Een brokkelige terugblik op Afrika
INEKE VAN KESSEL
De Belgische journaliste Els de Temmerman heeft naam gemaakt met haar reportages uit Afrika's brandhaarden. Van 1992 tot 1996 werkte ze als Afrika-correspondent voor de Volkskrant, de Morgen en de BRTN. Vooral haar reportages uit Somalië en Rwanda maakten indruk door haar combinatie van deskundigheid en betrokkenheid en haar vermogen om steeds als een der eersten op de juiste plaats te zijn. Een selectie uit haar Afri-ka-reportages is nu gebundeld in
Afrika: continent in beweging. De
reportages zijn gerangschikt in 16 landen-hoofdstukken. Elk hoofd-stuk wordt voorafgegaan door een blokje met feitelijke informatie en gevolgd door enkele alinea's waar-in de ontwikkelwaar-ingen worden geactualiseerd tot medio 1997. Dan volgen korte interviews met politici uit Zambia, Togo, Kame-roen en Benin, opnieuw in combi-natie met landeninformatie. Het boek besluit met een korte analy-se, waarin de auteur zich wat geforceerd inspant om de belofte waar te maken dat ze met dit boek 'bewust het Afro-pessimisme wil doorbreken'.
Deze combinatie blijkt een ongelukkige formule. De reporta-ges hebben een deel van hun span-ning verloren, omdat de lezer inmiddels vertrouwd is met de afloop. De twee reportages uit Eri-trea geven een goed beeld van de euforie rond de onafhankelijkheid, maar vijfjaar later wil de lezer toch vooral weten of de beloften van de vrijheid zijn vervuld. De reportages uit Somalië brengen de moorddadige clan-oorlog, de hon-gersnood en het gestuntel van de internationale vredesmacht in
her-innering. Wat ontbreekt is een poging de balans op te maken van de grootste humanitaire interventie in
Afrika. Over Ghana biedt het boek twee voorbeschouwingen over de verkiezingen van 1996, waarna de uitslag valt te lezen onder het blokje 'actuele situatie'.
De bundeling van reporta-ges resulteert in veel overlapping en weinig samenhang en analyse. De oneffenheden die de lezer voor lief neemt in een heet van de naald geschreven reportage, wor-den storend als ze terugkeren in de meer duurzame vorm van een boek. Door de toevoeging van fei-telijke landeninformatie en blokjes over de actuele situatie wekt het boek de indruk van een over-zichtswerk. Maar daarvoor is de selectie van landen en onderwer-pen te willekeurig, de informatie te verbrokkeld en soms ook te onzorgvuldig. Charles Taylor was niet de leider van de Liberia Peace Council en Thabo Mbeki werd in 1998 niet president van Zuid-Afri-ka. Ghana mocht dan in de jaren '60 gelden als de 'locomotief van Afrika' (blz. 64), in de jaren '90 wordt die rol toch eerder toebe-dacht aan Zuid-Afrika. Maar het boek rept met geen woord over de economische en politieke rol van Zuid-Afrika in Afrika. Het hoofd-stukje over Zuid-Afrika is beperkt tot brokjes over criminaliteit, ver-pauperde blanken, de Waarheids-commissie en de moeizame onder-handelingen met de Europese Unie. Zuidelijk Afrika komt in het boek maar uiterst karig aan bod,
terwijl de Sahel geheel ontbreekt. Het meest teleurstellend is de slot-analyse. Hier neemt de auteur een loopje met de geschie-denis van Afrika en Europa. Zo beweert ze dat de keizerin (!) van Duitsland in 1885 op de Confe-rentie van Berlijn - die alleen over West-Afrika ging - beslag legde op Mount Kilimanjaro. Ook de alinea over de slavenhandel bevat een aantal onjuistheden. De diagnose van de Afrikaanse malaise blijft steken in gemeenplaatsen over de knellende banden van familie en clan, de kunstmatige grenzen en de ongunstige effecten van de internationale politiek en de wereldmarkt. Maar de grenzen van Afrika zijn met meer of minder kunstmatig dan die van Europa. Andere delen van de Derde Wereld hadden te kampen met dezelfde machtspolitiek en dezelfde wereld-markt, maar toch heeft het groot-ste deel van Azië een andere ont-wikkeling doorgemaakt dan het grootste deel van Afrika.
Afrika: continent in beweging
is een handzaam boek voor wie de - terecht bekroonde - reportages wil lezen of herlezen, rrritar schiet tekort als overzichtswerk Het is jammer dat Els de Temmerman haar rijke ervaring niet heeft gebruikt voor het schrijven van een gedegen, samenhangend boek, ,|
DR I.VAN KESSEL is verbonden aan het
Afrika-Studiecentrum in Leiden.
