Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
Max Rooses
bron
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers. Met illustraties van Frans Van Kuyck. E.
Lyon-Claesen, Brussel 1894
Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/roos015ouda01_01/colofon.php
Let op: werken die korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen auteursrechtelijk beschermd
zijn.
Inleiding
Hoe de wijk Oud-Antwerpen tot stand kwam Introduction
Comment se fit le Vieil Anvers
A
Umois d'août 1892, Anvers était en fête. L'Académie d'Archéologie de I
NAugustus 1892 vierde Antwerpen een
heugelijk feest. De Belgische Academie
Belgique, établie dans cette ville, van Oudheidkunde, in die stad gevestigd,
célébrait le cinquantième anniversaire de herdacht haar vijftigjarig bestaan en bij
sa fondation, et, à celle occasion, elle fit die gelegenheid richtte zij, met de
reproduire, avec le concours de quinze medewerking van vijftien maatschappijen
sociétés et de nombreux particuliers, le en van talrijke bijzonderen, eenen stoet
plus splendide cortège qui, dans les in, die den schitterendsten optocht
siècles passés, traversa nos rues: celui de l'Entrée des Chambres de Rhétorique, verbeeldde, welke in vroeger eeuwen
onze Straten doorkruiste: de Intrede der
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
6
venant prendre part, en 1561, au Concours poétique ou Landjuweel, Rederijkkamers, die kwamen deelnemen
aan het Landjuweel van 1561. Driemaal
gingen in 1892 de Antwerpsche organisé par la Chambre de la Giroflée, Maatschappijen, de jongste fondée au sein de la Corporation de vertegenwoordigers der oude Kamers, St-Luc. Trois fois, les Sociétés uit, met hunne overlieden en leden, hunne anversoises, représentant les anciens muziek en hunne vaandels, hunne Rhétoriciens, sortirent en 1892, avec leurs groepen en wagens, en telken male princes et leurs chefs-hommes, leurs kwamen honderdduizenden van wijd en membres et leurs fous, leur musique et zijd toegestroomd om den heerlijken stoet
te bewonderen.
leurs drapeaux, et chaque fois des centaines de milliers de curieux affluèrent de tous côtés pour assister à ce
magnifique spectacle.
La dernière de ces journées de fêtes ne s'était pas écoulée que l'un des
Nog waren die feesten niet ten einde of het denkbeeld rees bij een der
spectateurs, M. Jean Adriaensen, conçut toeschouwers, den heer Jan Adriaensen,
le projet de les renouveler à l'occasion et op, tijdens en binnen de
dans l'enceinte de l'Exposition Wereldtentoonstelling van 1894, waarvan
Universelle de 1894, dont à cette époque het ontwerp reeds opgevat en aan het
l'idée était déjà conçue et mûrissait. Il rijpen was, de prachtige tooneelen, welke
s'adressa à trois des principaux toen iedereen verrukt hadden, nogmaals
organisateurs du Landjuweel de 1892:
te laten genieten. Hij wendde zich tot drie
der voornaamste inrichters van het MM. Frans van Kuyck, artiste-peintre et Landjuweel van 1892: de heeren Frans professeur à l'Académie royale d'Anvers,
Auguste Posse- van Kuyck, kunstschilder en professor
aan de Koninklijke
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
miers, chef du secrétariat de la ville et directeur des fêles communales, et Max Academie, Aug. Possemiers,
bureeloverste ten stadhuize en bestuurder
Rooses, conservateur du Musée der Gemeentefeesten, en Max Booses,
Plantin-Moretus. Il s'entendit avec eux Conservateur van het Museum
pour organiser non seulement le Plantin-Morelus, en verstond zich met
Landjuweel, mais encore les Joyeuses hen om, niet alleen het feest van het
Landjuweel, maar ook Vorstelijke Entrées des princes, les cortèges annuels Intreden, Ommegangen, de l'ancienne ville, des représentations Tooneelvertooningen en théâtrales, des danses et des concerts, Muziekuitvoeringen in te richten in een dans un local situé dans le périmètre de lokaal, gelegen binnen de l'Exposition et représentant un quartier Wereldtentoonstclling en een deel van du Vieil Anvers. Ces Messieurs
Oud-Antwerpen voorstellende. Zij s'adjoignirent deux des collaborateurs les voegden zich nog twee der ijverigste plus actifs du Landjuweel, MM. Alphonse medewerkers van het Landjuweel toe, de de Wolf et Florent Donners. Ensemble, heeren Alfons de Wolf en Florent ils se constituèrent en commission pour
réaliser leur projet.
Donners, en gezamenlijk richtten zij zich in tot eene Commissie voor het
verwezenlijken hunner opvatting.
Ils le soumirent à la Direction de la Société de l'Exposition, qui l'approuva et Zij onderwierpen hun plan aan het
Bestuur der Maatschappij van de
décida de le faire exécuter, pour son Wereldtentoonstelling, dat het
compte et sous sa surveillance, par la goedkeurde en besloot het voor zijne
Commission qui venait de se former.
rekening en onder zijn toezicht te laten
Cette Direction décida, en outre, de se faire représenter auprès du groupe des uitvoeren door de pas gevormde
Commissie.
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
8
organisateurs du Vieil Anvers par l'un de ses membres, M. le vicomte A. de Dit Bestuur liet zich bij de inrichters van
Oud-Antwerpen vertegenwoordigen door
Nieulant, qui, dès le premier jour, avait een zijner leden, Burggraaf A. de
montré le plus vif intérêt pour l'entreprise Nieulant, die van eerst af eene levendige
et auquel la présidence de la Commission fut offerte.
belangstelling in de onderneming had getoond en aan wien het ambt van Voorzitter der Commissie werd opgedragen.
Après l'examen du plan proposé, qui fut adopté avec quelques modifications, on Na de beraadslagingen over het
aangeboden ontwerp en met de
s'arrêta à l'idée de reproduire un quartier wijzigingen dientengevolge eraan
de l'Anvers du
XVIesiècle, dans les toegebracht, kwam men tot het besluit
eene wijk van het Antwerpen uit de
XVIehabitations duquel les occupations et les eeuw af te beelden, in wier huizen het métiers des bourgeois de cette époque leven en de bedrijven van den tijd zouden seraient représentés, tandis que, dans les vertoond worden en op wier markt en rues et sur les places publiques, les fêtes Straten de feesten dier eeuw zouden du temps seraient célébrées. En un mot, gevierd worden; in andere woorden, men on voulait faire revivre ‘Anvers en fête wilde het feest vierend Antwerpen der au
XVIesiècle,’ dans la conviction que
XVIe
eeuw heropwekken, verzekerd dat l'éclat et l'originalité des fêtes et le milieu de eigenaardige luister dier feesten en het pittoresque dans lequel elles devaient schilderachtig midden, in hetwelk zij s'organiser constitueraient un puissant gevierd werden, eene machtige attrait pour les visiteurs de l'Exposition
de 1894.
aantrekkelijkheid voor de bezoekers der Tentoonstelling van 1894 zouden opleveren.
Le plan terrier du quartier et la division du terrain, ainsi que la désignation des prin-
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
cipaux bâtiments qui devaient y être élevés furent, après mûre délibération, Het grondplan met de verdeeling van het
terrein in markt, in Straten en stegen, en
arrêtés par la Commission. Celle-ci passa met de aanduiding der voornaamste
ensuite au travail commun de l'exécution.
gebouwen, welke in de wijk zouden
Elle s'adressa à la population anversoise voorkomen, werd na rijpe overweging
et lui proposa de venir occuper les door de Commissie vastgesteld, die
bâtiments du Vieil Anvers pour y daarna het gemeenschappelijk werk der
exécuter son industrie et son commerce.
uitvoering ondernam. Zij wendde zich tot
Cette offre fut favorablement accueillie.
de Antwerpsche burgers en Stelde hun
Les concessionnaires du quartier voor de huizen van Oud-Antwerpen in
couvrirent les frais de construction. Les gebruik te nemen om er hunnen handel
bâtiments et les travaux de décoration en hun bedrijf uit te oefenen. Dit aanbod
furent exécutés d'après les dessins de M.
werd gunstig onthaald. De bewoners der
Frans van Kuyck, membre de la wijk dekten de kosten der gebouwen.
