HAMBATAN-HAMBATAN PENGEMBALIAN KREelT NELAYAN
(Stuc!i Kasus c!i Kecamatan "uara Tiga Kabupaten Pidie
Oleb M. «.run JaliJ
staf Pen9a:iar pada FJUp. Universitas SYiah KuaJ.a
PUS4 T PENGEMBANGAN PENELlT/AN ILMU -ILMU SOSIAL UNIVERSITAS SYIAH KUALA
DARUSSALAM 8ANDA ACEH 1987
11
PUSi. T PEFGEiffiAlIG.1" PE1'!ELITL'J' ILl .... -:!:L~;[J SOSIAL
U:ll \"lffiSIT~\S SYL.H l~U .. L~~
L,'J'ORMI ticSIL PE/;"ELI'rIA'l
•
HM[8ATAN-IL.J4E;.T:.N PEIIGE1.[8j.LIAll KREDIT NEIJ,y.tN (StuU tMusu.a'1):t Kllt umuto.n lIlllllI'u\ 'l!.1:go Kgbuput"!l .Pidie)
•
Oleh M.lL,RUN J:.LIL
Tenogl). Pongu~or pusia·,univeroi tlli,. Sy:l!ch:;II:uhlllv 1
Fukulta s
Keguruan DunIlmu
PendidikunBAlroA ACEH-DARUSSALAM 1987
P,- 'f1'~lll-,- .1:' I..i..r.m--11.11U SOCUi..l iJni ver··
sitae Syiah Ka~l~.
Seb'_6";'~ h .sil ptmCll tidn, muku l .... ,Jorc11l in~ r:erup&J.!:an nuatu repre.::;cntd.~i :t:mi2.h untuk mempert.;....~Gung: Juwabkan pe- kBrjaan si p0neli t.i. kecp6.da lE.'7IbUGc, yan,~ tel:lh MEmber'ik.J.n pe-
lu~ \:lltuk i tu.
Pelui.ollg YCl1e:; di b~rik<.J.n btrupa keser.lp.J. tD.u d...n faaili tdS yong
di~nak~ ser.1f:1.k.3ir:1d.l IrlWlG~:.in :;;>el:l.r.J:t so:.puluh bul<:".l".t dengan te-
Dong&n demi.!-::i::.ll p .... nt4..i.sl. h d;,;ll .. ;,m 1apor;,m -ini penulis meriyanpeili:cil1 ucapw"l terirr,a. kusih t~l'uta"='!~ kcpuda:
pertamu, Jb.Pdk Dr. Duyan D.:.Nood ,~:A Dl.rek tur Pusat Pen- gemb'.ngan Pene1i tio.n I1;:]1.'.-"'lmu 30nial U::1.3yieh, s0rte. Bapak Prof Dr.:l. Wi11io11 Litldlc !iebagui i].lcnJ.g .... Ahli utuma Y:!Ilp.' dengan ikhluiJ It:l:'lh r.1p.ncul.~i..th.!:Wl tcnD.gl.l. d"';'ll plkirannyc. Wltuk nembimbing penull.s ..
Keduc., Bapuk Rektor iJni vel'~.i t..:s Jyil..al. Kuala rlcn Dek.:1n Pc.kul tac Kcguruo.n Dan Ilr.1U PClldidib;n yane t'~lah memberikal1
Ahhirr(ye, i~epCLd[. £enJUil 9ihdt y[ .. ng telnh rtH.:mbantu penu- lis d.J.lam mt:inyel(;::;I,.i.~dJ1 1 :~por<..n ini penulir.; !'l..:;nguc __ .pk", .. lt te-
ri!T!c~ k~sih. Sehi:-.teg...1 -penoll. tie.n iru. dap.'l t b~rgu,:,~~ b. ',g1 pem- DU·.t kebijak~ Jir,; ... sa-m,1..1U Y;;..l1.S akar~ da::aIlb~
i i
Daru3sc...l""m, Jum. 1967
penulis
. . .. . ... .. . . . . . . ...
i iD:.I'''SR IS1
· ... . .. .. ... ... · .
• . .•..•. •• • 111· ... . ... .. .... ...
1A. Later Belakuroe "jlls,,'.luh
. ... ... ...
1B. Tujunn Penel~tian
· .... .. ... .. .. ... .. ... .. . .
3C. Kegunaan pen.:li tL-Ll1
· ... ... . .... . .. ... ... . J
D. Lokasi peneliti~~. .. ... .. ... ... ... .. ...
4E. r.~etode peneli tinn
.. ... ... .... .. .. ... ... ... 5
n .
PENEMU.\N· .. .... ... .. ... ... .... . .. .. ... .. .
6A. Penduduk Jan It-:o. ta Pencahari.:m •.. •••... . . •
· ...
6B. KOBunaan Kredi t B,_gi ~Iel-yan •. . • •• •. •. •..•. •. 7
· .. ...
• ••• 10A. TidL.k Lll1car pcngemb£l.linn KrAdi t
· .. .. . · ...
10B. Pertlll.:J.l1 Toke Bangku
· ... ... ... .. ... .
121. Sej.:t.rah P03rkembangc.nnyc
.... .... ... ...
1213 3 .
Hubung~~Take
Bup~ku d~Dg~~Krcdit •.•.. .
• ••13
C. Faktor Ruaak:nYIl {;leD-in. •
... ..
•... . ...
14D. Faktor -FaktoI' yWJg membedak~ Nt:llGy~ Pnncing dlll1 Nol .:-.yWl JELl'inp:
... .... ... ... ... 15
1. Pcrbedaall vmktu operasi
.. ... .
• ••• •15
2. Tehnik Pcn"-'1gkapnn 1kan
.. .. .. .. .... .. ...
183. care TOKC Bun.8ku mernberik..:-.n pinj.'7'Jn~...n •••
•• 20
4 • /' .,0 t · or~sa91 . B t · on JD.I'2ng •.• . ..•..• .•••••••.•• 21
i i i
I
Hrui..!JTlnn
••••• ••••• •• 22 1. KUi·...-:r:g p.... t. :iw L tt:?: t'll:e; k:c~di t ••. . •.•.•• 22
2. 3at...:._ l'/:...Kl;" lcI'",tii t ti{lc~]-::: .J~'l'L~'
.... ... ...
Ik.::1."'1 •• .•. •
1. Faktor jauhnya temp ,t penyotortln
.... ... ..
2. FGmasarnn ha~il produksi •• •• ••
. ... .... .
IV. KES IMPUL: .. N DJ...N S .. JLLN
... .. ... ... ... . ... .. .. ...
iv
23 24
25
26
29
1 \
I . PE1HlAHt'LUAN l... Jf-:i_t.-'I _?e}n!:t:r£.l.~~:~ah
NCt36.I'U Rcpublil·: Indonl J..:.. ... t'~rkenal :...cb· r.:f.-.i. 110gara agrurit'.
3, ;illl! bcs:...l' mat.;;.. t't":!JC ..!kTian r.:a.':Y:;'l'iJ...IC..::.t _'lult:..h bertalli. Di -
sarllping i tu uda Jugu r,dta pencaharian musyurCLkat scbacai petani ikan dan penangkap ik8.l1, tel'U tame. mereka yang tinggal di daerah pesisir, tepi pantai, danau d.t-o.n ~ungai.
Daerah Istimew8 Aceh yung: dikaliling.i. oleh lautan, tentunya Eebahagian penduduk ell .amping bcrt,illi (bercocok tanwn) juga bo- kerja sebegai nelayan, dalam menc~i penghidupunnya. Pade umum nye. penduduk propinsi dibagi due. daerah yaitu pant"'i utard(Ban - de. Aceh-Lhokseume.\ie) dan pantai timur .tLhckaeumawe-Langsa).
(Mulya Bangun, 1976:20).
Di sepanjanc pant~i utara Aceh berdirilah deaa-deas nelayan yang pad~ musa lampau disebut gnmpong. Pada ma~a lampau gampong nclaysn, yang tcrlctak di sepwljanc pantui utara Aceh yang berhadapan dengan Selat Malaku, tidak ;Jer·.Jah sepi darl kunjungan suku bangs a uutuk berdngar~. Panto; ini tclah menjndi tempat PO!
temuan kebudayaan-kebudi.lyu:ln yanti tUB di Lc~'i ilwlgai dan tepi laut. (Astrid S.Susanto, 1977:148).
Dengan adanY:l kon1.ak do.gang taai desu nolayan telah menja - di pus at aktivitas perdagunGEln, yaI"'..g otlJrnati~ mempengaruhi til1g- kat kehidupun men'aka k'::1J~dH yar.{J. ll:,bih bal k.
Semenjak kedatangan D~ng8a Beret yang telah memporak poran daknn tetB kehidupan kehidu!1dn musyaralcat n(!l~yan, mereka kehi - lan[;an peranannya cob~-:.i kota dagal1g. Lobih-lebih rode sa.at pe- merintah Belnnd& melakukan monopoli perdagangan di seluruh Nusan
1
I
\
1.;: r.ter0.3 tur L l l ::.'1 ,
.- '1
, ." I,
::;ehi _6a :n~ ~y; "r,-,-lc~j,t l"l.Edayun dupat
ld :Jo.Il;; l cbiJ b:lilc. Hal i:.~ da- ) ... t dilihs. t denc;an aailllyu K~pI'\,"" nO;ior 39 t! hu.?J. 1 Sl80 yang isinye
sebl-l.'~E:i berikut: Kapal atau pukat htlrJmau tiddk dibc;narkan mela l:uJcan operasinyn 1"6i dnn harus diS=ti dengan motorisesi atau modifikesi perilcanan Id.u t. (Sut~to) .
