VU Research Portal
Major depressive disorder across the life span
Schaakxs, R.
2018
document version
Publisher's PDF, also known as Version of record
Link to publication in VU Research Portal
citation for published version (APA)
Schaakxs, R. (2018). Major depressive disorder across the life span: The role of chronological and biological
age.
General rights
Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights. • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain
• You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal ?
Take down policy
If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim.
E-mail address:
vuresearchportal.ub@vu.nl
DANKWOORD (ACKNOWLEDGEMENTS) Na vier jaren van artikelen lezen, schrijven, en reviseren, zijn dit de laatste twee bladzijdes van dit proefschrift die geschreven zullen worden. Last, but not least, want dit proefschrift zou er nooit zijn gekomen zonder de bijdrage - in de breedste zin van het woord - van velen van jullie. Daarom neem ik graag de tijd om jullie te bedanken.
Allereerst mijn promotoren Brenda en Aartjan. Brenda, zonder jou was ik niet bij GGZ inGeest terechtgekomen. Jij hebt me de kans gegeven om hier stage te lopen, zelfs nadat ik - niet bepaald tactisch - uitriep: "Telomeren? Daar snap ik niks van hoor!". Dat het uiteindelijk een heel promotietraject zou worden had ik op dat moment nooit verwacht, maar ook dat heb ik aan jou te danken. De afgelopen vier jaar heb ik me meerdere keren verbaasd over hoe veel je toch weet, en hoe goed je van alle ontwikkelingen op de hoogte weet te blijven. Aartjan, dankjewel voor je (kritische) klinische blik en niet te vergeten, je engelengeduld. Je nam keer op keer de tijd om verschillende mechanismen (het zal nooit mijn favoriete woord worden) aan me uit te leggen. En dan Hannie, mijn copromotor (of moet ik zeggen tweede moeder?). Ik weet eigenlijk niet waar ik moet beginnen. Dank voor de vele peptalks/ aanmoedigingen/figuurlijke schoppen onder mijn kont en voor het feit dat ik bij jou met daadwerkelijk álles terecht kon en mijn hart heb kunnen luchten. Is "Hannie" al een zelfstandig naamwoord? Want dan zou ik zeggen: "Had iedereen maar een Hannie!" Ik zal onze meetings missen!
Ik wil ook graag alle co-auteurs bedanken voor hun bijdrage aan dit proefschrift. Allereerst de co-auteurs binnen GGZ inGeest: Josine Verhoeven, Ilse Wielaard, en Femke Lamers. Josine, jij was niet alleen co-auteur maar ook mijn stagebegeleidster. Heel veel dank voor je kundige en gezellige begeleiding! Ilse, ik vond het leuk dat onze papers een tijdje parallel liepen waardoor we elkaar goed konden helpen. Femke, bedankt voor het delen van jouw inzichten en ook voor de succesvolle Twitter-samenwerking! Bij de "externe" co-auteurs lijkt er een soort vorm van selectiebias in te zijn geslopen. Het is me namelijk opgevallen dat de voornamen van deze co-auteurs allemaal met dezelfde letter beginnen. En ja, ik kan zelf natuurlijk niet ontkennen dat het ook wel een erg mooie letter is... Op alfabetische volgorde van achternaam dan maar. Heel veel dank Rob Kok, Roos van der Mast, Richard Oude Voshaar en Robert Schoevers voor jullie bijdragen aan dit proefschrift! Ook heel veel dank aan de promotiecommissie!
Volgens mij heb ik de afgelopen vier jaar in zes verschillende kamers gezeten. Van een stagiairekamer die ineens werd omgetoverd tot secretariaat, tot in de niet altijd geliefde kelder. Toch heb ik de meeste tijd doorgebracht op de derde verdieping van de H-vleugel. Dank aan alle lieve mede-promovendi van deze gang: Mandy, Rox, Carisha, Deb, Nadine, Mayke, Renske, Richard, Carolien, Sascha en Jet. Jullie maakten het een feestje om naar het werk te gaan. Ook buiten werk heb ik veel plezier met jullie beleefd: o.a. samen sporten, pubquizzen, een Songfestival-verkleedfeestje, een weekendje Texel, het was allemaal supergezellig (ook natuurlijk met de mannen!). Sarah, I'm sad you had to go back to Australia, thank you for all the fun times! Sonia, ti conosco solo da sette
mesi, ma mi sembra di conoscerti da anni. Grazie per la tua amicizia! (Just in case Google Translate tricked me: this was supposed to say something nice!). Natuurlijk ook veel dank aan alle andere promovendi en post-docs voor de leuke jaren, want wat heb ik veel leuke en lieve mensen leren kennen!
