De verleiding van de markt

------~====~~~~~~~~~~~~~~~~----­

jaargang 53

3

POLl c ^UUR

27

1-

Thema:

De verleiding van de markt

Dirk Akkermans

g Paul Basset

Sjors de Kam

Laatste interview met Chris Hani Deltaplan tegen de

verarming

Hub Crijns

Foto katern:

Hedendaagse woningbouw

te kijk

11

INTRO Eerbetoon Leo Molenaar

2

BIJEENKOMST 26 SEPTEMBER

BUITENLAND 3

Ik heb een oneindig vertrouwen in mensen Interview met Chris Hani

ACTUEEL 7

Een Deltaplan tegen de verarming Hub Crijns

KRITIEK 11

Meer over 'Strategie en Milieu' Ad van den Biggelaar Repliek van Klarissa Nienhuys

CULTUUR 13

'De tand & tekenen des tijds' Cultuurdebat in Nijmegen

Marjan Lucas

WILLEMEN 15 THEMA

16

De verleiding van de markt Frank Biesboer

18

Arbeidsmarkt: de ontwikkeling van de regulering

Dirk Akkermans

23

De markt voor grond en huizen Sjors de Kam

Inhoud

28

Sociaal-ecologische vernieuwing De overheid aan het roer met

de markt als uitvoerder Paul Basset

FOTOKATERN 31

Hedendaagse woningbouw in Nederland Bernard Leupen

POËZIE 41 Geduldig

Bij een bundel Rutger Kopland Hans Groenewegen

BOEKEN 42

Het verhaal van een kater Het orkest van de Titanic

Hans Beerends

43

Computerfans: opgepast!

Teehnopol ie Jas van Dijk

45

Nieuwe media voor de parlementaire democratie

Orwell of Athene?

Jas van Dijk 46

11

Topberaad over Europa levert weinig op , Europe by nature

Nico Schouten

46 Het verzetskruis Zeg mij aan wien ik toebehoor

Joop Morriën

Foto omslag: Geveldetail van het woongebouw De Zwaan in Voorburg van architectenbureau PRO

Dit vie\ mar wer doe doe een mir ver I

de dit eer toe latE Dar Cri. Sar, aar pla onc Ra< Dar gel Mil NiE ber tie

re~

Uit ga• be1 Ho 'HE

n i

l

1

Eerbetoon

Dit nummer begint met één van de laatste inter- views van de op Stille Zaterdag vermoorde voor- man van het ANC en de SACP Chris Hani. Het werd voor de Frankfurter Rundschau gemaakt door Gisela Albrecht, en vertaald

door Hans Groenewegen. Hani was

Redacteur Frank Biesboer introduceert afzon- derlijk het thema De verleiding van de markt, dat bijdragen bevat van Dirk Akkermans, Sjors de Kam en Paul Basset. Biesboer komt tot de slot-

som dat de algemene afweer- houding van links tegen de een sleutelfiguur in het omvor-

mingsproces in Zuid-Afrika; een verbindingsman met de jeugd in

Leo Molenaar markt beter omgezet kan wor- den in een analyse van de con- crete rol die de marktverhoudin- de townships. De redactie neemt

dit artikel op als eerbetoon aan een groot strijder, die de kruis- tocht voor zijn idealen los moest

INT R 0

laten.

Dan volgt een artikel van Hub

Crijns, directeur van de Dienst in de Industriële Samenleving vanwege de Kerken (DISK), die in aansluiting op Herman Bode pleit voor een Delta- plan tegen de verarming. Een campagne ter ondersteuning van dit idee is inmiddels door de Raad van Kerken gestart.

Dan kwam er van de zijde van Ad van den Big- gelaar, werkzaam bij de Stichting Natuur en Milieu, een vinnige reactie op een artikel van Nienhuys in het themanummer over 'Dichtslib- bende ecologisering' van dit periodiek. De redac- tie vroeg Klarissa Nienhuys om een korte repliek.

Uit Nijmegen komt van Marjan Lucas een weer- gave van een als bijdrage aan het cultuurdebat bedoelde ontmoeting tussen minister Pronk en de Hongaarse schrijver György Konrád met als thema 'Het lijden van de wereld'.

0 a:

...

z

Het fotokatern van Bernard Leupen heeft als onderwerp 'Hedendaagse woningbouw in Nederland'. Door een misverstand van haar kant heeft de redactie op het laatste moment zijn kleu- rendia's om moeten zetten in zwart-witopnamen voor dit blad. Naar de architekt-fotograaf toe spteekt de redactie haar hoop uit dat diens bood- schap enigszins overeind is gebleven. De foto op de voorpagina opent de serie van maar liefst tien foto's.

Hans Groenewegen bespreekt Rutger Koplands bundel 'Geduldig gereedschap', en in één van de boekbesprekingen behandelt Hans Beerends materie waar hij zelf ten zeerste bij betrokken is geweest en waarover hij onlangs eveneens zijn licht heeft laten schijnen.

De redactie beveelt ten slotte de oproep voor de bijeenkomst van dit blad op 26 september, die gewijd zal zijn aan Drie generaties activisme in perspectief en waarover U kunt lezen op blad- zijde 2, van harte in Uw aandacht aan.

11

Nederland kort na de oorlog. De bevrijding mar- keerde voor velen de hoop op een nieuw begin, waarbij de verstikkende greep van de verzuilde instituties op vrijwel aile gebieden van het maat- schappelijk Ieven plaats zou maken voor een ope- ner, minder hierarchische en democratischer samenleving. Maar de vernieuwingspogingen

!open vast en de vooroorlogse verhoudingen wor- den hersteld. De politionele acties in lndonesie maken pijnlijk duidelijk hoe weinig de heersende politieke krachten hebben geleerd van vijf jaar vreemde overheersing. Onder het mom van de wederopbouw en met de Sovjet-dreiging als stok achter de deur worden consensus en conformisme tot alles-overheersende norm verheven.