Penelitian 1ni dilakukan di KaLupaten Pidie yang merupwcan sal c.ili satu daerah yar.g jUr.11e.h r£:nrluduknya menduduki tempat nomor due b11~ dibandin£kan dengun kebupaten lain di Propinei Daerah 1stimem, Aceh: JUI'\lah !>enduduk di kabup,.toll ini oebwlyak 387D72
;jilla. (Statistik Kabupatcn Pidi"
1987) .
Dari juml.h itu6 . 869
jiwo kehiduciannYi:\ sebagui n:;:li:.y..n atau ki:.:a-kl.ra 1 J 77
%
yang terlapat di berbaga1 kecama.an dalwn daerah tingkat 11 Kepupaten pjdie. Dari jumlf'll tersebut d1 ataf;, di Kecamutan Muaro. Tiga te!.dapat 1.315 orang neleyan atuu kira-ki.l"a 12, 1% yang merupakun kecamntan yang bany-clk terdae~t neleyan bila dibandingkan dengan kecrunatn lainnya. Di daerah ini juga terdapet nelaycn yang rne- ngambil kredit dari pernerintah at .... u Bank Ralcyat Indonesia Co.bang Sigli.
Di Kecamatan MW'tra Tigli realisfisi kredi t dipt.1roleh pacta ta- hun
1981- 1982 .
Kredit yung d~berikan dnlam dua bentuk ye1tu kre- dit motorisesi j"ri1l/., dun krcdit r.lotoris"si pEillcing sertu CUB co bout stau perahu dun perul~t~n pancing lainnya.Di KecBmatan Mu&ra Tign jurnlah penduduk 10.902 jiwa. (stC1ti~
tik Muara Tiga
1986).
Di uaeruh ini trJap~t129
buuh alat pena~I
~;J.'-'" n .... :~3.n :'i~ t. 'cl ... :.:i duri pt ruhu tr<;;..u::. 9ional, pulcut banting t
(. I. 1 t ~i ·-1 ...,l.;;i , bot... t ~€: X' ~ t bc,_'1 t J ~..ri n[ u..n l<lin-l<c-~!l. Dari
,.. :._1 yn.n mcrr'!Jl.-ro1r.-h ':(redi t sebanyak
tcriu __ u.?i jering. Y illg ~-;'C:l:JL..:ii l •.. _c£!.l..:.h j,Ll2J:. lav run ini o.palw.h
ado. hubungan nntara kredit yang dibcrikan denoan kenaikan produl.!, si dan bertambahnya pendnpatan poru nelayun. Sejauhmana kredit itu di l'1anfa.a.tk an , 5.pel!ah kredit itu dikembaliKan dengun lancer etau macet, dan kenup&?
Pcnelit1an irti bertujllan untuk mcngetahui kenapa banyak n~
lay8.!l yang mempunyai tunggakWl kredi t sertu fakt or-faktor aps y.lr.g menyebabkClD tunggakan i tu.
Penel~ tiUl ini diharapkru: dup::J t momberikaYJ. informasi dan sumbe.ngcm penikiran be.gi kala.llgan yung berminu. t dalam bidnng ini, ;3erto. bermnnfuat Lugi pembuat kebJjaknn di mesa-mesa yo.ng ukan datang.
PenclitiWl ini ber"tltik tolilk dari beuerapa hipotesa seba- gai berB'ut:
1. Tidak lancnrnya pengembalian kredit ada hubungannya dengan
peneeluaran yang tidak seirnbang deng(;.n hasil t£.J.ngkapan ilcan yang diperc.lch pura nelaYllll.
Pukc.t lavnn banting adala.h pukat hamp~r tradisionnl Yd.l'1g di~unakan oleh ne- oeluruh Dner'~h Aceh.
Bout Labi-1abi adalbh motorisasi penallgkap ikilll :lang berkckuat
h11 25- 30 }fl> dun depot mcnnmpung: sebanyak 12 orang nelayan. -
)
2. P ... rG.:J.an Toke bf.nrku, kC.nlsakar. r:l£:sin d!.n ti,-! le tersedianyu
t(;Jn]lc:. t pelelang..J.r.l k-J: tUI'q
-
nemOQY'" lP 'n kredi tKahupaten Daerah TingLut 11 Pidie, karena di da.erah ini terda - pat nelayan yang meng:unbil kredit dari pemerlnttl.h mclalu1 Bank Rakyut Indonesi:l Cabang Sigl l. KecclJTl~tan iru terltltdc di p~rba
tasan Aceh Besar dan Pidie. Dllcruh ini bolch <!ikutako.n dl;icrah ye.ng terisolir ka:-ena j"LrSknYB dengan ibukota kebupaten )0 Km. Sebelumnya Gl'lr.::ma transporta::d di daeruh ini :i.d..s.k baik, sepcr -
ti j!:..lan yang menghubunf-:kan L.:lweueng dcnB@1 SimpcUlg Betong, t o-
tapi pado awul t,lhuu i 986 sarana julBIl Y'lill; Jaraltnya dari LSVle- ueng Simpar..g Betong k:;.r,~_-kira 7 Km r-mdah diac:pnl, aedengkan ja- lun-jalan yane menghubuugk,.n Butu gumpone; deng= gampone yung lain di daerah tr.:rscb-ut mt\.:.dh kuri;J.n:, buik.
Pade. tar.L.un 1986 di Kecru:let,l:.i ~uara TiGa sudoh terspc..t ee- bush Sekolah Menenguh Per tame. (SMP) I Bank H.:lkyv.t Unit deea, se-
buah PuskeBmaB.bcs~rta dokternya dJn pabrik ea scrt~ pr oyek P3D
I
o.ta.u Proyek Perintio Pemuc:;clI'&.rl PeruInl;\h,:m DeoD. Y:::u-J.{; dik·:l ol.:lI
oleh DiIlL1S Peker jann UmUf:J Dacrah le imewa Acell, yang di berikan kepadE. dua deso neluyo.n yaitu Desu T~Il6ku di Laweueng (Kcmukim- an Laweucng), dan Desa UjoI16 Pi (Kcmukiman Cure). Se.rana terse- but diberi.lcan de.l am bentuk riol, aurour rlr.m Wc. Di scmping i tu proyck l ain yCnb 3edar~ dikerjavcn di d~prah ln1 iulnh 11strik masuk de se. den pengeboran air minurn u!!tuk lcecumstan. AkCUl teta-
I
I
I
\
1\
;i.!'b'1 2.'. ':i:vcll..{Ug: LJI-I ~t. .J. 1.. ,r, ;;:,h Ibti' iy,ili ~~eg ... 1,1 yung :er- _ -. rii 11 denf'. d..;.l !. K·~'c.:u: .. t·..!'. i..U.;l:'~ 'i1i ,..:..
E. M~tod£ Pcne11tiw.
Untuk memperoleh dUo ta mul~-mula. dilaln.u~an wn~ancura dengan nelayan ynng mengambil krclli t
seb.:;..nye.k 22 ora.."1.f; dun 10 orsng i;12 formen yang memb~rikun ~n£ormssl yang bcr6un~ begi penelitiun ini. Untuk r.lel!jaSil kebanarnn rL .. :.ri jnformaai-infor mas:i dan wawan CurB juga penel i tl r.:er..gndakan ob,'crfasi langsung di l apangan yang mencakup daeruh pc.I1tai den pel'umahun rnereka yang lerdapti.t di dun kemukiman, yoi tu Kemu}{imcn Lt:1\,/€ucng dan Kemukiman Cure:. di Keco.mat;...n Muara Tigl:l, sela!jui empat bt~an. Sell1in data yang dip·.;rolf..'h dari pur::!. nE:'lclynn, penulis juga mernperolehin!ormaoi dr.ri pedaguIlG iki:.n, PPJ.J :::1tdU Penyt,tlu Pt~rte.nL;.J1 L~o~an serta P;::nglimn Lflot atau pimpin~ muay.~ru.kat neItiyun di Acch. Sedang ken o~~ber primer diperoleh dari BruL~
Rakyat Indon&sia cabar~
SigIi dan Dill..1S Perik,;.rlwl Doero.h l'ingk::.i.t 11 Pidic,.
5
I
11 PEl'TEi" Al~
L4 • • P·?nduduk d
---.--.--.
-.tti ~t::.tt. P---
·':llC b:-:;.r:.i.i..I!---
T~bel 1
Mota poncahurLm Pcnduduk I{ecumat3.!l MUGrL. Tietl
'J'.O t.lems Pekerjaan Laki-lah
... a ...
1 • l{aryawan 62
11 16 .;66 131:"
7 .
P011' iun r.Jwnl .h
6550
Sumber 1)atn Kmtor Kecarn .... td1l.
%
0.95 17.64
5 .59
i::O,08
1,OY
,U44 a" e ... ( $5.1 • _ - - . . . ..
PerempuG.."1 %
14
10
, .
