een seer

[A1r]

een seer

sonderlinghe schone ende wonderlike historie diemen warachtich hout te syne ende auctentick sprekende van eenre vrouwen gheheeten M^ELUSINE: van haren kinderen ende gheslachte ende van haer alre wonderlike wercken.

[houtsnede 1: Raymondijn ziet Meluzine in bad zitten]

[A1v]

[A2ra] I

¶ Hier beghint een schoone hystorie sprekende van eenre vrouwen geheeten MELUZINE. van haren kinderen ende haren geslachte ende van haren wonderlike wercken

G

Od ter eeren ende sijnre lieuer moeder der maghet ^MARIEN is begonnen al hyer in DUYTSCHE dye historie van MELUZINEN ende van

RAYMONDIJN hier voermaels ter begheerten van hogher memorien.

Coninc IAN van VRANCRIJCKE versaemt wt diuerschen croniken ende anderen boecken die daer om met groter nernsticheit doersocht zijn geweest DAUID die propheet seyt hoe die ordelen ons heren grondeloes sijn. ende sijn castijngen onbegripelic Daer om en sal die mensche hem niet te seer vermoyen ende dat bij sinen verstande te ondersuecken.

mer sal den here die sulcdanighe wondere ende ordelen ordineert met weerdicheden louen ende dancken sonder murmureren. Die mensche die een redelike creatuere gods is sal nernstelijc ouerlegghen in hem seluen ghelijc ARISTOTILES seyt dat dye dinghen dye god hier beneden gescapen heeft ende laten geschieden. voer alsose sijn te houdene ende te kennene alsmense siet ende weet van dage te daghe ghelijcmen biden genen verhorende is die die verre ende vreemde plaetsen ende landen besocht hebben ende daer af scriuende sijn Ende om deswille dat die plaetse van LUSIGNE der dese materie op rusten sal ghesticht is bi eenre alvinnen ende hoe ende in wat manieren na die warachtighe historien ende croniken. so wil ic eerst vertellen eenen bite[A2rb]kene van eenen ridder gheheeten heer ROCHER VAN ROUSSEL CASTEELE in die prouincie van ARY. hoe hij met auentueren vant in een velt opte riuiere gheheeten dye

SERAYN een alvinne die hi eensgans hebben woude te wiue welcke alvinne hare consent daer to gaf op alsulcken voerwaerde dat hijse nemmermeer naket en soude sien. ende also waren si langhen tijt te gader ende dye ridder wies van daghe te dage in voerspoede. Ouer

langhen tijt hier na ghebuerdet dat die riddere dese alvinne sien woude.

Also dat si ten laetsten haer hooft stac int water ende terstont waertsi verwandelt in een serpent ende en was noyt sindert gesien ende daer na begonste dese ridder van dage te daghe te declineren van sinen

voerspoede ende allen anderen dinghen. Nv so sullen wij hier horen voert vanden edelen geslachte dat van deser alvinnen gecomen is ende dat eewelic totten eynde vander werelt regneren sal. ghelijc het tot noch

toe ghedaen heeft Ende eerst van MELUZINEN der seluer alvinnen dochtere.

¶ Hier na volgen die namen ende den staet vanden kinderen die vanden huwelike waren van RAYMONDIJN ende van MELUZIJNEN

E

Erst quam daer van die coninc VRIAM die in CYPREN regneerde ende die coninc GYNON dye mogentlic regneerde in ARMENIEN Item die coninc

REYNOUT die seer machtich regneerde in BEMEN Item ANTHONIS die hertoge was van LUTZENBORCH. Item RAYMONT dye graue was van

FORETTEN. Item GODEUAERT METTEN GROTEN TANDE die here was van

LUZIGNE. Item daer quam af DIERICK die heere was van PERTINAY. Item

FROYMONT die een moninck was te ^MAYLLIERS int cloestere. welc die voerseyde GODEUAERT METTEN GROTEN TANDE verbrande ende den [A2va]

abt met hondert moniken.

¶ Hoe ende in wat manieren ELYNAS iaghende in een bosch opt zee vondt een [A2vb] schone vrouwe staen bider fonteynen gehieten

DORSTBORNE. die seer sueteliken sanc al daer hi soude drincken gaen.

[houtsnede 2: Elynas ziet Prissine bij een bron]

[A2va]

H

et is waer dat in ALBANIEN een coninck was die een seer vroem man was ende die historie seit dat hi van sinen iersten wiue hadde veel kinderen dare af deerste sone geheeten was ^NATHAS die vader was van

FLORIMONT. Ende dese coninc hyet ELYNAS ende was vroem ende cloeck ter hant Het ghebuerde op een tijt na dat sijn huysvrouwe ghestoruen was dat hi voir iaghe in een bosch opter zee int welcke bosch stont een seer schone fonteyne ende metten seluen quam hem so groten dorst ende lust ouer om drincken dat hij sinen wech derwaers nam ende als hi der fonteynen ghenaecte. so hoer[A2vb]de hi een stemme so

melodyliken singhen dat hi niet en meenden ten ware een ingelike stemme mer doch verstont hi wel doer die grote sueticheit dattet was een stemme van eenre vrouwen Met dien so trat hi af van sinen perde op dathet paert geen misbaer maken en soude ende bantet aen eenen tac ende ginc wandelen ter fonteynen waert also stil als hi conde ende als hi genaecte der fonteynen so sach hi een die scoonste vrou die hi oyt gesien had na sinen duncken Hi bleef al stille staende als

verwonderende in die grote schoonheyt die hij in die vrouwe sach die soe melodylijcken sanck dat noyt meermynne

[A3ra] ij

oft eenighe creatuer badt en sanc ende also in dier manieren hielt hij hem seluen staende soe om haer schoonheyt wille so om haer suuer stemmen wille ende berchde hem onder die bladeren so hi best mochte op dat si niet ghewaer en soude werden. ende vergat alsoe sijns iaghens ende des dorstes die hi hadde van te voren Ende begonde also te

peynsen ende te dencken op haren sueten sanc ende op haer wtnemende schoonheit dat si hem beuinc met liefden ende dat hi gansschelijc sijns selfs vergat ende dat hij niet en wiste weder het dach ofte nacht was ende weder hi waecte oft sliep.

N

V alsoe als ghi horen moecht was dese coninc ELYNAS versot oft verleyt met harer wtnemender schoonheit ende sueten sanghe dat hi op gheen dinc ter werelt meer en ghedacht dan allen haer te siene ende te horen singhene. ende bleef hem also stille houdende een grote lange wijle Met dien quamen daer gheloepen twee van sinen honden die hem deden grote feeste. ende hem op tlijf springhende ontspranc hi ende quam tot hem seluen gelijc een die wt sinen slape ontspringet. Ende doen

ghedachte hi weder des iaghens. ende hadde so groten dorst dat hij sonder letten voert ghinc op den cant vander fonteynen ende dranc vanden watere. Ende aensach doen die wrouwe die haer singhen

gelaten hadde ende gruettese oetmoedelijc ende dede haer alle die eere die hij ghedoen mochte op twelcke si die veele eerbaerheyden wiste.

hem seer graceliken antwoerde Die coninc ELYNAS sprac doen aldus.

vrouwe doer uwe huesscheit en wilt v niet belghen dat ic v geuraecht hebbe na uwen staet ende van uwen wesene want mi daer toe porret alsulcdanige redene. v gelieue te wetene vrou[A3rb]we datic dees lants kondich ben ende hier omtrent datter op vier oft vijf mijlen na geen casteel of fortresse en staet ick en kent ende ic en weet wien dattet toebehoort behaluen tghene daer ick huyden vroech afghereyst ben.

dwelc dat omtrent twee mijlen mach wesen van hier. Ende also

verwondere ic mi hoe oft van waer een soe schonen ende wel geraecten vrouwe als ghi sijt ghecomen mach wesen aldus onuersien van

gheselscape soe wiltet mi vergheuen want het mijnre vermetelheyt scout is te vragene maer die grote begeerte heeft mi verstout dat te doene.

H

Eer ridder sprac die vrouwe ten is gheene vermetelheit mer het coemt wt uwer grooter huesscheyt ende eeren. Ende ghi sult oeck weten heer riddere dat ick niet alte langhe alleen wesen en sal alst mi anders past. Ic hebbe mijn dienres versonden tot dat ick mi hier wat vermaeckt hadde.