Nederland eind jaren zestig. Een nieuwe generatie eist democratisering, een einde aan de oorlog in Vietnam en gelijke rechten voor iedereen, en maakt daarbij gebruik van onorthodoxe actiemid- delen. Het heersende gezag

2

En ook in Nederland krijgen racistische ideeen steeds vaker voet aan de grond. Maar de verschil·

len tussen de grote politieke stromingen in om land lijken te zijn verdwenen, en met name de sociaal-democratie raakt in een diepe inhoude·

lijke crisis en slaagt er niet in richting te geven aan de noodzakelijke veranderingen.

Naar aanleiding van het verschijnen van het P&C·

themanumme 'De verlangens van een generatie', 25 jaar na mei 1968' organiseert Politiek & Cui·

tuur de discussiemiddag 'Kiezen voor je idealen', waarop aan de hand van een zestal persoonlijke getuigenissen zal worden nagegaan waarom en hoe drie generaties activisten in beweging zijn gekomen.

Wie zijn de mensen die in elk van deze perioden in opstand komen? Wat zijn hun verlangem, waaraan ontlenen ze hun bezieling? Welke doe·

len stellen ze zich, hoe wijds is hun horizon, hoe ver rei ken hun idea len? Welke blijkt niet in staat met deze

beweging om te gaan en de legitimiteit van dit gezag komt al snel ter discussie te staan. Een ingrijpende cultuuromslag is het gevolg: de universiteiten worden gedemocratiseerd, de vrouwenbeweging komt op, de sexuele moraal wordt overhoop gehaald en het marxisme geniet een ongekende populariteit.

Nederland anno 1993. Een milieucrisis kan aileen nog met

Zondag 26 september in

medestanders ontmoeten ze, hoe openbaren zich hun tegenstanders? Tegen welke weerstanden moeten ze vech·

ten? Wat is hun relatie tot de t

gevestigde politiek? Maar ook: welke overeenkomsten en verschillen met andere generaties zien ze? Wat bepaalt het succes van een generatie, of het falen ervan?

Zondag 26 september in De

ingrijpende maatregelen wor- den voorkomen. Sociale zeker- heid, onderwijs en gezond- heidszorg komen onder zware druk te staan en dreigen tot op het bot te worden uitgekleed.

De Balie, Kleine Gartman- plantsoen 10 (bij Leidse-

plein), Amsterdam, aanvang 12.00 uur.

Toegang f. 5,-, kaarten ver- krijgbaar aan de zaal.

Nadere informatie, in de vorm van advertenties en een mailing

aan onze lezers, volgt nog.

Balie, Amsterdam, aanvang 12.00 uur.

Nadere informatie, in de vorm van advertenties en een mai·

ling aan onze lezers, volgt no g.

'

De een dine nat1

moE de de, vee, VOO

zwa dat

TO VI

nau

Har den bev een zijn dag ze r Er i boc deli cra1 be<; nie mo eig eer zie1

u v

ied afri

cal~

ber En

VOC

one lee ria Ha1

...

n

e

1

e n 1

1

.,

e e

1

e e

1

e t 1

t

3

~ Ik heb een oneindig vertrouwen in mensen

Interview met Chris Hani over de toekomst van Zuid-Afrika

De zwarte antiapartheidstrijders gingen uit van een visioen, de droom van een "magische bevrij- dingsdag". Nu wordt er zelfs een "regering van nationale eenheid" gepland, die

moet bestaan uit een coalitie van de bevrijdingsbeweging ANC en de Nationale Partij die meer dan veertig jaar verantwoordelijk was

stellen dat deze regering ooit serieus bereid zou zijn om te onderhandelen. Ik was ervan overtuigd dat ze tot het bittere einde zou vechten, tot het hele land vernietigd zou zijn. Wij stelden ons in op een strijd die heellang zou duren. Het was voor ons een grote verrassing dat Pre- toria zich in 1991 bereid toonde voor de apartheid. Wat vinden de

zwarte jongeren daarvan? Wordt dat geaccepteerd de mensen in de Townships, wier leven tot nu toe

BUITENLAND

nauwelijks is veranderd?

Hani: Inderdaad, vanaf 1976 had-

den de mensen een dergelijk visioen van een bevrijdingsdag. Ze stelden zich voor dat het op een dag met de witte heerschappij gedaan zou zijn. Maar een duidelijk idee van wanneer deze dag zou komen en hoe die eruit zou zien, hadden ze niet. Ze hielden rekening met een lange strijd.

Er is veel bereikt sinds de opheffing van het ver- bod op het ANC. Gebleken is dat ook onderhan- delingen een middel in de strijd voor een demo- cratisch Zuidafrika kunnen zijn. De regering begrijpt dat ze de onderhandelingen over een nieuwe politieke structuur in ons land serieus moet nemen. Natuurlijk heeft de regering haar eigen ideeën over deze nieuwe structuur. Maar een ding is zeker, van apartheid heeft ze afge- zien. De rol van de apartheid is uitgespeeld.

U weet dat er verkiezingen komen waaraan het iedereen vrij staat deel te nemen. Dat is, aan Zuid- afrikaanse maatstaven gemeten, een zeer radi- cale ontwikkeling, want miljoenen mensen heb- ben nog nooit aan verkiezingen deelgenomen.

En hoe heeft u uzelf uw terugkeer in Zuidafrika voorgesteld, toen u als bevelhebber van het ondergrondse leger van het ANC in ballingschap leefde? Dacht u toen aan een akkoord met Preto- ria middels onderhandelingen?