" -" ... ~)
-
0.)) 09.51
10~
Junle.h mcrvku yang bckerjt.o. s,-bo.gui llclaycil1 n&rnpak men- duduki tempc t kedw •. s.:sudcll /ll~\ te pe!.Lc· •. h.arian tid J.k. teti.l_p • Di- dl erah ini di :J~:.mpin[; mu.tr;. pcnct:.hcr-irumyr • .Gebag,~d neluyan ju -
gti. terdv.pat mareka yang b01c.Jl"ju sebr.lZ::..i kary ... VltlD., t&ni, pada -
11
gang, buruh tCUli, p,_,rtukc.ng:Jl dan pen3iunan. Dio.ntarunya (:I.dll jugiJ. yang bcrdugung t bcruso.ha cti biu,I,nc porik...:.nl:s.l1, bertani ac-I
I I
1\
\
tiba. musim br...r:...t di I.1nt,,'.l. ... u bulan Mal'ct d:ill Agustus para nela:--
yan mencdXi
bi bit nener(bibit ika..n bandene) dun bibit benur - (bibi t udang putih) koduv. jer.ir.i hi bi t inl r.lerup ·'.kan jenio ikan yong di budiday,1kd' dU"", tnnb. k.Banyc.k hm .. r; .... k ... Ju y.:;.ne t..! daK t,-,tup ~~ar.:m~' &danya pe - k.!I'jaan s("Ilpir13an aeptJrti y~g tL.te...b dJ.urdkan di utas. Hnl inilt...n y.;.ng menyebdbk -1: m"rek<.4 tid ... ,k bt:;r"us;:,ha mencori pe -
kbrj·..un te tap, l~,LI'\.:l1a kehutuh:.n Beh:..:.ri-h.,.:!.ri dnpat t·~'rpenu - hi denggn p-?neho.s~L".Il tl .. mbcdlW1.
Krcdi t mL'rncmg cukup bl.:rmamf£.G. t bagi pr..rJ. nel~y:::.n, .;lpa- lur;i pcnerirllL kr:~d~ t !":E:rek..t yun(~ ti~h_~k rilempu mcmb~li motor. Deng.Jll ,_d,U1Yt'. iTlform"3~ krl:dj, t pc.rw. n ... laYL.n mc.;:nghubungi Kope- l',lG1 Uni t DesD, MiuR. Ha.raprul Keca.muton Mu.:t.r~ 't'iga agur merekr~
lr.dnd.:.patkL' krCidit motol'i::;n:,.ii y ....
ne.
akur .. dibl;'ril:f:ln tcrscbut. Ak::m tcto.pi sebe:lurn mert..:ki.;!. m :npcrolc.h krl2'd.i l tl;rll~bih d~,bu - lu rn", 'reka haI'uS m,-lengk;;,pi r;y"tr.::.t- sy..!ru. t ::':<.: bfJ.gl.o.i b0rj ku t : 1. Hi.il'US t~rLl~lftar G~b.~:~.,;1i nnegot,.
Koper,-o,oi Uni t Ih~au t.1ina5.(,\.0.
7
I
\
:3~' 'n· '"'
r.
rr: .. 2 huJ. l'l , __ 'l'o
t.-l·.h c; liGit..:-'I cbu L )-
.L i 1 h " , rJ:,T<. ope...:' si
.;UOtih tlb, w.k\.uny. untuk meninsY..~ ';-1~n ta:;- i-> r.itlLtp y....:n.e; leb1h Q..a:lk - :·,l.l ini tlidukLL~ uc;:n~,~l1 .J ny, ~.L._. t- ... l. t pen....ngk .pun ik, . .l1 y._ng lebih mOl1r~lJ bil,·. dib.~ndin~k. n a~n;;,. n !tempar3una -- kun r'lct PGnuneknpr.n il'::C1.n YUl,l; trndioionil, t, t:~pi motorio:lsi 'till '.k G~l...clu m.:..:n,;un ,un.'!l~ .n(MubY~LI'to, 1984: 17).
K(;ny ... t~ :.ny bbh'.{ f;j{~r..:.·k .... lid,.u~ ,: .p, t ;" r~ir4'-)i... lk .up p=oc!u k, il1Y <len:~ J1 I:I'-rtG...J'l k n k '~di t !:!otori ~1 t<:'r..;ebu t }' 1 i ni
" p .. t Jilih_ t. p.xl L bel 2~
H .... ail Produksi Ikan Di Kec...unatan MU&.rG Ti$B
Tahun
198}/1984 1985/1986
Jwnlah
140)
1}15
prouuksi
1)4)
ton 115) tonD..lta: Kuntor Perik51l:l11 K':J.uupaten Pidie, 1986
T:ibcl 01 Co taa mcnur..juJ~kan tc..rj.j,dinyo pcnurunr..i..1. husil
pruduksi r;cbnnyuk '190 ton dnlo.m s~tu tahun ;:.t<:!u hokite.r 14,04%. r.;er.urunnyt. ba.sil pnoduk:=:.i ik[!rJ diseb,·bkn.n b.-.ny.knya psrahu - tr. ~dioional daD boa t ti.:·mpt::l y~.n~ rU3ak dan ~d,--·. juga y.:J.Jlg
ti -
d~{ melout l..gi. Dio :mpine: tcrjeuilly .... k ... ru.::'i :.kn: rnc.ilrJ boat,
I
I
\1
\
\ ,
l:s:m.:..an fc.mlOrlI1.t t. bul. ~n ! ... U'.;t 19&3 y ... :.],,,.1 m('n\;;t<..1.pl~u.r; kenaik.::m II ~'T r.1iny,.l~ d...J.r:" Rp 240 p_r 11
tor
ffi(:nj .. d:!.. ltp 385 p.;,;r 11 ter.;r , .... but b .. ny._\.c f:'(;o:.in tempel ti- d.:-.tk melnkuktln opt;;rae:inya lagi, k...lre:n:') tid_K seimbung cmtara pengeluar.:.ill dcngc.n pe!'lw,3uk..ln. Hal j,ni juga mcnyebG.bkM mere-
k;;~ mcngc.lu.mi tunggnk. .. n kr'..:di t yong dib\O:l'ikan oleh p~merintah.
status
Motorisa
T:.b01 ;;
Re~lis~si dnn ~~guk~ Krcdlt Motorisasi
N€:lay~ di Kecam.J.tun Muc.r.::. I'igL.
R~i,;olisa.si Tungguk:lJ"l
O r ang
RpPcnyetor<.>.Il
Rp %si Jaring 41 36.900.000,- 2.658.500,- 34.241 .500,- 92,8 Motorisa
si Pancing 7 1?600.000,- 2.572.500,- 10.027.500,- 79,58
Sumber: Kuntor B~ R,~yat Cubun~ Sigli d,olah
Duri tl.J.bel dint.J.G tt;;rlih~1.-:' blLhw,J. neluyun p<.ll1cint!; tu.."'1ggakan
kr~di tny., lobih beo;,...r, .:Jedangk...n n:.1 '.yu.n y<.Jlg m~nggun..lka.n
j.: . .1'ing tungg~{~t.n krt:ditnyc. lcbih kccil hil..:! dib'..:..ndingk~ de- ngon ncl yi.-11 pG.1lcing,ukan tet .... pi kudua n;,;L .. I.Yi:J.n ini tid...:..k du- melunc.si lcredi t Yll11g diberii{.:ID olch Pcmerintah atou :Bunk Rsk- yut Indonesia Cabong 3i&li.
9
I
I
• Tidc.k~L.:.nc!'...r pc;!"~rr:~' .li r. t~rc:4i t
Hr.sil penc.li rLln yeJ::g <;!ud.:>.h dil ... lkukc:,n tc·nt,:mg: pcngumba- ... i ".n kred~ t m(:nUll~ lk. l' J l.h.h·f\' p....;.d ... ur.1Umnyu par:-, r!uloyun ti- dak mengemb~lik~ kr~ditny~. Tidak dikembulik~n krodit ini disebabkan karcnn beb0rapn perso~lcn y~~ dihudapi ~tara _ lain:
1. Besarnya bi~ya opcr.sioDol 2. Berkur~y~ produksi ikon 3. Rusaknyo m€sin
4. l/<liJrnya llBM (bJl= b<J<,U' minyu.k)
5 .
Masaaluh toke b=gkuBile dibRIldingkf..ll ant.::.r<.\_ nelaYLn yc.ng mt.cnggunak;::,n pcru- hu layar dungun nE ... ,_Y.:m pcm;:..kc.i m..:sinJ t 'rdc..pat suatu perbe-
dUUl yc.ng nyat ... Dsri hi.. .. sil t ... ..ngkap::.n k ... du_ tipt. n ... layan in~ t
y.:mg menggundkun mesin boat r.l~mpcroleh bL.sil yclng lebib ba - ny'I:. Hol ini t discb .. bkc.n k~..rcno. mer(lca mampu menjelElj~ sam-
p~i wili...y .. :.h yang l~bih du.lam deng...:1l m(;;ncmpuh w....ktu ycng tidck
t~rlalu lc..m:l, scdongknn nclc.ycn pcra.hu bi .. suny ... hc..nY:l mr.mpu menjelajah daerah-d .... er.'1h perll.ir . ..ll Y;J.ng O-gnk dnngknl deng.l..n jumlc.h il~f\Jll1ya sediki t • . ~kan t~t<.l.pi, bilc\ di bo.ndingkWl d~ngan segi operosionolnyu, lll..'la.y::n pcrnakui boat mesin le-bih bo.nyak menghabiskun done, j ~\di disegi finansL_l l ebih mengWltungko.n
n~layan ynng mcnggun~kcn per~hu biusu scbingg~ n~lnyon pemn- k(.1 mecin boat mC!r{!s.1. tid<llc bc:rk~cukupa.n untuk menu tu pi p1n- jama.nnyc.
I
S~b,;:;nnrn_yc. b-.:' ~ bi y:. op~r~sio~n.l buk.:m :.HlC.;.tU pcr-·
~>ocl:..n pokolc yC1~ r:H.:ny.;1;,.bk_n t..::rt.ur.gcaknya kr,-,di t l~;;.rena.
