Vergeten veteranen

Vergeten veteranen

Kool, Dennis de

Citation

Kool, D. de. (2011). Vergeten veteranen. Leidschrift : Vergeten Verleden, 26(April), 125-127.

Retrieved from https://hdl.handle.net/1887/73204

Version: Not Applicable (or Unknown)

License:

Downloaded from:

Note: To cite this publication please use the final published version (if applicable).

Artikel/Article: Recensie Oorlogsdieren: over boodschappers, bommendragers en troosthonden Auteur/Author: Dennis de Kool

Verschenen in/Appeared in: Leidschrift, 26.1 (Leiden 2011) 125-127

© 2011 Stichting Leidschrift, Leiden, The Netherlands ISSN 0923-9146

E-ISSN 2210-5298

Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.

No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without prior written permission of the publisher.

Leidschrift is een zelfstandig wetenschappelijk historisch tijdschrift, verbonden aan het Instituut voor geschiedenis van de Universiteit Leiden.

Leidschrift verschijnt drie maal per jaar in de vorm van een themanummer en biedt hiermee al vijfentwintig jaar een podium voor levendige historiografische discussie.

Artikelen ouder dan 2 jaar zijn te downloaden van www.leidschrift.nl.

Losse nummers kunnen per e-mail besteld worden. Het is ook mogelijk een jaarabonnement op Leidschrift te nemen.

Zie www.leidschrift.nl voor meer informatie.

Leidschrift is an independent academic journal dealing with current historical debates and is linked to the Institute for History of Leiden University. Leidschrift appears tri-annually and each edition deals with a specific theme.

Articles older than two years can be downloaded from www.leidschrift.nl.

Copies can be order by e-mail. It is also possible to order an yearly subscription.

For more information visit www.leidschrift.nl.

Articles appearing in this journal are abstracted and indexed in Historical Abstracts.

Secretariaat/ Secretariat:

Doelensteeg 16 2311 VL Leiden The Netherlands 071-5277205 redactie@leidschrift.nl www.leidschrift.nl

Comité van aanbeveling/Board of recommendation:

Dr. J. Augusteijn Prof. dr. W.P. Blockmans Prof. dr. H.W. van den Doel Prof. dr. L. de Ligt

Prof. dr. L.A.C.J. Lucassen Prof. dr. H. te Velde

Recensie

125 Vergeten Veteranen

Oorlogsdieren: over boodschappers, bommendragers en troosthonden Bibi Dumon Tak

Athenaeum – Polak & Van Gennep, Amsterdam 2009; 190 pp;

ISBN 9789025363994, € 17,50

De Eerste Wereldoorlog heeft miljoenen mensenlevens gekost. In de vele brieven en dagboeken die na deze oorlog zijn gepubliceerd staat daarom doorgaans het leed van individuele burgers en frontsoldaten centraal. De Franse frontsoldaat Louis Barthas constateerde in zijn dagboek terecht dat dieren het eveneens uitermate zwaar te verduren hadden. Ook zij behoorden tot de slachtoffers van deze catastrofe, zonder dat zij zich konden beklagen over hun wrede lot.¹ De oorlogsmonumenten die ons herinneren aan de inzet en het leed van dieren, zijn schaars. In 2004 werd in Londen een oorlogsmonument voor dieren (Animals in War) opgericht. Een bezoek aan dit monument was voor Bibi Dumon Tak de directe aanleiding om een boek te schrijven over oorlogsdieren die vanaf de Eerste Wereldoorlog wereldwijd zijn ingezet.

Het boek geeft een illustratief overzicht van de veelzijdige taken die dieren tijdens oorlogen en gewapende conflicten hebben uitgevoerd. In de Eerste Wereldoorlog werden bijvoorbeeld honden ingezet om de gevaarlijke taak van communicatie tussen soldaten in verschillende loopgraven uit te voeren. Zij werden daarbij voorzien van een koker om hun halsband waarin berichten werden gestopt. Voor communicatie op de langere afstand werden duiven ingezet, bijvoorbeeld de duif Cher Ami, die tweehonderd Amerikanen zou hebben gered dankzij het bezorgen van een bericht over hun positie. Daarnaast zijn er veel ezels en paarden ingezet voor de noodzakelijke bevoorrading en verplaatsing van de troepen. In het slijk van de slagvelden was dat een bijna onmogelijke opgave. De schrijfster constateert dat van alle oorlogsdieren paarden het meeste geleden hebben.