Hani: 0, nee. Nee, ik heb me nooit kunnen voor- z

<(

I

"'

I u

gebracht. Met 'wij' bedoel ik niet alleen het ANC, maar de mensen van Zuidafrika en de internatio- nale gemeenschap, die ons heeft ondersteund.

Bent u ongelukkig met de huidige situatie? Er lijkt nu een compromis te komen met de Nationale Partij en u hoopte toch zeker op een radicale ver- andering van de Zuidafrikaanse maatschappij?

Hani: 0 nee. Nee, ik ben heel blij dat we zover gekomen zijn. Ik ben heel bewust gelukkig met de huidige situatie. Naar mijn gevoel zijn wij een machtsfactor geworden. Bovendien hebben we het recht aan onze kant, wat ook als zodanig wordt erkend. U moet zich voorstellen dat wij heel snel, in minder dan een jaar, een belangrijk deel hebben bereikt van waarvoor we hebben gestreden. Tweederde van wat we wilden berei- ken, zou ik zeggen, hebben we dan bereikt. Nee niet alles zullen we dan bereikt hebben, maar altijd nog tweederde. En dat is genoeg om mee verder te gaan. De verkiezingen vormen niet het einde van de strijd. Het doel van onze strijd ligt verder dan de verkiezingen.

Hoe wilt u uw doel van de verandering van de Zuidafrikaanse maatschappij, ook in economische zin, in een coalitie met de Nationale Partij berei- ken?

Hani: De apartheidspolitiek van de Nationale Par- tij loopt op zijn laatste benen. Datzelfde geldt voor de Nationale Partij, als apartheidspartij. Ze

11

. . . . ~---. . . .-uu ... ^~ . . . . .

doet vertwijfelde pogingen om overeind te blij- ven. Misschien zal haar dat voor enkele jaren luk- ken. Maar ook zij zal zich aan de nieuwe werke- lijkheid moeten aanpassen. Ze moet dus het feit erkennen dat zij een werkelijke en volledige democratie in dit land niet meer kan tegenhou- den, al zal ze het nog proberen.

Wij zijn realistisch. Dat moet je als revolutionair ook zijn. Wij onderhandelen met de regering van de Nationale Partij, met een regering die wij niet overwonnen hebben. De regering heeft controle over het ambtelijk apparaat, ze heeft controle over de politie en de veiligheidsdiensten. De eco- nomie is voor het allergrootste deel in de handen van de witten. Wij zullen alleen politieke macht verkrijgen. Wij zullen in het parlement vertegen- woordigd zijn. Op dit moment lukt het ons vast te leggen dat de partij met de meeste stemmen recht heeft op het presidentschap. We zullen daarmee nog geen volledige

democratie hebben. Desondanks

4

een merkbare verbetering van het leven van de verarmde ghetto-bewoners. Die moeten huizen krijgen, schoon drinkwater en elektriciteit. ....

Bovendien moet in die periode het land worden herverdeeld.

In een toespraak over de landverdeling hebt u gezegd dat u in termen denkt van ontwikkeling, en niet in termen van onteigening. Wat bedoelt u daarmee?

Hani: Allereerst gaat het om miljoenen hectare zogenaamd trust-land. Dat hoort aan de staat en dat moet opnieuw verdeeld worden. Daarnaast moet er een gerechtshof worden ingesteld, waar·

bij mensen hun aanspraak op bepaalde stukken land kunnen indienen. U weet dat miljoenen zwarten op grond van de apartheidswetgeving van hun land zijn verjaagd en onteigend om

plaats voor witten te maken. •

Ook het leger heeft ongelooflijk veel land in zijn bezit, waarop ze experimenteert en oefent. Dat land moet aan de zullen we een stuk verder zijn. We

hebben politieke beslissings- macht en, in het verlengde daar- van, speelruimte om onze strijd voor sociale gerechtigheid voort te zetten.

'als revolutionair moetje rea/Îstisch

staat worden teruggeven, zodat er gekeken kan worden hoe het in een totaalpakket van herverde- ling kan worden opgenomen.

Bovendien zijn er in Zuidafrika

Nog iets over het plan om Zuid- afrika opnieuw op te bouwen. De nieuwe regering van nationale

eenheid kan de staat niet in de huidige vorm voort laten bestaan. Hij moet op een systemati- sche manier omgevormd worden. Onder de nieuwe regering van nationale eenheid kan er geen plaats meer zijn voor apartheid. Vroeger, in de door de witten beheerste staat waren hoge functies voor zwarten principieel uitgesloten. Dat moet veranderen. Maar als je dat wilt veranderen, moet je de mensen opleiden, miljoenen zwarten.

We moeten ons heel bewust, heel zichtbaar en merkbaar concentreren op het stimuleren van zwarten. Wij moeten zwarten ertoe brengen om zich omhoog te werken in de hiërarchie van het maatschappelijke establishment. Pas dan wordt de staat een voorspiegeling van de werkelijkheid van een maatschappij waarin de verschillen tus- sen de rassen geen rol meer spelen.

Hoelang moet zo'n regering van nationale een- heid blijven bestaan?

Hani: Haar belangrijkste taak is om een begin te maken met het proces dat ik zojuist schetste.

Daarbij moet begonnen worden met de herstruk- turering van het ambtenarenapparaat en de vei- ligheidsdiensten. Wij zijn akkoord gegaan met een zittingsperiode van vijf jaar voor de over- gangsregering. Niet voor langer. Die tijd hebben we nodig voor de opleiding van mensen en voor

zijn'

M

"' _M

....

-' 0

"-

vele boerderijen die gezamenlijk miljoenen hectaren grond bezit- ten, die niet worden bewerkt.