~ td':'}: :::11 tunj~-;.ng cl~h produkzi ik::~n YUl1(; bo.ny_.k. ~kWl tQto-
!.Ii k~:.. ..;:n·_ juml:::""l prncil<.k:.i il: .,L r",L.l.tif r ... nd: .. h ~ering h.a.l ini m~ninbulh:w.n ·u;J.lu JJ,~rJ0:11ill1t kurt;::n~ bc:.t panciT'.g ong- kos operasionclny~ pcrhuri ant~r~ Rp 5.000
s/d
Rp 10.000untuk bicya minyak, scdongkan boat jaring biaya. opera. - .ioualnya pcrh=i antnru Rp 10.000 ./d Rp 20.000.
Besnrnyn bioya op0rosional ini dika.rcD<.'_kan jumlah HP (HorDe Power) YLlIlg berbL:da. Boat pancillb men.zgunc..knn mc- sin tomp~l 8 HP, s~dan&kan bout juring m~mpcrgunakan me-
sin tcmpel 15 HP. K~Ju~ bentuk motorioasi itu sama-sama.
rncmpergunalc:J.!l bahc.n bo.kar benzin.
Jumlnh husil tan,gkupan 1ica.n para 1101o.yan sil1lg!lt ter- tr.antung pada. lc(;.cdo.o.n musim den iklim. Bila. mUSlm timux i]{nn lebib b<ll1ynk, po.dn. musim bt..:.rc.t ikan sem. kin berku- rung schinggu peaa ~usirr. ini b.:mY.J.k nclo.y{an bcrhenti. me- ni.mgknp iko.n do.n m~llca.rl pckcrj; __ un luin, s(;hingga p .... da musya.rakat l~cch tcrki nol Guatu p~rlboh<::.cv. "Musem timu ja.l{
m~upukat, mustm b;.r .... t JM ~bumugl,.O.; (musim timur pcrgi ber- puka. t u tau kelout, musim born t pcrgi k(; SD.\vo.h).
Dulam menjo.lank.:w o.ktivi t.::.s sBbugui ncL .• yan ynng mem- pergunuknn mesi boet, kchutuhan buhun bnkar minynk ctuu nm.1 mutlak diperluka.a. Pacto t ~r!)f t.-w.,'ol, kebutuhun BBM ini dnpo.t ditutupi dari h~~il pcnnngknpan !lel.:1Yun nendiri, te- to.pi padc. S[1.::lt m1..!llingk:1.tny':l hor'gn I,iinynk yong tidak dibu- rengi denean pcma.su.knn y~r~ tidd.;: :.:idimbrmg:, pa.ro. neluyan
11
I
I
L. Perancn Tok..;
kan penjualull ikan hasil p~na.ngk'.lpD.n pa.re !ll,.:luyan. Toke bangku ini juga rncnyedi~\~n minyQk den sDgalo. 3csuntu ke- butuho..n para nelc.yan, bflik dularn bcntuk barung rnnupun uang yung dibutuhk<.:.n olch pnrn n..:;lnyan • .rlpc.bilu ba.rang keperlu- an para n(;laYl~n tidal! tersedl<.l pauu tok~ baIl6ku, meka take bongku membar.lkan U ... mg untuk dibcli .3(;.ndir~ oleh pcrn ne- layan. Tetapi pada umumnyl.1 nt::layan menyuruh toke .bangku w1tuk m€mbe:linya, ;) perti &lct-lllat me Sin yang rusak, atau
bnhc.n untuk jaring.
BnnYllknya toke bur.gku di ktJ~o.mLl ton P,1uaru. Tig!l ada ) orang, dengun core opern3inyn di tcpi puntai, di menu ikon
itu didaratknn alch para n;.::lo.yan don biusa.nyc. ikon· didorat ko.n di kualo. Merol~c inilah yang mCllju.:-.l ikO;.J..ll kc:pnda pe- dagung kcliling y.::.n,:; dolam bahasiJ. .-.ceh di cebu t muge, me- nuru t hurga. pusnr('.Jl.
1. Scjaruh Perl<embc.ngo.nnyn
Pada dnsl'ny:::. tokt: bungku adqla.h mug..: bio31l, akan te- 'lnpi kemudic.n mcr~k;;: bCrUD:l.h.J. ~leny(Jdio.k0-"'l scg.lla fa.cili - tas kepado. pur .... nel.cyan terutamc. minyak. Hal ini dilaku- kan karcna scbuei~~ b~sar depot minyuk di k0cumotan Muara 'figa tid~ b..:,;r;)(:dL~ mpmb~rikw1 pinjnm'Ul(utung) l:1gi kcpn- do. Dclt!y.'.lfl. i~o..r.:.nc. k(;blaaao..nnyo pa.ri:l n..:.·l :'.yt:.n i.:nggon mern-
\
bryar u -:".:.nD dt:'ng..iT! ~ ~L '"'11 Lj d.:.k [!lend r~. Ly.c.n ik .n, se:mnggu b::nYL.k p.:::nru~ ... h. (;lir.y.~...i~ d." -1~.£.r.l.h in! rn, ~l. ... mi kCL'ugie,n.
w::);..,.ngk"c..n to~.:: b:-:..nctu bl..r .s.i.l L. ""i no1.y .... r. Y..!llt; t01ah munge- :..l1.'.'i r .. c:.t. k d n Ll.n I( l.:.Ku nel ~y,Il, tck, b·.n,':\~cl untuk men _
( I .. m;::~$i h..;,Jil t;,...ruz-k.p.n ~ .j'-.;k ... c.d.k ;:;uk~~r. trn"L"'ny"J. plnjaman y=e; dib"rikrul tok8 b'..ngku hpudc nclny.n d,·p .. t dikemb"li -
kun .
Toke b~gku memp~rol~h pcrs0n d~~i h~sil t~~kapon ne - l, .. yan yang bcrad.J. d1 buw.:.ili koordin...:.cinya. Scb,.m.:....rnyu toke bungku mL;nUl'U t
pcme....m ...
t • .J1 pCfl(:;li ti h.Jnpir same. CI""'.rD. opera - sinya d~ng(U1 tengkt:lak(lihat jUg3 Edi Susilo. 1986: 7).2. P€!rbcd<.-1o.n Tok( ] angku d...;rlG::...n tr~np;kul'--.ik
Toke bangku bclum nd~ d..:-:finioi Ycl.!l(j bc.ku. Prin::Jip to- kE bungku: or:1.Ilb y, .ng mcmbe:rikc..n pimjum~'.Il kl pado. para nel o.- Y[.ill d:-.n menjuul ikan P'll'D. nelc.y:::m mt.:nurut hargu p2.s;:;.r;.:m Y:Ulg terdapat hurl ltU. Tok~bangku m6nd~pak~n pLr~~n dcri h<..Ign pcnjUl-,lu.n 1k.2J1 pfJ.rc:. Dl.!lc.y!.;.."'J..
TengkuL.k ju,; .. b~lUl!lld" DU.,tu difini3i y"ng baku. Prinsip t\;;ngkul.::.k; or,~ng y.~ r.:l :mbcrikan pinjnmc.n p:.dc. no- L...;,yD.11 , C<..:rIgWl h.:..r .pl ,n mend, ,p~ tk:.n h;...sil tongkllpC'.n ikun pa-
r a ncl ayc.:.n d .... ng.:..:..n h .rg.o:.~ y ... ng rr:urc:.,Q.
}. Hubungon Take Bangku dcng.~ Kr cdit
Toke bL..n.6l-:-u tidc.k :::.d.: .. hubung;,lll S:l.IT!:::l s~t'l.li dl:I;,gan krc- di t. llul ini d,.p_ t dilihd bcllv:a tox c bf"'llKU
tio
_,k pcrnc.h memotong ucng p:~r ~ nelc.yul1 untu' m~ny -ccr kop~d.:J. Bc.n~ Rakyat Indoncsic cabu.ng SigIl. Di samping i tu jug, pi ',lh k Bank Ruk- yo.t IndoDe:sic. tiJ _k p':rnah m..:libo.tkon orung lunr dclorn usc.ha1}
pcnge-f!lb.li::Ul kr\:d: t , k. r ,L d .. L:m P,'11C(:lo1:l:n KrL:di t dc.ri
~~'!'n c.:~b.J.fjg Sigli bLrUG h unf.:uk m • .;nj,~, ~up.~y.) tide1\: h:r _
.2 .... h..;.1-h~11 y,j~5 tidal,:: di::,.r:..::,l.nk':'J: ClnL:7I. p: ng.·r:lnl k:::,~di t
ri. 'ngC'::-, pih;o.k 1 ,in y .ng m(:nc.:.:.ri ki:.,un tun~'"Or .:.ny:...
C. F:Jctor Rus.j(nYJ ?;e:nin
Su,±u persoal .n y~ tiduk jcr~ tcrjudi di lucr per- hitungcn ncluy~ ndcl~h rus:knya m~8in bo~t y~ng digunakan. Hal ini do.pnt dililw t. d"lum t .bd 4.
'~"bcl 4
Pert3GntlJ.oe~t.1ooir.t yang-f1.tlacik-~-------
---
,-- --- -- -- --- --- --- --- ---
Nomor
1 •
"
. .
Ringnn Ber.). t
1982/1983 . 4
1984i1985. 101986
6Jumlcll 20
2
5
10
Dijunl
7
9
2I I
Jumlch
Meain Kredit
L _ __ _ __ _ ___ ___ ___ _________ __ __ _ _ ______ ___ ____ 48 _ ___ _
Sumbt:r: Diol~:h d::'..ri dat.J lupr-.ng ... n.