Met dien quam daer een heerlijc geselle wel gehabitueert op eenen henxst seer wel ghereden. ende brachte ter rechterhant met hem gheleyt eenen witten tellenaer so rijckeliken toe gemaect dat den coninc

wonder gaf vanden edelen ghewade ende vander rijcheyt die hi omgaens den tellener sach ende dacht in hem seluen dat hij noyt alsulcdanighen paert noch gewade ghesien en hadde Doen seyde die knape totter wrouwen. Mijn vrouwe tes tijt dat ghi rijdt coemt alst v belieft. si sprac in gods namen eensgans. ende met dien seyden si totten coninc. heer coninck uwen oerlof ende groten danc van uwer

huesscheyt Ende doen ghinc si totten tellenaer wert om op te sittene.

ende soe trad die coninc naerder ende halp haer sueteliken te paerde ende [A3va] si dancte hem sere ende vertrac voert. Die coninc ghinc tsinen paerde ende sadt oec op ende doe quamen sijn lieden die hem sochten ende seyden hem hoe si eenen hert gheuanghen hadden. hi antwoerde dats mi lief ende begonde te dencken op die wtnemende schoonheit van dier vrouwen voerscreuen. ende was so seer beuangen mit harer liefden dat hi niet en wiste hem te onthoudene ende sprac tot sinen volcke dat si voer gingen hi soude hem lieden terstont volgen. hi woude daer een weynich vertoeuen ende also ginc sijn volc wech ende lieten daer die coninc alleene bliuen want si bemercten wel dat hi yet gheuonden hadde Ende met dien liet die coninc sijns peerts thoom ende reedt henen mit groter haesten na den wech daer hij die vrouwe had gesien henen rijden

D

Ie historie vertelt ons dat die coninc ELYNAS also lange volchde die vrouwe dat hijse vant in een wout daer vele boomen waren recht op gaende. ende het was inden tijden dattet seer suet weder was ende gracelic ende die plaetse vanden woude was seer genuechlijc Ende als dye vrouwe aenhoerde tghebriesch van des conincs ELINAS paerde die seer gereden quam. so seide si tot haren knape. laet ons hier houden ende verbeiden desen here ic meyne dat hi coemt ons segghen een deel sijns sints daer hi te hants niet op bedacht en was. want wij en saghen seer peysende te paerde opsitten vrouwe seyde die knecht alst v gelieft.

Met dien so quam die coninc vast aenrydende ter siden vander vrouwen

rechts oft hijse noyet gesien en hadde ende gruettese ongheboudelic mits dat hi so met harer liefden beuaen was dat hi niet en wiste wat hi dede. Doen seide die vrouwe die genoech wiste wye dathet was ende dat si tharer meyningen comen soude [A3vb] Coninc ELYNAS wat gaedy sueken soe haesteliken mi na. ontdraghic v yet vanden uwen. Als die coninc hem hoerde noemen mit sinen name so was hi verslagen want hi haer niet en kende Niet te mijn hi antwoerde. mijn lieue vrouwe van den mijnen en ontdraechde ghi mi niet anders dan dat ghi lijt doer mijn lant ende tis grote cleynicheit na dien dat ghi een wtlandige vrouwe sijt dat ic v nyet en geleide eerwaerdichlic doer mijn lant niet ic en soudet gherne doen waer ick anders in ghelegene plaetsen om dat te moghen doene. Doen antwoerde die vrouwe coninc ELYNAS ic houde v voer

ontsculdich. ende ic bid v ist dat ghij ons anders niet en wilt dat ghi daer om niet en derft laten weder om te keeren. Doe antwoerde die coninc vrouwe noch ander dingen suec ic Ende wat dingen sijn die seide si segget mi coenliken Die coninc sprac tot haer. Mijn lieue vrouwe na dien dattet v gelieft sal icket v segghen Ic beghere bouen eenich dinc ter werelt te hebben uwe minne ende uwe goede gracie. Bi minre trouwen seide si coninc ELYNAS die en sal v niet gebreken op dat ghi niet anders en dinct oft meynt dan eere want nemmermeer man en sal mijn mynne gecrigen tsinen rome. Mijn lieue vrouwe ic en dencke oft en peyse in geenrewijs oneerbaerheyt. Doen sach die vrouwe dat hi beuangen was met harer liefden ende seyde hem. heer coninc ist v geliefte dat ghi mi wilt nemen te wiue in huwelic so moet ghi mi sweren dat ghi v

nemmermere pijnen en sult mi te siene oft te versoecken in mijn kinder bedde oft crame. noch dat ghi gheen weghen suecken en sult mi als dan te siene in eenige manieren Ende in dien ghi dat also doen wilt so ben ic gereet die v gehoorsaem wesen sal gelijc

[A4ra] iij

een vrouwe schuldich is te sine haren man Doen ginc haer die coninc sweren dat hijt so doen soude. Afgeslagen vele talen si warden getrout ende leyden lange ende goet leuen te gader. mer het lant vanden coninc

ELYNAS was seer verwonderende wye die vrouwe was. nochtans datse tlant wel ende rechte wijsliken ende heerliken regeerde. Mer NATHAS die sone vanden coninc ^ELINAS haettese seer. so geboerdet dat si inne gelach van drie dochteren teenre dracht die eerste geborene was gheheten

MELUZINE. die tweeste ^MELIOR. ende die derde ^PALATINE Coninck ^ELYNAS en was doen niet tegenwoerdich op die stede mer zijn sone coninc NATHAS

was daer ende besach sijn drie susteren die so schoon waren dathet

wonder was Hi ginc totten coninc sinen vader waert ende seide hem aldus. Here mijn vrouwe PRISSINE die coninginne uwe huysvrouwe heeft v gebracht drie die alder schoenste dochteren die oyt gesien waren.

coemt ende besietse Doen seide coninc ELYNAS dat hijt doen soude niet gedenckende tgene dat hij PRISSINE sinen wiue geloeft hadde ende quam openlijc in die camer daer si haer drie kinder baerde. ende als hijse sach soe seide hi god segene die moeder ende die dochteren oec Ende als hem PRISSINE hoerde antwoerde si. O valsch coninc ghi hebt gebroken dijn voerwaerde des dy groot quaet comen sal. ende mi heb di verloren te eewigen dagen mer ic weet wel dattet is doer dijnen soen NATHAS ic moet van di sceiden onuersien. mer noch eens sal ic van dijnen sone gewroken sijn bi mijnre susteren ende gesellinne mijn VROUWE VAN LIEFTE DIE VERLOREN IS. Ende na dier talen nam si haer drie dochteren ende ginc wech met dien so datse noyt sindert int lant meer gesien en was

D

Ie historie seit ons [A4rb] doen die coninc ^PRISSINEN sijn wijf verloren hadde ende sijn drie dochteren dat hi so verslaghen was dat hij niet en wiste wat te doen oft te seggen. ende was vij. iaer lanc dat hi niet en dede dan clagen suchten karmen. ende iammerlic leuen leiden om die grote liefde die hij droech tot der schoonre PRISSINEN sijnder

huysvrouwen die hi met ghewariger minnen lief hadde. Ende tvolc van sinen lande seide dat hi versot ende al kintsch geworden was ende gauen eensgans met eenen gemeynen rade het regiment ouer sinen sone NATHAS. die welc dathet lant heerliken ende wijsliken regeerde.

ende sinen vadere hielt in groter weerdicheyt ende liefden. Doe gauen hem dye baronen van ALBANIEN te wijue een rijc ende wel geboren wijf die welcke dat een vrouwe was van YCRIS. Ende van desen tween so quam FLORIMONT daer hier te voren af gheseit is. Die daer na vele pijnen ende arbeyts aen nam. mer want onse hystorie op hem niet begrepen en is so laten wi dat versweghen ende keeren weder totter materien tonser propoeste dienende.

D

Ie hystorie seyt als PRISSINE met haren drie dochteren wech was so ginc si totten dale geheten TVERLOREN EYLANT om dat geen man daer vele geweest en hadde ende om datter oec gheen tot haer geraken soude dan bi groter auentueren. ende al daer so voede si haer dochteren tot dat si vijftien iaer ont waren ende leydense alle merghene op eene hoghe geberchte die welcke als die historie seyt is geheten ELYNEOS dat in

DUYTSCHER talen soe vele te segghen is als den GHEBLOEYDEN BERCH. want van daer so sach si bescheliken ghenoech dlant van HYBERNIEN. ende daer na so seyde si haren drie dochteren al screyende ende suchtende Mijn dochteren siet daer dat landt daer ghij alle [A4va] drie gheboren waert ende daer ghi uwe weluaert ende eere gehadt soudt hebben ende hadde ghedaen dye schade van uwen vader die v ende mi geset heeft in groter allenden sonder eynde totten vtersten daghe vanden oerdeele gods. die die quade pijnighen sal ende die goede verheffen sal na haer luder verdiensten ende duechden.