Ineke (nog een gangmaker van de H3-vleugel!), Rianne, en Marissa: heel erg bedankt voor al jullie ondersteuning. Marissa, ik vond het leuk en gezellig dat we samen (en met Mandy) aan het nieuwe intranet hebben gewerkt (en aan iedereen van GGZ inGeest: is je profiel al ingevuld? :)). Ho Ming en Denise, jullie wil ik natuurlijk graag bedanken voor jullie ondersteuning vanuit datamanagement, maar ook voor jullie vertrouwen in mij waardoor ik mijn loopbaan bij GGZ inGeest kan vervolgen. Rosa, ik vond het supergezellig om samen met je te SPSS'en, en dank dat ik altijd bij je mocht aankloppen voor klinische input en voor vragen over het afronden van mijn promotie. Tof dat we nu ook weer een beetje samenwerken!
Natuurlijk zijn er ook buiten de werkvloer mensen die ik wil bedanken. Maaike, zoals we laatst al vaststelden ben jij mijn langste (letterlijk en figuurlijk) vriendin, en ik hoop dat daar nog vele jaren bij gaan komen. Laten we nog veel tripjes naar Spanje maken, aan races meedoen (en winnen!), sushi eten, en vooral geen kazenspellen spelen ;-). Dank voor alle 25+ jaren vriendschap! En thanks Coen! Linda, mijn LCD-maatje. Bedankt voor alle leuke etentjes, altijd een welkome ontspanning. Speaking about "welkome ontspanning" - ik heb zin om nieuwe vakantieplannen met je te gaan maken! En dan de G9: Sander, Caroline, Pieter, Marlies, Marjolein, Martijn, Peter en Irina en natuurlijk ook hier alle aanhang: jullie zijn mijn "middelbare schoolvrienden", terwijl ik eigenlijk vooral ná het RSG met jullie in contact ben gekomen. Thanks voor alle leuke momenten en Oud & Nieuws samen, ik hoop dat er nog vele gaan volgen.
Mam, pap: zonder jullie had ik waarschijnlijk niet eens mijn studies kunnen volgen, en dan zou dit proefschrift er ook nooit zijn geweest. Dankjulliewel voor jullie steun!
Ik heb jullie al genoemd, maar ik wil het woord toch nog even richten op mijn lieve paranimfen: Mandy en Rox. Wat ben ik blij dat ik jullie heb leren kennen en wat ben ik trots op onze vriendschap. We hebben al veel fratsen meegemaakt samen. Ik hoop dat er nog vele mooie en gekke momenten gaan komen, maar ik wil jullie alvast bedanken voor jullie onvoorwaardelijke steun en gezelligheid. En Mandy, bedankt dat je drie jaar lang mijn kamergenootje bent geweest! Ik mis het!
Tot slot wil ik graag alle 3.491 deelnemers van de NESDA en NESDO studies bedanken. Zonder de inzet van deze mensen zouden wij nergens zijn.
CURRICULUM VITAE CURRICULUM VITAE
PUBLICATION LIST PUBLICATION LIST
Schaakxs R, Verhoeven JE, Oude Voshaar RC, Comijs HC, Penninx BWJH. Leukocyte telomere length and late-life depression. Am J Geriatr Psychiatry 2015; 23(4), 423-432 Schaakxs R, Wielaard I, Penninx BWJH, Verhoeven JE, Comijs HC. Early and recent psychosocial stress and telomere length in older adults. Int Psychogeriatrics 2016; 28(3), 405-413
Schaakxs R, Comijs HC, Lamers F, Beekman ATF, Penninx BWJH. Age-related variability in the presentation of symptoms of major depressive disorder. Psychol Med 2017; 47(3): 543-552
Schaakxs R, Comijs HC, Van der Mast RC, Schoevers RA, Beekman ATF, Penninx BWJH. Risk factors for depression: differential across age? Am J Geriatr Psychiatry 2017; 25(9): 966-977
Wielaard I, Schaakxs R, Comijs HC, Stek ML, Rhebergen D. The influence of childhood abuse on cortisol levels and the cortisol awakening response in depressed and nondepressed older adults. World J Biol Psychiatry, in press
Boeschoten RE, Schaakxs R, Dekker J, Uitdehaag BMJ, Beekman ATF, Smit JH, Penninx BWJH, Van Oppen P. Does the presence of multiple sclerosis impact on symptom profile in depressed patients? J Psychosom Res 2017; 103:70-76
SUBMITTED FOR PUBLICATION
Schaakxs R, Comijs HC, Lamers F, Kok RM, Beekman ATF, Penninx BWJH. The course of major depressive disorder: more unfavourable in old age?