Ze vermeldt dat in de Eerste Wereldoorlog acht miljoen paarden stierven.

Tegen deze achtergrond is het ontroerende monument voor paarden in

1 L. Barthas, De oorlogsdagboeken van Louis Barthas (Amsterdam 2009) 338.

Chipilly aan de Somme, waar dit boek geen melding van maakt, een meer dan terecht eerbetoon.²

Verder zijn in het boek verschillende opvallende gebeurtenissen opgetekend, waaronder het verhaal van de Duitse herdershond Khan, die zijn baas Jimmy Muldoon redde van de verdrinkingsdood tijdens de bevrijding van Zeeland in 1944. Daarnaast maakt de lezer kennis met de beer Wojtek, die als mascotte het moreel bij het Tweede Poolse Korps hoog hield. Het boek gaat ook in op recentere gebeurtenissen, bijvoorbeeld de hond Roselle, die een blinde man uit het World Trade Center in New York redde na de terroristische aanslag en de dolfijn Tacoma die werd ingezet als

‘mijnenjager’ in de havens van Irak. Veel van deze dieren ontvingen voor hun optreden de zogeheten Dickin Medal, een unieke oorlogsonderscheiding voor dieren.

In het boek komt ook naar voren dat dieren niet altijd effectief zijn ingezet. Zo mislukte het Amerikaanse plan om na de Japanse aanval op Pearl Harbor vleermuizen met aangehechte bommen boven Tokio te droppen. De Russische ‘anti-tankhonden’ waren tijdens de Tweede Wereldoorlog evenmin effectief. In de praktijk bleek dat deze met explosieven beladen honden het onderscheid tussen de eigen en de vijandelijke tanks niet konden maken. Het boek gaat ook niet voorbij aan de wrede Duitse bewakers van concentratiekampen die hun waakhonden veranderden in bloeddorstige beulen. Schokkend aan deze voorbeelden is echter niet het gebrek aan effectiviteit, maar het misbruik dat van dieren kan worden gemaakt tijdens oorlogen.

De auteur, die zich op de achterzijde laat afbeelden in gezelschap van een hond, heeft een passie voor dieren. Met afschuw constateert ze dat afgedankte diensthonden in de Verenigde Staten een spuitje krijgen. Ook voor de Duitse waakhonden die in de concentratiekampen gevangenen konden aanvallen, springt ze in de bres. ‘Zonder baas deden ze niemand kwaad, maar in de handen van hun geleider veranderden ze in beulen.’

Het boek is een aaneenschakeling van zowel hilarische als aangrijpende gebeurtenissen. Deze verhalen zijn niet in chronologische volgorde beschreven, maar willekeurig geordend. Ondanks het feit dat de auteur benadrukt dat ze geen naslagwerk heeft willen schrijven, zou meer diepgang, een grondiger systematiek en een nauwgezette bronvermelding

2 C. Brants e.a., Levende herinnering: de oorlog die nooit ophield 1914 1918 (Zaltbommel 2004) 89.

Recensie

127

het boek beslist ten goede zijn gekomen. Dat maakt het voor de lezer namelijk eenvoudiger om (vermeende) mythes te onderscheiden van historische feiten.

De kracht van het boek moet worden gezocht in de signalerende en agenderende boodschap, namelijk het aandacht vragen voor de ‘vergeten’

rol van dieren die de mens tijdens tal van oorlogen en gewapende conflicten hebben bijgestaan. De schrijfster constateert daarom terecht dat we onze vrijheid niet alleen aan soldaten te danken hebben, maar ook aan dieren.

Hopelijk inspireert dit boek anderen tot het schrijven van wetenschappelijk verantwoorde studies over de onderbelichte en veelal ondankbare rol van dieren in tijden van oorlog.

Dennis de Kool