Onderzoek schoolkeuzemotieven ouders en leerlingen groep 8 in Diemen

Offerte

Onderzoek schoolkeuzemotieven ouders en leerlingen groep 8 in Diemen

Iris Bollen

Marianne Boogaard

V9008

22 april 2019

2

Inhoud

1 Uw vraag ... 3

2 Opbrengsten ... 3

3 Achtergrond, doel en onderzoeksvragen ... 3

4 Plan van aanpak... 5

5 Communicatie met de opdrachtgever ... 7

6 Projectteam ... 8

7 Planning en begroting ... 9

Literatuur...11

Over het Kohnstamm Instituut ...12

3

1 Uw vraag

De gemeente Diemen is geïnteresseerd in een inventarisatie van de overwegingen van ouders en leerlingen in groep 8 die dit schooljaar een keuze hebben gemaakt voor een school voor voortgezet onderwijs. Op basis van een eerder onderzoek was de verwachting dat voldoende ouders en leerlingen belangstelling zouden hebben voor een nieuw op te richten vo-school in Diemen. Voor de groep leerlingen met havo en/of vwo-advies werd echter het minimaal benodigde aantal inschrijvingen niet behaald. De gemeente wil graag beter inzicht in de feitelijke keuzemotieven en in de wijze waarop ouders de wervings- en informatieprocedures hebben ervaren. Die kennis kan bijdragen aan de gedachtenvorming over het aanbieden van voortgezet onderwijs binnen de gemeente Diemen.

2 Opbrengsten

De opbrengsten van het onderzoek dat wij hier voorstellen

In de hoofdstukken 3 en 4 lichten wij de motivatie en aanpak om tot deze opbrengsten te komen, toe.

3 Achtergrond, doel en onderzoeksvragen

Achtergrond

Hieronder gaan we in op de achtergrond van het onderzoek. Daarna formuleren we de doelstelling van het onderzoek en werken deze uit in de onderzoeksvragen.

De gemeente Diemen voorziet in de komende jaren een bevolkingsgroei tot zo’n 35.000 inwoners. Het is de wens van de gemeente om een bij die omvang passend voorzieningenniveau op het gebied van sport, cultuur en onderwijs te realiseren. Op dit moment is er binnen de gemeente geen school voor voortgezet

•

Inzicht in feitelijke keuzemotieven van de groep ouders en leerlingen uit groep 8 die in het huidige schooljaar (2018-2019) een vo-school hebben gekozen.

•

Inzicht in verschillen en overeenkomsten tussen de schoolkeuzemotieven van (ouders van) leerlingen met vmbo-advies enerzijds en (ouders van) leerlingen met havo en/of vwo-advies anderzijds.

•

Overzicht over de mate van belang van zowel positieve (wanneer wel?) en als negatieve (wanneer niet?) keuzemotieven, gerelateerd aan de doelgroepen vmbo versus havo/vwo.

•

Aanknopingspunten over wensen en behoeften van ouders en leerlingen als het gaat om een school voor voortgezet onderwijs in Diemen, het onderwijsconcept van zo’n school en belangrijke aspecten in de informatievoorziening.

4

onderwijs. Voor een deel van de huidige en toekomstige inwoners is dat wel een aantrekkelijk

perspectief. Nu zijn leerlingen aangewezen op scholen in Amsterdam of Weesp. Ook in Weesp zelf is sprake van nieuwbouw, waardoor ook daar de druk op de capaciteit van de vo-scholen zal toenemen in de nabije toekomst.

De gemeente Diemen had de ambitie om komend schooljaar te starten met middelbare school binnen de grenzen van de eigen gemeente. Er is in 2016 onderzoek uitgevoerd door de Dienst Onderzoek en Statistiek Amsterdam om de behoeften van ouders en leerlingen te verkennen (Dienst Onderzoek en Statistiek Amsterdam, 2017) . Bovendien is de start van een middelbare school per augustus 2019 voorbereid in overleg met onder andere de Openbare Scholengemeenschap Bijlmer (OSB) waarvan de nieuwe school (OSD) een nevenvestiging zou worden.

Om tot een verantwoorde exploitatie van deze nieuwe school te kunnen komen, was de afspraak dat gestart zou worden bij een minimum aantal van 75 inschrijvingen, waarvan 50% leerlingen met een havo/vwo-advies opdat op termijn ook de bovenbouw rendabel zou kunnen worden ingericht. Er hebben zich uiteindelijk weliswaar 80 leerlingen aangemeld, maar het aantal leerlingen met havo/vwo-advies lag veel lager dan de gestelde norm van >35 leerlingen. Om die reden is besloten om in het schooljaar 2019- 2020 de Diemense vo-school niet van start te laten gaan.

Het (te) geringe aantal aanmeldingen van leerlingen met havo/vwo-advies was niet voorzien. Zowel de gemeente, als de po-schoolbesturen en directies, als leerkrachten en ouders waren positief over de komst van de OSDiemen en onderschreven het belang van een scholengemeenschap met een breed aanbod. Uiteindelijk hebben echter ouders en leerlingen met een havo/vwo-advies anders gekozen dan opgemaakt was uit de eerdere inventarisatie op basis van de vraag ‘Zou u interesse hebben in een vo- school in Diemen, voor uw kind(eren)?’