Commission, qui fut assisté dans son Deze laatste werden geteekend door den
travail par M. Eugène Geefs, architecte heer Frans van Kuyck, lid der Commissie.
et professeur de l'Académie royale. Les Hij werd in dit werk ter zijde gestaan door
plans des constructions furent approuvés den heer Eug. Geefs, bouwmeester en
par le Comité exécutif de l'Exposition professor der Koninklijke Academie. Na
universelle et on procéda à l'adjudication.
goedkeuring der bouwplannen door het
La soumission de M. Victor uitvoerend Comiteit der
Merckx-Verellen fut agréée et ce fut cet Wereldtentoonstelling, ging men over tot
entrepreneur qui, sous la haute de aanbesteding. Aannemer werd
verklaard de surveillance de M. Alphonse Hertogs,
échevin des travaux
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
10
publics de la ville et directeur général de la Société de l'Exposition, construisit les heer Victor Merckx-Verellen, die, onder
het hooge toezicht van den heer Alfons
bâtiments du Vieil Anvers. L'exécution Hertogs, schepene van openbare werken
des ornements plastiques fut confiée à M.
der Stad, ondervoorzitter en algemeen
Jules Weyns, sculpteur, et à MM. Jean bestuurder der Maatschappij van de
Kerckx, professeur à l'Académie royale Wereldtentoonstelling, de wijk bouwde.
d'Anvers, F. van Dievoort, J. van Stappen De uitvoering der ornementen werd
et L. Stynen, ornemanistes. La peinture toevertrouwd aan de heeren Julius Weyns,
décorative fut exécutée par MM.F. et A.
Veranneman.
beeldhouwer, Jan Kerckx, professor aan de Koninklijke Academie van Antwerpen, F. van Dievoort, J. van Stappen en L.
Stynen, ornemanisten; de
decoratieschildering werd uitgevoerd door de heeren F. en A. Veranneman.
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
Het St. Joris-huis over het Merckt-straetken.
La maison ‘le st.Georges’ vis-à-vis la ruelle du Marché.
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
11
Oud-Antwerpen
Wat de stad Antwerpen was in de
XVIeeeuw Le Vieil Anvers
Ce ou'etait la ville au
XVIesiècle
A. - De straten en de huizen A. - Les rues et les maisons
L
Enom de la ville d'Anvers apparaît pour la première fois dans l'histoire en 650. Il M
ENvindt voor het eerst melding
gemaakt van Antwerpen in 650. Toen
existait à cette époque, au bord de bestond er aan den oever der Schelde
l'Escaut, sur une légère éminence, un
‘Aan de Werf,’ op een lichte verheffing
Bourg dont les murs sont encore van den grond, eene Burcht, waarvan de
conservés en partie et qui offrait, en muren gedeeltelijk nog bewaard zijn en
temps de guerre, un abri aux habitants die in tijd van oorlog een veilige
tants de la contrée, en temps de paix, un schuilplaats voor de bewoners der Streek
en in tijd van vrede een middelpunt centre à leur commerce naissant. Cette forteresse fut
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
incendiée au neuvième siècle par les Normands, qui la rebâtirent et la voor den ontkiemenden handel aanbood.
De sterkte werd in de negende eeuw
possédèrent jusqu'au commencement du dixième.
verbrand door de Noormannen, die haar herbouwden en bezaten tot in het begin der tiende.
Des quartiers s'élevèrent sur plusieurs points dans le voisinage du Bourg. Déjà, Rond de Burcht waren langzamerhand
verscheiden wijken opgerezen. Reeds
avant l'an 1200, une première enceinte vóór 1200 was rond deze Voorburcht
était creusée autour de cette eene eerste omheining gegraven, die langs
agglomération. Le tracé des fossés suivait de latere Boterrui, Suikerrui, Kaasrui,
les rues qui, plus tard, s'appelèrent le Wijngaartstraat, Jezuietenrui,
Minderbroedersrui en Koolvliet liep. Canal au Beurre, le Canal au Sucre, le Canal au Fromage, la Rue de la Vigne, le Canal des Jésuites, le Canal des Récollets et le Canal aux Charbons.
Entre 1201 et 1206, l'accroissement de la population nécessita un premier
De aangroeiende bevolking maakte tusschen 1201 en 1206 een eerste
agrandissement de la ville. Les bornes uitbreiding der veste noodzakelijk. De
furent reculées jusqu'aux rues actuelles:
grenzen der stad werden hierdoor
le Canal Saint-Jean, le Rempart des verplaatst naar de tegenwoordige
Tailleurs de pierres et le Rempart des Sint-Jansvliet, Steenhouwers-en
Lombards, la Rue du Berceau et le Lombaardenvest, Wiegstraat en
Rempart Sainte-Catherine. A l'extrémité Kathelijnevest, aan wier uiteinde de
de cette dernière voie, les fossés nouveaux se raccordaient aux anciens.
nieuwe grachten zich aansloten bij de reeds bestaande.
Eene halve eeuw was niet verloopen of een tweede uitbreiding werd vereischt, die nu aan
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
13
Un demi-siècle ne s'était pas écoulé qu'un second agrandissement fut décrété. Il se de Noordzijde plaats greep en aan dien
kant de stad vergrootte tot aan de
Sint-Peetersvliet. fit du côté Nord de la ville et étendit celle-ci jusqu'au Canal Saint-Pierre.
Encore un demi-siècle, et le circuit des fossés fut de nouveau reculé. Il devint Weer een halve eeuw later, in 1314,
werden de vesten nogmaals verlegd: zij
trois fois plus grand que l'enceinte beschreven toen eenen kring driemaal
antérieure et passait par la future Rue du grooter dan den vorigen, langs de
Kronenburg, la Rue des Escrimeurs, la Kronenburgstraat, de Schermerstraat, de
Place de l'Ancien Canal, la Rue de la Oude-Vaartplaats, de Wapperstraat, de
Bascule, la Rue des Claires, le Fossé aux Clarenstraat, de Paddengracht, den
Crapauds, la Montagne aux Corneilles et Kauwenberg, de Stijfsel-, Falcons- en
les Canaux de l'Amidon, des Faucons et Verwersruien, om te eindigen aan de
Sint-Peetersvliet. des Teinturiers, pour aboutir au Canal Saint-Pierre.
Un demi-siècle plus tard, en 1410, la ville fut agrandie au Nord-Est. Dès lors, ses Een eeuw later, in 1410, werd de stad aan
de Noord-Oostzijde vergroot. Van toen
bornes formaient le tracé qui fut conservé af volgden de vesten de lijnrichting, die
jusqu'en 1862, depuis la place de l'Ancien tot in 1862 bewaard bleef, van aan de
Canal jusqu'à la Porte Rouge, d'où il se Oude-Vaartplaats tot aan de Roode Poort,
dirigeait, par les Canaux de l'Ancre et des van waar zij over de Anker- en de
Vieux Lions, jusqu'au Canal des Brasseurs.
Oude-Leeuwenrui naar de Brouwersvliet liepen.
Onder Keizer Karel, werd in 1542, de vijfde vergrooting der stad en de bouw harer sterke vestingen begonnen; in 1556 werd zij
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
Uithangbord:
In de Gulden Spiu, Leo FÉVRIER, Merckt.
Enseigne.
A l'Araignée d'Or, Léon FÉVRIER, Marché.
Uithangbord:
In het Moleken,
JOSCORDEMANSen Cie, Capelle-straet.
