nog 'n standpunt oor sake kan inneem. Hy moet ook voorbereid wees om kritiek te aanvaar oor sy optredes. Hy glo dat dit die plig van 'n eerste burger is om goeie verhoudinge te handhaaf met verskillende organisasies.
Raadslid Kilian het ook na Vanderbijlpark se kosmopolitiese gemeenskap verwys.
As gevolg van kulturele verskille, kan so 'n gemeenskap nie gedwing word om een gemeenskap te vorm nie. Tog is hulle inwoners van 'n spesifieke dorp wat gedeelde belangstellings en doelstellings het. Dit is die plig van 'n burgemeester om die verskillende organisasies en gemeenskappe te laat besef dat hulle 'n gesamentlike geloof en trots in hulle dorp moes ontwikkel. Daarby probeer 'n burgemeester ook om aile funksies waarna hy uitgenooi word, byte woon. lndien claar van die Burge- meester verwag word om 'n toespraak te lewer, moet hy in kennis gestel word.233
Vir aile munisipale raaclslede en ampsdraers word daar ook geclragreels voorgeskryf.
Die rede daarvoor is dat hulle in getalle die lede van provinsiale rade, senatore en volksraaclslede oortref. Die raadslede kan ook 'n groat invloed op landsadministrasie
231 Town Council of Vanderbijlpark, Minutes, 13 November 1952 - 16 September 1954, vol 4: minute. 2 April 1953.
232 Rand Daily Mail, 11 November 1953: report.
233 Vereeniging Museum, F.A.V. Day newspaper cuttings, 25 September 1955- 14 February 1956, ref. no.
03/3222. Rand Daily Mail, 17 October 1955: report.
HOOFSTUK 3 105
Foto no. 15: Raadslid L. Jamneck, burgemeester 1957/58.
Bron: Vanderbijlpark Stadsraad, Kantoor van die Openbare Skakelbeampte, Fotoversameling.
105(a)
11itoPfen. Persone wat clus tot raacislecle verkies word. se gc~drag en optrede is altyc!
in die openbare oog. daarorn moet dit onberispelik wees.n'
3.3.4 MAGTE VAN MUNISIPALE RADE
Munisipale rade het sekere magte net soos die sentrale owerheid. Daar word van aangestelde amptenare gebruik gernaak om aile uitvoerende werksaamhede te be- hartig. Die werkverrigtinge van 'n raad konsentreer vera! random die funksies wat hulle moet verrig. Munisipale racle beskik oak oar wetgewende magte. en wei in die opsig clat munisipale verorcleninge afgeclwing kan word. Oortrecling daarvan is strafba3r. 'n Munisipale raacl clra egter 'n sekere cleel by tot die totale munisipale regering en aclrninistrasie. Die stelling word vera! gesta8f cleur die volgende vier eienskappe van munisipale rade:-
• Elke rnunisipale raad het oak 'n regtelike funksie en wei in die sin dat 'n raad in sy naam as regspersoon en eiser en verweerder in regsgedinge kan optree. Die handeling kan uitgevoer word om te sorg dat sy werksaamhede en bevoegclhecle erl<en en reg uitgevoer word.
• Munisipale rade dra oak die kenmerk van 'n politieke entiteit, omrede kiesers van afgebakende gebiede raadslede verkies. Politiek word egter nie as sulks bedryf, soos byvoorbeeld in die provinsiale- en sentrale owerhede nie.
• Munisipale rade het oak die reg om belastings op vaste eiendom en handels- dienste te hef, om socloende geld te verkry om hulle werksaamhede voort te sit.
• Munisipale rade het egter oak outonomie, en wei in die sin dat hulle oar sekere aangeleenthecle 'n eie oordeel kan fel en 'n beleid kan formuleer. In die opsig is elke raad eintlik u niek in sy werkverrigting. Daar moet in gedagte gehou word, dat 'n raad die bevoegclhecle gekry het om oar plaaslike aangeleenthede te be- sluit en clit uit te voer.235
Die volgende aanhalings uit die Transvaalse Plaaslikebestuursorclonnansie, ordonnansie no. 17 van 1939, bewys die bogenoemde uitgangspunt:
Artikel 6 (1): "Die rade van munisiraliteite wat wettig ingestel is voor die inwerking- treding van hierdie Orclonnansie ... word beskou as stadsrade ... en die lede daarvan
234 J.J. N. Cloete, Munisipale regering en administrasie ... , p. 71.
235 J.,l. N. Cloete, Munisipale regering en administrasie ... , p.81.
HOOFSTUK 3 106
Foto no. 16: Raadslid J.M. van Rooyen, burgemeester 1958/59.
Bron: Vanderbijlpark Stadsraad, Kantoor van die Openbare Skakelbeampte, Fotoversameling.
106(a)
moet verkies word... en sulke racle is en afsonclerlik n liggaam met regspersoonlikheicf en ewigdurencle opvolging."
Ar·tikel 24: "Behalwe soos anders bepaal. .. moet aile hancfelinge, sake of dinge wat gemagtig is of deur die raad verrig word .. verrig en beslis word deur die rneer- derheid van die raadslede teenwoordig op enige vergacfering waarop minstens die helfte van die raacfslede ... teenwoordig is ... ''236
3.3.5 MUNISIPALE VERORDENINGE EN BESLUITE
Verordeninge van munisipale racle het dieselfde wetskrag as Parlernentswette en Provinsiale Orcfonnansies. 'n Oortreding van die verordeninge is strafbaar.
