2, 100 JAAR DAGBLAD VOORUIT (1)
9.
Men heeft aangekondigd dat ik als historicus een bezin- ning ga uitspreken op dit eeuwfeest waarin we vieren en herdenken dat honderd jaar geleden te Gent het eerste socialistische dag- blad op de markt kwam. Ik moet eerst over deze woorden historicus en bezinning iets duidelijk maken.
Ja, ik ben historicus-contemporanist, die wetenschappelijk werkt over de tijd die nu herdacht wordt en die ook specifiek bezig is op dit niveau met vraagstukken van massacommunicatie, media- beleid, geschreven pers... Maar ik ben ook in hoge mate zelf betrokken met het fenomeen waarover ik geacht wordt een bezin- ning uit te spreken. De krant Vooruit is voor mij ook een soort familiekroniek, want ik tel al vier generaties van grote ver- bondenheid met deze krant in al zijn productiefacetten, van hoog tot laag. Ik heb er zelf vele jaren week-in, week-uit in geschreven. Geen kamer is er in dit merkwaardige gebouw in de Sint-Pietersnieuwstraat, van in de vestibule tot in het atelier, waar geen herinneringen vast hangen van talloze gesprekken,
dromen en gesmede plannen.
De historicus is dus ook participant. A. Schlesinger jr., die onder meer "De duizend dagen van Kennedy" schreef en ook diens medewerker was, schreef een prachtige apologie van "the histo- rian as participant", en van de betekenis van de eyewitness- history. Men kan bewust de betrokkenheid erkennen en er het
voordeel van een veelzijdiger analyse uit trekken. In
die context dus wil ik proberen een eerlijk en leerrijk verhaal op te dissen van een historicus en een betrokken ooggetuige en duidelijk te maken dat de waarheid niet noodzakelijk de dochter is van een verafgelegen, onbetrokken tijd.
Bezinning is de tweede term, die om klaarheid vraagt. Wanneer men een eeuweling viert, dan is men al zo blij en verwonderd, dat hij of zij zo ver de gemiddelde levensduur heeft overschre-
(1) Rede uitgesproken op feestavond 5 oktober 1984 in
Socio-Cultureel Centrum Vooruit, Sint-Pietersnieuwstraat.
den dat alles in zo'n viering scherts en zachte romantiek mag zijn en dat men het verleden kan bekijken als een goede, oude tijd. Wanneer men echter het eeuwfeest van een cultuurproduct viert liggen de zaken anders. En ze liggen helemaal anders wan- neer het in casu gaat om een socialistisch dagblad in Vlaanderen, anno 1984. Ik wil niet per se het grauwe herfstweer van buiten hier binnen brengen in uw hart en geest, maar de borrel die we straks gaan drinken moet niet in onwetendheid of valse illusie genuttigd worden.
U moet weten dat de geschreven dagbladpers zoals wij die nu nog en van oudsher kennen sinds zeker tien jaar in een erg moeilijke krisis- en overgangsperiode verkeert. In Vlaanderen tellen we nog ongeveer 3,2 miljoen dagbladlezers voor een totale oplage van ongeveer 1,2 miljoen kranten : een markt, die in Vlaanderen
tot rond 1970 nog groeiende was omdat wij een grote kulturele en economische achterstand aan het inlopen waren, maar sinds- dien eerder een dalende trend vertoont tenzij recente experi- menten lukken om een nog niet of niet meer krantenlezend pu- bliek aan te lokken (2). van deze 3,2 miljoen krantenlezers
lezen 74 % een krant van de katholieke zuil en 22% een krant van de liberale zuil. En u zult misschien meegeteld hebben : nog geen volle 4% schiet er over voor de socialistische zuil, voor De Morgen, De Antwerpse Morgen en onze Vooruit.