Berd_:.sa.rka.n tc..b<..:l di
otcs
pcrsent;,~e rusc.k ringw m..,;ncopai 46%, rusc.!< bt;>r ... t 11% d.m m\Jsin y .. :ng dijunl mcncD.-pui 43%. Bil. h.::l in~ t .... rjc.di t .... rus rn. n0rU!.i sudeh pnsti n.kti vi tuo nc:l..;.y.~ tl.;rLenti. Nel y.n h .. :cus m~mpt:rb ... d.ki me- sinny...:. di temp .. t 1 .in, di d~€.r,.h m\;;r,",k,~ tid . ..k t(.;rd.J.p.::..t
I
tC'l;tp .t r p1,;;l~ e'; l!.l 1ni !:1d:;ck r. w .. ktuJ. !1 bi.y J .nt; l ebih 1 Lyc.k. Jik [J. rHQ. 1. _n L .... t~d ... k d~
t
.111T{.::ul ..ngi (h.;ng . .n o(;ge-, t1d le h .. r . .n 1:.1 dijrl.di~{:.!'!. . .1. .~, -~L ut..rr: tlll'.J.1g, .k:.n kr...:,di
t
;,1...:h p r ncly n,"'i ;J ,,,"'?i!:g c. .k·_lu.ny ... ~ cik"':p rn...:rt..k ~ yc.l1g
Q0~iki
.n,
Gcp~rti boros, d:~ tid.k jujur.D. Fcktor-Fc.ktor Y,'1.n8 Mcmbed,-JcCJ1 Ncl.:y.m Po.ncing D:-:n Nolc.y.:n J:-.ring
1. Perbed::nn li(".ktu Opcr,.s~
Perbod .!l.n kchiduPi'.Il .nt '.r.1. ncl.:.1yan p~.ncing daJ .. nelcyc.n
jc.ring diseb;.:bk:"ill oleh b(:bcr~:po. f .kl:or. pertam:... w' ktu opero.- s1ono.lny[! bcrbedu, seb:lb ncl:;\yc.n yune; menggun.::.ki..lll pnncing melc.kukc.n c.kti vi t, .sny:!. p:;.uo. si2.ng ha.ri d: . .n lle1 ~ynn j:'...ring mel ~uka.n oper~flion!:'.lnyo. pa.dr. m:dC'.m h;",xi. _,p£'.biln llsMa. pe-
n~t.ngko:po..n ik.::.n dilJcukrJ.n pr.d.:!. sinng h..;.ri tentu..l1Yc. p'-!Xu ne- lc.yan hcrus m::'.mpu bG-rs.:ling cukup k-.; to. t, knrell-1.. umumnyo. se- mu, nclnyan m~lG..1ru.kt:.n nkti vi tcsnyn pndc. sinng hari.
Olch kurcn.:-. kc.gi"" tCtn pen":1l1gkJ.p.::n 1k:::m dilckuk::::.n poda.
si~~g hari, mnk~ y~g bcroper~si bukc~ ~~ya motor boat krc- dit m01~nk~ bznynk jUGn motor boat 10.in duri berb~ai je- dc.n ukuro.n, sopcrti boat L .• hi-l..bi, perohu tra.dision~l, dc:.n l ein-lein. ~.pcbilc. bO:lt penc.gk:'.pc..n ikc.n tcrlnJ.u o.::my.:lk, ter- jr:.di pcrsc.ingo.n yc-Og kutct untuJ{ m(:mperolch ik::m. Ho.l 1n1 tt..ntu o.knn mempc:ng.J'uhi tingknt pt..nd":.p.:--t ... ~n pura ncl uYhIl, kc- cunli sC'1I:lktu-w .. '..ktu ko.rcn.:l f:}.ktor n '.sib d~_Tl keuntungC'~. Se-
boliknya., jikc di11h::l.t pnrc. nul:ty.::.n yong mo;.;nggunokan jnring kehidupon mcr~kc j~uh l~bih mcnbuntungkcD, 8cbab m€reka mc-
15
1 . . kl.kt..n _ktiv~t;:-"Gnyr. d.! nr.l .. m h'Nri. p. d .. st..:.t ltU nela.y.:m ':'n tLi -.k l':E=:i tih .. l:Jctj~-:.n l:tivi t~f'ny: • nlo;.r.r;.:'.ing~ pc:n::mg-
O ... ll 1¥ '.n DLl .y:.r. J~~:'lrl€. se:dikit., tcr!...t~!.C'!:' dn.ri ke:lompok
• .:-1:,'dL y-::..ng l(;;Dt' 'mt 1 kr",di t d:...r. tcrd. ,;:-.t b ... bL.L~:-.pt .. or:m.g
J' :ualik j _rl11g [11':'.0. dj._ Pcr:JLr. t: t;,-, m;;;r,.}~:. j .. uh 1..;bih st:di- ki t jika dibandingkc.n dung:-:.n p .. 1r::l n;;;lc..ynn pwmCtkni poncing. DbngG.D demikian pcrs:1ingcm dt:ngc.n ncl,lyr:m lain tidak begi- tu beser. Ha.l ini d~~p~t dilih::!t jurnlah bout do.n pernhu ynng diopcrsik= d~lp..rn tnbcl 5.
'r;,BEL 5
Jumlch Boat Ta.ngk~p~n Iknn Di Kec~nta.n
11u=a Tigc_ Thn 1986
No Jams Juml:lh
%
1- Lnbi-l"bi 10 7,75 2. PulL. t B £lIl t i ng 2 1,55
J .
per:V1u D.: ... yung26
20,164. Motor Tcmpel 79 61,24
5 .
Motor tT "..ring 12 9,)0129 100,
---
Sumber PPL Mu X~ Tiga
Dcngnn d(;miki-Jl jiJl~9 buh\-ir-. tingkC'.t persf1.ingon mer eka rclntif l~bih sedikit jiku d1bandingkan Q0ngon motor tom- pcl nelnynn pnncing. S~gi lCln y:.ng m.:.nguntungko.n bccgi me- rcka ial~ bahw':L r "'.' lLupun c.d .. nyiJ. poJrsaiI16U11-perscingan, n ... Ullun m€.rL:kt:'; ElC9::J.nl.:l nul::yc'.TI j'.I'ing yo.n.g m-.:ng:unbil krcdi t
I
\
I iik\t olch T'J.SD- '_,L .. dc ... l:'it=.s kclompok Y::.l~7, kutat. r,,0r(;kc. sc-
~ ing m(;mb~.ntu .:mtr-.. r:: ;)0:'; ... ma n·.;1 .ynn j .. .rir.~-, Y.Jlg l:'.in kulau
+. rJ.·-.pr.tny ... L..:.l'uth .•. '.n di l ;.ut .... t,;;pcrti h .lny. l~ur.~ b~~hc.n i kcr miny.:-.k
c '.J'
1 .l.:tl- l .in.So.;:suai dene;,,:;,n ur1.i..lll dii'.tu;J bahw:..:. k~hldupcn nclaynn
p0mak~i juring l~bih baik kcbitiupcnny~ dari pede nolayan
po.;:mnkai pancing, m~rcka b~rhL8il rncng~knt turn! kehidup- annya. Ha~il p~ngumntcn pe~cliti di lcpongcn menunjukkan c.donyo bukti peningl{~tlln, k:'J.luu sebolumny . .! k0hidup~ mcr c- ka kur~ bcrkecukupr.n. NruntU1 sesudah adanyc. kredi
t
moto - risQai den jl'.ring ya.ng dip.::rol(;;h dnri Bi~ Rukynt Indo- nl.;sio. C .... bnng Sigli kcl,:td .o.n m~rt,,;kn tolah berobnh. Hal ini ncrnpck tcrlihnt d~i g~yu kehidupnn mer~k.J. dnri uacha-usa- he perbcikan fasilitcs rum~h m~rekn scrt~ kekayaan lain yung mcrdku miliki.Bukti buhvl:J kchidupun mercko. yOn{!; mong.cmbil krcdit
motoria::~ci juring mcningkat ad~lnh Gcbq;.::.i bEl'ikut : Dua orcng di:m tare. m",;rGk(. sud:->.h dC'-po. t membunt rumnh don me- rniliki tcrn....k pj :.r--~m sopl:rti lombu dnn kcrbnu. scdcmgkc.n scbelumny:\ merekn tid~k mcmiliki tcrnc..k pic..rr'.c..n, druz ru-
rn:'.hnyn pun tvrdiri dari gubuk. Sebnlikny.J., kehidupnn mero- ke. r.lsmbo.ik GC tclnh mcreka mcmp~roluh kl't:;di t dari Bonk Rak-
y"t Indonesia Cr.bc:.ng SiC1i. Hc.l ini dnpc.t dipro~ontc.oik=
di bc~.wah fni sebngtd. borikut .•
Sc10~ s~orung dicntnru merukn sudah m~miliki rumah semi permt:'_ywn dilIl 3ud.-:::.h memiliki I..:mpc.t terno..k lcmbu. 50.-
17
\
l"'..!:. guor..ng l ... gi sud·h frh ... IJbu:.lt rumah p '.ne;gung y.'ng d.:-.l:-un
rrbJ.sa. i.eoh di0ebut(~'urnoh s:~nt..:t) .... ,n r.l<.;.IJ:~liki dul:'. ek(.lr It.:mbu d .. ..n du:. d.I_·r k';l'b'.u.. 3vl:::.nGkr.L (!:np::t or illS lo.gi di- flrl1,c..r.:.. r.'i\.;r(.;k ~--!ud.~b 'i"...1' h .. b rUr.i. "h d .. ri [l.t .p rumbi..1 dcngo.n
.::.t.::.p ~e!l5 d:m sudch mt.'!nggantik'.n Clinding rurno.h mc.:rck:! d;J.ri bambu kepada papan. Sehingg~ boloh dikat~an masing-masing pt;;rumohcn mcrclto sudah memr~dc.i. SedEUlGkcn s'11nh seorung lagi diantaro m0rck~ motorisa~inya sudab dijual sekitcr tig.'l. bulc.n aesudnh l"'ei..di':;,1.::li lcredi t di tarim;.:!... Jndi jolns
bo.hVl~ kl;:hidupnn n<d ay ill j'1ring rn, ningko.t jik;:-:. dibundingkon dtngrul merek':l yeng m ... nggunnkan ..motoris::.si p.:.Ilcing.