Naar mijn mening moet er over braakliggend land een belasting worden gehe- ven. Dat leidt er misschien toe dat dat land ver- kocht wordt en dat de nieuwe eigenaren het wel kunnen bewerken.

In wat u nu zegt kan ik geen verschil ontdekken tussen de positie van uw partij en die van het ANC. Hoe zou u het verschil tussen beide omschrijven?

Hani: Wat wij als communistische partij zeggen, kan net zo goed door het ANC worden gezegd.

Wij vormen een bondgenootschap. Wij hebben zolang samen gevochten en in die tijd hebben we politieke programma's ontwikkeld die het resul-¹ taat zijn van gezamenlijke discussie.

Wij communisten staan achter het politieke pro·

gramma van het ANC. Als leden van het ANC droegen wij bij aan de uitwerking van dat pro- gramma. Een aantal zaken uit het programma is identiek met onze inzet. Ook ons gaat het, als eerste fase van de revolutie, om het realiseren van een nationale democratie .. Ons doel is dat de mensen zich in deze fase bewust worden van hun democratische macht. In die fase moeten onaf- hankelijke democratische structuren worden opgebouwd. Onze overtuiging is dat een demo- cratie die zich alleen afspeelt op het niveau van regering en parlement, geen democratie is.

He. mu gel Ha en de de1 zijr me on Ier

VOl

ge

COl

UI dif slo als Ha na ve1 pa crë ve ve W< op de tic he HE

w

ge i dl scl di< vo m'

tiE di vi1 bE m· dE M VC Ie pr al SC at st ar ar Ik in hl

~

... ________________________ _

Ie

~n

t.

u g, u

·e

·n st r- n

n g

Tl

n rt Ie lt

n

1.

a k t- t.

r-

~1

n

~t

'e

1,

)- ( )-

is Is n e n f- n

)-

n

I

Heeft de ineenstorting van de Oosteuropese com- munistische staten invloed op uw zienswijze

"-,- gehad?

Hani: Ja natuurlijk. We hebben in de Sovjet-Unie en Oost-Europa gezien wat de gevolgen zijn als de mensen van de besluitvormingsprocessen wor- den buitengesloten. Mensen moeten betrokken zijn bij de oplossing van hun eigen problemen. Ze moeten betrokken worden bij de opbouw van het onderwijs, bij de bouw van scholen, kleuterscho- len, opleidingsinstituten evenals bij projecten voor de economische ontwikkeling. Dat moet gebeuren in het kader van organisaties die zijzelf controleren.

U heeft het over 'de eerste fase van de revolutie', die van de democratisering. Hoe zit het met de slotfase? Maakt de communistische partij dat net Ir' als vroeger aanspraak op het machtsmonopolie?

Hani: Nee, een machtsmonopolie streven wij niet na. Onze partij is tegen de totale aanspraak op vertegenwoordiging door de communistische partij. Wij willen als partij deelnemen aan demo- cratische verkiezingen. Onze invloed willen we verkrijgen via verkiezingen. Maar we gaan nog verder. De reserves van ons land moeten goed worden gebruikt. Daarom moet een ontwikkeling op gang worden gebracht in het verloop waarvan de controle van de staat niet door een paar poli- tici wordt uitgeoefend, maar door de meerder- heid van de bevolking. Hoe je dat kunt bereiken?

Het zal lang duren en heel veel werk kosten.

We hebben ook afscheid genomen van de gedachte van de nationalisering als een louter ideologische vooronderstelling van de economi- sche politiek. Maar instellingen die door eenvou- dige mensen worden gebruikt -ik denk aan die voor opvoeding, onderwijs en gezondheidszorg- moeten niet in privébezit zijn. Voor dat collec- tieve bezit moet wel een vorm worden gevonden die ruimte biedt aan competentie en die effecti- viteit garandeert. Wij denken ook na over nieuwe bezitsvormen, zoals coöperatieve vormen, en vor- 11 men van samenwerking tussen de staatssector en

de privésector.

Met andere woorden. Ik stel mij het socialisme voor als een maatschappijvorm waarin er verschil- lende vormen van bezit zijn, waaronder ook het privébezit. In ieder geval moeten de arbeiders in alle ondernemingsvormen recht op medezeggen- schap hebben. Wij willen in geen geval een situ- atie als die in de voormalige Sovjet-Unie was ont- staan, waar de bureaucraten in naam van de arbeiders controle uitoefenden, maar waar de arbeiders zelf helemaal niets te vertellen hadden.

Ik wil nog even terugkomen op de jonge mensen in de townships. Hadden die niet wat anders in hun hoofd dan een eenheidsregering van de

,.

5

Cl

z ..:

z

Nationale Partij en het ANC, zonder dat er sprake is van oppositie?

Hani: Weet u, we hebben ons allemaal wat voor- gesteld toen we in de illegaliteit vochten. We hadden heel veel dromen. We waren zeer roman- tisch. We geloofden dat de Sovjet-Unie alle eco- nomische problemen had opgelost; we geloofden dat je met nationaliseringen in een handomdraai alles in orde kon maken. Wij hebben gevochten in een bi-polaire wereld. Nu heeft de wereld nog maar één pool. Ze is ineengekrompen tot een dorp. Haar machtscentra bejegenen alles wat ook maar in de verste verte met socialisme te maken heeft, met grote vijandschap.

Bovendien begrijpen wij dat als een revolutie in haar verloop steeds door de mensen ondersteund wil worden, dan moet ze de mensen ook wat opleveren, op zeer veel terreinen. Natuurlijk kun- nen we ons van revolutionaire retoriek bedienen.