Onze Vooruit begon te verschijnen op 31 augustus 1884. Zijn negentigste verjaardag werd in hoge krisis en onrust voorbe- reid, maar tenslotte op een enorme open deur dag gevierd rond het concept van een nieuwe Vooruit waar uit de titel het on- derschrift "orgaan van de B.S.P." verdween. Het laatste num- mer van het zelfstandige dagblad Vooruit verscheen op donder- dag 30 november 1978. Vier dagen voordien, op het Kongres van de Vlaamse Socialisten te Gent, werd een proefnummer uitgedeeld van een nieuwe krant, die De Morgen ging heten, als ondertitel zou dragen "Progressief dagblad voor Vlaanderen" en in een eer- ste boodschap, ondertekend;door de pas aangestelde hoofdredac-
(2) Ik bedoelde hiermee het experiment van de V.U.M.-groep om de krant "24 Uur" uit te geven in een nieuw distributie-
circuit en gericht tot een niet (meer) krantenlezend publiek.
Het experiment is na enkele weken ter ziele gegaan.
11.
teur Paul Goossens en door de voorzitter van de Raad van Beheer van de N.V. De Roos Marcel Schoeters, o.m. dit schreef :
"Vrijdag, 1 december heeft Vlaanderen een nieuwe krant. Een open en progressief dagblad. Het belang van deze gebeurtenis kan nauwelijks worden onderschat. Immers, de pers is één van de zekerste waarborgen voor het behoud en het funktioneren van de demokratische instellingen. Voor De Morgen en de vernieuwde Vooruit is hier een zeer specifieke taak weggelegd. Dank zij de redaktionele autonomie en de onafhankelijkheid tegenover de grote financiële groepen, beschikt de krant over de beste troe- ven om haar informatietaak optimaal te vervullen".
De nieuwe krant De Morgen verscheen dan voor het eerst, volwaar- dig en op 32 p.,op 1 december 1978. Vooruit werd de Gentse
editie van De Morgen, maar het was vooral de overlevende Vooruit, - dit moet nu gezegd worden - , die na bange maanden van ver-
warring, hoop en contradicties dit nieuwe avontuur technisch en redactioneel mogelijk maakte.
De overlevende Vooruit : het oudste socialistische dagblad en nog overlevend, terwijl hier te lande en rondom ons in de voor- bije kwarteeuw zoveel rode krantenburchten zijn gesloopt of in- genomen : Het Vrije Volk in Nederland, Le Populaire in Frank- rijk, de Daily Herald in Engeland, de Hamburger Morgenpost in Duitsland en bij ons de Volksgazet in juli 1978 en Le Peuple, 31 december 1979.
De overlevende Vooruit : u merkt het door dit daverende drie- daagse feest in een zich permanent renoverend en verjongend Feestpaleis Vooruit; u merkt het in de tentoonstelling, die door AMSAB werd gerealiseerd; u merkt het in de fraaie feest- katern, die met de krant van morgen uitkomt. U merkt het en beleeft het mee, maar niemand ook mag onwetend zijn over de moeilijkheden en dreigingen, die op dit eeuwfeest de te zwakke
socialistische dagbladpers blijven plagen.
Mijn bezinning is dus bewust gedetermineerd door deze feite- lijkheid.
Laat mij nu eerst terugkeren naar de bron : de geschiedenis van het ontstaan van Vooruit en dan verder opklimmen in deze eeuw dagbladgeschiedenis. ik zal daarvan slechts enkele facetten, enkele themas kunnen behandelen. Ik hoop trouwens dat u de kans
krijgt in de speciale katern <Je historiek te lezen, die ik er rn schreef. Het vult aan en illustreert wat ik hier i n \ l 7 g
woorden kan vertellen. weinig 1884 = de context is belangrijk. De context van de ontwikkelina
van de dagbladpers in hef = i~ uutwxKJceiing en oolitJk 1 algemeen,van de sociaal-economische
en polrtreke geschiedenis van België, van de socialistische
beweging, van hetgeen te Gent gebeurde. "trsche We zaten midden in een technologisch en sociaal-kultureel ver-
snell,„gsproces.Zowat , o v e r a l l n ds g e I n d u s t r i a l l s e e r d e ^ werd gernvestecrd in nieuwe middelen voor het zetten * vu berichten verspreiden, distribueren en J ? ~ * ^ ^ f T van een krant met. een kleine oplage en een beperkte verspre"
drugsgebied een massaproduct te maken versprei- Het w d mogelijk om goedkope centenbladen met een massale op- lage te produceren. Bit gebeurde op een ogenblik dat in diezelf-
ol : i " e e n,P r°C e S °P ' " " " " ~ » ~ Participati grotere massa-saan het openbare leven : een proces van striid
z:zizzr 1 —-^ - —**-- L:: e .