Er is een kwalitatieve informatieronde geweest die licht werpt op een aantal aspecten die voor leerlingen en hun ouders een rol gespeeld hebben, zoals: de wens om keuze te hebben uit meerdere scholen, twijfels over een heterogene brugklas (vmbo t/m vwo-leerlingen), de locatie en de staat van de tijdelijke huisvesting van de school, de aantrekkelijkheid van Amsterdam en de brede keuze aan scholen in de omgeving.

Met het oog op de toekomst is het echter ook relevant voor de gemeente om meer kwantitatieve, objectieve informatie te verzamelen die inzicht biedt in de feitelijk gemaakte schoolkeuzes en de redenen die daarin een doorslaggevende rol hebben gespeeld in positieve en negatieve zin. Die

informatie kan bijdragen tot verdere gedachtenvorming over een op te richten school voor vo in Diemen.

Doel van het onderzoek

Het onderzoek moet inzicht geven in de feitelijk door leerlingen in groep 8 en hun ouders gemaakte schoolkeuze voor het voortgezet onderwijs en de motieven die voor hen daarbij een doorslaggevende rol hebben vervuld. Daarnaast is het relevant om via deze groep ouders en leerlingen beter in beeld te krijgen welke wensen en behoeften er leven als het gaat om een vo-school in Diemen, gelet op

bijvoorbeeld het onderwijsconcept en bepaalde randvoorwaarden. Ook de ervaringen van de doelgroep met de publiciteit en werving voor de OSD zullen in het onderzoek worden meegenomen.

5

Onderzoeksvragen

We sluiten aan op de onderzoeksvragen zoals voorgelegd in het offerteverzoek, maar hebben gekozen voor een iets andere volgorde en formulering:

1. Wat zijn de achterliggende redenen geweest voor de gemaakte keuze voor een vo-school voor de groep (ouders van) leerlingen uit groep 8 in het huidige schooljaar (2018-2019)?

o Wat zijn de eventuele verschillen daarbij tussen enerzijds de groep (ouders van) leerlingen met een havo en/of vwo-advies en anderzijds de (ouders van) leerlingen met een vmbo-advies (uitgesplitst naar vmbo-b/k/t)?

o Wat zijn sterk negatieve keuzemotieven, wat zijn sterk positieve keuzemotieven geweest?

o Hoe hebben de ouders de informatievoorziening en voorlichting ervaren?

2. Wat zijn de wensen en behoeften van ouders en leerlingen in Diemen inzake een middelbare school?

3. Welke onderwijsconcept(en) sluiten aan op de wensen van ouders en leerlingen? Welke (onderwijs)concepten zouden op termijn de kans van slagen voor een middelbare school in Diemen vergroten?

4 Plan van aanpak

Ons plan van aanpak bestaat uit de volgende onderdelen, die we onder het schema verder uitwerken:

6

Voorbereiding

Startoverleg

We bespreken het onderzoeksplan in een startoverleg met de opdrachtgever en stellen het plan bij indien nodig. In overleg wordt bepaald welke basisscholen benaderd zullen worden met het verzoek de vragenlijst te verspreiden onder de ouders van leerlingen in groep 8. We gaan in ieder geval uit van acht basisscholen in Diemen (De Nieuwe Kring, De Ark, De Sint-Petrusschool, De Octopus, De Kersenboom, De Venser en De Noorderbreedte bestaande uit De Duif en ’t Palet). Welke scholen in Duivendrecht voor dit onderzoek in aanmerking komen overleggen we met de opdrachtgever. In totaal houden wij rekening met deelname van tien tot twaalf basisscholen.

Contact met scholen

Er zal contact worden gelegd met de directie van alle geselecteerde basisscholen, om hen te informeren over het onderzoek en af te stemmen over de wijze van benaderen van ouders (en leerlingen).

Uitgangspunt is dat alle ouders met kinderen in groep 8 een korte, digitale vragenlijst ontvangen over de gemaakte schoolkeuze voor het voortgezet onderwijs en deze bij voorkeur samen met hun kind(eren) invullen. In verband met de privacy-wetgeving is het niet mogelijk dat de onderzoekers de ouders rechtstreeks benaderen. Daarvoor is de medewerking van de scholen nodig. Hierbij gaan wij er van uit dat de scholen beschikken over de mailadressen van betreffende ouders (of verzorgers) en dat de (link naar de) vragenlijst dus digitaal verstuurd kan worden via de scholen, zonder dat het Kohnstamm Instituut hoeft te beschikken over deze persoonsgegevens. Wij zorgen voor een digitale informatiebrief met informatie voor zowel de scholen als de ouders, zodat deze makkelijk rondgestuurd kan worden. We zullen ook bij de scholen aandacht vragen voor een wijze van verzenden die past bij de normen van de AvG. Als alternatief scenario houden wij er rekening mee dat scholen niet beschikken over mailadressen van ouders en dat de vragenlijst op papier moet worden verstuurd. In dat geval zorgen we voor pakketjes met een papieren versie van de vragenlijst, de informatiebrief (met daarin ook de link naar de digitale versie van de vragenlijst) en een retourenvelop met antwoordnummer. Deze pakketjes worden aan de scholen geleverd zodat zij deze verder kunnen verspreiden onder de desbetreffende ouders. Ook op deze manier hoeft het Kohnstamm Instituut niet te beschikken over de namen en adressen van leerlingen en ouders.