Enseigne;
Au Moulin,
JOSCORDEMANSet Cie Rue de la Chapelle.
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
Uithangbord:
In den Gouden Leeuw, by Gebroeders VERELLEN, Borse-straet.
Enseigne:
Au Lion d'Or, VERELLENfrères, Rue de la Bourse.
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
Sous Charles-Quint, à partir de 1542, on exécuta le cinquième agrandissement de voltrokken. De Stad kreeg toen de
uitgebreidheid, die zij behield tot hare
la ville et la construction de ses laatste vergrooting in 1859-1870, behalve
redoutables fortifications qui furent dat in 1567 door het bouwen van het
terminées en 1556. Anvers acquit alors kasteel aan den Zuidkant, te beginnen van
l'étendue qu'elle conserva jusqu'à sa de Schermersstraat, het aanzienlijk stuk
dernière extension en 1859-1870, sauf gronds werd ingelijfd, waarop Alva zijne
sterkte bouwde. que, en 1567, au Sud de la ville, un terrain considérable, sur lequel le duc d'Albc érigea sa forteresse, fut englobé dans l'enceinte de la ville.
Par les agrandissements du
XVeet du
XVIesiècle, Anvers acquit l'aspect qu'il Door de vergrootingen der
XVeen
XVIeeeuwen bekwam Antwerpen het uitzicht,
conserva durant trois cents ans. Son plan dat het gedurende drie eeuwen behield.
formait à peu près un demi-cercle ayant Zijn plan vertoonde nagenoeg een
l'Escaut pour corde et les remparts avec halfrond, met de Schelde voor middellijn
leur courbe brisée pour arc. Les grandes en de vestingen met hunnen hoekig
voies partaient du Bourg et rayonnaient gebroken boog voor omtrek. De groote
vers les sept portes conduisant à la wegen gingen uit van de Burcht en liepen
campagne. Le cercle étroit que le waaiervormig naar de zeven poorten, die
Fossé-du-Bourg traçait autour de la vieille buiten de stad leidden. De kleine halve
forteresse s'était élargi à chaque kring, welken de Burggracht rond de oude
agrandissement en un arc parallèle plus étendu, qui
sterkte trok, was bij elke vergrooting door een gelijkloopend wijder halfrond omspannen, dat de hoofdwegen, van de Burcht uitstralende, doorsneed. In het hartje der oude stad
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
16
coupait les grandes rues partant du centre.
Au coeur de l'ancienne ville, la population was de bevolking opeengedrongen; daar
bood elke straat, elke steeg een
s'était entassée; là, chaque rue, chaque schilderachtig tafereel aan. Langsheen de
ruelle offrait un coup d'oeil pittoresque.
Schelde vormden de oude muren met
Le long de l'Escaut, les vieux murs avec hunne poorten en torens, de boord der
leurs portes et leurs tourelles, la rive du rivier met zijne uitsprongen en
fleuve avec ses saillies et ses rentrées, inhammen, het meest bewogen en
formaient le panorama le plus mouvementé et le plus varié.
afgewisseld panorama, dat men zich verbeelden kan.
Le Fossé-du-Bourg fut transformé en un cercle de rues et, aux abords du Steen, le De Burchtgracht was in een straten-ring
herschapen en in de nabijheid van het
Steen overwelfde de oorspronkelijke pont primitif bordé de maisons jetait sa brug, met huizen bezoomd, dezen lageren voûte audessus de cette voie nouvelle.
weg. Geheel die oude wijk van de Depuis le Canal Saint-Jean jusqu'au Canal Sint-Jansvliet tot aan de Koolvliet en van aux Charbons et depuis la Cathédrale Onze-Lieve-Vrouwekerk tot aan de Werf, jusqu'au bord de l'Escaut, les anciens vormde een net van kronkelende straten, quartiers formaient un dédale de rues met torenhooge huizen, waarvan elk een tortueuses, aux maisons de hauteur eigenaardigen stempel droeg. Te midden démesurée, dont les façades se der
XVIeeeuw, onder de heerschappij van distinguaient toutes par quelque note
caractéristique. Au milieu du
XVIesiècle, Gilbert van Schoonbeke, den
ondernemenden man, die zijne Gilbert van Sehoonbeke, l'homme moederstad voor een deel herbouwde,
begon het rijk der rechte lijn en der
entreprenant qui reconstruisit en partie sa ville natale, inaugura le règne de
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
la ligne droite et des rues monotones.
Heureusement le grand bâtisseur ne eentonige wegen; maar de oudste deelen
der stad raakte hij gelukkiglijk niet aan.
toucha pas aux plus anciennes parties de la ville.
Jusqu'à une époque très rapprochée de la nôtre, le vieil Anvers resta la terre Tot in onzen leeftijd bleef het oude
Antwerpen het gebenedijde oord der
promise des rues irrégulières et onregelmatige, schilderachtige straten.
pittoresques. Nulle ville ne fut plus chère Geene stad was dierbaarder aan het hart
au coeur de nos écrivains romantiques de onzer romantieke schrijvers van 1830 tot
1830 à 1850. Les peintres de la même 1850; geene was er, waar onze schilders
école et de la même époque préféraient à van dezelfde school en van denzelfden
tout autre séjour ce paradis, d'où le tijd zoo gaarne vertoefden als in dit
niveau, l'équerre, le cordeau étaient paradijs, waar waterpas, winkelhaak en
bannis comme de mauvais génies et où richtsnoer als booze geesten uit
les lignes brisées et les teintes fondues et verbannen waren, en waar onverdeeld de
harmonisées par le temps dominaient et gebroken lijnen, de verweerde tinten,
nuançaient les formes gracieuses de l'Art maar ook de aanvallige vormen der latere
Gothique expirant ou de la Renaissance flamande.
Gothiek en der Renaissance, samen met het smaakvolle en kleurige der
Vlaamsche kunst, heerschten.
Une bonne partie de tout cela a malheureusement disparu dans les Zooveel van dit alles is, helaas! in de
laatste jaren verdwenen. De bouw der
dernières années. Pour construire les eerste kaaien onder Napoleon en Willem
quais, Napoléon et Guillaume I
erfirent I, deed de oude muren, poorten en torens
langs den Scheldeboord vernietigen. De rechttrekking der bed-
abattre les murs, les portes et les tours le long de l'Escaut. Pour la recti-
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
18
fication du cours de ce fleuve et
l'élargissement des quais, en 1880, on a ding van den strooin en de verbreeding
der kaaien in 1880, hebben met lange en
coupé de longues et larges tranches dans met dikke sneden uit het oudste
les constructions de la plus ancienne ville.
Antwerpen gekorven en verscheiden der
Plusieurs des rues les plus caractéristiques eigenaardigste Straten doen verdwijnen.
ont ainsi disparu. Les exigences de la De eischen van verkeer en gezondheid
circulation et de l'hygiène en ont fait hebben er andere doen verbreeden,
rectifier élargir et enlaidir d'autres. La rechttrekken en verleelijken. De
prospérité croissante de la nouvelle ville, levenslust en de levenskracht van het
le besoin d'air pur et de larges voies nieuwe Antwerpen verdringen
refoulent et compriment impitoyablement les restes de l'ancien Anvers.
onmeedoogend de overblijfselen der oude stad.