mene deelname aan minstens lager onderzie
y r onaerwi]s, naar grotere wel-
n
1
g p 4-1 o
tn G CU 0) X
0)
•P 4->
•H H
0 04 rH en
cö
en 3 nd X !
o en
•P
e
0 G 0
o CU
H CU
3 0 N
Dl •
G -H ' Ü
•H CU p 04 tn 4-1 en
P CÖ (ti
>
CU nd
G CU
r *
CU 4J
CU X l
G CU N CU
£ G 4-> cu
G fd P X 4->
CU
•ti
P 0 0
>
nd •
• n
•H 4->
CU 'O
G CU p CU
• ö G (ti P 0)
!>
Q) D i 4->
X i O (ti
CU t n
•H -P X ! O
<ti P X rP
cd rd +J
•P 04 cd A i
ft»
CU t n
•P 4-»
XJ
u
£ g
G cd
>
t n G
•H
g p 0
>
CU
•o
•r» nd
•H 4J P CU nd
m rH CU N p CU 4-»
4->
•P nd
G CU CU
l p
0
•
<
Ui •
D •
CU nd
•H G
4J tn p cd CU
a
G CU CU G cd
>
CU N CU nd rH en
id O N
en G P CU
o G 0
o G CU 4J
G cd p X
i G id id -P 0 0 p t n G CU CU G cd
>
G CU G
• n
•rl
x: o en P CU
>
4J CU X !
G CU
•O G cd H
CU t n
G
w
•H c
CU 4H
m •P rH ü X ! 4->
IH 0 2
G •
CU 4-) G cd P
^ • n -H 4->
P cd 04 4H O 1
en Di G
•P t n CU
&
CU X)
r H
id 4-»
G
•P 4-1
id
£
G CU X
• n
•rH
. *
G CU G CU H H CU 4-1
en
P CU
Cu u
CU X !
ü tn 4-1 cd
£
3 G nd rH CU CU X) 4-1
CU X)
en G
O -P id id
a
i
r-H
CU
m
CU T3 MH CU CU rH
CU X) n co co
«~
4->
Ü 4->
00
r~ co
r—
G id
>
CU •
nd p 3 CU X I
CU D i :<U
•H D
r n
CU
m
G
•H G CU p cd
• r - i
CU N CU
•n
i
r-i
CU 4-1 tn G CU
tn CU 4->
CU rP
id X
•P P CU
<-{
X
•P 4-1
G id 1 H
id id
X •P P CU rH X
CU
ex. iH CU X !
ü tn G id
>
CU N cd
i p
O.
0 -P
CU nd
:cu •P t n
3 O
S
AS CU CU X I
g 3
M G cd
>
1 CU p /CU
p
fa
Di G -P P CU
tn CU p CU rH cd M CU X I
•H H rH
id cd X
• r l
nd cd p CU Q
G •
CU t n C
•H rH
1 X ! O
•P P G
•H CU T3
•P id cd -P
en
CU
-ö
• n
•H X I P id id 15 G CU P CU
o >
p 0 0 T3
G CU 4-1 4-1 CU
&
cn
• n
• H
&
P CU T3
G O CU
&
3 CU
•H G
1 O
x: 4-1 id X
G 0
, * p CU
« en •
• n
•P
3: P CU
^
G O P CU 4-1 CU X)
G CU P CU CU
g
p 0 0
>
T3 P CU
3
4-1 X I ü id
e
cu
T3 G CU +J
4-1 (U
w
•
t n G id Di
o<
O T )
• n
•H P 4J rH cn
o o
X ! ü
cn
CU N H o
T ( cu
id G CU t n G
cu
CU G CU 4-1 X !
o cd P X)
• n
•H 4-1 P id
&
CU X
CU
•H rH
G CU
•H T3
en
T3 G
•H CO
•
t n G
•H G
•H G
&
p CU >
0
cn t n
•H G N (U
•P
, * P CU >
CU X
CU
•H rH O
x;
+J cd X
G CU CU O) 0 4J
• p
3 Ou
•H CU
r H
• n
•p 4-1
p id
o.