M

^ELUZINE dye eerste dochter dye vraechde haer moeder wat valscheden heeft v ons vader gedaen daer wi desen last omme hebben Doen

begonde haer moeder haer te vertellen die manier vanden dingen hier te voren verhaelt. Ende doen MELUZINE haer moeder dat hadde horen vertellen so brocht si haer moeder op een ander tale ende woerden haer vragende naden staet vanden lande ende namen vanden steden ende casteelen van ALBANIEN. ende hier af sprekende ginghen sy te samen vanden geberchte ende quamen weder in dat eylant voerscreuen. Ende doe nam MELUZINE haer twee susteren ter syden te weten MELIOR ende

PALATINE ende seide tot hem beiden aldus. mijn lieue susteren laet ons bemercken die allende daer ons vader inne gheset heeft ons ende onse moeder die altijt in weelden ende eeren geweest soude hebben wat dochter v goet toe gedaen. want als aengaende mi ick dencket te wreken. ende also hi onser moeder luttel solaes verworuen heeft mits sine valscheit so meyne ic hem weder luttel blijscapen aen te doene.

Doe antwoerden haer die .ij. ghesusteren. ghi sijt onse outste suster wi sullent v volgen ende ghehorich wesen in alle tgene des ghi doen wilt ende ordineren. MELUZINE seyde. ghi bewijst gode minne ende dat ghij goede ende ghetrouwe dochteren sijt van onser moeder. want het bij mertrouwen wel geseit is. Ic hebbe gedacht op dattet v [A4vb] goet dunct dat wien sullen besluten in dat hoghe geberchte van NORTHOBELAN

gheheeten BRUNBELIOIS. ende dat hi in die alleynde si sinen leefdach lanc. Doe spraken dander .ij. susters wij sijn beraden dat mede te doen.

laet ons dat spoeden want ons verlangt daer na dat onse moeder

gewroken ware vander onghetrouwicheit die ons vader ghedaen heeft.

Dese drie dochteren deden doe so vele bij harer valscher conste datse haren vader namen ende slotenen int voerseyden gheberchte ende

quamen doe weder tharer moederen waert ende seyden haer Moeder en laet v niet te na gaen die onghetrouwicheit die ons vader v gedaen heeft

want hijs geloent is. hi en sal nemmermeer geraken noch comen vten gheberchte van BRUNBELIOYS daer wien inne ghesloten hebben ende daer hi sijn leuen leyden sal in groter katiuicheit. Ha valsche dochteren hoe hebt ghij dat dorren doen sprac PRISSINE die moeder ghij hebt seer qualiken gedaen dat ghi den genen dye v gewonnen heuet also

ghepinicht hebt met uwen verharden herten. want het was die ghene daer ic alle mijn genuechte af hadde in dese sterflike werelt. ende dien hebdi mi genomen weet voerwaer dat icx v lonen sal. na uwe verdienste.

Ghij MELUZINE die die outste sijt ende die billicx die wetenste wesen soudt dits bi di toe gecomen want ic weet wel dat ghi dijnen vader die ketten gaeft ende also sult ghi die eerste ghepinicht wesen. want nyet tegenstaende den misualle van uwen vader. ghij ende v susteren sout cortelinge verlost hebben geweest vten handen vander auentueren van

IAMPHES ende FARES sonder daer ymmermere meer weder in ghecomen te hebben. van nv voertdane verghiftich v MELUZINE dat ghij alle saterdaghe sult

[A5ra] iiij

wesen een serpent vanden nauel nederwers want kondi geuinden eene die v trouwen wille ende gelouen dat hij des saterdaechs nemmermeer sien en sal noch ontdecken noch seggen eenigen mensce so suldi uwen natuerliken lope leuen ende steruen gelijc een natuerlike vrouwe. ende van di sal comen een seer edel geslachte dat hoge ende groot wesen sal van vromicheden ende oft ghi bi auentueren ontdect wort van dijnen man. so weet dat ghi weder om worden sout die ghi te voren waert.

ende so sult bliuen tottet tijt dat die hoechste richter ten ordeel sitten sal Ende ghi sult v vertoonen voer tslot dat ghij maken sult ende dat ghi met uwen naem noemen sult drie dagen te voren als dat slot sinen here vernieuwen sal ende oec daer een van uwen geslachte steruen sal Ende ghi MELIOR ic geue v in GROOT ARMENIEN een scoon ende rijckelic casteel daer in dat ghi eenen sperwer bewaren sult ten lesten daghe toe Alle ridderen van edelen geslachte ghecomen sijnde dye daer willen gaen waken den nacht ende dach vanden .xx.sten dach der naent van Iunius sonder slapen sullen van dy mogen vergift worden van eenigen titeliken dingen dat si wensscen mogen te wetene van aertschen dingen ende datse nyet en begeren v lijf noch uwe minne te huwelike noch

andersins. Ende alle die gene die v immers hebben willen sonder hem des te willen verdraghen sullen wesen ongeluckich totter

negenstercluste toe. ende sullen worden veriaecht wt allen haren ghelucke Ende du PALATINE sult sijn besloten int geberchte van GUIGO

met den gehelen scat van dijnen vader totter tijt datter sal comen een ridder van dijnen geslachte die welc sal hebben den seluen scat ende sal met dien helpen vercrigen tLANT VAN BELOFTEN ende sal v verlossen van uwer beiegentheit. Doe waren dese drie dochteren seer bedroeft ende vertrocken mits dien [A4rb] van harer moeder. Ende MELUZINE vervoir wech doer die wildernissen Ende MELIOR vervoir int CASTEEL VANDEN SPERWER in GROOT ARMENIEN. Ende PALATINE vervoir oec wech na

tgheberchte van GUIGO al daerse harer vele ghesien hebben ende dye meester die dese historie ouer geset heeft wt den FRANSOIS seyt ouerwaer dat hi dit selue heeft horen oerconden den coninc van ARGOENIEN ende veel meer andere van sinen lande Ende al ist dat dit seer luttel al hier dient so verlaet ment nochtan om tveruolch te badt te verstaen Mer al eermen daer voerderinne trede so salmen ierst hier horen hoe ELINAS die coninc zijn leuen eynde in deser werelt ende hoe hem PRISSINE begroef int geberchte in een seer rijckelike scrine.

D

Oen coninc ELYNAS langhen tijt in tgeberchte geweest was tot dat hem die doot beuinc. Doen quam PRISSINE sijn wijf ende begroeffen in een rijckelike tombe dat noyt man des gelijc en sach ende dare was in die camer so vele rijckelicheden dattet niet en is te geliken. daer zijn

gouden kandelaers met costeliken gesteente. ende toersen ende lampen dye dach ende nacht bernen. Ende ten voeten eynde vander tommen sette si een albasteren beelt van hoecheden ende van figueren also scone dattet niet schoonre wesen en conde Ende dat beelt hielt in sijn hant een gulden tafel daer dese voerscreuen auentuere inne gescreuen stont ende al daer stelde si eenen gygant die dat beelde wachtede die seer fel ende veruaerlic was ende alle dlant onder hem hielt. ende na hem so hieldent vele meer ander gyganten al totter coemst van

GODEUAERT METTEN GROTEN TANDE daer ghi hier na af horen sult Nv hebdy van coninc ELYNAS ende van PRISSINEN sijn wijf gehoert. nv suldi horen die historie ende het wonder vanden casteele van LUSIGNEN in PETAUWE. hoe waer om ende [A5va] in wat manieren dat dat gesticht was.

D

Ie historie seit ons hoe hier voermaels in WILT BRITANIEN was een edelman die geschil had met des conincx sone van ^BRITANIEN also dat hi niet langer int lant en dorste bliuen mer nam met hem alle sinen schat ende ginc buten slans ouer die geberchte ende vant also op een tijt op een fonteyne een schoon vrouwe dye hem vertelde alle zijn

geschiedenisse ten slote si verliefden op malcanderen ende die vrou dede hem veel onderstans ende troost. also dat si begonsten te stichten in haer lant dwelc onbewoent ende wilt was. vele steden ende sloten ende also dat selue lant in corter stont wel bewoent ende beset was.

ende hieten dat lant DAT WILDE LANT om des wille dat sijt vonden vol bosschen gelijc dathet noch huden sdaechs gehieten [A5vb] is. Het gebuerde dat tusscen den ridder ende deser vrouwen groten twist gerees waerom en weetmen niet te seggen also datse onuerhuets van hem schiet des die ridder seer droeuich was Niet te min hi wies altijt in groter eeren ende voerspoede Also datten die edelen van sinen lande versagen van eenre welgheborene vrouwe die des graue van ^POITIERS suster was die doen regneerde. vander welcker hi hadde vele knapelike kinderen onder den welcken dare een was te weten die derde dye den naem hadde RAYMONDIJN. die seer scone gracelijc subtijl ende verstandel was in allen dingen Ende moch doen ter tijt out wezen xiiij. iaren

¶ Hoe die graue van POYTIERS ontboet den graue van FORET te comen ter feesten van sinen sone.