C'est par respect pour leur cité natale disparue ou en voie de disparaître, par le Uit eerbied voor het welbemind
heengaande of reeds heengegane
désir d'évoquer tant de choses qu'ils vaderoord, om nog eens herop te wekken
aimaient à voir jadis et que les amis des wat zij in vroeger dagen zoo bekoorlijk
belles anciennes villes leur sauront gré vonden en om alle vrienden van het
de faire revivre, que les organisateurs du kleurige, het eigenaardig Vlaamsche,
Vieil Anvers ont conçu et réalisé le projet genoegen te doen, hebben de inrichters
de rebâtir cette place et ces rues de jadis, van Oud-Antwerpen eene wijk der stad,
avec leurs façades en bois ou en pierre, zooals zij vroeger was, heropgebouwd
avec leurs rues tortueuses, avec les met hare houten en steenen huizen, hare
caprices de leurs enseignes forgées, avec leurs
kronkelende Straten, hare grillige uithangborden, hare rijke of nederige, maar immer schoone woningen en
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
HELLEBAARDIER DER
XVIeEEUW HALLEBARDIER DU
XVIeSIECLE
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
20
demeures riches ou humbles, mais toujours intéressantes à voir, avec leurs hare openbare gebouwen, meesterstukken
van eigen kunst; zij hebben zorg
édifices publics, monuments de l'ancien gedragen, dat in die woningen de
art flamand. Ils ont eu eusoin de faire ambachten en neringen van vroeger
exécuter dans ces anciennes maisons les eeuwen werden uitgeoefend, dat in
métiers et les industries d'autrefois, de les openbare en bijzondere huizen, in winkels
faire garnir des meubles et des ustensiles en herbergen de meubelen, de stoffecring
du
XVIesiècle, de faire porter par les der muren, de schikking van den huisraad
in den trant der
XVIeeeuw gebeurden, dat occupants le costume de jadis, et de de bewoners en hun dienstpersoneel de ressusciter dans ce quartier les belles et kleederen der voorouders droegen en dat joyeuses fêtes, qui jetèrent un si brillant de feesten van de gulden eeuw der oude éclat sur l'époque de la plus grande
prospérité de l'ancienne ville.
stad in hare afbeelding met gelijken glans als over driehonderd jaar werden gevierd.
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
Uithangbord:
In Brabo,
J. HAESELDONCKX, Merckt.
Enseigne:
AB r a b o ,
J. HAESELDONCKX, Marché.
Uithangbord:
In Sint Elisabeth,
Gravin JEANNE DEMERODE,
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
Merckt.
Enseigne:
A Saint Elisabeth,
Comtesse JEANNE DEMERODE, Marché.
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
B. - De bloei der stad in de
XVIe
eeuw
B. - La prosperite de la ville au
XVIesiècle
A
U XVIesiècle, la ville d'Anvers atteignit le plus haut point de prospérité qu'elle I
Nde
XVIeeeuw bereikte de stad
Antwerpen het hoogste punt van bloei,
connût avant notre époque. Elle était, dat zij kende in de tijden, welke de onze
après Paris, la commune la plus voorafgingen; zij was toen, na Parijs, de
importante du Nord-Ouest de l'Europe.
grootste gemeente van Noord-Westelijk
Vers 1500, le commerce abandonna Europa. Rond het jaar 1500 verliep de
Bruges pour se fixer ici et, pendant les handel van Brugge naar hier en gedurende
soixante premières années du siècle, son de zestig eerste jaren der eeuw groeide
hare welvaart gestadig aan. importance s'accrut continuellement. Elle devint le grand centre d'affaires du Nord.
Les principales nations y avaient établi leurs factoreries. A la Bourse se
contractaient les emprunts des souverains étrangers. Le nombre des vaisseaux qui, au dire des historiens, remontaient journellement le fleuve, semble fabuleux.
Zij werd de groote wereldmarkt van het Noorden. De voornaamste vreemde natiën hadden hier hunne factorijen of
gemeenschappelijke handelskantoren. Op de Beurs werden de leeningen voor de vreemde vorsten gesloten. Fabelachtig klinkt het getal der schepen, welke dagelijks de Scheide opvoeren.
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
23
L'Industrie et les Arts n'y florissaient pas moins que le Commerce. Les ateliers de Nijverheid en Kunst bloeiden niet minder
dan de Handel in de Scheldestad. Hare
ses bijoutiers, de ses orfèvres, de ses gouden zilversmederijen, hare
polisseurs de diamant, de ses tisserands diamantslijperijen, laken- en
de draps et de tapis étaient renommés au tapijtweverijen waren wijd en zijd
loin. Non seulement, elle succéda à beroemd. Niet alleen nam zij Brugge's
Bruges comme port de mer, mais encore plaats als eerste haven der Nederlanden
comme siège de l'école flamande de in, maar ook volgde zij hare voorgangster
peinture. Ses sculpteurs et ses architectes op als zetel der Vlaamsche
produisaient des chefs-d'oeuvre. Les schilderschool. Beeldhouw- en
Sciences y étaient en honneur, et la Bouwkunst brachten er meesterwerken
Typographie, leur principale auxiliaire, voort. De Wetenschap stond er in hooge
s'y développa d'une manière prodigieuse.
eer en de Drukkunst, haar voornaamste
Dans la seconde moitié du
XVIesiècle, handlangster, bereikte er een ongemeenen
trap van volmaaktheid. In de tweede helft Christophe Plantin, le plus grand der eeuw werkte daar Christoffel Plantijn, imprimeur de son temps, y travailla. Sa de grootste drukker van zijnen tijd. Zijn maison, qui forme encore un des joyaux huis, dat nog een der pronkstukken van de la ville, était en quelque sorte une Antwerpen uitmaakt, was in zekeren zin Académie des Lettres et des Sciences. Là de zetel eener Academie voor Letteren se rédigea et se publia le premier
en Wetenschappen; daar werd het eerste dictionnaire de la langue néerlandaise; là woordenboek der Nederlandsche taal fut préparée et imprimée l'oeuvre
colossale de la Bible polyglotte.
voorbereid en uitgegeven, daar werd ook het reusachtig werk, de veeltaligo Bijbel, opgevat en uitgevoerd.
Vers 1500, on mit la dernière main à la
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
grandiose Cathédrale, dont la tour, qui excite l'admiration du monde entier, fut Rond 1500 werd de laatste hand gelegd
aan het trotsche gebouw der Hoofdkerk,
terminée en 1518. En 1491, on avait jeté en in 1518 werd haar toren, die nog
les fondements de l'église Saint-Jacques, immer de bewondering van landzaat en
et, pendant une bonne partie du
XVIevreemdeling wekt, voltrokken. In 1491,
waren de grondvesten van siècle, on travailla à l'achèvement de ce Sint-Jacobskerk gelegd, en gedurende een temple superbe. La grande Boucherie fut goed deel der
XVIeeeuw werkte men aan commencée en 1500; le Steen, l'ancien dien prachtigen tempel voort. De château, fut réédifié en 1520; la Bourse, Vleeschhal werd begonnen in 1500, het en 1531; l'Hôtel-de-Ville, en 1561; la Steen werd herbouwd in 1520, de Beurs Maison Hanséatique fut fondée en 1564.
in 1531, het Stadhuis in 1561, het Par la construction des nouvelles Oosterschhuis werd voltooid in 1564. fortifications, en 1542-1556, la ville Door het maken der stadswallen in devint une des places les plus fortes de 1542-1556, was de stad een der sterkste l'Europe. Un Anversois, Gilbert van vesten van Europa geworden. Een harer Schoonbeke, rebâtit, de 1540 à 1555, des burgers, Gilbert van Schoonbeke, had van quartiers entiers et contribua beaucoup à 1540 tot 1555 geheele wijken herbouwd donner à sa ville natale l'aspect qu'elle
conserva jusqu'à nos jours.
en had er in groote mate toe bijgedragen om Antwerpen het uitzicht te geven, dat het tot voor een dertigtal jaren behield.
En même temps que les édifices publics et privés surgissaient de tous côtés, la Terzelfder tijd als de belangrijkste
kerkelijke en wereldlijke gebouwen ten
allen kante noblesse et la riche bourgeoisie
construisirent de somptueuses demeures dans les principales
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
25
rues. Au lieu des façades en bois que l'on rencontrait encore de toutes parts, oprezen, werden in de voornaamste
straten der stad prachtige woningen van
s'élevèrent des façades en briques et en edellieden en aanzienlijke burgers
pierre de taille. L'interieur, autant que opgetrokken. In plaats van de houten
l'extérieur, des maisons dénotait partout gevels, welke vroeger overal te zien
la prospérité des habitants et leur amour de l'art et du luxe.
waren, werden nu gevels in hard- of baksteen gemetseld. Binnen en
buitenshuis, gaven zich op allerlei wijze de welvaart en de zin voor kunst en pracht der inwoners lucht.