CU X
CU
•H rH 0
x: 4->
cd
r *
CU T3 4-1
t p
CU CU X !
G CU ' S
CU ,G
04 o
4->
0 4->
G CU A i o
p X I CU Di
l p
id G
o
id G
•l~l
•p X !
c CU
•
G CU 13
G id X !
•p c
<U
• p
4-1
• p r-H id o o
•H c
l p
o c CU CU H rH
id 4J ,G ü id g cn
t n
•H c
p CU D>
CU p CU T3
4J CU X !
• •
TJ
• n
• p
4-1
x CU
• n
•H H
-^ CU
^
•p p
si
ü co
p CU >
c CU
<u
4-1
j* CU
Ui id &
X ! ü cn
• p
g o
G 0 ü CU 1
<-{
id
•H id ü
w 0 G CU
• d -H CU Xi
p CU CU N
c 0
^
p CU 3
CU
•p
na cu
N
m cd
cu
•H en cn
CU P 0 4 CU 13 CU Di G cd rH G CU CU G cd
>
. u -undtt
G CU
•
't) fd XJ D>
rH 0 >
CU Di s_i 0 0 >
4-»
X ! ü id >_i
^!
p j
o o
X m
krappe
cu
rH cd
en
T3 CU d) P
een van
t n G
• H r H
id -O
terk
UJ 4J
x: CU
G -H r-H cd P
o 0
>
fe
KD 00 00
^
cd cd
•r—i
voor; het
G
• p 4-1
id T3
erg
0 N
werd
+ j
cu
CU •
4-1 4-1
tn P id X I tn O
<-i T ) G id 4-1
cn Oi 0 CU
T-i
cd
• P
ü 0
cn
G
cu CU
:cu *,
• P
G 0 rH H
id
CU ' S
p CU CU
•P en
rH id -P P 4-J
en 3 13
G I P
CU t n
G •
CU X
• n
• P A!
G CU
•P en
CU
cn p cu T3 •P CU X I
p id T3 cu
4-1 W id cd G t n 0 G G CU 0 4-1
G 0 X T3
G (d
g CU
•P
£
i ^
G CU CU T3
• n
•P 4-1 CU
•P tn
en CU P 04 CU
"Ö CU N CU T3
G
•p t n CU CU p X Di G
•P D i CU
3 CU X I
CU X !
ü -P en
4-1
•P en
rp cd
•H ü 0
cn
CU Q
P •
CU 4-J
X id p cd
X 5 3
•P cu
G
•P tn
T3 G 0 P Di
0 0 XJ
ü tn
cu Di
nd CU 0 D i H
cd
•P
en cu cu g
•*
04 CU 0 p t n CU P CU G
•P CU r-i X
G 0 CU P 0 0 -Ü H
cd P 0
o >
G CU t n fd P T3 CU O
1 cn P CU TS
•P CU X I
p id G id
>
t n G -P
g P 0
>
CU - 0
p
<d cd G d G G CU
g
CU T3
P CU CU 3 rH
0
>
<U
P cn
CU
•Ö
•p CU X I
p cd 0)
•ö G id
>
G 0) -p
o 3
•O 0 P
O.
ft»
tn p
:cu • p
P id 4J (U rH 0 P 04 CU nd
G (ti
>
G CU
tn G
cd P CU Q
• G CU
• n
•P 4->
P cd 04 iti
cn en
cd
g
CU t l
G id
>
G CU t n G fd H
CU X I
CU Q
G •
cd (ti G CU T3
•P CU 0 P t n
ft»
CU
g tn
• p
H (ti 4J
•p 04
co
X
rS cu
:0)
•p p 4-J
tn 3 t l G
•H
4-1 CU X !
p CU
>
0 X 0 0
ft.
