Preventieve en gezonde aanpak psychosociale arbeidsbelasting
Arbo-Event, donderdag 4 maart 2021
Ir. Nicole Pikkemaat
Trainer adviseur Arbeid & Gezondheid
Gecertificeerd vertrouwenspersoon, Expertiseteam Arbeid & Gezondheid
De agenda
• Verkenning thema psychosociale arbeidsbelasting (PSA), werkstress
• Wettelijke verplichtingen en ontwikkelingen
• Gezond PSA-beleid
• Instrumenten en praktische voorbeelden
• Rol OR, preventiemedewerker
• Nog vragen?
Voorkomen is beter dan genezen!
De Arbowet is gericht op preventie
Belangrijke uitgangspunten Arbowet
Zo goed mogelijk arbobeleid:
• Geen nadelige invloed op veiligheid en gezondheid
• Gevaren aanpakken bij de bron
• Inrichting, werkmethoden, arbeidsinhoud aanpassen aan persoonlijke kenmerken werknemers
• Monotone en tempogebonden arbeid vermijden
• Doeltreffende maatregelen treffen voor eerste hulp bij ongelukken, brandbestrijding en evacuatie personen
• Werknemers moeten bij ernstig en direct gevaar passende maatregelen kunnen nemen
Voorkomen is beter dan genezen!
De Arbowet
• Gericht op preventie
• Gaat over veiligheid, gezondheid en psychosociale arbeidsbelasting
Definitie psychosociale arbeidsbelasting in de Arbowet
De factoren seksuele intimidatie, agressie en geweld, pesten, discriminatie en werkdruk in de arbeidssituatie die stress teweeg brengen
Een hoge werkdruk bevordert de productiviteit
Definitie psychosociale arbeidsbelasting, werkstress, ….
Definitie psychosociale arbeidsbelasting in de Arbowet
De factoren seksuele intimidatie, agressie en geweld, pesten, discriminatie en werkdruk in de arbeidssituatie die stress teweeg brengen
Definitie stress in de Arbowet:
Een toestand die als negatief ervaren lichamelijke, psychische of sociale gevolgen
Definitie psychosociale arbeidsbelasting, werkstress, ….
• Langdurig veel spanning en weinig of
geen ontspanning/ herstelmogelijkheden
• Acute crisis (bijvoorbeeld overval)
• Te weinig, sleur, bore-out Stress is ook welkom in het dagelijkse leven en op het werk Maar niet te:
Definitie psychosociale arbeidsbelasting, werkstress, ….
Moeilijk grijpbaar, ‘veelkoppig monster:
• Meerdere begrippen en definities
• Ook belevingsaspecten (subjectief)
• Meerdere oorzaken
• Privéfactoren
• Zeuronderwerp?
• Meerdere uitingsvormen
TNO-onderzoek Burn-out,
december 2020
Stress-symptomen
Gedrag:
• Opvliegend
• Terugtrekken
• Veel klagen
• Rusteloosheid
• Fouten, ongelukjes
• Roken, drinken, medicijnen
• Ander gedrag!
Psychisch:
• Angst
• Irritaties
• Lusteloos
• Concentratie
• Snel geëmotioneerd
• Piekeren
• Vergeetachtig Psychisch:
• Angst
• Irritaties
• Lusteloos
• Concentratie
• Snel geëmotioneerd
• Piekeren
• Vergeetachtig
Lichamelijk:
• Slaapproblemen
• Bloeddruk
• Transpiratie
• Eetlust
• Versnelde hartslag
• Hoofdpijn
• Buikpijn
• Adrenaline- uitscheiding
Hoe zichtbaar?
Bij u zelf? In uw omgeving? Het verergert door:
• Te lang doorgaan
• Ontkennen
• Als persoonlijk probleem zien
• Geen steun zoeken
• Collectieve vrees/angst
• Ongrijpbaarheid
Voorkomen is beter dan genezen
Richten op:
1. Preventie:
– gericht op de oorzaken
EN:
– tijdige herkenning
2. Begeleiding, re-integratie
Model belasting (Meijman)
Arbowet en PSA
Arbowet, art. 3.2:
• Werkgever voert een beleid gericht op voorkoming, en indien dat niet
mogelijk is beperking van psychosociale arbeidsbelasting (PSA) = werkdruk, pesten, (seksuele)intimidatie, discriminatie, agressie en geweld
Arbobesluit, art. 2.15:
• PSA in risico-inventarisatie en evaluatie (RI&E) en plan van aanpak
• Voorlichting over PSA-risico’s en -maatregelen
WAKEN Jaarlijkse rapportage
Vervolgafspraken
Risico’s inventariseren Risico’s evalueren
WETEN WILLEN
Intentieverklaring
WEGEN
Risico’s prioriteren
Plan van aanpak maken
Maatregelen uitvoeren WERKEN
Arbo-beleidscyclus
Belangrijk voor een goede RI&E
• Diepgaande RI&E PSA
• Bij wijzigingen aanpassen (actueel)
• Bij vragenlijst: respons > 50% → tip: combinatie met interviews
• Concrete resultaten zichtbaar: per team, afdeling of functiesoort
• Toetsing/ uitvoering door kerndeskundige: Arbeid & Organisatiedeskundige
• Valide vragenlijst, bijv. Vragenlijst Beleving en Beoordeling van de Arbeid
• Medewerkerstevredenheidsonderzoek (MTO)?