Le Florentin Lodovico Guicciardini, témoin oculaire de cette prospérité, écrivit De Florentijn Lodovico Guicciardini, een
ooggetuige dier weelde, schrijft in 1566:
en 1566: ‘Les hommes et les femmes de
‘De mannen en vrouwen van Antwerpen
tout aage se habilent fort bien selon leur kleeden zich zeer fraai naar hunnen Staat
faculté et estat: et tousjours à nouvelles en vermogen, immer in nieuwe en
et belles façons, mais plusieurs beaucoup schoone dracht en dikwijls rijker en
plus richement et plus pompeusement que prachtiger dan passend is. Elk oogenblik
la civilité et honnesteté ne requiert. L'on ziet men er bruiloften, banketten, dansen;
y voit à toute heure nopces, convives, men koort er ten allen stonde de klanken
danses, l'on y oit de tous costez le son de van muziektuigen, zangen en vroolijke
tous instrumens, chants et bruits joyeux:
tonen; in een woord, langs alle zijden en
bref, par tous endroits et par toutes voyes op alle wijzen vertoonen zich de rijkdom,
apparoist la richesse, la puissance, la pompe et la splendeur de la ville.’
de macht, de praal en de luister dezer stad.’
Anvers, au
XVIesiècle, fut la dernière et suprême floraison des communes flamandes,
Het zoo weelderig bloeiende Antwerpen
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
de ces villes où s'était concentré et s'épanouit tout ce qui fait la force et la der
XVIeeeuw, was de laatste en
glansrijkste bloem ontloken op den grond,
gloire des cités. Elles s'enrichirent par le die er zoovele heerlijke gedragen had, en
Commerce et l'Industrie des habitants;
waar, in tijd van vrede en rust, de burgerij
elles grandirent par leur courage et par gewerkt had aan het vestigen harer
leur amour de l'indépendance; elles gemeenten op de grondslagen van
s'illustrèrent par les Sciences et par les Beaux-Arts.
Vrijheid en Kunst, van Handel en Nijverheid.
C. - De feesten in Antwerpen gedurende de
XVIeeeuw C. - Anvers en fête au
XVIe
siècle
D
ÈSle moyen âge, les contrées flamandes furent les plus riches de l'Europe, celles V
ANin de middeleeuwen waren de
Vlaamsche gewesten de rijkstevan
où l'activité et l'intelligence de la westelijk Europa, die waar de vlijt en het
bourgeoisie créaient les villes les plus vernuft der burgers de Steden het meest
florissantes et les plus abondamment verrijkten en het leven veraangenaamden.
pourvues des agréments de la vie.
Lorsque les ducs de Toen de hertogen van Burgondië de
heerschappij over deze
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
27
BURGERSVROUW
DER
XVIeEEUW BOURGEOISE
DU
XVIeSIÈCLE
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
Bourgogne devinrent les souverains du pays, ils y introduisirent les habitudes de landen hadden verworven, voerden zij
hier de prachtlievende gewoonten in, die
luxe et de faste qui régnaient à leur cour.
hunne hofhouding kenmerkten. De
Les fêtes publiques se multiplièrent et se openbare feestelijkheden groeiden
firent de plus en plus somptueuses. Le insgelijks aan in getal en in luister. De
XVIe
siècle vit se dérouler une longue
XVIe
eeuw ontrolt voor ons oog een lange
série de solennités de tout genre. Nulle reeks plechtigheden van allerlei aard.
époque ne fournit à nos annales plus de Geen tijdperk onzer geschiedenis telde
jours d'angoisse et de détresse, de guerre meer dagen van jammer en nood, van
et de révolte; mais, aussitôt que la paix oproer en oorlog; maar niet zoohaast brak
et l'ordre réapparaissaient, les rues où, er een tijd van vrede aan, of langs de
hier encore, sévissaient l'incendie et le Straten waar gisteren nog moord en brand
meurtre, retentissaient des accents de joie et de fête.
woedden, weerklonken op nieuw de tonen van vreugde en feestgewoel.
Tout changement dans notre situation politique donna lieu à une Joyeuse Entrée, Elke wijziging in onzen politieken
toestand gaf aanleiding tot een Blijde
qu'accompagnait le fastueux appareil Intrede met al den praal bij die
usité en ces circonstances. Lorsque gelegenheden ten toon gespreid. Toen
Philippe-le-Bon, duc de Bourgogne et Philips de Schoone, hertog van Burgondië
mari de Jeanne, reine d'Espagne, mourut en gemaal van Joanna, koningin van
en 1506, son fils Charles, qui plus tard Spanje, in 1506 overleden was, werd zijn
fut l'empereur Charles-Quint, hérita de zoon Karel, de latere Keizer Karel,
nos contrées. Durant sa minorité, sa erfgenaam onzer landen. Gedurende zijne
tutelle et le gouvernement de ses États furent
minderjarigheid werden zijne voogdij en de heerschappij over de
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
29
confiés à Marguerite d'Autriche. Cette princesse fit son Entrée Solennelle à Burgondische gewesten aan zijne tante
Margaretha van Oostenrijk opgedragen.
Anvers, le 21 juin 1507. Le 17 septembre Deze werd, den 21
enJuni 1507, plechtig
1508, l'empereur Maximilien, ingehuldigd te Antwerpen. Den 17
naccompagné du jeune prince Charles, September 1508, bezocht keizer
visita la ville. Lorsque le prince fut Maximiliaan met den jongen prins Karel,
déclaré majeur, le 23 janvier 1515, il zijnen kleinzoon, de stad. Toen de prins
accepta la souveraineté et fit sa den 23
nJanuari 1515 meerderjarig
Joyeuse-Entrée le 12 février suivant. En verklaard was, aanvaardde hij de
1520, après avoir été élu empereur regeering en deed hier zijne Blijde Intrede
d'Allemagne, il fut inauguré ici le 23 den 12
nFebruari daaropvolgende. Toen septembre de la même année. Son hij in 1520 keizer van Duitschland was successeur, Philippe II, fut reçu gekozen, werd hij hier triomfantelijk solennellement le 11 septembre 1549.
ingehaald den 23
nSeptember van dit jaar. Pendant les troubles causés par la révolte Zijn opvolger, Philips II van Spanje, werd des Pays-Bas contre l'Espagne, dans la den 11
nSeptember 1549 plechtig seconde moitié du
XVIesiècle, les ontvangen. Gedurende de onlusten, die gouverneurs et les souverains se de opstand onzer provinciën in de tweede succédèrent rapidement. En 1578, helft der
XVIeeeuw verwekte, volgden de l'archiduc Matthias d'Autriche, le
souverain nouvellement élu, fit son stadhouders en vorsten elkander snel op.