CU tn
en cd H
X
•^
CU
•p
• d G id
>
• d
• p
rH
X H CU P O O
>
G CU p cd
3 cu cn cn ia H
r *
p cn
CU TJ
•P CU
X) p id
4->
X i O fd p X I
cu g
tn
• p
rH Cti -P ü 0
en
-P CU K
CU •
T3
m r-i CU N CU T3
ft*
G CU CU X !
G CU N G CU P D i CU H
cti G 0
• P -P (ti G CU nd
t n •
G -P T )
• n
•P P
>
CU X I
G CU G
• n
•P N 4-1
tn 3
3
CU X !
G (ti
>
04 cd X !
tn u
d 0 0 X ) G CU CU CU
en tn cd rH X
CU N CU T 3
P 0 0
>
1 04 0 4-1 X I
o CU p G 0 rP
(ti (ti
•p ü 0
cn
4J CU
xi G
CU
g
D i
G
• p
tn G
CU
• n
•P 4J P cti 04
cn p
nd cu
• p CU X I
P cd CU
X P CU 4-1
en
4J
S cu
p 0
o >
g
0 X I o
m cu x:
ft»
4-1 X !
O tti
g
CU X
CU
•p 4-1
•p H
0 04 CU nd
G fd
>
G CU P CU
>
o p CU
>
4-1 CU X !
p 0 nd o
G CU en cn
0 rH
LT) 00 co
X —
G
•P -P cti nd 4-1 CU X !
en
& fti
N 0
- n •
•P 04 04 fti X ! ü 4-> en
fti fti
g
CU
3 G CU
•P G G CU CU G cti
>
G CU
3
G 0 X I 4-1
CU
X!
•
4->
x: 0
•P P CU tn
04 0 nd
p CU
3
•r->
•P 4-1
p fti 04 G CU
nd
CU
• p
H
X p CU
! 2
xi CU
o en
•p D>
rH CU ffl
CU nd
1 G nd
•P G 1 0 G 0
g
cti G
• n
•P
X)
s
CU +1
0 p D i CU
•P D i G CU CU nd
ft.
4-1 G CU O
CU 4-1 CU
•P 4-1 fti G 4-1
•P tn CU nd
cn
(ti
^
CU 0
1 fd M 4-1 CU D>
G (ti H
G
CU CU
nd CU
G
CU
rVj
4-1 CJ CU O
G •
CU p CU nd
G cti (ti rH
>
• p c
nd
fti 4->
cn cn X
CU
•p p X I
m id
rP cu :cu •p 4-) u
en
4-1 iti c
tti >
nd
• n
-P p 4-1
en tn P CU nd •p
CU X I
p cti C!
CU CU c
t n
• p c
D i CU £
CU X I
CU rH
(ti ü
•P nd (ti p 1 rH (ti (ti
•P t j
en 0
c;
(ti >
cu
•P 4-1
• p nd
1830 reeds?over de stichting van de eerste arbeidersvakbonden in decjaren 1850, de secties van de Eerste Internationale ...
In de jaren waarover we thans spreken was een nieuwe generatie aan het werk, die perfect de belichaming was van deze nieuwe sociaal-democratische arbeidersbeweging, die in de Tweede In- ternationale vorm kreeg. Het waren een Anseele, een Van Beveren, een De Witte, die met de erfenis van deze strijd nu een nieuw machtsbastion opbouwden en hun organisatorische en politieke suksessen steunden op de uitbouw van de coöperatieve macht van de S;M. Vooruit. Een bastion dat naar 1914 toe was uitgegroeid tot de eerste politieke macht te Gent. Een macht, die zijn uit- drukking vond in tientallen organisaties en in de bouw van prach- tige volkshuizen zoals Ons Huis op de Vrijdagmarkt of het Feest- paleis alhier.