[houtsnede 3: de graaf van Poitiers geeft een feest]

[A6ra] v

D

Ie graue van POYTIERS hielt een grote feeste voer eenen sone die hy hadde ende dien hi ridder maken woude die gheheeten was BERTRAND: ende anders en hadde hi geen kinderen dan een seer schone dochter die ghenoemt was SWANE. Greue HENRIC ontboet aldaer een frisch gheselscap ter eeren vanden ridderscape van sinen sone. ende onder dander ontboet hi den greue van FORET dat hi quame ende met hem brachte drie van sinen outsten kinderen want hi die begheerde te siene.

Also dat die graue van FORET wt dien aldaer ghinc opt eerbaerlicste dat hi mocht met drie van sinen kinderen. Die feeste was seer groot ende daer waren veel meer ridders gemaect ter liefden van BERTRAND die ridder gheslagen was ghelijc oec so was die outste sone vanden graue van

FORET die seere wel stack. Die feeste was onderhouden achte daghen.

ende die graue van POYTIERS schencte ewech seer vele schone ghiften.

ten scheydene vander feesten begheerde ende versochte die graue van

FORET dat hi hem liet RAYMONDINEN sinen neue ende dat hi nemmermeer meer voer hem besorcht en ware want hien wel voersien soude. ende die graue van FORET die gonden hem. ende RAYMONDIJN bleef metten

graue van POITIERS sinen oem dien seer lief hadde. Ende alsoe schiet die feeste minnelic ende eerlick.

D

ie historie vertelt ons ende oec die gewarighe croniken hoe dat die selue graue HENRIC groot vader was van sinte WILLEM die oec een graue was: ende die alle sijn tijtelic goet achter liet om onsen here te dienen in een cloester daer hi hem inne begaf. Maer om onse materie te

achteruolghen. soe is waer dat die historie seyt dat dese graue HENRICK

een seer vroem ridder was die die edelheit lief hadde ende was die wijste in die konst van [A5rb] astronomien die op dat pas sinte

ARISTOTELES tijt geweest was. hi beminde ^RAYMONDIJN so seer als hi

mocht: ende so dede tkint oec weder om hem want het gaf hem seer om sinen oem te dienen ende in allen dinghen te belieuen Dese graue

hadde veel voghelen ende honden van alreley manieren groot ende cleyn die ter iachten dienen mochten. Het ghebuerde datter een vanden boschwachters hem quam boetscapen hoe datter int bosch van

COLUMBIERS ouer lanck ghesien was een vremde beeste van eenen

vercken dat daer was twelck een tschoenste beleyt wesen soude dat oeyt gesien was. Die graue seyde datmen die honden bereet maken soude teghen des ander daechs hi souder hem toe gheuen Ende also schiet die boschwachter wech om bereet te maken van des men totter iacht

behoeuen soude.

¶ Hoe dat die graue voer iaghen ende RAYMONDIJN met hem.

D

Es merghens so reedt die greue van POITIERS henen ende RAYMONDIJN

met hem ende veel meer andere baroenen ende ridderen. RAYMONDIJN

die was alder naest hem gheseten op eenen hengst het mes op die syde gegort hebbende. Ende als si quamen int wout: soe begonden si iaghens van stonden aen also dattet vercken gheuonden wert ende soe seer verwermt wert: so namt sinen loop doer dat bosch. ende hoe wel dat sijt met groter arnste bestonden te volghene soe en wasser nochtan noch hont noch iagher soe stout diet dorfste verbeyden noch raken. mettien quamen die heren ridders ende knechten aen: mer daer en was gheen so koen dat hi voet op daerde geset hadde om na tvercken te steken oft te slane. Die graue quam oeck aene ende riep sal ons dit soghen [A6va]

[houtsnede 4: de graaf van Poitiers kijkt naar de sterren]

baggele al wat onser is verheeren. als RAYMONDIJN sinen oem hoorde spreken soe scaemde hijs hem ende tradt vanden peerde sijn sweert inde hant hebbende ende haeste hem den vercken teghen ende gaf hem eenen herden slach ende het vercken dat keerde hem te hemwaerts ende deden vallen op sijn knyen mer terstont was hi weder op als een vroem ende koen ionghelinck. ende meynde na tvercken weder te slane oft te steken mer het vercken ontweeck hem ende liep alsoe seer datter noch ridder noch hont en was diet int oghe behouden konde dan alleen die graue ende RAYMONDIJN sijn neue die weder op gheseten was ende het vercken so scarpelijc veruolchde al henen voer den coninck ende alle dander dat die graue anxst hadde dathet [A6vb] ^RAYMONDINE vermencken soude. ende riep mijn schoen neue laet doch wesen dit iaghen dat hi ongeual hebben moet diet ons aenbrachte. Mer RAYMONDIJN

en achte des niet noch en sorchde voer gheen ongeluc oft anders dat hem gebueren mochte soe seer was hijer op verwarmt ende bleef dat vercken volghende. Die graue volchde hem vast op die spore die hi sach anders so bleuen alle dander achter mits dat haer peerden te seer

verwermt waren. RAYMONDIJN ende die graue iaechden soe langhe dat den duysteren nacht aen quam also dat si hielden onder eenen groten boem Doen seyde die graue RAYMONDIJN. mijn schone neue wi sullen hier bliuen tot dat die mane op gaet. Ouer een wile daer na soe ghinc die mane op wel scoon ende claer ende

[B1ra] vi

die sterren lichteden oec seer claer. Die graue die vander const vander astronomien wiste wert den hemel aensiende ende terstont wart hi versuchtende seer swaerlijc ende na dien versuchtene sprac hi aldus. O warachtich almogende god here hoe groot sijn die dingen die ghi hier beneden gelaten hebt datmen volcomelic bekennen mach die crachten ende die wonderlike natuere van desen aertschen dinghen. ten mocht niet wesen en ware dat ghijt wt uwer milder gracien wtstortedet.

sonderlinge van deser wonderliker auentueren die ic nv

teghenwoerdelic hier bemercke in die sterren die ghi daer bouen geset hebt bijder hoger const van astronomien daer ghi mij heer eenen tac af verleent hebste te bekennene. dies ic v hoechlic louen ende dancken moet. o god almachtich hoe mach dyt wesen dat ick sie v ordeel na tmenschelijc verstant wtgeuen. ten mach toch gheen mensch voer goet quaet te loen hebben. nochtan hebt ghi mi verleent dat ict bedieden van desen verstae. ende also sprekende begonst hi noch meer dan hi te voren gedaen hadde te versuchten RAYMONDIJN die vast onledich was

gheweest ouer tvier te makene quam tot sinen oom ende seyde dathet vier ontsteken was ende dat hi hem quaem warmen. hi seide voert dat hij meende dat si cortelinge tijnghe vander iacht hebben souden. want hij tgheluyt vanden honden ghehoert hadde Die graue seyde ende antwoerde dat hem daer af noch el nyewers af gesciet en was dan van tgene des hi sach. ende met dien so sach hi weder inden hemel ende versuchte noch meer dan te voren. RAYMONDIJN die sinen oom seer lief hadde seide wat here om gds wille laet wesen dese dinghen. ten behoert niet alsulcken prince als ghij sijt therte te geuene tot alsulcker conste.

ghi behoert gode te dancken van dat hi v so hoghen ende [B1rb] edelen heerlicheyt ende rijcdom verleent heeft. het is te vele slecht van v dat ghij v seluen quelt met sulcdanigen dinghen die v baten noch hinderen en mogen. Ha sot seide die graue wist ghij die grote rijcheden ende auentueren die ic sie ghij souter v wel af verwonderen. RAYMONDIJN die geen quaet en dachte seide wilt mi dat seggen op dattet v gelieft here ende op dattet yet doenlic is. ende op dat ict behoore te wetene.