Entrée. La même année, ce fut le tour de In 1578 deed Willem van Oranje, de
Guillaume d'Orange, le chef de la aanvoerder van den weerstand tegen
résistance à l'Espagne. Après l'abdication Spanje, hier zijne intrede; hetzelfde jaar
was hij voorafgegaan door de Mathias, le duc d'Alençon, proclamé à sa place, fut inau-
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
guré en 1582. En 1585, la ville d'Anvers, le dernier point de résistance des
aartshertog Mathias van Oostenrijk, den gekozen souverein. Toen deze was
Pays-Bas méridionaux, tomba au pouvoir afgetreden en de hertog van Alençon in
des Espagnols. L'archiduc Ernest, zijne plaats tot vorst der Nederlanden
successeur du général vainqueur, uifgeroepen, werd hij op zijne beurt in
Alexandre Farnèse, duc de Parme, y fit 1582 hier gehuldigd. In 1585 viel onze
son entrée en 1594. Après sa mort, nos stad, hct laatste weerstandspunt van
provinces furent cédées à la fille de Zuid-Nederland, op nieuw onder de
Philippe II, l'archiduchesse Isabelle et à heerschappij van Spanje en werden onze
son époux l'Archiduc, Albert, qui furent gewesten door dezes landvoogden
inaugurés avec grande magnificence en l'an 1599.
bestuurd. De opvolger van den
overwinnaar Alexander Farnees, hertog van Parma, was de aartshertog Ernest, die hier in 1594 werd ingehaald. Na zijnen dood werden onze landen aan 's konings dochter Isabella en haren gemaal den aartshertog Albertus afgestaan, die hier in 1599 hunne Blijde Intrede op
glansende wijze vierden.
Non seulement l'entrée dessouverains et des gouverneurs donnait lieu aux fêtes et Niet alleen de inhuldiging der vorsten en
landvoogden gaf aanleiding tot feesten
cortèges; mais, chaque année, à l'époque en optochten, elk jaar trok met kermistijd
de la kermesse, des cavalcades et des een half wereldlijke half kerkelijke
processions, mi-partie religieuses, ommegang door de Straten. Buitendien
werd geene gele- mi-partie civiles, parcouraient les rues.
Nulle occasion n'était négligée pour organiser des réjouissances publiques.
Lorsqu'en 1520, Albert Durer fut conduit par les peintres à leur salle de réunion;
lorsqu'en 1556, Philippe II présida le Chapitre de la
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
31
Toison d'Or tenu dans la Cathédrale;
lorsqu'en 1561, les membres de la genheid verwaarloosd om praalstoeten en
optochten in te richten. Toen in 1520
Giroflée et leurs invités, les rhétoriciens Albrecht Durer door de leden der
des villes brabançonnes, furent reçus;
Lucasgilde naar hun Kamer geleid werd;
lorsqu'en 1570, François Sonnius, le toen in 1556 Philips II het kapittel van
premier évêque, fut installé, ce fut avec het Gulden Vlies in
grande pompe et solennité qu'ils traversèrent nos rues.
Onze-Lieve-Vrouwekerk hield; toen in 1561 het beroemde Landjuweel, door de rederijkkamer der Violieren ingericht, werd gehouden; toen in 1570 Franciscus Sonnius, de eerste bisschop werd
ingehaald, gebeurde dit telkens met groote pracht en plechtigheid.
Ajoutons encore qu'en toutes ces circonstances, et en mainte autre, on Voegen wij er nog bij, dat in sommige
dezer en in andere gelegenheden op onze
exécutait des tournois et des carrousels, openbare plaatsen en merkten tornooien
que nos rues et places publiques étaient en steekspelen werden gevierd, dat alsdan
décorées d'arcs de triomphe, de scènes et in de Straten en op de pleinen
de portiques, que, le soir, des feux de joie triomfbogen, praaltooneelen,
étaient allumés de toutes parts, et l'on zuilengangen werden opgericht, dat des
pourra se faire une idée des fêtes dont nos avonds vreugdevuren werden
ancêtres se régalaient eux-mêmes et leurs invités.
aangestoken, en men zal zich een denkbeeld kunnen maken van de pret en de praal, waarop onze
Il entre dans le plan de la Commission du Vieil Anvers de célébrer toutes ces solennités graves ou joyeuses, avec l'éclat que le
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
voorouders zich zelven en hunne bezoekers onthaalden.
XVIe
siècle aimait à leur donner. Elle est convaincue que cette partie de son Die feestelijkheden binnen de wijk van
Oud-Antwerpen op nieuw te vieren in al
hunnen glans en eigenaardigheid ligt in programme formera un des grands attraits het plan der Commissie en dit, hoopt zij, de l'évocation du passé qu'elle a
entreprise.
zal een der groote aantrekkelijkheden vormen dezer heropwekking van het verleden.
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
t.o. 32
LA PORTE DE KIPDORP - ENTRÉE OU VIEIL ANVERS E. LYON-CLAESEN EDITEUR, BRUXELLES.
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
De wijk Oud-Antwerpen De Kipdorppoort
Le quartier du VieilAnvers La porte de Kipdorp
L'
ENTRÉEdu Vieil Anvers reproduit une des anciennes portes de la ville, celle de Kipdorp.
M
ENkomt de Wijk Oud-Antwerpen binnen langs eene poort, die de oude Antwerpsche Kipdorppoort weergeeft.
Ainsi que la plupart des voies d'accès à l'ancienne cité, le chemin qui conduit à Evenals de meeste toegangen tot de oude
stad is de weg, die naar de vesting leidt,
cette porte est étroit et enserré entre des smal en tusschen muren ingesloten. Aan
murs. A l'entrée de ce chemin se trouvent het hoofd van dezen weg staan de
les bureaux d'accises peints dans un ton tolhuizen, waar de ontvangers van het
rouge brunâtre, la couleur de la ville. Là inkomgeld en de stadswachten, met
hellebaarden gewapend, hebben sont postés les percepteurs du droit d'octroi, ainsi
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
34
que les hallebardiers et les gardiens de la cité. On traverse un pont-levis et on post gevat. Men gaat eene ophaalbrug
over en bevindt zich voor den grooten
bouw. s'engage sous la voûte qui débouche dans
le quartier.
De hier afgebeelde Kipdorppoort lag aan het uiteinde der Sint-Jacobsmarkt op de plaats, die nu de Kipdorpbrug heet en waar het bronzen beeld ter herinnering aan de Fransche Furie oprijst.
Lors du quatrième agrandissement d'Anvers, qui fut terminé en 1415 et qui Tijdens de vierde vergrooting van
Antwerpen, die in 1415 ten einde liep en
entoura la ville d'une enceinte de murs door wier voltrekking de stad met
crénelés et flanqués de tours fortifiées, gekanteelde muren werd omringd, werd
on construisit au, même endroit une porte op dezelfde plaats eene poort gebouwd,
qui, par les lourdes tours rondes qui die er met hare vier zware ronde torens
s'élevaient aux quatre coins, présentait als eene sterkte uitzag. Toen in 1542
l'aspect d'une forteresse. Lorsqu'en 1542, Keizer Karel de oude stadsmuren door
Charles-Quint fit remplacer les murs vestingen liet vervahgen, die meer aan
crénelés par des fortifications qui den eisch der verbeterde krijgskunst
répondaient mieux au progrès accompli voldeden, werd eene nieuwe poort vlak
par l'art militaire, une nouvelle porte fut neveus de oude opgetrokken. Deze laatste
érigée à côté de l'ancienne. Cette dernière werd niet eens afgebroken en een deel
ne fut pas démolie et une partie de sa der metselwerken werd benuttigd tot den
bâtisse fut incorporée dans la récente nieuwen bouw. In 1566 schreef
Guicciardini, dat het werk nog construction. En 1566, Guicciardini constate que le travail n'était pas terminé, et, à vrai dire, le plan primitif ne fut jamais entièrement exécuté. Les sculptures de la façade
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
extérieure ne furent qu'ébauchées et la façade intérieure fut construite d 'après niet voltooid was, en het eerste plan werd
eigenlijk nooit voltrokken, zoodat de
un tout autre dessin que celui du projet original.
buitenzijde alleen in den grove werd gebeeldhouwd en de binnenzijde volgens een heel andere teekening dan de
oorspronkelijke werd afgewerkt.