En vanzelfsprekend was daar ook de eigen dagbladpers.
Vanaf de prille arbeidersbeweging en in het algemeen, in gans de geschiedenis voor-.de concrete uitbreiding van de democratie als maatschappelijk-grondbeginsel, vinden we de strijd terug voor het volksldagblad. Wanneer in 1836 te Londen een autonome WQrking Man's Association werd opgericht stond in het eisenpro- gramma bovenaan deze geschreven voor een "cheap and honest press".
En in 1848, in dat eerste grote.moment van sociaal-revolutionairc woelingenLin Europa; was er de radikale eis. om de zegelbelasting op het dagblad of te schaffen.en werden volkskranten zoals De Broedermin opgericht. Er zijn nog veel andere voorbeelden.
De geboorte van het dagblad Vooruit was dus tegelijk de realisa- tie van een oude gedachte en het resultaat van een nieuwe poli- tieke strijd op een bijzonder ogenblik van onze sociale geschie- denis.
Onmiddellijk trouwens was men ook in het tegenkamp aan gelijk- aardige initiatieven aan het werken. De rijke baron Arthur Ver- haegen,rspil achter de stichting van de anti-socialistische werkliedenbonden en van het dagblad Het Volk in 1890, sprak op het katholieke Congres des oeuvres sociales te Luik in 1890 over de veelbetekenende rol van de nieuwe volkspers. In feite bracht hij er nu zeer bekende discussiepunten naar voor : een betrouwbaar katholiek dagblad maken op het niveau van het ge- wone volk, met aanpassing van taal en stijl, met uitspelen op de behoefte aan algemeen, ontspannend en sensationeel nieuws.
15 En Verhaegen zei : "... De socialisten hebben de noodzaak be- grepen om de massa' s te onderwijzen in het door hen gestelde doel. Htm orgaan, Vooruit, die alle dagen te Gent verschijnt en 15*000 kopers vindt, gebruikt alle wapens van een areligieuze pers : schandaalnieuws, laster en ophitsing..." Daarom moest dus met dezelfde wapens een tegenaanval op punt gesteld worden.
Ik laat öe appreciatie van baron Verhaegen over Vooruit voor wat hit ,:ard is, maar het toont aan hoe snel het dagblad Vocru:- san het doorbreken was en welke schrik de deftige bur- gers beving.
Op het terrein van de populaire pers zag men dan ook vele nieuwe initiatieven. Vooruit kreeg ernstige en machtige con- currenten ^:£ar groeide toch uit in deze eerste -sociaal zeer woelig- : ;::±attieve - fase tot een heel belangrijke krant : een op . . :_a ca. 20.000 exemplaren in 1900 en hiermee de grootste lokale krant. De stijl was hard en agressief, steeds polemizerend en/of volksopvoedend. Men leze er bvb. de vele artikels op na van de polemist Ferdinand Hardijns of de vrij- denker-schoolmeester Aimé Bogaerts.
Na de Eerste Wereldoorlog was de wereld erg veranderd, ook en zee ker van de socialistische beweging. Er kwam een nieuw ma,-. sppijbeeld met en door het zuiver algemeen stemrecht, een reek»; ,1e wetten, het participeren van de partij aan de politieke macht op lokaal, provinciaal en nationaal vlak, het opkomen van syndikale massaorganisaties, als erkend sociaal schild en uitbouwen van sociaal dienstbetoon.
Na de moeilijke reconstructieproblemen kwamen we in de dolle jaren twintig.
In de economische boom en in de stijgende koopkracht leken er ogenschijnlijk minder zichtbare klassetegenstellingen over te blijven. Er kwam een minder scherpe scheiding tussen de harde,
langdurige arbeidswereld en de mizerabele leefwereld.