• PAGO*-advies door bedrijfsarts/ arbodienst op basis van de RI&E
*PAGO: periodiek arbeidsgezondheidskundig onderzoek
RI&E en werkdruk, denk bijvoorbeeld aan:
• Inhoud van het werk
• Contacten op het werk (steun van collega’s en leidinggevenden)
• Werktempo, regelruimte
• Ingrijpende gebeurtenissen op het werk
• Zwaarte van het werk
• Hoeveelheid werk
• Werktijden, overwerk, afwijkende werktijden
Een geintje moet kunnen toch?
RI&E en ongewenst gedrag, denk bijvoorbeeld aan:
In kaart brengen van:
• Pesten
• (Seksuele) intimidatie
• Discriminatie
Beleid op orde, bijvoorbeeld:
• Gedragscode
• Voorbeeldgedrag top, leidinggevenden
• Vertrouwenspersonen en klachtenregeling
Ongewenst gedrag en PSA-beleid
Laagdrempelige vertrouwenspersonen
Onafhankelijke klachtencommissie:
• Hoor- en wederhoor → ‘waarheidsvinding’
• Komt met een advies
Bijstand, begeleiding bij (verdere) stappen Formeel, onderzoek & advies
Wetsvoorstel vertrouwenspersoon
• Arbowet wordt waarschijnlijk aangepast
Meer info
• Wegwijzers TNO:
– Pesten
– (On)gewenste omgangsvormen – Vertrouwenspersoon
• Landelijke Vereniging van Vertrouwenspersonen
Discriminatie op het werk, de factoren
• Afkomst
• Geslacht (man, vrouw, intersekse, transseksualiteit)
• Seksuele geaardheid
• Zwangerschap en jong ouderschap
• Leeftijd
• Handicap of chronische aandoening
• Politieke gezindheid
• Arbeidsrelatie (fulltime of parttime)
• Arbeidscontract (vast of tijdelijk contract)
• Burgerlijke staat
• Nationaliteit
• Godsdienst
• Levensbeschouwing
Onderscheid:
• Tijdens het werk zelf
• Tijdens het zoeken naar werk
Ontwikkelingen discriminatie
• Vanaf eind 2019 (meer) aandacht, speciaal handhavingsteam Inspectie SZW
• Overheidsprogramma’s over exclusiviteit, genaamd Verderkijkers
• MKB: nieuwe website diversiteit om discriminatie tegen te gaan
• Recent onderzoek over racisme: meer dan 100 vertrouwenspersonen zien racisme op de
werkvloer
Meer info
• Wegwijzer Discriminatie TNO
• Landelijke Vereniging van Vertrouwenspersonen
• College voor de Rechten voor de Mens
RI&E en ongewenst gedrag, denk bijvoorbeeld aan:
Aandacht voor risicofactoren, zoals:
• Werktijden buiten kantooruren
• Privé en werk lopen door elkaar
• Weinig autonomie en een hoge werkdruk
• Afgelegen/ slecht verlichte werkplekken
• Onduidelijkheid bij reorganisatie
• Scheve man/vrouw-verhouding
• Aanwezigheid kwetsbare groepen, zoals uitzendkrachten, stagiaires, …
RI&E en agressie en geweld, denk bijvoorbeeld aan:
• Procedure van incidenten melden en registreren
• Voorlichting, instructie en training over agressie en geweld
• Protocol, procedure en huisregels
• Voldoende organisatorische en personele maatregelen
• Technische en bouwkundige voorzieningen
• Adequate alarmprocedure
• Regeling opvang en nazorg
• Aanpakbeleid daders
Meer info
Wegwijzer agressie en geweld TNO en www.arboportaal.nl
Het is maatwerk: kijk in de Arbocatalogus van je sector
RI&E is niet af zonder een concreet plan van aanpak
Tips: SMART, bronaanpak, ..
Risico -plaats -activiteit
Maatregelen Uitvoerder Verantwoordelijke Budget Datum Status
Persoons
alarmering niet goed hoorbaar op aansluitende afdeling
dB alarmering
verhogen TD Leidinggevende X 2 uur Maart 2021
Etc.
Bijna ieder dag ontvang ik wel een compliment van
een collega
Aandacht voor stressbronnen en energiebronnen
Job Demands Recources (JDR-)model (Bakker, Demerouti, De Boer & Schaufeli)
Voorkomen is beter dan genezen!