Or·cJonnansies bepaal die wyse waarop verordeninge opgestel en goeclgekeur moet word.
Ordonnansies in Transvaal bepaal dat 'n raad geen verordening mag aanvaar, wysig of herroep nie, indien daar nie 21 clae voor die datum wat die vergadering waar bogenoerncle besluite geneem gaan word, kennis claarvan gegee word nie. Die kennisgewing moet gepubliseer word in die offisiele koerant van die provinsie van Transvaal, asook in 'n nuusblad wat die munisipaliteit self versprei. Die kennisgewing rnoet oak by die raacf op 'n kennisgewingbord of hoofdeur aangebring word. lndien 'n raad clan die wysiging of herroeping van die betrokke konsepverordening aanvaar, moet clit aan die Administrateur vir goedkeuring voorgele word. Die plig van die Adrninistrateur le dan daarin om seker te maak clat die verordening nie met enige Provinsiale Ordonnansie of regulasie in stryd is nie.
As die Administrateur die verordening goeclkeur moet dit weer in die offisiele koerant gepubliseer word. voordat dit van krag word. Die munisipale raad betaal vir die publikasie van die verordening.
Die Acfministrateur kan egter ook standaardkonsepverordeninge laat opstel. Hiercfie standaardverordeninge kan deur enige raad net so aanvaar word, of 'n raad kan dit wysig. Die Administrateur kan egter ook enige verordening van 'n plaaslike owerheid herroep of wysig. Hy rnoet egter die betrokke raacl kennis gee van sy voornerne en oak sy redes. Die Adrninistrateur kan egter ook enige nuwe verordening vir 'n munisipaliteit rnaak.237
235 Provinsiale Administrasie, Transvaal, NOrdonnansie op plaaslike bestuur·, no. 17 van 1939, artikel 6( 1) en artikel 24, Provinsie Transvaal, Uitgesoekte ordonnansies van Transvaal, pp.6, 14.
237 Provinsiale Administrasie, Transvaal, "Ordonnansie op plaaslike bestuur·, no. 17 van 1939, artikel 96-105. Provinsie Transvaal, Uitgesoekte ordonnansies van Transvaal, pp.83-86(a).
HOOFSTUK 3 107
Foto no. 17: Raadslid J.M. Henning, burgemeester 1959/60.
Bran: Vanderbijlpark Stadsraad, Kantoor van die Openbare Skakelbeampte, Fotoversameling.
107(a
Deur verordeninge op te stel oor aile sake wat 'n raad raak, word gepoog orn die gerneenskap te beskerrn en die orngewing te bewaar. Die doel van verordeninge is orn riglyne te bied waarvolgens deur 'n plaaslike owerheid gehandel moet word.
3.3.6 PROSEDURE BY RAADSVERGADERINGS
Volgens Provinsiale Ordonnansies word sekere voorskrifte vir die hou van raadsvergaderings neergele. Die raad hou vergaderings so dikwels as wat dit nodig is. maar ten minste een maal per rnaand. Spesiale vergaderings kan bele word, maar moet deur 'n skriftelike kennisgewing bekend gemaak word. Die rede vir die verga- dering rnoet ook gegee word. Raadslede moet ten minste 24 uur voor 'n vergadering die kennisgewing van 'n raadsvergadering ontvang. Sekere van die raadsvergaderings is vir die publiek en pers toeganklik, komiteevergaderings uitge- sluit. 'n Kworum word vereis vir 'n vergadering om voort te gaan en die meerderheid van die raadslede moet teenwoordig wees. Wanneer 'n besluit tot stemming gebring word, het die voorsitter, behalwe waar dit anders bepaal word, 'n tweede of 'n be- slissende stem, indien stemming gestaak word.
Die notule van elke vergadering moet opgeskryf word. Die notule moet dan deur die voorsitter bekragtig en onderteken word. Uit raadsgeledere kan komitees benoem word. Die komitee moet egter verslag lewer oor hulle verrigtinge. Elke raadslid moet ten minste op een komitee dien. Van tyd tot tyd word 'n finansiele komitee aangestel.
wat die raad se geldsake reel en kontroleer. Raadslede moet toestemming vra om tydens raadsvergaderings afwesig te wees. 'n Raad se vergaderings word as be- hoorlik geag, tensy die teendeel bewys kan word.238
In Transvaal word die vergaderingprosedure volgens die Standaardreglement van Orde vir die volgende aspekte voorsiening gemaak:
• die verdaging van die vergadering indien 'n kworum nie teenwoordig is nie;
• 'n register wat deur die lede wat teenwoordig is, geteken moet word;
• die volgorde waarin die werksaarnhede van die raad by gewone en spesiale vergaderings sal plaasvind;
• die wyse waarop versoekskrifte ingedien moet word;
• hoe afvaardigings ontvang moet word;
238 Town Council of Vanderbijlpark, Finance and Joint Committee, Reports, 11 March 1954-22 April1954, vol. 7: report, 8 April 1954.
HOOFSTUK 3
108