We kunnen roepen dat .. we de witten van alles zullen afpakken, dat we zullen nationaliseren, dat we dit zullen doen en dat". Maar moeten we ons er niet meer om bekommeren dat de mensen eindelijk de opleiding krijgen die ze willen heb- ben? Is het gezien de massa-ontslagen en de schrikbarende werkloosheid niet van veel meer belang dat er arbeidsplaatsen worden gescha- pen? Moet de gezondheidszorg niet worden ver- beterd? Op dit moment wordt ze alleen maar steeds slechter. Moeten de mensen in de achter- buurten en op het platte land niet eindelijk elek- triciteit krijgen?

Nu we op de drempel staan van de doorbraak naar een democratische maatschappij. moeten we al deze concrete vragen heel eerlijk beant- woorden. We mogen de mensen niet voor de gek houden door de problemen te verdoezelen. Wij moeten een heldere politiek voeren. We moeten naar onze comrades toegaan, naar onze mede- strijders in de verste uithoeken van het land en hen onze voorstelling van zaken helder uiteen- zetten.

En begrijpen de jongeren u?

Hani: Ja, en ze discussiëren erover! Ze zijn bang dat wij ons er laten inluizen. Ze zijn bang voor een gemankeerde democratie. Wij zeggen tegen hen dat we niet gewonnen hebben. En we zeggen dat je met een tegenstander die je niet hebt ver- slagen onvermijdelijkerwijs compromissen moet sluiten. We zullen onze overwinning niet in een slag halen. Daar zijn duizenden voor nodig.

Maar op dat moment moeten wij ons afvragen of we de mensen met ons mee krijgen. Bereiken wij wat voor hen als is het niet alles, echter minstens 10 procent of 20 of 50.

Het gaat er echter om een situatie te creëren waarin wij de macht hebben om iets voor hen te

11

doen; hen om te scholen voor andere beroepen, hen financieel te ondersteunen. Zij moeten dat proberen te begrijpen.

Hoe zit het met de kwestie van de amnestie?

Hani: Wat in het verleden is gebeurd moet aan het daglicht worden gebracht. Dat geldt voor iedereen. Het ANC doet het in zekere zin door het instellen van onderzoekscommissies. Die onder- zoeken wat wij in Angola hebben gedaan om onze strijd te beschermen tegen Zuidafrikaanse agenten. Daarbij hebben we, naar ons gevoel nu, vaak de verhoudingen uit het oog verloren.

Dat moet ook aan de kant van het regime gebeu- ren. De mensen die deelnamen aan de geheime moordcommando's, die Goniwe en andere men- sen hebben vermoord, moeten bekennen. Wij moeten weten wie het gedaan heeft. Wij moeten het verleden onder ogen zien. Ik weet dat dat er niet erg mooi uitziet, toch geloof ik niet dat we een soort N ürnbergerprocessen moeten voeren.

Dat zou zoveel wonden openhalen, zoveel span- ningen oproepen. De maatschappij zou verder polariseren. Deze maatschappij kent al zoveel afgronden. Het is nu tijd om de mensen eindelijk bij elkaar te brengen.

Hoe wilt u dat doen. De witten leven toch al zolang in hun cocon van macht en privileges?

Hani: Het is mogelijk. Ik heb een oneindig ver- trouwen in mensen. Ik weet dat mensen kunnen worden gecorrumpeerd. Door indoctrinatie, door opvoeding, door een behoefte hun privileges te verdedigen. Maar wanneer we eindelijk deze maatschappij openen en de muren neerhalen, zal alles fundamenteel veranderen Het is maar een begin, maar er zijn al scholen waar zwarte en witte kinderen gezamenlijk les krijgen. Als onze zwarte en witte kinderen van de kleuterschool tot en met de universiteit samen zijn, als ze samen sporten, als ze samen zijn in het culturele leven, dan krijgen we het voor elkaar dat de mensen van de volgende generatie -eigenlijke al van onze eigengeneratie-echte Zuidafrikanen beginnen te worden. Dan houden we op onze medeburgers in te delen al naar gelang het ras waartoe ze beho- ren.

U noemde uzelf en uw partij 'realistisch'. Maar is het niet zo dat de communistische partij altijd een onrealistisch mensbeeld heeft gehad?

Hani: Wij - ik ben een idealist. Ik geloof dat we allemaal idealisten moeten zijn. Ik geloof dat we naar een volmaakte maatschappij moeten stre- ven, ook ai zal die volmaakte maatschappij waar- schijnlijk niet verwezenlijkt worden. Maar waarom zouden wij ons niet laten inspireren en begeesteren door datgene dat de christen doet verlangen naar het paradijs in de hemel waarin er geen lijden meerzal zijn?

6

M

"'

M

"'

::J ::J 1-

~

::J u o1l

"

w 1-

~

0

0..

•

Ik herinner me dat ik als kind keek naar de katho·

lieke priesters. Zij gingen door de dorpen en haal·

den de mensen over naar de kerk te komen en ..., naar school te gaan. Ze bekommerden zich om de armen. Bij ons waren geen ziekenhuizen en geen artsen. Er was geen enkele instelling die bij de moderne maatschappij hoort. Mijn vader was mijnwerker en wij zagen hem maar een keer per jaar. Ik moest elke dag tien kilometer naar school lopen. In de winter was dat verschrikkelijk. In Transkei kan het 's winters afgrijselijk koud zijn en wij hadden geen schoenen. Dat was een hard leven, maar we redden het.

De kerk was onze enige verbinding met de stad.

De priesters brachten zelfs de post voor de men·

sen mee. Ze werkten hard en ze deden hun best om het lot van de mensen te verzachten. Ik zei tegen mezelf, dat zijn mensen die zich onzelf· • zuchtig voor anderen inzetten en voor gerechtig·

heid vechten. Dat heeft een diepe indruk op me gemaakt en het heeft mijn hele leven beïnvloed.