Lorsque le duc d'Alençon fut proclamé souverain des Pays-Bas, en 1582, il Toen de hertog van Alençon in 1582 tot
vorst der Nederlanden was uitgeroepen,
trouva que son autorité était trop limitée vond hij, dat het gezag hem al te karig
et songea aux moyens de l'étendre. Il was toegemeten en zon hij op de
conçut un véritable coup d'État contre les middelen om het uit te breiden. Hij
libertés du pays et résolut de s'emparer besloot tot een echten aanslag op de
par surprise de la ville d'Anvers. Le 17 vrijheden dezer landen en vatte het plan
janvier 1583, il essaya de pénétrer par la op de stad Antwerpen te overrompelen.
nouvelle porte de Kipdorp avec trois mille Den 17
nJanuari 1583 beproefde hij met
fantassins et six cents cavaliers. Déjà ils zes honderd ruiters en drie duizend
criaient: Ville gaignèe!; mais la voetknechten langs de nieuwe
bourgeoisie courut aux armes et, après un Kipdorppoort binnen te dringen. Reeds
combat acharné, elle mit en fuite les riepen zij: Ville gaignèel!; maar de
troupes françaises. L'architecte Paul burgerij liep nog bij tijds te wapen en
Luydinckx fut chargé de perpétuer le dreef na een hardnekkig gevecht de
souvenir de ce glorieux fait d'armes et il Fransche troepen op de vlucht. De
transforma la façade intérieure et bouwmeester Pauwel Luydinckx werd
gelast dit glorierijk feit te inachevée de la porte en un arc de triomphe.
A l'extérieur, la porte de Kipdorp
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
36
vereeuwigen en den onafgewerkten of onversierden binnengevel der poort bouwde hij om tot een zegeboog.
présente une façade de 14 mètres 50 cent, de hauteur et de 16 mètres de largeur, Langs de buitenzijde vertoont de
Kipdorppoort een gevel van 14 meters 50
ornée de quatre colonnes doriques cm. hoogte en 16 meters breedte, versierd
engagées, sur lesquelles sont appliquées met vier Dorische ingebonden kolommen,
des bandes rustiques et des moulures et over welke rustieke banden liggen. In het
qui partagent la façade en trois middenste der drie vakken, welke door
compartiments. Dans celui du milieu se deze kolommen gevormd worden, bevindt
trouve l'entrée voûtée en plein cintre, zich de rondbogige poort, waarboven het
au-dessus de laquelle est sculpté l'écusson wapen van Keizer Karel Staat, door twee
aux armes de Charles-Quint, tenues par klimmende leeuwen vastgehouden, met
deux lions grimpants et sa devise:
PLUSzijn spreuk:
PLUS OULTRE. In elk der
OULTRE
. Dans chacun des compartiments zijvakken bevindt zich eene groote nis,
collatéraux est établie une niche destinée oorspronkelijk bestemd om een
à recevoir une statue, qui jamais n'y fut staudbeeld te bergen, dat er nooit werd
placée. Les colonnes portent une frise in geplaatst. De zuilen dragen eene
dorique au-dessous de laquelle se profile une corniche unie.
Dorische fries, boven welke een effen kornislijst loopt.
Du côté de la ville, la porte de Kipdorp montre dans sa partie inférieure un Van de zijde der stad vertoont de
Kipdorppoort in het midden een rond
passage en plein cintre, flanqué de chaque bogigen doorgang, van weerszijde bezet
met eenen pilaster, côté par un pilastre portant une frise, sur laquelle on lit le chronogramme
A
VXILIVM
SVI
SD
EV
S.
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
WATERPUT
VAN DEN DRIJ-HOEK in de Borse-streat.
PUITS
DES TROIS-COINS dans la Rue de la Bourse.
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
38
Au-dessus de la frise, les armoiries du marquisat d'Anvers entre deux niches, sur op welke een fries rust, dragende het
jaarschrift
AVXILIVM
SVI
SDeVs.
le bord inférieur desquelles est sculptée la date ‘A
eXV
eLXXXIII-XXX
APRIL.’
Boven deze fries het wapen van het markgraafschap van Antwerpen tusschen twee nissen, op wier benedenkant de datum A
eXV
eLXXXIII - XXX
APRILgebeiteld staat.
L'édifice est couronné d'une corniche à forte saillie, au-dessus de laquelle s'élève Het geheel is bekroond door een
vooruitspringende kroonlijst, waarboven
un toit carré et un pavillon qui porte une obélisque.
zich een vierhoekig dak verheft. Op den top rijst een paviljoentje, dat een obelisk draagt.
Voilà l'aspeet que présentait la porte en 1583, mais, dans le cours des temps, le Zoo zag er ongeveer de Kipdorppoort uit,
in 1583; maar in den loop der tijden
pavillon et l'obélisque disparurent du toit.
verdween het paviljoen met de spits, die
En cet état, nous l'avons connue avant boven op den bouw stond. Zoo heeft ons
que, en 1865-1866, elle fut condamnée à geslacht nog de Kipdorppoort gekend, tot
être démolie, en même temps que les dat zij in 1865-1866 met de andere
autres portes et les remparts de la ville.
poorten en de oude vestingen tot slooping
Lorsque les cercles artistiques et les werd vcroordeeld. Toen de kunstkringen
Anversois qui tenaient en honneur les en de bijzonderen, die het betreurden de
monuments rappelant les faits herinneringen aan de geschiedenis hunner
mémorables de l'histoire de leur ville oude stad te zien verdwijnen van dit
eurent connaissance de cet arrêt, ils s'efforcèrent par
vonnis hoorden, spanden zij alle moeite in om
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
tous les moyens de prévenir la démolition. Leurs pétitions et leurs de afbraak te voorkomen. Hun
verzoekschriften en hun aandringen
instances réitérées restèrent sans effet: la baatlen niets; de Meetkunde zegepraalde
Géométrie triompha de l'Art. Les over de Kunst; de burgers, die hunne
habitants qui avaient su défendre la porte poort tegen d'Alençon en zijne
contre les troupes d'un souverain déloyal, wapenknechten hadden weten te
furent impuissants à la protéger contre verdedigen, waren niet bij machte ze te
l'ingénieur de leur ville, armé de son équerre et de son niveau.
beschermen tegen den stedelijken ingenieur, gewapend met zijn waterpas en winkelhaak.
Pour verser un baume sur la blessure douloureuse, le Conseil communal de Om de geslagen wonde wat te zalven,
beloofde de toenmalige gemeenteraad,
l'époque, qui avait ordonné la démolition, die de slooping bevolen had, dat de
décida que la façade intérieure de la porte binnengevel der poort elders zou
serait érigée sur un emplacement où elle herbouwd worden, waar hij den rechten
ne ferait pas dévier la route de la ligne weg niet tot kromming zou dwingen. Men
droite, sacrée pour nos magistrats. On brak inderdaad het gebouw, steen voor
démolit en effet l'édifice pierre à pierre steen af, en borg het puin in
et on déposa ces matériaux dans le stadsmagazijn. Maar toen er veel later
magasin de la ville. Mais quand, de aan gedacht werd dit materiaal te bezigen,
longues années après, on songea à les bleek het, dat er niets ordentelijks meer
utiliser, on s'aperçut qu'on n'en pouvait van te bouwen was. De Kipdorppoort was
plus tirer aucun parti. La porte de Kipdorp en bleef afgebroken. Toen wijdde men
avait disparu pour toujours. On érigea à la mémoire des citoyens
aan de nagedachtenis der burgerhelden van 1583 het bronzen beeld, uitge-
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
40
héroïques de 1583, la statue exécutée par le sculpteur Georges Geefs et par
voerd door den beeldhouwer Georges Geefs en den bouwmeester Frans Van
l'architecte Frans Van Dyk. Cette oeuvre Dyk, dat tegenwoordig Staat op de
moderne s'élève actuellement à la place Kipdorpbrug en dat meteen als zoenoffer
du monument ancien et peut être kan gelden, voor den smaad, in 1866, de
considérée comme érigée en expiation de geschiedenis en de schoonheid der stad
aangedaan. l'injure faite à l'histoire nationale et de l'acte de vandalisme perpétré au détriment du cachet artistique de la ville.