voerwaer seide die graue ghi sullet weten. Ic woude dats ons heer noch die werelt of tleuen v niet en liet gebreken. Die auentuere sal v van mi seluen comen. want ic worde voertdaen meer out ende ic hebbe

vrienden genoech om mijn heerlicheiden te houdene ic heb v soe lief dat ic woude dat die eere v geschieden mocht. Die auentuere is dese.

waert dat op dese vre een ondersaet sinen heere doot sloech die soude worden die machtichste ende die meeste gheeerde die oyt quam wt sinen gheslachte Ende van hem soude geboerte comen daer mencie af wesen soude en gedenckenisse tot int ynde vander werelt ende weet certayn dat dat warachtich is. RAYMONDIJN seide dat hij des emmers niet gelouen en conste. want het ware tegens redene dat een mensche goet voer quaet hadde. Tis alsoe waer als ic v segge. RAYMONDIJN seide dat hijs hem niet en soude doen gelouen. Met dien vielen si beide in gepeyse ende also sittende hoerden si van verre groot gerucht ende rijsselinghe vanden cleynen houte ende tacken. Doe greep RAYMONDIJN sijn sweert op vander aerden Insghelijcs trac die graue oec sijn sweert wt. ende

verwachteden also al peysende wathet was. ende ghingen ouer die side vanden viere van daer si gherucht ende die rijsselinge vanden rizeren hoerden. ende also bleuen si staende tot dat si daer saghen aencomen loepende een vercken seer [B1va] wonderliken ende verueerliken verwermt die tanden thonende Doen seide ^RAYMONDIJN heer climt haestelijc op eenen boom dat v dit wilt zwijn geen quaet en doe ende later mij mede geworden. Die graue sprac dat en sal god nyet gehengen

dat ic v laten sal in sulcker auentueren. Als RAYMONDIJN dat hoerde nam hi sijn sweert metten scarpen ten zwine waert meynende dat te stekene.

ende mit dien keerde hem tzwijn van RAYMONDIJN ten graue waert. bi dyen nam RAYMONDIJN groot verdriet daer hem namaels so groten geluc af quam als die warachtige historie ons vertelt

¶ Hoe RAYMONDIJN den graue van POITIERS sinen oom doot sloech.

I

N dit capittel so vermaent ons die historie doen RAYMONDIJN den swijne te gemoet quam om dat te keren dathet nyet en soude slaen op sinen heere. ende als tswijn dat sach so keerdet sinen wech met groter hitten op den graue. Ende als hijt sach comen so sach hi omtrent hem eenen swijnspiet ende hielt dien wel leeghe op deerde ende so hi hem des iagens verstont so stac hij tswijn in sinen schilt. mer die herdicheyt van des swijns scilt weder stont dat so dattet den graue op sijn knyen ter aerden werp Ende doen quam RAYMONDIJN gelopen sijn sweert in sijn hant hebbende meynende dat swijn te stekene tusschen sijn voeten alsoet dye graue ouer side gesteken hadde. mer hi RAYMONDIJN miste ende stact op sine borstelen vanden rugghe ende alsoder RAYMONDIJN so ghierichlic na stac soe schoet den steeck ouer doer den rugghe ende raecte den graue die aen dander side vanden swine op sijn knyen gheuelt lach so dat hem den steec voer inne ende achter doer ginc R^AYMONDIJN verhaelde den steec op tswijn. ende stact dattet ter aerden viel doot. ende mettien trat hi ten graue waert meynende dien op te heffen. mer twas om niet want hi alrede doot was. [B1vb] Doe

RAYMONDIJN die wonde ende het bloet sach daer wt geronnen. so was hi wonderliken verslagen ende begonst te crijten te screyen ende sijn

handen te slaen ende dreef so groten iammer als oyt man sach seggende aldus. O valsche FORTUNE hoe bistu so verkeert dattu mij hebst doen doden den genen die mi van herten lief hadde ende die mij so vele doechden gedaen heeft. O god vader almachtich welck is nv tlant daer hem dese arme sondaer in sal moghen onthouden. want voerwaer alle die gene die van desen misgripe horen sullen mi met goeder redenen wijsen ter doot. want noyt sondare arger en dede. O aerde opent v ende verslint mi want icx verdient hebbe. in deser droefheit was RAYMONDIJN

langhen tijt ten laetsten als hij tot hem seluen quam so seide hi in hem seluen aldus. Mijn heere die daer leit seide mi waert dat mi alsulcken auentuere gebuerde dat ic wesen soude dalre meeste van mijnen geslachte. mer ic sie wel die contrarie. want inder waerheit so ist waer

dat ick dalre ongeluckichste ben. ende bi mijnder trouwen ick bens wel weerdich. Nae dien dathet anders niet wesen en wille so wil ic mi gaen pijnen wt desen lande ende suecken mijn auentuere die mi god

verleenen wille te eenigher plaetsen daer ic mijn sonden beteren mach op dathet gode ghelieft. Doe quam RAYMONDIJN tot sinen heere die daer doot lach ende custene al screyende ende met so droeuigher herten dat hi een woert nyet spreken en conde ende met dien soe sadt hi op sijn paert nemende den wech doer den bosch dweers. hij reet seer mistroest ende en wiste oec niet waer dat hi reedt.

¶ Hoe dat ^RAYMONDIJN sinen here doot liet ligghen ende reedt wech seer bedructelijcken niet wetende waer hij heenen rijden soude.

[B2ra] vij

[houtsnede 5: de dode graaf van Poitiers]

A

^{Ls RAYMONDIJN} aldus van sinen heer schiet latende hem doot liggen neffens tvier ende het swijn daer bi so reedt hi henen al totter

middernacht so dat hi gheraecte op een fonteyne die gheheten was DIE DORSTBORNE. eenighe ander hyetense DIE FONTEINE FAEEZE om deswille dat daer onderwijlen vele wonders geschiet was die fonteyne stont beneden aenden voet van eenre groter roetsen ende liep doer seer schone velden langs voerbi die hoge bosschagyen Die mane scheen schoon ende clare.

sijn paert droech RAYMONDIJN vast henen somtijts dat hi truerde somtijts dat hi sliep al tot dat hi op dese fonteine quam Op die fonteyne waren doe drie vrouwen die hem daer vermaecten onder die welcke datter deen bouen dander die opperste was [B2rb] gelijc ghi voerdaen noch wel horen sult.

¶ Hoe RAYMONDIJN op die fonteyne quam al daer hi vant MELUZINEN

verselschapt met twee ander vrouwen.

D

Ie historie seit hoe RAYMONDIJN aldus ridende van verdriete sijns selfs gheen gade en sloech. mer hi liet tpaert gaen daer het woude. also dat hi voerbi die fonteyn leedt sonder die vrouwen te siene oft daer op te lettene. van vare dyet paert nam als het die vrouwen sach so verschoet ende begonst te lopen. Bi mer trouwen seide doe die opperste vrouwe die ghene die daer lijdt schijnt wel een seer edel geselle oft man te

wesen nochtans en bewijst hijs niet in dien dat hi verbi vrouwen lijdet sonder dye te groeten ende dat sprac si van huesscheden op dat die andere niet en [B2va]

[houtsnede 6: Raymondijn passeert Melusine zonder haar op te merken]

souden geware werden oft geuoelen wat sy meynde. want si wist wel hoet met RAYMONDIJN was gelijc ghi wel horen sult. Si seide voert totten anderen Ic sallen gaen doen spreken want mi dunct dat hi slaept. met dien schiet si vanden anderen ende quam tot RAYMONDIJN ende nam tpaert metten toem seggende aldus Bi mer trouwen heer leenhere het coemt v van groter houerdyen oft ruytheit dat ghi also verby vrouwen lijdet sonder die te grueten. hoe wel houerdye ende ruytheit beyde in v wel wesen mach. ende met dien sweech si stille. RAYMONDIJN en hoerdes noch en verstont des een woert niet. Sy die daer omme gram wart seide ander weruen. Hoe heer muzaert heere sijt ghi so weygher dattu mi niet en geweerdichste toe te sprekene oft [B2vb] tantwoerdene ende en antwoerde hi haer een woert niet. By mer trouwen sprac sy doen Ic meyn dat dese ionge man op sijn paert slaept oft neen hi is doof of stom. Mer ic meyne dat icken wel sal doen spreken waer hi oyt sprac.