Di. samping i tu timhul mc.s;·\,-~lah l ain. Mengupc. mere- KC. tid:.k mau mclunc.si krudi t? TidGl-:: d.li.luno:Jinya. krl...di t disebabk;:m merek L.:bih b:-:.ny·~ mt;;mp(.rgunt.~k('..n untuk kebutu- h'w hidup mcr ekfl. :J(;r t1. kGbutub:m l :.innyo..
Pad~ umuruny~ nel .yon p,~cing m~nc~i ik~~ di lcut pc- dt~ sic.ng h~>xi. Mcrek:: b(.r..J1gk~t jam 5. co v,ib dc.n pul::mg pcling cepi...l.t scki tU' jrn 11 . 00 i'fib d~'..., k· .d2.ng-kcdang me-
r cko. pulo.ng sore dr.n _cd:> jug:: yong pul cng mal '-ll1. Disc,,"ping itu heeil yc.ng mcrek;.:. porol \,;h tt.:rg:1.r.tWlg pr~dn n:'.1:ap, jo.di ka.l.:\U nas"; p bC'.ik h,J.sil ikcn yang mE::rGka perol·.:;h l ebih b:lIlYf".k . Tot ~pi k2.l.:.u n:.f.llony~ tid:lk b_.lk r.j~rGka t idllk
mcmperoluh hi.~sil p:mcing~J...
Al':l.t--::..lc.t y ... ng digun . .kr..n untuk mcm:.:.ncing ikon ter- mc.auk ser:1."~c...Jn umpo.n (mC'l{~l1-;n ik.:-.n) , y;::.ng t :rdiri darl. bu-
Iu ... ~y ... r.l u:r.tuk mLr.t • .l1cint? ik.::n y~.ng b(;f' • .r. Untuk Ti1d:: .ncing i k.:n y,.ng k cil di p.;.rc:un...J\.f..n d .... o t (m:~ t... r. :.ncing Y.l1g b .. ",.nyci{) r_.n b .. h_li y .. ng digW1 ".n t .... rdil·i ,..l. ... .ri pl .. ·.stik .:.tc.u niIon
~ ~.ngtl.:.l'bu ·t kh1..LdU .... ..m l.uj~ '1'\ •• '-' .!'1ciil~ ik . .n ~p.;;;r±i ik.:.n tong:- kol d .. ..n iL:-.n g·:r!'bw1.( • Dr.l.m U5 .h..: iTI ... nc :.ri l.lc.:.n P ... ,rL.:. nt:;la. _ Y::Il lebih bc.ny Ik s:.ing:'.D ::tl.:..u t. rjadinyn komputisi dalam menGikkon tingkct produksi.
P.J.dc. umumny.:: nL:l·'y.·:.rl pc.ncing tl:;)rj...:pi t d,...:.L.'Jl1 menc;:::.ri
h<:1::;i1 tc.ngknpannyo., tc'rut;..;.rno. eek2.1i d ... ng . .1l bert""JIlbc.h b~.ny;.::.k
motoriso.si mllik pribc.di d'l1 boaX l,-·!.bi-l.lbi. Pukat Inbi-la- bi ini eemun jenis ik2.n duri y~.ng kt:cil s: mpni k0p:.:.dc. yang
bes.-:I' dc.pat ditc.ngk::.p, schinggu do:~p,t mcmpt.::rk,;.cil hosil Y'.ng dip"rolch oloh pC.re' nelr.y,.n pancing d m mGrek tidal<
d ... pv.t m3nc.ikkan tingk_t k~p..idup.:....Y}ny-. D.:lhk.:m kr(;dit yc.ng
dib~rikon oleh B~k R~ky::tt IndonQsi~ Ccb~ Sigli k~p~d~
moruk:! tidcj{ d0.p,~t dilunnci k·:..:.rL'no. dc.ri h~i kchll'i kehi-
dup:-~n ny~ mcnurnn. Dcng~.l1 de-miki.m p .... rJb._y~.r"n krcdi t di - ::lbaikon ole:h p.,.r,_~ ne:lny:-,n pC.Ilcing. Schil'1-egc. untuk melnku-
lc;-'.n opIJrasinyt'. sch,~.ri-ho.I'i s.-.j.~ m(;rek..!. h:.'.rus mintu pinjc.-
""n
p"da tokc bnngku.Del1g~'.r- m(::mp;.;:rsunuk·1.n motOl'i3~si P"':XL nt!l<!.yo.n sud~
d2.pct meld;:ul~,.n p1...nc •. n.gko.p:::n ilw.n l..:..bih j~uh kJ1i . .I.ut jik~
dibandillgken d .. mg".n p:..:.r.:-.. D!.o:lr-.y:::.n y(.;.ng mcmpc;rgunat.un nl ut pcnnngk.:l.p(ln yung trc.diolonal .. 1.tuu pt,;rnhu do.yung. Oleh
I1
k.:1renf'..ny2. m<.;reko.b:,.lly~.k
mem-=rlukc.n u::.ng untuk mcngisiI
h~:m minyilk, schinggc. mcrek,: h~ruD mund -:patkc.n uo.ng satu
hc~i minimcl Rp 5.000,-o~;rnpni dcngcn Rp 10.000,- uung se-
i
I19
r _.:r.y".k ~ tu cukup UlltUl\: l<~p(.·::'lu,-n t;;[wk h .riny , k .:;:oen....!
~ntuk p(;rjr.l .... r..n!..;. J uh n .r:::k I'!" ~but1)hl~ _~ b~'.h .n bc.lc-:.r pro-
D... ~-< ~ P'''''-'h "_'(: . . . . __ ~;l-" rr ) .• r"'~ "':1, s...:h.:lri-h~.ri j ... l..:.s tcrlJ.hr'_t h .3i1 y~ t..g tid .... ·, m,. __ I;;u:.. • .=;k .. .n. H . .1. ini oil kit b ndingkon hnsil y:;.ng mc;:r(.;k:L pcro1ch :lGb:-u-i scbu.l1Y" .k(Rp 10.000, - )
deng~.n pungclu,.r~-.n du:--. puluh l i ter miny .. Ji: seh:'.rgc. Hp 400,- pc.rl i t or b~rc.rti biaya opcr~.siny:.::. (Rp 8000, - ) schori, jadi sisonyu t erl:l1u k",cil unt-uk kcbutuhr-Jl hidup mcr...:ka. K:1.1au
kChidup.:!nnyn tidok m{;ningk.:.~t m2..l{o. bi.;:r~ti krcdi t motorisa- si tidc.k c.kc.n tcrb:~y,"'r k~mb:.1i. hk:m t .. t:-.pi b.:!.gi ncl~yan
y~.ng mcmpcrgunc~r~ p~ruhu trndi3ion~1(pershu d~yung), npa- bila h::-..sil trmgk 'prumya mc:ngh;",silkc.n seki tar Rp 2000, - J ma- ke merekc. tidclc mengc..lnmi kcrug1:.n, k:.rcn....;. nereko. tidc.k mcngelu.::.rk:-.n bi.::-.y--. op .. n~o.siono.l.
) . Cc.r .. , 'tokl,.; B~);:u Mcmbcrik:'.l1 Pinj' .m-..n
Pinj:'.l11:'n y.ng ' ... ib""rik:-.n Kl.p..:.dn pur~ n..;l.1.y:m yo.ng meng- gun:,:.ko.n motorisesi p-J1cing deng...n y .. mg m0nggunakc.n lcrcdi t
motorisesi jt:.ring berbl.odd pinjc..m:..n yang dib~rikan oleh to l{e bangku. seti,"p n~L.y,.n y.;.:ng ingin mD-sW< "tuu Y=S bor;:.- dn di bf'.wcl1 koodin ... .8inyCL tid:'J< pc~:Jti di tt:lrimc.. Ting:k~t
kcjujurCJl p~J.r,:'l ncl.._y. Jl dihi tung, k.-u-t7n~. motorisnsi y:.. . .ng die miliki buko.n motor~ao.3i rnilik prib.-.di. Motorisc.si t ... rsebu..t :).da.Lili motorisesi kr .di t schingge. tokc b".nglru tidruc m.:'.u ml.ongl:Ullbil r",siko et .u m~nc.nggUI16 rugi. Hnl ini discbc.bkan k:"'1.ren. p~..r n ... 1o.y.:-:n masih punyo. sdngltut paut
I
dC7'·iS·-r. krl,..dl.t. Ser: .!r.:tu-' •. J;:tu :h .. r ... l~ d,:~p,':'.t ditind_'.k oleh .. ~:.: H:--.kYLlt Inconl .d .. C,~1J !'.!.:2: Sigli, '::1 :.1";.6 rn, r:y .... b'_bk.:.n to- .... .. b!J.l.gku ti(; . .l~ d .. p t ml.:uD.gi:! 1 :g1 uLllgr..y~·_(pi.'1j -·_m;.~n Y Jl.g
dib....;rikun k(;p, :L Iwl y . ..n). 4.k:n t,::t_p~ _p~bil ~ motoris.:".Di i tu milik prib:'..di t.o!(;,;: b ... lgt:u ,1 .. p ... t m...:nyi t ... ~ motorisl.si ter scbut sebclum ut~g diluncni.