Ik wilde zelfs priester worden. Dat heeft mijn vaderechter tegengehouden.

Ik weet dat het moeilijk is om je in deze wereld als een priester te gedragen. Maar waarom zouden wij voor de mensheid niet het visioen hebben van een wereld zonder uitbuiting? Door de technolo·

gische ontwikkelingen en de wetenschappelijke ontdekkingen zullen we in staat zijn om een maatschappij te scheppen van overvloed, waarin niemand honger hoeft te lijden. Ik denk dat wij communisten dat ideaal niet moeten loslaten.

Voor een dergelijk idealisme moeten we een kruistocht voeren. Niet arrogant en betweterig als een groep of partij die boven alle anderen ver·

heven is.

Ik vind dat de hele maatschappij zich ermee bezig moet houden, hoe we de welstand zo kunnen ver·

delen, dat er een maatschappij ontstaat waarin de mensen niet meer lijden aan vermijdbare ziek·

ten, aan ondervoeding; waarin geen analfabe·

tisme meer is, waarin in elk huis elektriciteit is, waarin niemand meer vertwijfeld om zijn overle· ¹ ven hoeft te vechten. Dit idealisme heb ik bewaard en ik vind dat wij daaraan vast moeten houden.

Gisela Albrecht had dit interview met Chris Hani op 5 maart van dit jaar, in zijn bureau in Johannesburg.

Vermoedelijk is het een van de laatste grote inter·

views die Hani gaf voordat hij vermoord werd op stille zaterdag. Het interview is uit het Duits vertaald door Hans Groenewegen.

'Arr bij ( arrr van arb al j ker1 wet sis. uiH soli die van lan•

DIS in [ arn de en: nie teg

WO

op kar bo< kar ger var los1 eer wa kat het pra voc var var be5 pol ser

~r

:>I n n

'd

:1.

l-

>t

~i

f- j-

e :1.

n Is n n

)-

e n n ij l.

n g

g n

;,

k n

p l·

r- P d

7

Een Deltaplan tegen de verarming

'Armoede is onrecht' vormde in 1987 het motto bij de start van de kerkelijke campagne tegen ver- arming. 'Solidariteit is recht doen' is de keerzijde van die uitspraak. De Raad van Kerken en het arbeidspastoraat DISK signaleren

al jaren de groeiende structurele

dat niet alle kaarten zet op de betaalde arbeid.

De strijd tegen verarming vereist meerdere beleidssporen. Bovendien benadrukte Van der Zee opnieuw, dat in de discussie de mensen zelf centraal staan en mee dienen te doen. Eind januari was de voorzit- kern van armoede. Dit jaar is er

weer een nieuwe economische cri- sis. Weer gaan massaal mensen de uitkering in. Opnieuw wordt om solidariteit gevraagd. Hoe geef je die vorm, in je eigen wereld, in die van groepen en organisaties, in de

Hub Crijns

ter van DISK ook in het nieuws, toen hij namens 180 prominenten en de Coronagroep '92 een verkla- ring aanbood aan de Tweede Kamer inzake de WAO. Een belangrijk punt uit deze verkla-

ACTUEEL

landelijke arrangementen?

Bode: 'Deltaplan tegen armoede' DISK voorzitter Herman Bode heeft begin dit jaar in Den Haag gepleit voor een "Deltaplan tegen de armoede". Zoals na de watersnoodramp van 1953 de Nederlanders kozen voor oprechte solidariteit en zonder op de kosten te letten het plan voor de nieuwe dijken opzetten, zo zou eenzelfde plan tegen de groeiende armoede ontwikkeld moeten worden. Bode kwam tot deze uitspraak, toen hij op 3 februari samen met de werkgroep 'De arme kant van Nederland' 10.000 handtekeningen aan- bood aan voorzitter A. Doelman-Pel van de vaste kamercommissie voor sociale zaken en werkgele- genheid. Die commissie besprak het standpunt van het kabinet over het rapport 'Armoede opge- lost? ... Vergeet het maarl' van de werkgroep. In een petitie onderschrijven de ondertekenaars, waarvan het merendeel uit de kerken, dat het kabinet een "zeer beschamend beleid" voert als het gaat om armoedebestrijding. Het kabinet praat de armoede in Nederland weg en verstevigt vooral de rijke en economisch sterke kant. Os W.

van der Zee, de Algemeen Secretaris van de Raad van Kerken benadrukte, dat de kerken het bestaan van armoede blijven zichtbaar maken. De politiek en de samenleving dienen deze zaken serieus te nemen en te erkennen met een beleid,

z

<(

...J

<(

1- ...J

w 0

ring, namelijk. de handhaving van de uitkeringsrechten van de men- sen, die nu aangewezen zijn op deze arbeidson- geschiktheidsverzekering, is door de Kamer gehandhaafd. Maar de prijs is hoog: met name wordt het probleem weer afgeschoven naar jonge mensen.

Nu de tekenen van een hernieuwde neergang in de economie zichtbaar worden in massa-ontsla- gen en toenemende werkloosheid voeren de Raad van Kerken en de Dienst in de Industriële Samenleving vanwege de Kerken (DISK) cam- pagne tegen verarming.

De toekomst van de sociale rechtsstaat

Sociale zekerheid is een beleidsterrein dat sterk in beweging is. Aan het eind van de jaren tachtig werd door uitkeringsgerechtigden, sociale dien- sten, vakbonden, onderzoekers en kerken gewe- zen op toenemende situaties van (moderne) armoede in Nederland. De kranten stonden vol met commentaren op de koopkrachtontwikke- ling van de minima. Het kabinet Lubbers 11 stelde elk jaar de automatische koppeling buiten wer- king en kwam met eenmalige uitkeringen om de koopkrachtschade te beperken. In 1987 voerde het een nieuw systeem van sociale zekerheid in.