De populaire dag- en weekbladpers paste zich aan : er kwam een grotere redactionele diversificatie met o.m. veel aandacht
voor de rol van de massasport. Naast de pers was er de stijgende populariteit van de kinema en van andere vormen van massale cultuurconsumptie. Dit betekende een verminderde functionali- teit van de harde en belerende partijpers. Het dagblad Vooruit, exponent van een nu zeer machtige socialistische beweging
u,.-i, m SJMt- rtex&fun^ziwoét UliiA. •;,•
17.
behield een min of meer stabiele, maar naar 1928 toe toch da- lende oplage, terwijl in het algemeen de markt voor dag- en weekbladen sterk uitbreiding nam.
De socialistische pers kende daarenboven een te veel versnip- perde aandacht voor dag-, week- en maandbladen in tientallen onderdelen van de beweging. Het zou een blijvend zeer blijven en een specifiek onderdeel van het socialistisch persprobleem.
Om een sprongetje vooruit te maken : in 1974, wanneer deze perskrisis zeer ernstige vormen aannam, telde men in de socia- listische beweging meer dan 100 periodieken I
Vanaf 1928-1929 kwam een grote ; en offensieve tegenbewe- ging op gang, steunend op enkele fundamentele principes, die nu nog als basisrecept kunen gelden : in de eerst plaats een nieuw investeringsfonds met 5 miljoen fr. als startfonds.
Een exemplaar van Vooruit kostte toen 0,30 fr. Maken we op ba- sis van deze prijs een omrekening dan was deze 5 miljoen fr.
startkapitaal nu een 330 miljoen fr. waard. Dit geld ging ge- bruikt worden in 3 richtingen :
- voor technologische vernieuwingen en nieuwe gebouwen. O.m. de nieuwe rotatieve pers, die nu nog draait in Het Licht,stamt uit dit initiatief. De architect J. Brunfaut ontwierp een prachtig gebouw, ook qua binnendecoratie en ameublement, inde stijl van de "Nieuwe Zakelijkheid". Het is vandaag een beschermd monument geworden dat dringend instandhoudingswerken nodig
heeft (3).
- het op gang brengen van een grote promotiecampagne, o.m. met het draaien van een eigen promotiefilm en andere aan de tijd aangepaste methodes.
- de productverbetering. . Op 11 januari 1931 ging men over van 6 naar 8 paginas wat concurrentieel was tegenover de andere grote kranten. Vooral journalistiek echter werd veel aandacht besteed aan de regelmatige kultuurpagina en aan de sportbericht- geving.
Wie vorig jaar de kans had de merkwaardige tentoonstelling
"Frits Van den Berghe in het dagblad Vooruit" te bezoeken in het SW-huis in de Rabotstraat, zal een concreet beeld gezien
(3) cf. Bouwen door de eeuwen heen. Inventaris van het cultuur- bezit in België, Architectuur, deel 4 nb, Stad Gent, Zuid- West, p. 419.
hebben van dit nieuwe product en van de nieuwe, goed bekende namen, die als medewerkers werden aangetrokken.
Niet onbelangrijk ook was de multimediale aanpak. Ik sprak daarnet van de film over Vooruit. Het dagbladbedrijf was ook, naast de socialistische zender Sarov, oprichter van een regio- nale zender, Radio Vlaanderen met een zendbereik van ca. 50 km.
(30 april 1935).
Op 14 mei 1931 lanceerde men Koekoek, een satirische periodiek die o.m. veel sukses kende door de politieke karikaturen van Frits Van den Berghe op de cover. Op 31 mei 1932 kwam ABC op de markt- waarmee ingehaakt werd op het sukses van het popu- lair geïllustreerd familieweekblad. Naar de militanten toe werd op 6 mei 1934 Voor Allen gesticht. De oplage ervan evolueerde van 55.000 tot 63.000 ex. Tenslotte werd ook geparticipeerd
in de kinderstrip Bravo. Hiermee was Vooruit dus mee aanwezig op alle nieuwe sectoren van de mediamarkt.
De oplage van het dagblad ging goed de hoogte in : van het diep- tepunt met 31.000 exemplaren in 1927 naar 62.000 in 1937. De politieke rol van het dagblad was toen ook bijzonder groot.