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
Merckt. Oost- en Zuidzijde.
(Markgraven-huis - Aenghsnaemen Hof - Kapel).
Marché. Côté Est et Sud.
(Maison du Maregrave - Jardin joyeux - Chapells).
De Cappelle-straet
Rechterzijde of zuidkant La Rue de la Chapelle Cote sud ou cote droit
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
41
L
Evisiteur du Vieil Anvers qui entre par la porte de Kipdorp et poursuit son D
Ebezoeker, die langs de Kipdorppoort
binnentreedt en rechtdoor gaat komt in
chemin, droit devant lui, entre dans la rue de Cappellestraet. Aan zijn rechlerhand
de la Chapelle. A sa droite s'étend une strekt zich een reeks winkelhuizen uit,
série de boutiques, dont une partie a les gedeeltelijk met houten, gedeeltelijk met
façades en bois, une partie en briques.
steenen gevels. In de benedenverdieping
Aux fenêtres du rez-dechaussée, on hebben de vensters planken, waarop de
remarque des tablettes qui s'avancent dans winkeliers hunne waren uitstallen, en aan
la rue et sur lesquelles les marchands den bovenkant uitstekende berderen,
étalent leurs denrées. A la partie luifels genaamd, die tegen zon en regen
supérieure des fenêtres, des auvents protègent contre la pluie et le soleil.
beschutten, of wel op- en afslaande beluiken, die dienst doen als uitstalberderen en luifels.
Dans d'autres maisons, les volets supérieurs se rélèvent et les volets inférieurs
Onze voorouders vonden het gerieflijk en
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
s'abattent, de façon à faire fonction d'auvents et de rayons d'étalage.
profijtelijk zooveel mogelijk plaats te Winnen op den openbaren weg, de bovenverdiepingen hunner huizen sprongen boven de benedenverdiepingen, de uitstalberderen en de luifels staken in de straten uit. Het magistraat zag in dien ijver voor den vooruitgang een gevaar voor de begaanbaarheid der openbare wegenis, en gebood in de
XVeeeuw, dat de luifels niet meer dan drie voet
(ongeveer een meter) en de ‘voorvensters’
niet meer dan anderhalven voet op de straat mochten uitspringen.
Nos ancêtres trouvaient grand avantage à empiéter autant que possible sur la voie Elk huis droeg in vroeger tijd zijn naam,
die in den gevel werd aangeduid door een
publique. Les étages supérieurs de leurs beeldwerk, een uitgehouwen opschrift,
of een gekleurden gleizen tegel. maisons, de même que leurs étalages et leurs auvents, faisaient saillie dans la rue.
Les magistrats voyaient de mauvais oeil les rues s'obstruer de cette façon, et pour modérer cette tendance progressiste, ils ordonnèrent, au
XVesiècle, que les auvents ne pouvaient s'avancer dans la rue de plus de trois pieds (un mètre environ) et que les étages supérieurs ne pouvaient avoir une saillie de plus d'un pied et demi.
Anciennement chaque maison portait son nom qui, d'habitude, était indiqué par une Niet zelden herdoopten de winkeliers het
huis en plaatsten den tweeden naam op
pierre, sculptée ou coloriée encastrée dans een uithangbord, dat tegen den deurpost
le mur. Souvent les boutiquiers donnaient of boven het winkelraam aan een wijd
à leur magasin un nom, autre que celui uitstekenden arm in gesmeed ijzer te
bengelen hing. de leur maison, qu'ils faisaient figurer sur une
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
43
enseigne en fer forgé attachée au-dessus de leur porte ou de leur fenêtre.
Les gables des maisons sont bordés d'encadrements décrivant des arcades De puntgevels der houten huizen zijn
afgezet met windberderen, die
gracieuses. A leur sommet s'élève un épi binnenwaarts in sierlijke bogen zijn
en bois ou en fer forgé couronné d'un uitgesneden; op den top steekt een houten
fleuron ou d'une girouette. Les pignons priemstijl of een ijzeren spits, door een
des maisons en briques sont découpés en bloem of een windvaantje bekroond. De
gradins ou en courbes concaves ou punfgevels der steenen huizen zijn in trap
convexes. Quelquefois, sur une partie des pen of met in- en uitkrullende vormen
gradins, s'élèvent des pinacles portant des épines en fer forgé.
gebekt. Ter afwisseling steken soms boven enkele trappen kanteelen uit, waarop bollen met gesmede dorens rusten.
Entre la seconde et la troisième maison du côté droit s'élève une tour octogone, Tusschen het tweede en derde huis aan
de rechterhand verheft zich een
nommée la tour Saint-Jacques, dont la achthoekige toren, ‘de Sint-Jacobs-toren’
partie supérieure, plus large que le reste, genaamd, waarvan het dikkere bovendeel
est percée de huit fenêtres, et qui est aan elke zijde een venster vertoont en die
surmontée d'une flèche élancée. De bekroond is met een spits toeloopende
pareilles tours se rencontraient en grand kap. Dergelijke torens bevonden zich in
nombre dans l'ancienne ville, le plus overgroot getal in de oude stad: meestal
souvent dans un coin de la cour des in een hoek der binnenplaats van
principales maisons. On y ménageait aanzienlijke huizen. Zij dienden tot
l'escalier et elles servaient d'ornement à l'habi-
trapkast en sieraad en droegen veel bij tot het schilderachtig uitzicht der Straten.
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
tation, en même temps qu'elles
contribuaient au caractère pittoresque de la ville.
Deux maisons plus loin, la rue s'élargit brusquement; le coin ainsi formé est rempli par un balcon suspendu.
Twee huizen verder, daar waar de straat lichtelijk inspringt, is de hoek, die hierdoor ontstaat, gevuld met een overdekt balkon.
L'avant-dernière maison, dont le pignon est bordé de gradins et de bordures Het voorlaatste huis, waarvan de
puntgevel samengesteld is uit trappen en
ondoyantes, est bâtie dans le style de la gegolfde deksteenen, is gebouwd in den
maison d'Aixla-Chapelle, dans la Courte-rue-Neuve, à Anvers.
trant van het huis van Aken, in de Korte-Nieuwstraat, te Antwerpen.
La plupart des maisons sont du slyle gothique qui ne fut abandonné que dans De meeste huizen zijn in den Gothischen
stijl, die slechts in den loop der eerste
la prèmière moitié du
XVIesiècle. Elles sont couvertes de tuileaux ou d'ardoises.
helft van de
XVIeeeuw verlaten werd; zij zijn gedekt met tichcls of met schaliën.
Avant le
XVIesiècle, beaucoup de maisons de la ville étaient couvertes en Voór dien tijd waren vele huizen in stroo
gedekt, tot groot gevaar voor brand.
Herhaaldelijk, te beginnen van 1391, chaume, ce qui ne pouvait manquer werd door de wethouders der stad d'offrir un grand danger d'incendie. A geboden die strooien daken door tichels mainte reprise, à partir de 1391, les of schaliën te vervangen; maar wat men magistrats ordonnèrent de remplacer le gebood en met straffen dreigde, de chaume par les ardoises ou les tuiles, mais burgerij was en bleef langen tijd koppig. on eut beau lancer des édits et menacer Tot in 1503, vindt men nog geboden de
uitgevaardigd tegen de strooien daken.
Toen
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
45
Uithangbord:
In de Pioen, Eug. TIELEMANS, Capelle-Straet.
Enseigne:
A la Pivoine, Eug. TIELEMANS, Rue de la Chapelle.
Uithangbord:
In de Worstenkroon, Rudolf CLASSEN,
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers
A la Couronne de Saucisses, Rudolphe CLASSEN, Marché.
Max Rooses, Oud-Antwerpen. Le vieil Anvers