Daarbij werd de Algemene Bijstands Wet het vangnet, de bodem, van alle sociale wetten.

Sinds het kabinet Lubbers 111 is aangetreden beste- den de kranten minder aandacht aan de inko- menspositie van uitkeringsgerechtigden. Het debat lijkt verschoven te zijn naar allerlei aspecten van het sociale zekerheidsstelsel: de volume-ont- wikkelingen (bijv. de groei van het aantal arbeids- ongeschikten), de betaaibaarheid van het stelsel, de deelname aan de betaalde arbeid, het mini- stelsel, de uitvoeringsproblemen van de sociale zekerheid, bijstandsfraude, de WAO-problema- tiek etc. Eigenlijk staat de sociale rechtsstaat of de verzorgingsstaat, zoals die is opgebouwd na de Tweede Wereldoorlog, ter discussie.

In het afgelopen jaar zijn er door alle politieke partijen rapporten uitgebracht over de sociale zekerheid en over die verzorgingsstaat. Van PvdA- zijde kwam het rapport met de wervende titel 'Niemand aan de kant'. Het CDA volgde met 'Sociale zekerheid en verantwoordelijkheid', Groen Links (GL) met 'Tijd voor

zelfstandigheid' en D66 met

8

ciële draagvlak van de verzorgingsstaat. Naar·

mate partijen zich meer rechts op het politieke spectrum bevinden, leggen ze meer nadruk op..., kostenbeheersing en lijkt de bereidheid om ingrepen te doen in het stelsel (scherpere toe·

gangscriteria, afstoting overheidstaken, ingrepen in prijs/duur van uitkeringen) groter. De centrum·

linkse partijen (PvdA en D66) streven naar stabili·

sering van de kosten om het huidige niveau van sociale rechten te behouden. Groen Links is de enige partij die een vergroting van de collectieve uitgaven voor de sociale zekerheid accepteert met het oog op armoedebestrijding.

* Individualisering is een onderwerp dat niet het politieke spectrum volgt. Voorstanders zijn Groen Links, VVD en D66 en wat voorzichtiger, de PvdA.

Het CDA voldoet aan verplichtingen op grond van EG-richtlijnen tegen sekse-discriminatie, maar • blijft hechten aan regelingen die gebaseerd zijn

op de draagkracht van de leef·

eenheid. Het CDA staat voor een 'Arbeid, sociale zekerheid en inko-

mens'. De VVD maakte zich zorgen 'Over ontgroening en vergrijzing'.

Deze vijf rapporten zijn onlangs in opdracht van de werkgroep 'De arme kant van Nederland' vergele- ken door Sirnon van Vulpen. Ook

·'alleen GtoehLihks heeft een anti-

dilemma waar het gaat om de arbeidsparticipatie van vrouwen.

Aan de ene kant moeten vrou·

wen de arbeidsmarkt op, aan de andere kant blijft het CDA hech·

ten aan de keuze van een gezin

armoedebefeidi

heeft hij de bouwstenen van het kerkelijk anti-armoedebeleid,

zoals verwoord in 'Armoede opgelost ... ? Vergeet het maar!' ernaast gelegd. Uit dit boekje, dat bin- nenkort verschijnt als nummer 9 in de Studiereeks van 'De arme kant van Nederland' als opmaat een korte samenvatting.

Er werken te weinig mensen en het stelsel is te duur

* Alle partijen benadrukken de noodzaak om de deelname aan het betaalde werk te verhogen.

Hierover bestaat een zekere overeenstemming.

Hetzelfde geldt voor de maatregelen om het volume in de sociale zekerheid (dus het aantal mensen dat een uitkering ontvangt) terug te drin- gen.

* De ingewikkeldheid van het stelsel wordt vooral benadrukt door die partijen, die weinig rege- ringsverantwoordelijkheid hebben (D66, VVD, Groen Links) en in veel mindere mate PvdA en CDA. Dit zijn tevens de partijen, die de nadruk leggen op verbetering van de effectiviteit van de uitvoering. De oppositiepartijen VVD, Groen Links en D66 hebben gezamenlijk een voorstel opgesteld voor een nieuwe uitvoeringsorganisa- tie (lna Brouwer, Robin Linschoten, Arthie Schim- mel, juni 1992)

* Alle partijen maken zich zorgen over het finan-

"" "'

""

0::

::J ::J

...

-' ::J u

"'

"'

w

...

-' 0

ll.

om zelf de kinderen te verzor·

gen.

*Alle partijen (behalve Groen Links) wijzen op de plichten van uitkeringsge·

rechtigden (m.n. de plicht om werk te aanvaar·

den) en keren zich tegen oneigenlijk gebruik en fraude. De centrum-rechtse partijen stellen zich iets harder op dan de centrum-linkse partijen, die aan de arbeidsplicht enige voorwaarden verbin·

den. Groen Links is ambivalent over de arbeids·

plicht, maar stelt zich van alle partijen het meest liberaal op.

De overheid doet te veel en de burgers te weinig

* Alle partijen zien een overheidstaak wanneer s het gaat om het garanderen van een inkomen tot het minimumniveau.

* De grootte van de overheidstaak, die de par·

tijen nastreven is direct gerelateerd met hun posi·

tie op het politieke spectrum. Naarmate een par·

tij meer links op het spectrum staat, pleit de par·

tij voor een grotere rol van de overheid in de sociale zekerheid.

* Hetzelfde geldt voor de mate waarin partijen de arbeidsplicht en de noodzaak van sancties en fraudebestrijding benadrukken. Hoe rechtser de partij, hoe 'harder' de arbeidsplicht. Groen Links twijfelt in haar nota tussen een gematigde arbeidsplicht en géén arbeidsplicht.