Doe nam si hem metter hant ende tracken seer hart seggende Heer leenhere slaepet ghi. met dien verschoet ^RAYMONDIJN als een die wt sinen slape ontspringt ende schoet metter hant nae sijn sweert ghelijc een die ontwiuelic meynde dat hem daer ouer den hals ghecomen hadden tvolc van sinen oome die hij inden bosch doot ghelaten hadde Doe sach die vrouwe dat hij van haer niet en wiste ende sprack hem al lachende. Heer leenheere teghens wien wildi vechten oft strijden uwe vianden en sijn hier nyet. ghij sult

[B3ra] viij

weten schoen here dat ick selue ben van uwer partijen Als RAYMONDIJN

haer hoerde spreken so sach hijse aene ende beschouwede haer grote schoonheyt die in haer was. ende verwonderde hem sere want hem dochte dat hi noyt soe schoonen vrou en sach als si was Doen schoet

RAYMONDIJN op ende al neyghende so boet hij haer eere seggende. Mijn lieue vrouwe vergeeft mi mijne onwetenheit ende ruytheit die ic tegens v hebbe bewesen. want ic v inder waerheit gesien noch gehoert en hadde dan doe ghi mi mitter hant troct weet voerwaer dat ic so seer peysde op een mijn wederuaren twelc mij so seer ter herten gaet dat ic van mi seluen was. god geue mi gracie dat icket teghens v beteren moet

ende te gherakene wt desen verdriete te mijnre eeren. Tis wel geseyt sprac die vrouwe want ten aenbeginne van allen wercken sal men den name gods te hulpen roepen Ic gheloue wel dat ghij mi niet ghesien noch gehoort en had. Mer schoon here waer gady deser tijt des nachtes alleen segget mij moechde ghijt ontdecken. eest dat ghi den wech niet en weet noch en bekent ic sallen v helpen houden want al hyer daer ghij nv sijt noch wech noch toepat en leit ic en weetse wel. ende des

betrouwet mi coenliken. Bi mer trouwen sprac RAYMONDIJN. Vrouwe ic weets v groten danc van uwer huesscheyt. Na dien icket v segghen moet vrouwe ic hebbe den meesten tijt van desen dage verloren den groten wech tot noch toe. ende noch so en weet ick niet waer ic ben. Doen sach si wel dat hi hem van haer veysde ende seide. Bi mijnre trouwen RAYMONDIJN mijn schone vrient ghi en dorst v niets niet veysen want ic weet wel hoet met v gaet Doen hi hoerde dat syen noemde bi sinen name was hi so verslagen dat hi niet en wiste wat ant[B3rb]woerden Sy die mercte dat hij bescaemt viel om dat si van sinen staet wist seyde doen voert RAYMONDIJN naest gode ben ic die gene die v geraden mach ende voerderen in dit sterflic leuen ende alle uwen tegenspoet bekeeren int goede. ghi en derft niet verswijghen want ic weet wel dattu dijnen heere doot hebste so bi ongelucke oft misualle. so oec mede alwillens hoe wel dat ghijt op die vre niet en meyndet gedaen te hebben. ende ic weet wel alle die woerden die hi v seide wter const vander astronomien als RAYMONDIJN dat hoerde was hi noch meer verslagen dan te voren.

ende seide mijn vrouwe ghi segget die waerheyt mer het gheeft mi wonder hoe dat ghi so claerlic weten moecht ende wiet v so geringe geboetscapt heeft Si seide ic weeter alles die waerheit af ende en meynt niet dathet fantasye oft duuelie sy. want ic verseker v dat ick van gods wegen ben. ende ic geloue als een goet kersten mensche sculdich is te gelouen ende weet dat ghi sonder mi ende mijnen raet niet en sult mogen comen ten eynde van uwen bestane. Mer wildi gelouen

vasteliken alle die selue woerden die dy dijn heer oom geseit heeft si sullen di wter maten seer nut ende profitelijc wesen bijder hulpen gods ende ic sal di maken eenen die meesten here die oyt van alle uwen geslachte geweest heeft ende den rijcsten van hem allen. Als RAYMONDIJN

die gelofte aenhoorde so gedachte hi der woerden van sinen ome ende ouerdachte in hem seluen die grote perikelen daer hi inne geiaecht was ende hem seluen vant. hi dachte dat hijt auentueren soude ende

geloouen der vrouwen in tghene des si hem segghen soude want hi mer eens die doot steruen en mochte so antwoerde hi seer oetmoedeliken

aldus Mijn eerwaerdige vrouwe ic danc v vanden schonen geloften die ghij mi biet. ende weet dat het bi mijnen toedoen [B3va] niet en sal bliuen ongedaen noch om arbeyt oft moyt[*e*] die ghi gedencken moecht ic en sal uwen wille doen ende alle dat tghene dat ghi mi gebieden sult na mijnen vermogen ende dat een kersten met eeren doen sal ende doen mach. RAYMONDIJN seide die vrouwe. tis gesproken wt vrijer herten. want ic en sal v niet seggen noch raden daer en sal duecht af comen. mer ten vorsten moet ghi mi gelouen dat ghi mi te wiue nemen sult principaliken. ende en twiuelt niet ic en ben van godes wegen. Doe sprac RAYMONDIJN. vrouwe na dien dat ghi mi des versekert dat het so is so sal ic na alle mijn vermogen doen alle tghene dat ghij wilt ende gebieden sult Ende van stonden aen geloue ic v dat icket alsoe doen sal getrouwelic. Nv RAYMONDIJN sprac die vrouwe ghi moet mi noch ander dingen sweeren. doe seide RAYMONDIJN ic ben daer toe bereet op dat ict ghedoen mach Ia ghi sprac die vrouwe al sonder hinder ghi sult mi geloeuen bi alle die sacramenten ende eeden van eenen

warachtighen gelouighen mensche ende van geloeue ende sweren dat ghi nemmermeer also lange als ic in uwe geselscap wesen sal arbeiden noch pijnen en sult om mij te siene des saterdaechs noch te sueckenne die plaetse daer ick dan wesen sal in gheenre manieren Als si dat geseit hadde so sprac si voert tot RAYMONDIJN aldus Opt perikele van mijnre sielen so sweer ic v dat ick nemmermeer op dyen dach doen en sal dinghen dat tuwen achterdeele si oft anders dan tuwer eeren. noch oec dencken dan hoe ic v best mocht vermeerderen ende al uwe geslacht.

ende RAYMONDIJN geloefde te doen oec van geliken Nv hoert na mi sprac die vrouwe ic sal v seggen hoe dat ghi sult doen en verslaet v niet yewers omme. maer gaet henen recht te POYTIERS waert. ende als ghi daer coemt so suldij er vele vinden die vander iachten ghecomen [B3vb] selen sijn ende die v vragen sullen na tijnghe vanden graue uwen oom ghi sult dan segghen aldus. hoe en is hi niet ghecomen. ende si sullen v antwoerden neen. Ende dan suldi hem weder segghen hoe ghijs noyt sindert en saecht dat die iacht wies ende dat ghien doe verloert int wout van

COLOMBIERE. ende gelaet v mede vreemdelijc gelic die ander Ende corts daer na sullen aencomen die iagers ende sijn andere volc die welc hem al doot met hem brenghen sullen ende tsal schijnen dat die wonde geslagen is van eens wilden euerswijns tant ende sullen segghen allegader dat hem tswijn gedoot heeft. ende sullen noch meer seggen dat dye graue het swijn oec doot heeft. doer sine grote vromicheit met dien sal daer groten rouwe worden. Graue BERTRAM sijn sone ende

BLANCKE sine dochtere ende alle sijn ander ghesinne groot ende cleyn sullen altemael groten rouwe bedrieuen ende van gheliken sult ghi oec doen met hem ende cleeden v met swarten ghelijc den anderen. Na dien dat dit alle aldus ter eeren beschict sal wesen ende dat den baroenen sal sijn betekent dach om te comene ende manschap te doene den ionghen graue. so suldy weder om keeren al hier tot mij des daechs te voren eer dye manschap gheschieden sal ende ghi sult mi vinden te deser seluer plaetsen ende met dien schieden sy seggende die voerseyde vrouwe aldus. hout lief ic geue v om onse liefde te beginnen twee vingerlinghen vanden welcken die steenen seer grote virtuten hebben. Dats te wetene den eenen so wiene dien wt liefden ghegheuen wort die en sal niet steruen van quetsueren van wapene also langhe hien ouer hem draecht Ende den anderen dat hi hem sal geuen voerspoet ende victorie tegen sijn vianden ende quaetwillende. het si in gedinge of twiste. ende daer om soe gaet coenliken mijn lieue vrient

[B4ra] ix

Ende doe nam hi oerlof vander vrouwen al sueteliken omhelsende ende eerbaerlijcken cussende ghelijc der geenre daer hij hem gheheelic inne betrouwede want hi was doen met harer minnen beuaen. RAYMONDIJN te paerde op gheseten sijnde wees hem dye vrouwe den rechten wech te

POYTIERS toe. ende van haer ghescheyden sijnde begonst hi hem te bedroeuen. want hijse al reede behert hadde so [B4rb] seer dat hi wel doergaens bij haer hadde willen bliuen ouermits haren goeden ende subtijlen raet. ende met dien keerde die vrouwe weder om ter fonteynen waert al daer haer die ander vrouwen verbeiden. Met desen laet die historie werck hier af meer te sprekene.