DISSERTATION SERIES DISSERTATION SERIES
Department of Psychiatry, VU University Medical Center
N.M. (Neeltje) Batelaan (2010). Panic and Public Health: Diagnosis, Prognosis and Consequences. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789086594115.
G.E. (Gideon) Anholt (2010). Obsessive-Compulsive Disorder: Spectrum Theory and Issues in Measurement. Vrije Universiteit Amsterdam.
N. (Nicole) Vogelzangs (2010). Depression & Metabolic Syndrome. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789086594474.
C.M.M. (Carmilla) Licht (2010). Autonomic Nervous System Functioning in Major Depression and Anxiety Disorders. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789086594870. S.A. (Sophie) Vreeburg (2010). Hypothalamic-Pituitary-Adrenal Axis Activity in Depressive and Anxiety Disorders. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789086594917.
S.N.T.M. (Sigfried) Schouws (2011). Cognitive Impairment in Older Persons with Bipolar Disorder. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789090259048.
P.L. (Peter) Remijnse (2011). Cognitive Flexibility in Obsessive-Compulsive Disorder and Major Depression – Functional Neuroimaging Studies on Reversal Learning and Task Switching. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789064644498.
S.P. (Saskia) Wolfensberger (2011). Functional, Structural, and Molecular Imaging of the Risk for Anxiety and Depression. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789086595365. J.E. (Jenneke) Wiersma (2011). Psychological Characteristics and Treatment of Chronic Depression. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789491211508.
P.D. (Paul David) Meesters (2011). Schizophrenia in Later Life. Studies on Prevalence, Phenomenology and Care Needs (SOUL Study). Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789086595631.
R. (Ritsaert) Lieverse (2011). Chronobiopsychosocial Perspectives of Old Age Major Depression: a Randomized Placebo Controlled Trial with Bright Light. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789085708582.
Y. (Yuri) Milaneschi (2012). Biological Aspects of Late-life Depression. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789086596089.
L. (Lynn) Boschloo (2012). The Co-occurrence of Depression and Anxiety with Alcohol Use Disorders. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789461913272.
D. (Didi) Rhebergen (2012). Insight into the heterogeneity of depressive disorders. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789461913876.
T.M. (Michiel) van den Boogaard (2012). The Negotiated Approach in the Treatment of Depressive Disorders: the impact on patient-treatment compatibility and outcome. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789088914959.
M. (Marjon) Nadort (2012). The implementation of outpatient schema therapy for borderline personality disorder in regular mental healthcare. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789461914637.
U. (Ursula) Klumpers (2013). Neuroreceptor imaging of mood disorder related systems. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789461915757.
E. (Ethy) Dorrepaal (2013). Before and beyond. Stabilizing Group treatment for Complex posttraumatic stress disorder related to child abuse based on psycho-education and cognitive behavioral therapy. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789461916013. K. (Kathleen) Thomaes (2013). Child abuse and recovery. Brain structure and function in child abuse related complex posttraumatic stress disorder and effects of treatment. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789461916006.
K.M.L. (Klaas) Huijbregts (2013). Effectiveness and cost-effectiveness of the implementation of a collaborative care model for depressive patients in primary care. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789090274041.
T.O. (Tessa) van den Beukel (2013). Ethnic differences in survival on dialysis in Europe. The role of demographic, clinical and psychosocial factors. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789461084101.
A. (Agnes) Schrier (2013). Depression and anxiety in migrants in the Netherlands. Population studies on diagnosis and risk factors. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789461917195.
B. (Barbara) Stringer (2013). Collaborative Care for patients with severe personality disorders. Challenges for the nursing profession. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789461918093.
DISSERTATION SERIES C.M. (Caroline) Sonnenberg (2013). Late life depression: sex differences in clinical presentation and medication use. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789461918666. Z. (Zsuzsika) Sjoerds (2013). Alcohol dependence across the brain: from vulnerability to compulsive drinking. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789088916953.
V.J.A. (Victor) Buwalda (2013). Routine Outcome Monitoring in Dutch Psychiatry:
Measurement, Instruments, Implementation and Outcome. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789461919052.
J.G. (Josine) van Mill (2013). Sleep, depression and anxiety: an epidemiological perspective. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789461085252.
S. (Saskia) Woudstra (2013). Framing depression in a SN[a]Pshot: Imaging risk factors of MDD. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789088917516.
N.C.M. (Nicole) Korten (2014). Stress, depression and cognition across the lifespan. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789461087485.