* [ Pvc soc

(m

pre lee

* [ na'

ZOI

wij ma (V\ he scr pa mL ga. kei rin rin aa1

In ser va1 te! gn mi an

"8 pe iec ne

WC

pr on in i ge or

DE

pu a)

b)

~

... ---.-

r- :e 'P m

·n

1-

i- n Ie

rt

n

1r n f- n e

1.

J-

e

I-

n

n

n h e

1-

;-

;t

i-

e

e n e s e

* De oppositiepartijen en in mindere mate de PvdA staan kritisch tegenover het beheer van sociale partners van een aantal sociale regelingen (met name. Ziektewet en WAO). Het CDA ziet de problemen van de uitvoering echter als een col- lectieve verantwoordelijkheid.

* De linkse partijen (GL, PvdA. D66) leggen de nadruk op persoonlijke keuzes op het gebied van zorgtaken/de persoonlijke levenssfeer (die een wijziging van de verhoudingen op de arbeids- markt nodig maken), de liberaal getinte partijen (VVD en D66) beklemtonen de persoonlijke vrij- heid op de markt (d.w.z. mogelijkheden voor ver- schillende verzekeringspakketten e.d.). * Bij alle partijen wordt veel aandacht besteed aan het sti- muleren van individuen om de arbeidsmarkt op te gaan (d.m.v. een arbeidsplicht, financiële prik- kels, etc). De participatie van individuen (uitke- ringsgerechtigden) in het beleid, of bij de uitvoe- ring van de sociale zekerheid krijgt bijna geen aandacht.

Uitgangspunten van het kerkelijk anti-armoedebeleid

In "Armoede opgelost...? Vergeet het maar!" pre- senteert de kerkelijke werkgroep "De arme kant van Nederland" de resultaten van haar campagne tegen armoede. In het vierde hoofdstuk staat een groot aantal voorstellen geformuleerd om verar- ming in Nederland tegen te gaan. Dat anti- armoede-beleid wordt als volgt omschreven:

"Bestrijding van armoede vraagt om het schep- pen van daadwerkelijke mogelijkheden voor een ieder om volwaardig aan de samenleving te kun- nen deelnemen. Politiek beleid dient getoetst te worden aan de vraag of het daartoe een harde prioriteitsstelling bevat. Daarbij gaat het zowel om de wijze waarop het beleid tot stand komt, de inhoud, als de wijze van uitvoering. Hetzelfde geldt voor de bijdragen van maatschappelijke organisaties aan de bestrijding van armoede."

De schrijvers formuleren de volgende uitgangs- punten voor een effectief anti-armoedebeleid:

a) Een anti-armoedebeleid moet ingebed wor- den in een visie op het arbeidsbestel, de sociale zekerheid en de sociale voorzieningen.

Er moeten alternatieven uitgewerkt worden, waarbij onder meer alternatieven als een basisinkomen, verdergaande economische verzelfstandiging en een verdergaande her- verdeling van betaalde/onbetaalde arbeid betrokken moeten worden.

b) Het beleid van politieke en maatschappelijke organisaties mag niet tot stand komen zonder intensieve communicatie met de mensen die tot de arme kant van Nederland behoren. De schrijvers pleiten voor inspraak, medezeggen-

9

0

schap en beslissingsbevoegdheden voor de armen.

c) Een anti-armoedebeleid vraagt om een breed maatschappelijk draagvlak. Daarom dient het anti-armoedebeleid zich ook op de 'niet- armen' te richten om vooroordelen bij hen te bestrijden en om daadwerkelijke betrokken- heid te bevorderen.

d) Het armoedevraagstuk vraagt om een geïnte- greerde aanpak, waarbij verschillende aspec- ten (inkomenspossitie, werkgelegenheid, sociale voorzieningen, regelgeving) in samen- hang bekeken worden.

e) Het beleid dient continuïteit te vertonen.

"Het steeds weer ter discussie stellen van rech- ten en verworvenheden of aangekondigde verbeteringen brengt mensen die afhankelijk zijn van dat beleid in onzekerheid, tast hun rechtsgevoel aan, versterkt hun gevoelens van machteloosheid en wekt de indruk, dat zij lou- ter als 'kostenpost' worden gezien."

f) Participatie betreft zowel activiteiten op de betaalde arbeidsmarkt als niet-betaalde arbeid. Een beleid en een denken dat zich eenzijdig richt op betaalde arbeid loopt voor- bij aan:

- het belang dat vele vormen van niet- betaalde arbeid voor de samenleving en het individu hebben;

- het gegeven, dat velen nooit meer aan de betaalde arbeid (zullen) kunnen deelne- men.

g) Effect van beleid kan een (verdere) stigmati- sering, marginalisering en aantasting van de persoonlijke leefwereld zijn, doordat men ingedeeld wordt in categorieën, door betut- teling en door ver in de privésfeer doordrin- gende regelgeving. Men dient dit effect te vermijden/tegen te gaan.

h) Een goed algemeen beleid, dat een ieder die op de sociale zekerheid aangewezen is, een leefbaar bestaan biedt, verdient de voorkeur boven een beleid dat de nadruk legt op speci- fieke maatregelen. Specifieke maatregelen kunnen immers leiden tot stigmatisering, rechtsonzekerheid en kunnen meer controle, problemen bij registratie, ontwijkend gedrag en niet-gebruik bevorderen.

Armoedebestrijding ontbreekt bij de partijen

Concluderend kunnen we vaststellen, dat bij de meeste partijen "een harde prioriteitsstelling voor armoedebestrijding" ontbreekt. Groen Links is de enige partij. die de bestrijding van armoede expliciet als een doelstelling in haar nota opneemt. De bescherming van de inkomens van

11