¶ Hoe RAYMONDIJN tot POYTIERS quam ghereden daer hem elc vraechde na den graue ende waer hi waer.

[houtsnede 7: Raymondijn terug in Poitiers]

[B4ra]

D

Ie historie seyt voert als RAYMONDIJN te POYTIERS quam soe vant hijer vele die vander iacht ghekeert waren. die sommighe al van tsauons die ander al van tsmerghens die hem vraechden waer is mijn heere. hoe soe sprack ^RAYMONDIJN. en is hi niet ghecomen. ick en saechs nye sint dat dye starcke iacht be[B4rb]gonste ende dat het euerswijn hem verueerde vanden honden. Onder desen dat sy hier af spraken so begonden die lieden vander iacht aen te comen deen voer ende dander na. ende wat

tijngen datmen hem vraechde naden graue elc antwoerde ghelijck

RAYMONDIJN gheantwoert hadde. ende sommighe seyden datse noyt also onma[B4va]teliken iacht ghesien en hadden noch oec eenich swijn dat also liep. ende hielden ouer waer dat het swijn buyten sine repasse gelopen was. Ende want si gecomen waren opden graue al daer aen die poerte te verwachten so vertoefden si daer een lange wijle ende

doergaens henen quamer al noch volc vander iacht dat alle den nacht inder bosschagien ghedoelt hadde die alleens seyden ghelijc dander gheseit hadden des sy alle seer verslaghen waren.

¶ Hoe die graue te ^POYTIERS doot ghebracht wardt.

U

Oert ane so vertelt die historie hoe tvolc dat daer bi RAYMONDIJN

vergadert was aen der poerten so langhe verbeyde dat si saghen verre aencomen eenen groten hoep volcx. ende int genaken van dien so hoerden si met wenenden stemmen seer claghen daer si hem seer af verwonderden ende beduchten quader auentueren vanden graue. Als dese hem vaster bij quamen begonsten si te roepen ende te crijten aldus. O ghi alle ghi moecht wel screyen ganc henen ende cleedt v met swarten. want dit sogenbagghel dit vercken heeft doot onsen goeden heer den graue AYMERE ende na tlichaem quamen twee iagers diet swijn brachten dat wonderliken seere groot was. ende also quamen si die stadt inne met groten rouwe Doe begonsten sijn mannen te driuene groten druc ende vermalendiden den ghenen die die iachte voert brachte ende begonste Aldus driuende desen groten rouwe ende druc quamen si al tot den palayse ende al daer werdt den lichaem neder geset die weder aldaer van nieus bescreit ende beweent wert vander

grauinnen ende van sinen kinderen ende van sinen volcke allegader.

R

^AYMONDIJN dreef emmers so groten rouwe als yemant vanden anderen want hem berouwede sijn mysdaet. ende [B4vb] en hadde ghedaen het toeseggen van sijnre vrouwen hi en soude hem niet hebben connen onthouden hi en soude hem lieden daer sijn geual ende auentueren vertelt hebben Dit af geslaghen men ginc van stonden aen doen duytvaert seer rijckeliken in ONSER VROUWEN KERCKE van ^POITIERS na

gelegentheit vanden tijde. Die goede luden vanden lande namen metter versscher daet het swijn ende gingent bernen voer der kercken Nv is wel waer datter ghenen rouwe so groot en is hi en versuet binnen den

derden daghe. Als alle dit gedaen was quamen die baroenen vanden lande totter vrouwen ende troestense soe si best consten met haren twee kinderen Mer den rouwe van RAYMONDIJN wies van dage te dage. so bi dien dat hem sijn misdaet vastelic leeder werdt om dies wille dat hi den graue so lief hadde gehadt.

D

en raet gedraecht datmen alle die baroenen vanden lande teenen sekeren dage ontbieden soude om hulde ende manschap te comen doene haren ionghen here des grauen sone. Ende also schiere als

RAYMONDIJN dat wiste sadt hi op sijn paert ende alleen reedt hi der stadt wt ter wildernissen waert om zijnre vrouwen te houden zijn belofte

¶ Hoe RAYMONDIJN wederkeerde tsijnre vrouwen. ende hoe hi daer sach een scoon capelle die hi te voren nie ghesien en hadde

R

^AYMONDIJN reedt so lange tot dat hi quam te ^COLOMBIERS. ende hi leedt doer dat dorken op tgheberchte ende voir tot in in die valeye oft

marassch die onder die voerseide roetse leyt bouen den DORSTBORNE

ende der fonteynen voerseyt. ende daer versach hi een steenen huys gemaect ghelijck eender capellen. die welcke hi daer noyt te voren ghesien en hadde. hoe wel dat hi daer te voren noch dicwijls geweest hadde Ende als hi wat naerder quam der plaetsen so sach hi daer vele ioncfrouwen

[B5ra] x

[houtsnede 8: Raymondijn en Meluzine]

ridderen ende edelinghen dye hem grote feeste ende vrientscapen aen deden twelc hem seere verwonderde. Onder alle soe wasser een ridder die hem seide. Heere trect af ende coemt tot mijnre vrouwen waert die v verbeyt in haer pauwellioen RAYMONDIJN dit horende trat terstont van sinen paerde ende ginc met hem. ende hi met vele meer ander heren leydemen eerlic ende manierlic tot voer der ioncvrouwen. Daer nam hem die ioncvrouwe metter hant ende leyden binnen haren pauwellioen ende daer ginghen si sitten bi malcanderen op een rijckelijcke coetse ende alle dander bleuen daer buyten Ende doe begonst si hem toe te sprekene ende onder ander woerden so seide si hem aldus. Mijn lief ende vrient ic weet wel dat ghi wel onthouden hebt al tgene dat ic v onderwesen hadde [B5rb] ick sals mi voertdane vele meer te badt op v

betrouwen. Ic heb vrou sprac RAYMONDIJN tbeghin van uwen woerden so goet beuonden dat ghi mij geen dingen beuelen en sult van dat een menschelic herte begripen mach. ic en salt volbrenghen. Si antwoerde.

RAYMONDIJN om mijnen wille en suldi gheen dingen bestaen ghi en sulter ten goede ynde mede comen. Met dyen quam daer een ridder dye voer haer ter aerden toe knyelde eerweerdichlijc ende seide tot haer aldus mijn vrouwe alst v gelieft alle dinc is bereet. dye vrouwe hiet hem dat hi hem decken soude. Doen ghingen RAYMONDIJN ende die vrouwe hem dwaen ende ginghen sitten aen een rijckelike tafel ende int pauwellioen waren vele meer ander tafelen al gherecht ende ghedect daer vele

[B5va] dagelijcx volcx ane geseten was. Als RAYMONDIJN dat sach

verwonderde hi hem seer ende vraechde der vrouwen van waer haer alle dat volc comen was op twelc hem die vrouwe niet en antwoerde. waer om hi haer dat noch eens weder om vraechde wan haer dat volc ende die schone ioncfrouwen quamen die vrouwe sprac RAYMONDIJN ten is gheen noot dat ghi dit verwondert. want si sijn alle bereet tuwen

ghebode om v te dyenen ende noch veel meer dan ghier siet. met dien so sweech RAYMONDIJN ende daer warden die gerechten an gebracht so oueruloedelic dattet wonder was om taensien. Als si gegheten hadden metten cortsten geseit werden die ammelakenen op genomen ende daer na als si haer handen ghedwaet hadden ende die gracie gheseyt was so nam die vrouwe ^RAYMONDIJN metter hant ende leidem sitten op die coetse. ende met dien vertrac elc daert hem paste ende daer hi behoerde na sinen state

D

oen sprac die vrouwe tot RAYMONDIJN. lief merghen is den dach dat die baroenen van POITIERS hulde ende eedt doen sullen den ionghen graue