Duitsland bijv., dat alles in het werk stelde om de nieuwe on- afhankelijkheidspolitiek van België om te buigen tot een posi- tieve Duitsvriendelijke . houding was bijzonder gebeten op de krant (4).
Het waren zonder twijfel de belangrijkste bloeijaren van de krant alhoewel in het algemeen persbeeld de socialistische pers moeilijk kan opboksen tegen de "engeneering of consent" door de commerciële massapers. Het was een veel bereden stokpaardje van Hendrik de Man, die er op wees dat het burgerlijk-democra- tische principes van de vrijheid van meningsuitdrukking in de praktijk door de geldmachten werd verkracht omdat ze meer en meer de meningsvorming monopoliseerden. Het is naar onze eigen tijd een steeds prangender probleem geworden, maar er was dan toch nog deze vrijheid.
Wat die vrijheid betekende zou men erg vlug ervaren tijdens de Duitse bezetting, 1940-1944. Het verdwijnen van de parlemen-
(4) Ik heb er o.m. op gewezen in mijn artikel C. Huysmans en Duitsland (in Bijdragen tot het C. Huysmans onderzoek, Antwerpen, De Standaard en Ontwikkeling, 1971). Naar vele,
schijnbaar onverdacht patriottische kranten toe, deed
Duitsland gelukte toenaderingspogingen. Vooruit bleef ech- ter in de felle contramine tegen het Hitlerregime.
19 taire democratie en het installeren van een Nieuwe Orde onder de hoede van de nazi-laarzen betekende het verdwijnen van de democratische socialistische pers. Hoe mank het in onze demo- cratie ook gaat, dit blijft een fundamentele waarschuwing.
Bij het begin van de bezetting was er in het dagblad bij de overblijvende redacteurs nogal wat aarzeling omdat de Duitse bezetter blijkbaar aanstuurde op een reprise van de normale gang van zaken en vooral omdat partijvoorzitter H. de Man als
"Cavalier seul" aanstuurde op een welwillende aanwezigheidspo- litiek. Het is heel vlug anders uitgedraaid. De krant kwam in handen van collaboratiegezinde figuren, aanleunend bij de D e - Vlag, een grote collaboratieconcurrent van het V.N.V. Het dag- blad Vooruit was een gestolen krant geworden. Zeer vlug - in feite meteen - na de Bevrijding werd de krant opnieuw in socia- listisch bezit genomen en was ze beschikbaar op de markt om de herwonnen vrijheid te bejubelen. Het werd voor de geschreven pers, hier en in de buurlanden, een -helaas kortstondige- eufo- rische toestand. De leeshonger was groot en vooral de linkse, progressieve informatiepers kreeg nu kansen als nooit te voren.
Alles ging dus goed, de oplage bleef stijgen tot aan een stabi- lisatiepunt in 1946-1947.
De socialistische dagbladen hebben in deze euforische toestand een tijdlang goed kunnen meespelen. Het moet gezegd worden dat vooral Volksgazet van Antwerpen hier goed werk leverde.
De nieuwe hoofdredacteur, Jos Van Eynde werd een soort Emilien Amaury, maar met linkse signatuur : een rechtlijnige, nogal autoritaire leiding, het harde politieke editoriaal en voor de rest een populaire ontspanningskrant. Volksgazet klom tot een oplag van 120.000 ex. en dit hield aan tot ca. 1958. De druk- kerij Excelsior werd gemoderniseerd. De uitgeverij Ontwikkeling nam een belangrijke plaats in op de-algemene uitgeversmarkt. De politieke rol van Antwerpen was daarenboven binnen de B.S.P.
veel groter geworden. Antwerpen had dus de leiding van Gent overgenomen. Dit zou van doorwegend belang zijn in de lange sukkelweg waarin de socialistische pers van in de jaren 1960 terechtkwam.
Vooruit heeft deze eerste expansiekansen gemist. Dit is een diepere analyse waard, waar ik nu niet kan op ingang, maar wanneer in 1947 August De Block de leiding van het blad over-
•