M.K. (Maarten) van Dijk (2014). Applicability and effectiveness of the Dutch Multidisciplinary Guidelines for the treatment of Anxiety Disorders in everyday clinical practice. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789492096005.
I.M.J. (Ilse) van Beljouw (2015). Need for Help for Depressive Symptoms from Older Persons Perspectives: The Implementation of an Outreaching Intervention Programme. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789462594968.
A.M.J. (Annemarie) Braamse (2015). Psychological aspects of hematopoietic stem cell transplantation in patients with hematological malignancies. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789462595941.
A. (Annelies) van Loon (2015). The role of ethnicity in access to care and treatment of outpatients with depression and/or anxiety disorders in specialised care in Amsterdam the Netherlands. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789490791346.
C. (Chris) Vriend (2015). (Dis)inhibition: imaging neuropsychiatry in Parkinson’s disease. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789462951150.
H.M.M. (Henny) Sinnema (2015). Tailored interventions to implement guideline recommendations for patients with anxiety and depression in general practice.
Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789461696533.
T.Y.G. (Nienke) van der Voort (2015). Collaborative Care for patients with bipolar disorder. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789462596467.
W. (Wim) Houtjes (2015). Needs of elderly people with late-life depression; challenges for care improvement. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789461089854.
M. (Marieke) Michielsen (2015). ADHD in older adults. Prevalence and psychosocial functioning. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789053831328.
S.M. (Sanne) Hendriks (2016). Anxiety disorders. Symptom dimensions, course and disability. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789462599635.
E.J. (Evert) Semeijn (2016). ADHD in older adults; diagnosis, physical health and mental functioning. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789462331907.
N. (Noera) Kieviet (2016). Neonatal symptoms after exposure to antidepressants in utero. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789461697943.
W.L. (Bert) Loosman (2016). Depressive and anxiety symptoms in Dutch chronic kidney disease patients. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9879461697936.
E. (Ellen) Generaal (2016). Chronic pain: the role of biological and psychosocial factors. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789402800326.
D. (Dóra) Révész (2016). The interplay between biological stress and cellular aging: An epidemiological perspective. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789402801095.
F.E. (Froukje) de Vries (2016). The obsessive-compulsive and tic-related brain. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789462954816.
J.E. (Josine) Verhoeven (2016). Depression, anxiety and cellular aging: does feeling blue make you grey? Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789402800692.
A.M. (Marijke) van Haeften-van Dijk (2016). Social participation and quality of life in dementia: Implementation and effects of interventions using social participation as strategy to improve quality of life of people with dementia and their carers. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789462333413.
DISSERTATION SERIES P.M. (Pierre) Bet (2016). Pharmacoepidemiology of depression and anxiety. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789462993884.
M.L. (Mardien) Oudega (2016). Late life depression, brain characteristics and response to ECT. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789462953963.
H.A.D. (Henny) Visser (2016). Obsessive-Compulsive Disorder; Unresolved Issues, Poor Insight and Psychological Treatment. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789402802597.
E.C. (Eva) Verbeek (2017). Fine mapping candidate genes for major depressive disorder: Connecting the dots. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789402804393.
S. (Stella) de Wit (2017). In de loop: Neuroimaging Cognitive Control in Obsessive-Compulsive Disorder. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789053832257.
W.J. (Wouter) Peyrot (2017). The complex link between genetic effects and environment in depression. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789461827357.
R.E. (Rosa) Boeschoten (2017). Depression in Multiple Sclerosis: Prevalence Profile and Treatment. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789402804744.
G.L.G. (Gerlinde) Haverkamp (2017). Depressive symptoms in an ethnically DIVERSe cohort of chronic dialysis patients: The role of patient characteristics, cultural and inflammatory factors. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789462335288.
T.J. (Tjalling) Holwerda (2017). Burden of loneliness and depression in late life. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789462335981.
J. (Judith) Verduijn (2017). Staging of Major Depressive Disorder. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789462995970.
C.N. (Catherine) Black (2017). Oxidative stress in depression and anxiety disorders. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789462996724.
J.B. (Joost) Sanders (2017). Slowing and Depressive Symptoms in Aging People. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789462336506.
P. (Petra) Boersma (2017). Person-centred communication with people with dementia living in nursing homes; a study into implementation success and influencing factors. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789462337251.
T.I. (Annet) Bron (2017). Lifestyle in adult ADHD from a Picasso point of view. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789462996854.
S.W.N. (Suzan) Vogel (2017). ADHD IN ADULTS: seasons, stress, sleep and societal impact. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789462996731.
R. (Roxanne) Schaakxs (2018). Major depressive disorder across the life span: the role of chronological and biological age. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 9789462998193.