BERTRAM weet dat ghi daer moet wesen ende doen dat ghene des ic v seggen sal op dattet v ghelieft. Nv hoert na mi ende onthoudt dat ic v segghen sal ghi sult daer bliuen tot dat si alle haer manscap ende hulde gedaen sullen hebben. Ende dan sult ghi voert treden ende bidden den iongen graue om een bede ende gifte in vergeldinge van allen den diensten die ghi oyt sinen vader gedaen hebt. ia versekert hem vrijlic eerst dat ghi noch stede noch slot en begeert noch anders yet dat hem costen mach. Ende ic weet wel dat hijt v sal gonnen want die baroenen sullent hem raden Ende also schiere als hijt v ghegont heeft so bid hem in deser roetsen ende hier omtrent om so vele plaetsen als een huyt van eenen hertte ombeuaen mach ende besluten ende hi salt v

ghe[B5vb]uen also vry datter v niemant belet in doen en sal mogen noch daer af eysschen manschap van leene dienst noch andere rente

Ende als hi v dat verleent heeft so doet soe vele dat v daer af gewerden brieuen ende segelen vanden graefscape ende vanden genoten vanden lande. als ghi dit al also ghedaen hebt so suldi vinden tsanderdaechs op uwen wech int comen eenen man geladen hebbende in eenen sac een hertten vel al geconreydt ende dat coept so hijt v verlaet Ende daer na so doet dat vel snyden so ghi smaelste moecht ter goeder wijs in

riemen. ende dan doet uwe plaetse leueren dye welcke ghi dan vinden sult al gehouwen ende bereet daert mi best gelieft dat si ghelegen si Ende yst dat int tsamen bringen van beide den ynden het selue velle lanc genoech valt. so doetet trecken ende leyden ter valleyen waert.

ende daer sal dan springhen een schone fonteine daer eenen waterganc af wassen sal dye den lande nader hant behoeuen sal Gaet henen ende schaft coenliken v dinghen sonder yet te ontsiene want het sal al goet wesen ende wel tieren ende tsanderdaechs alsmen v uwe ghifte geleuert heeft ende bebrieft soe suldi wederkeeren al hier tot mi. Mijn lieue vrouwe antwoerde hi ic sal na mijn vermoghen al uwe wille doen. Ende met dien custen si malcanderen ende namen sueteliken oerlof van malcanderen. Met desen swijcht die historie hier meer af te sprekene.

¶ Hoe RAYMONDIJN den ionghen graue na dat hem die baroenen hulden gedaen hadden badt om een bede.

A

Ls dit ghedaen was soe reedt RAYMONDIJN met desen opset te POYTIERS

waert. al daer hi alreede vant een groot deel vanden baroenen ende heren dye gecomen waren om den ionghen graue ^BERTRANT hulde ende eedt te doene. die welc hem algader eere ende reuerencie bewesen Des

[B6ra] xi

[houtsnede 9: Raymondijn voor de jonge graaf]

Des anderdaechs gingen si alle te samen tsinte HILARIUS kercke waert van

POITIERS ende daer deden si den dienst seer rijckelic ende eerweerdelijc doen. ende daer was in dyen dienst die ionge graue in canonicx state ghelijc haer abt ende dede dye solemniteyten ende cerimonien die daer toe behoerden ende die baroenen deden hem daer hulde ende

manschap Hier na quam ^RAYMONDIJN ende trat voer den graue

oetmoedelic ende seyde aldus. Ghi mijn heren baroenen ende andere edelen wylt doch verstaen mijn begeerte die ic den graue doen wille mijnen here te dien ynde op datse v redeliken duncket dat ghij voer mi

wilt doen bidden dat hijse mi gonne. Die banreheren antwoerden dat sijt geerne doen wouden. ende met dien soe versaemden si hem

allegader voer den graue [B6rb] Doe begonste RAYMONDIJN sijn redene vast te ontbinden ende seide aldus Seer geduchtighe here ic bidde v oetmoedelick dat in vergeldinghen van alle den diensten die ic oyt uwen vader gedede dyen god ghenadich si v gelieuen wille mi te gheuen een ghifte die v als niet costen en sal. want mijn heere ghij sult weten dat ick noch stede noch slot noch ander fortresse en beghere noch ander dinc dat van eenigher weerden sy. Die graue antwoerde het is mi lief op

dattet mijnen baroenen ghelieft. Die baroenen antwoerden ende seiden.

ist here van so cleenre weerden tghene dat hi begheert so en suldijs hem niet weigeren. hij is des wel weert ende heuet wel verdient. Doen sprac die graue na dien dat ghijt mi raet so accordeer ick [B6va] hem dat. ende met dien hiet hi RAYMONDINEN stouteliken bidden. RAYMONDIJN

dancte den graue seer hertelijc. ende seide here ic en beghere niet anders dan dat ghi mij gheeft rechts bouen den DORSTBORNE inder roetsen ende ten hogen houte daert mi ghelieuen sal te nemene alsoe vele plaetsen als eens hertten vel omvaen ende begripen mach Voerwaer sprack die graue ic en sals v niet weygeren ic geeft v seyde hi so vryliken dat ghier mi noch mijnen nacomelinghen nemmermeer manschap

ontfanc oft ander renten afgeuen en sult. Doen viel RAYMONDIJN neder op sine knyen ende dancte den graue seer oetmoedelic. ende badt dat men hem daer af verleenen woude brieuen ende segele die welcke hem blijdeliken gheaccordeert worden ende gemaect opt alre beste datmen conde ende mochte ende warden besegelt met des grauen groten segele ter relacien vanden .xij. genooten vanden lande. die haer segelen mede daer aen hingen teenre kennissen van confirmacien ende dat die gifte redeliken was met dien sceyden si wt der voerseider kercken. ende quamen in die sale daer die feeste groot was vanden groten heren die daer waren die rijckeliken gedient werden met vele gerechten ende grote melodyen van spele ende geluyde Ende op dien male schanc die graue ouer maeltijt vele costelike giften. Van allen den genen die te deser feesten waren. so is te weten dat RAYMONDIJN den lof hadde dat hi die gracelicste die schoonste ende vander bester contenancien was. Des anderdaechs des smergens als die feeste ouerleden was ghinghen si misse horen in die abdije van MONTIERS ende RAYMONDIJN bat onsen here oetmoedelic dat hi hem verlenen woude voerspoet in sijnre voernemen ter salicheit sijnre sielen ende ter weluaert van hem ende sijnre

vrouwen.

¶ Hoe RAYMONDIJN gemoete eenen man [B6vb] die geladen hadde een hertten vel dwelc dat hi cochte.

D

^{Oen RAYMONDIJN} misse ghehoert hadde ende sijn deuocie ghedaen.

soe vant hi rechs int wtgaen vander kercken. aen gene side vanden casteele eenen man die geladen hadde een hertten vel in eenen sac op sinen hals. die welcke RAYMONDIJN te ghemoet quam ende vraechde hem oft hij dat vel coopen woude om iacht zeelen ofte coerden af te makene voer sine iagers. R^AYMONDIJN antwoerde ia op dat ghi woude: ende

vraechde hem wat hijt met eenen woerde gheuen woude alsoet ware.

Die man antwoerde dat hijer hondert schellinge ^PARISIJS voer gheuen woude RAYMONDIJN hiet hem dat hijt hem thuys brochte hij woudet hem betalen. ende also dede hi hier na so ontboet RAYMONDIJN eenen

sadelmaker ende seyde hem. vrient ghi moet mi dit vel snyden in also smalen riemen als ghi sult konnen. mer dattet aen een bliue. Die

sadelmaker sneet hem also ende also gesneden staken sijt weder inden sack Metten cortsten geseit die gene die belast waren RAYMONDINE sijn gifte te leueren schieden van POYTIERS ende RAYMONDIJN met hem ende reden henen tot dat si quamen op tgheberchte bouen die COLOMBIERE. ende daer beuonden si dat opte roetse vanden DORSTBORNE grote

gereetscap gemaket was ende dat die bomen al omme gheuelt waren dat hem luden verwonderde. want si dare noyt gesien en hadden datter oyt eenighe boomen af gehouwen hadden geweest Niet te min RAYMONDIJN

dye sweech ende dachte wel dat sijn vrouwe ^MELUZINE dat gedaen hadde. Ende als si beneden int maras waren so scudden si tvel wten sacke.

¶ Hoe de gene de daer toe gecommitteert waren RAYMONDINE sijn ghifte bewesen.

A

Ls dese leueraers het vel saghen al so smal gesneden. waren si seer verslagen

[C1ra] xij

ende seyden RAYMONDINEN dat si niet en wisten hoe si doen souden Ende met dien quamen daer twee mans aengegaen segghende hoe si daer gesonden waren om hem te hulpene. Daer ontdeden si het vel ende droegent bider fonteynen also bider roetsen als hi emmermeer mochten