De Arbowet is gericht op preventie
Maar genezen moet ook: Wet verbetering poortwachter
Arbowet over arbodienstverlening
Basiscontract bedrijfsarts/ arbodienst (art. 14):
• Arbeidsomstandighedenspreekuur bij de bedrijfsarts: preventief bedoeld,
rechtstreekse toegang
• Preventieve rol bedrijfsarts
• Werkplekbezoek bedrijfsarts
• Periodiek arbeidsgezondheidskundig onderzoek (art.18)
• Toetsing RI&E
• En nog veel meer ….
Voorkomen is beter dan genezen
Arbowet (art. 9)
• Melding aan Inspectie SZW bij ernstige incidenten = dodelijke ongevallen of ernstig lichamelijk of
geestelijk letsel:
– Ziekenhuisopname binnen 24 uur
– Blijvende schade (ook psychische schade)
• Melding beroepsziekten door bedrijfsarts/ arbodienst
PSA-beleid: hoe zit dat in jouw organisatie?
1. Ons PSA-beleid is onvoldoende 2. Ons PSA-beleid is matig
3. Ons PSA-beleid is goed, maar niet voldoende bekend bij medewerkers 4. Ons PSA-beleid is goed en voldoende bekend bij medewerkers
Taak medezeggenschap (zorgtaak)
Verbetering arbeidsomstandigheden
WOR, art. 28
De ondernemingsraad bevordert zoveel als in zijn vermogen ligt de naleving van de voor de onderneming geldende voorschriften op het gebied van de arbeidsvoorwaarden, alsmede van de voorschriften op het gebied van de
veiligheid, de gezondheid en het welzijn in verband met de arbeid van de in de onderneming werkzame personen
OR heeft veel invloed
Wet op de ondernemingsraden (WOR) Instemmingsrecht (art. 27), voorbeelden:
• Uitvoering van de RI&E en ook het plan van aanpak
• Re-integratie en ziekteverzuimbeleid
• Regeling vertrouwenspersoon
• Uitvoering PAGO/ PMO
• Regeling werktijden, roosters, …
• Inschakeling/ contract arbodienst/arbodeskundige(n)
• Benoeming en positie preventiemedewerker
• ………
OR heeft veel invloed
Wet op de ondernemingsraden (WOR) Adviesrecht (art. 25), voorbeelden:
• Investeringen, grote inkoop en nieuwbouw
• Organisatieveranderingen
Informatierecht (art. 31) & initiatiefrecht (art. 23)
Arbowet
Advisering/ nauwe samenwerking:
• Preventiemedewerker en OR (art. 13)
• Bedrijfsarts/ arbodienst en OR (art.14)
Initiatiefrecht (op schrift)
OR:
• Schriftelijke voorstellen met toelichting:
éénmaal overleg in overlegvergadering Bestuurder:
• Zo spoedig mogelijk reactie
• Schriftelijk
• Met redenen omkleed
• Of en in hoever hij overeenkomstig het voorstel zal besluiten
15 18
45
34
4
nooit zelden soms vaak altijd
Ik voel me in of door mijn werk gespannen
20
31
52
12 1
nooit zelden soms vaak altijd
Ik raak in of door het werk geïrriteerd
Toegift of huiswerk? Korte oefening
Vraag over werkstress
• Welke werkzaken/ situaties leveren voor jou stress op?
• Noteer een of meer voorbeelden van de afgelopen weken
Ideeën, verbeteringen?
• Noteer maatregelen die je zelf kan nemen om je werkstress te
verminderen?
Vraag over werkplezier
• Welke werkzaken/ situaties geven jou werkplezier?
• Noteer een of meer voorbeelden van de afgelopen weken
Ideeën, verbeteringen?
• Noteer maatregelen die je zelf kan nemen om je werkplezier te
vergroten?
Je kunt het niet alleen
• Wat kunnen/ moeten je collega’s, je team doen?
• En je leidinggevende?
• En je werkgever?
• En de OR?
Ervaringen gespreksleidraad
• Laagdrempelig
• Taboe doorbreken
• Bewustwording
• Leerzaam
• Leuk, geeft energie
• Zorgen delen, helpt ook
• Medewerkers voelen zich gezien
• Ideeën om elkaar te helpen
• Inzicht in de oorzaken
• Goede dialoog
Erover praten helpt
Maar niet alleen maar praten!
Er MOET meer:
• Aanpak stressbronnen
• Bronaanpak
• Tijdig herkennen
• Aandacht voor buffers
• Onderhouden en inbedden (beleidscyclus)
Tools volop!
https://www.arboportaal.nl/onderwerpen/werkdruk/werkdruk-in-kaart-brengen
Vragen?
Expertise team Arbeid & Gezondheid
https://www.sbiformaat.nl/expertises/arbo-gezondheid/
Nicole.pikkemaat@sbiformaat.nl
Carolina VerspuijNicole PikkemaatWendy RouscherAlex Daems