Pudc. wnumnyc. nel .y . .n YUlf3 mcnggun'J.k .11 motori9 .c1 p.:.:ncing
meng~bil pinj3m~ dcri tok~ b~ngku 3ekit~ Rp 150.000,- s>JBudch dipelnjr.ri tingk. __ .t kt.;jujur.:~n pnr ... n~lQya.n. L::gi
pule. Bur~_t-9urc..t motoria .. si mt:rcl::o.-I m;J.sih dioimpnn di Bc.nk RLky:...t Indonef,;ia C .. l.bcng SigIi, schingga k ... l.. ... u pinjc.rnc.n
y-ng dibcrikun terlclu bcnyak ut-ng mcrl,..k~ mungkin su- kr-.r untuk di tagih k(;mb.lli. P.::ldc. umwnny~_ pt:nyctor .... r.. ml:.re- k ;. l<epc.dc. &tnk Rnky~t IndonoGi ;. C:\bi.J.ng SigIi musih 3edi-- ki t sr.;:kcli kiT' .-kir~ mLoing-mc:Jing muri..kD. sud6.h mombo.yor ::.:ckit:lr Rp 75.000,- dw.o ... d .. jug.:. di~t~.:.. merek~~ ycng be- lum pt.:rnnh membcycr. Sednngko..n tokl;: b:.mgku m.::.u mcmbcri - k:--.n krQdi 't .9CCW'~ t"lriba.di kvp:..d" n(;l".YQIl fJ(;t(;ng~ dtii
h .rg.:J. motorisnsi y.ng rr: .... r(.k millki.
4. Motoris~si Bo~t J ~ing
Kepo.d~ mdrek·, y:ng m ... :mili!ci motorio~oi bo~,t jr-.ring tako b~~ngku bvracdi . ml.:mb0riknn pinj c.mnn ol,..:ki tar 50'$ do.- ri h ... .rgo motorisnsi y .. ng m ... r ... k- milil:i. Al~~s....nny. ~dn - L.h b:.hwc. h .... oil t-.ngkCl.pCll ll;bih b-:.nyr.k. 1{:"1.1.J.u merok:t mo;;m- purclch h s11 y[.ng boy·:.k toke b:1ngku L.:.ng3ung memo tong p1.njaman yen;; t~l ~.h dlherik.n so.:ibnnyd{ ~O% d-.:-.ri hc.sil
21
p.:nju:!l ~n ik--...n •. Mi9.'llny:-- k~-...l-.u h-:sil y.:J1.g c.ip\...rl.::h sc- l:i t, x ::i.p 100.000, - m~-: tok..:- bLllgku m .. motong pinJ .rn:.r. SG-
~ .r Rp 50.000, - d_.r~ p d n.,l yn.
P-:d wnw.~~y· fj -"tori J1 j . .ri~1b S lIIp . . l D(;k .,!"' .. ..ng me. - .J.lJ r.1...:1 .kuk n op .... r.;iny • H ,1 ini ffi...:nunjukk n
c.
JIW~. k..;h1-d:liJ .!l m..:r ... K l ...:bi11 I: ih d· r i dU1Ut jik' dib,..ndJ.ngk~ dl)-
ng .. .n merl.i -:'.. y:.:ng mi .. :miliki moto.ci;J,.si p;:.ncing. Pinj.JJllCln
y • .ng dibGrikc.11 olch tok" b, .ngku k"p cd;, mdck., Y:lng m~ng
guno.k....n motor~snsi je.r1ng L.:bih b .. .ny.:.k, k r enn. kcbaJlyb.k:m mcrcka sudc.h mdunasi kr~ditnye dc.ri 25%
s/ d
50%. Hv.i inimempcrlru~t kep;.;rcoy'"'.CJl toke b'.ngku k~p.::d'l. mt:r Lk:l. ynng me-
minjrun mau molun2.!Ji 8eti~ ... p pinjr.m:1n Y:.DB dib(;:rikLlll kepn- dr, mcrek~.
Pade. tongg-u 7 ;,pril 1987 pcneli ti mcng.ldc.k= p"nga- r.mt::.n 10.l1,gsung di l~po.ng::m d..:.ri motoris:"'.oi jnring yang bt.lI'u mcnurunkr.n h'"":3il t .ngk •. ponny::-. y:.ng dipor ol l.1h marek').. Dari tigL motoris:;.si jc,ring ynng bCI'U m..:nurunknn i k''.nnYo,
m~.!l~ng-m.::.sing m~nd .p, tk . .n motorisLs:i,A Hp150.000,- sodnng k'Ul motori.snsl,B r,L11d .p.'.tk':':.n Hp 112. 500,- dc-.D motorisL.si,C m,-,mp;,:roluh h~'.Bl.l t....Jlgkap·" .... n :;L:b::.ny~~k jtp 76.000,-. Kcli.lU d1- lih ... t dari h::'511 pr oduksi y,.ng dip£H'olch pare nel Cly.:m ja. - ring tidc.k r.da. ,-~la!}..:.n untuk tid Jr mt;llun:1si krcdi t.
E. PeracpEli nc!py:m T.;.rh"dc.p Kr.:..:di t
1. Kur:mg punget ohu,Ul Tcnt.ng Kr"dit
M[lsyr.r2kr~t dJ.. dJ.ol"';.i.l! Kbc·: .. m.;.tWl MU .... .rL. Tig..:'. tid.:.k mcm- bny'-.r kro:::di t . St:b"'.h;..:.gi:.n m...,;reku b(.;rngg ... pc.n bc..hwo. kro...:di t yf.'.l1g dibt)rik:ln olob P~m\...rint, .. h mel.'::'.1.ui Bc.nk R~~kyct Indone- cia Cc.bo.ng Sigl i d::..m;.J<.sudkan untuk mt::mbr.ntu m..;ningk .... tko.n
\
\
I
:idUT){'.n n..:.;l".y.J1 m::.. jl~in .... hifl.g5'~ krl.di 1; ir~i tid::.k mungk1n
l~ ~ .. ~gih k(;mb 11. H~.l ir.:. diu .... b:"',bkJ. kr.,di t moto:clsc.si ycmg
,.... r·~k". p .... I·oldl b.c.ik d':'.l m bL..ntuk j...:..ring m ... upun pwcllcir...g ti-
,1 k t'.;rd:'.p.:lt borook(j::...min~) y:.ng mcngik .t. Di[;:llllping itu mL..rck!l juge rn..;nd ... ngar imform.:lsi- inform!:si d~xi tokoh mc.sya-
rnk~t bf~WC kr~dit y~ng dibLrik~n olch pemerintah merupakan pwJnbcric.n CUtn':'.- CUl:lC yc.ng tidc.k mungkin di tugih kumbali. Kc- mudinn B~telnh mcndLng~tr informGsi-inform::si t er 3..;but sebf'.-
h':-cgi an de.ri mt-reke yang scbclumnya sudch pcrnah mt?nyetor
cicilcn kreditnyo kc Bank Rokynt Indon~3in C~bnng Sigl i , ti- b' .... -tibn m0reJ<:n menghentilc_n p-.:.nY0tor:ll1Jlyt .• Disomping i tu juga mereka. b~:.ny('.k dipl.,;ng~:.ruhi ol€h tom .. Jl-tcmo.n dcri moto- risnai po.ncing y:::..ng tidk l,~i m,,"~mbr.y:o..r kredi
t.
HD.l ini di-dl.lkung dl.::ngnn ad~ny:~ bukti y:.::ng terja.di d.:\lom masy~..ra.kat
buhwo krcdi t Bimns y'.ng dib .... rik:m kupo.dn pet ... Jli tidnk per-
nr~h di tr.gih lagi, \'(, ,lcupun b[-.nY"-lk y;,.'l.I1g bLItun melun:1.si tung- go.kun kr(..di
t
Bimas tGroebut. H:J.l ini mcmpl;rkuat dugD.tm pCl.- ro. nclayo.n bahwo. krodi t yf"',ne dib'-'rikc.n kl:pc.do. rnerl.:lkn tidak oknn ditagih l egi.2. Bates W:J.ktu l{rQdi t Tid(.k Jc:lc.s
Tiduk di tcntukcnnyc. b"t, _~ wclctu p"Dgcmbnlhm krLdi t oleh B:mk Ro.kyr~t Indonusi:1 Cobnng Sigli merupc.k\n sc.lclt sutu hnmbctr~ pcrc n01~yan untuk m01unnsi kr~ditnyc. p~
r" nulc.Yml dnp .. t mongulur-ulur V/::lktu pcmb~~y~-x ... '.D d:"'.Il mem-
porgunak~~ hnsil y~ diporolchnyu untuk k8butuhcn hidup seho.ri-h.::.ri. P .... mb':!.y:.rJn kombn.li krl.,;di t m'1.Gih bisn di tundc,
,
'",pc.b d.;;:ngc.n p .... nund:..:m l tu ;:.-...n1::d Y:l~ di t .... rim:1. tida.k tt.;r- }. _~u bc-r~ t . Pnling-pclint; l!h ... :'<.. kr tidc.k '::1~ ~n mvnd'lpa tkcn k ... di t L ... gi untuk m~:3 .. _-m:.:·:,c~ y:mg ukc.n c .... t.::'.ne:.
Bc.tc.£ wC.ktu h .ru:J di tvntuk.:,m ll..OIl6.'.I1 jcl.G, s" p-..!rti
}~I'cdi t scp~d.:l motor. B::nk Neg...:.r::: Indonl..Jic. 1946 ~ tau B.:mk Pembo.ngunan Daer~h mcmbcrik~ pinj['J11Q.D krc.di t lcepnd::. pnra pc:gC!.w3i ncgcri ymtg ingin mE:mp0rol~h !h ... p..;:d~ motor, bo.tns
w.'lktu pongembL'..li:m krt..;di t di tcntukon sec~c. jel:".s, mis31- ny" 2 s=p~i dcng=
J
t-.hun. Disc.mping i tu tldnk jelnsnyc sc.nksi Y Jlg ~1kD.n dibvrik:Ln kcpc.d;._ p. '.I'C nl:layc.n · ... _pc;bil~krcdit tidnk dibnyr~. Hal 1ni rn .... rup~k~ 3~lah ~ntu rnktor ya.ng mcnycbc.bk:-.n kr'vdi t motorisasi bnik d.1.1c.m b~ntuk ja.- ring dnn pancing t6r: .. H.mdn t-sQndu t 0. t.:lU m: .cut.
P. Tidnk T(;rd .... p:.tny~ T;:;'ppnt Po.;lt:l:::.ngul1 Iknn.
Tiduk odnny~ temp~t pc101~g~n ik'~(TPI) di Kccamctnn :,lJunra. Tiga., mcrupakcn scl!lh se-tu i':lktor h:::.mb~.tr.n dalL"'.Il1 pe-
ng(;mb~lir>..n kru:di t . T~mpnt pcldl~~n ik.:!.Il d::-.p;.;.t bvrfungsi
..:~ba.g('.i bcrikut :
- M.:;mfl3crk~ produksi ik:.m nclo.y:m
- Mcny..;:dinknn f-:.oilit:-\'::l produksi - M~oycdi:::.knn p..:.-rbcngkolt'.n
- Temp.:lt pcnyuluh:1n p:'-l'.! nc:l..-'.Y':l1
Disnmping i tu TPI ~d"l,~h tul~ng punggung id,ul pBreko- nominn nelny~(lih~t Edi Susilo, 1906 : 4). TPI juga m~ru
pl'~.k.:m sern::C:lm biro j{~sG. y~ng momb~ntu prosi;:s p,-,ojuo.l=-m hc.- sil t~k: .. pWl P;':':l'''' nblc.y.::.n. ML:rekc. m<.:nd~_p"'.tk=-n p<:mbny(-.rQll
I
I
U ",J.~ I:ur..o.i - t .. ;) h:xt; ~ y:.ng W'" j....:r d ... ri h:-- il t ngk _p!lll ikan
I'".)k(~. Di t(;.mp::.t p.,;l;...l~.nb_.n l.k n i tu t~d·.k JWC'.I' d11".'..kuk2.Il
") ogontrolun. D()r..g:. n tidnk t.;ra~~p.~t TPI di d':'ur,::Ul ilU p::.rc
!.,-lu.yr--n m~nd,J'."".tkill1 h.sil L ~ngk:-.p:1nny dlr.:l";n:,. r'!,,;r~k'~ ;Juk('.i, s0hinggc. pctugCC penyuluh pcrtClli .. ..n Inp.:.ng:-.n .;u.kc.r mt..mb0ri- kun birnhingnn don informasi y.:-.ng blirgunc b:'"'.gi pc.ningkatan hnsil produks1 nel~_yrut. Disornping i tu k:li:::.u p.;,,;ng .... tnhUt!1l
d '"m ketro.mpil~:.Il ncl~'y3.11 mc.,sih r"nd~ must~il produkti vi ta.a
d"p"t citingk:1tk=(lih .. t Rnhrnc.t Lubis, 1986). 1. Fnktor Jr.uhny,"l Tcmpnt Pbny,- tor:::.n
Jcu!my.::. temp. t p~nyctor.· cIl mdrUp,,1k'"'.Il 0 '1('11 D<.::.tu f:::.ktor hC'J11bc. trm pcngL.rnbnlin,O krL'di t. para n<.:lc.y,:ul pad:t. wnktu ba.ru mondc.p{!tka.n motoriBnsiny'~ hr.sil t. .. "'..Ilggo.p~ L;bih bnnyc.k, tc- tc..pi lusrt.ka. 0nggrm r.1cny~tornY~l di BLM R=.ky:..:. t Indon...:sio. Cc.- bong SigIi ol~h kt.r(;n.:-. tcrlrunpnu j ... uh. h~l lain yc.ng mcrr..pe-
ng~uhi pura nelcycn untuk meng~mbnlik·n kr0dit di s~babknn
ku:".r;-.ng biuse. mi:.nJ.bung. Disc.mp~ng i tu jug::: di pungaru...lri eli;;h sikr~p n.::l uy.::m y .... .ng p:.ldo umumnyn berot; dC'..l.1 tidc.k jujur. p:ldo w:"!.ktu mort;kn ml>ndnp:..tk.:1.ll hr:.sil tengkc.p['.n, m~rbka menyi- sihknll U~b s0tinp h~.ri untuk U9~~~ p~ny~tor~~, ~CD tetnpi p:1.dc. w-:-tkl..·:1 mer.;.:k'1 mclakuknn epl..rn:;iny;.' h\3il t.::.ngkc.pc.n ti- dc.k diperol(;h,' :Jchingg .. l.,a911g y:..ng di!Jimp::.n untuk r (;nCC\llG pc-
nyotor~n it~ digUL ~cn k~mbcli untuk kLp~rlu~ k~butuhan hi- dup sehcxi-hnri. Jr.ri..:.kllya SigIi dcng .. :.n Lnwcung kir~.-k~ra.
)0 Km dcnga.n bir..ye tr~nDport pulc.ng p ... rgi Rp 1400,- per or....ng.
25
I
Kul ... l1 pad::'. Vl,-.ktU itu tcrd~"':.l~·t temp"t p,:::·ny{..tor~..n di Ko-
iJ .m- tf'Jl Mu."".r:. rig~ bi .. y~: tr . .Ilsport l tu bi",'" digun:'..k::'-l'l untuk
p...:n::.mb!"'_h.'.l1 p •• nYl.:'tor . .Jl mcrL.:k':!.. ll..l1tuk mcl, .. Jruk..;.n pG:nyctor<.;.n
r:1 r",k:. p....,rgi k..:. 80g11 n~minggu ::Jl ..
r::
.11 d:.:n.-:c_
jug;:,! dun ming-gu s~k .11 r.ert;]. s(;;bul"'Ji uvk __ J i. untuk mt..r.gh0m.'t bicyc hcri
yt~ dipilih untuk penyctor~ p~du umumny~ h~i Jumo
,
.t ka- reno. h2.ri i tu huri l=.rcng:m p...:rgi ke lc.ut: .. d::lri etas ur~iandintns jclo.s bnhwc. f:l.ktor jo.r:-\knyr!. t ompnt penyctorc.n mert' -
pak~ sc.1nh sotu fnktor hrunba.t:::n kr ... dit, mncctnyo. kredit tidlJ.k mutlak l{cscla.h:-.l'l p.lhnk nl.:l~y:"'Q, t(;;t~pi juga kesal c.bcn pihck Bunk Rnkyct Indonusin c~b~g Sigli(Wnwnncarn, M.Rnsyid Abdullch). Karenc pih:1k Bo.nk Rnkyd IndoncBi~ jcrc_"1g membe- rike:.n pcnyuluhQIl d.:.n tidck p.:::rn,.h mul nkukn..'1 p.:.;nogihC'.ll di lepa.ng:ln.
2. Pcmnsaran Rasil ProdukDi
Di KecQ.;!l:l.ton Muaro. Tigc. ho-ail produksi para. nel ayo.n
dalrun jumlcl1 ynng bany"k lllllgoune di puo..:rk= oleh Mugc Hon-
d:".(Muge yc.ng memb~'Ha. ik.m d~ngc.n s€!pcda motor atou Hondo.)
sesudnh m(;r~k:l mcmb""li ikc.n do..ri tukc bL.ngku. d::m ada. jugo.
Muge Hondc. memboli l:mgsung 1k.::.n dnri nu1~ys.n. iko.n in1 di scb.'.rknn berbn.g:"U tcmp:.t du.1run Kc.bup~ten D.J.1 rcl1 Tingk:!.t 11 Pidio sopcrti kc P:"J.Bm" Grong-Grong, p.J.scr G~ot Pc.c..::.r Lrunlo d.n
pnaC:..r
Calm:9crtn
ke Xubupo.ten Ip.in yrrng mcmbutuhkannya scpe:-ti kt:: Sou1imum Knbupo.ten I •. cch BCSflr dan BnndlJ. Aceh 9(;rta ke Bircun, Lhokocumuwe Kabup~t<::n Aceh ut.:'.ra. tet:\pi ada jugc p~u ncl~ycn y~~ l ongnung rnOmbc.w3 sendiri ik~d .... ngc.n p€:rahunya. ko Sigli dnn Krucng R.:lyn, biln, hc.rgr.. ikc.n