Vragenlijst

Het doel van de – beknopte – vragenlijst is om in kaart te brengen wat de achterliggende redenen waren van ouders en leerlingen van groep 8 in hun keuze voor een middelbare school. We vragen daarbij zowel naar de redenen voor de keuze voor de middelbare school waar de leerling nu naartoe gaat, als naar specifieke redenen om juist wel of juist niet te kiezen voor OSDiemen. Eerdere ervaring met onderzoek naar schoolkeuzemotieven leert dat de meest inhoudelijke en kritische informatie verkregen wordt via de vraag waarom een bepaalde school juist niet is gekozen (Karsten et al, 2002).

Om de schoolkeuzemotieven goed in beeld te brengen, leggen wij stellingen voor aan de respondenten waarbij zij aan kunnen geven in hoeverre ze het daarmee eens zijn. Voor het formuleren van de stellingen baseren we ons in elk geval op schoolkeuzemotieven zoals die bekend zijn uit de onderzoeksliteratuur (Herweijer en Vogels, 2004; Dienst Onderzoek en Statistiek Gemeente Amsterdam, 2004). Daarnaast inventariseren we – bij de opdrachtgever – welke andere motieven mogelijk relevant zijn in de context van de gemeente Diemen.

De vragenlijst kan door de ouders anoniem worden ingevuld. We vragen enkele achtergrondgegevens die van belang zijn voor de analyses, zoals de huidige basisschool, de gekozen vo-school en het

schooladvies, maar houden die achtergrondgegevens beperkt opdat de antwoorden niet herleidbaar zijn

7

tot een persoon of gezin, ter bescherming van de privacy. Het Kohnstamm Instituut werkt volgens een ISO-9001 gecertificeerd kwaliteitssysteem, waarbij het zorgvuldig omgaan met gevoelige data hoge prioriteit heeft.

Dataverzameling en -analyse

De respondenten ontvangen het verzoek om binnen twee weken de vragenlijst in te vullen. Na die twee weken versturen we eenmaal een rappel (langs dezelfde route als waarmee in eerste instantie de vragenlijst is verspreid – digitaal dan wel per post). Daarna is er nog een of twee extra weken tijd voor het invullen van de vragenlijst. De dataverzameling vindt plaats vóór de zomervakantie (periode mei- juni).

Na de definitieve sluitingsdatum van de vragenlijst starten we met de data-analyse. Het zal daarbij met name gaan om beschrijvende analyses ter beantwoording van de onderzoeksvragen. De resultaten worden verwerkt in overzichtelijke figuren en/of tabellen en voorzien van een toelichting in tekst. De analyses worden uitgevoerd in de zomermaanden.

Rapportage, slotgesprek en eventueel bijstellen rapportage

De figuren en tabellen zullen leidend zijn voor de rapportage, zodat een beknopt en overzichtelijk conceptrapport kan worden opgeleverd. Daarnaast wordt een korte verantwoording van de

onderzoeksmethode toegevoegd. Ook zal een managementsamenvatting worden toegevoegd, zodat de opgebrachte resultaten van het onderzoek simpel kunnen worden gepresenteerd aan bijvoorbeeld het college van B&W, de basisscholen en andere betrokkenen. De conceptrapportage leggen we voor aan de opdrachtgever zodat deze nog op- en aanmerkingen kan geven, waarna in overleg het eindrapport zal worden opgeleverd. We stellen voor het conceptrapport op te leveren in augustus, en de definitieve rapportage uiterlijk 15 september af te ronden.

5 Communicatie met de opdrachtgever

We vinden een goede afstemming met de opdrachtgever belangrijk en hebben daarom graag, ook gedurende de korte looptijd van het project, een aantal keren contact over de voortgang. Bij de start van het traject stellen we een startoverleg voor waarin we het projectplan en de kernvragen voor de vragenlijst bespreken. Daarnaast bespreken we de definitieve selectie van de scholen die benaderd zullen worden. Tussentijds houden we de opdrachtgever via mail of telefonisch op de hoogte over de ontvangen respons en de voortgang van de werkzaamheden. Tot slot is er overleg ter bespreking van de conceptrapportage. Op basis van de gegeven feedback zal dan de uiteindelijk eindrapportage in orde gemaakt worden.

8

6 Projectteam

Het projectteam bestaat in elk geval uit Marianne Boogaard en Iris Bollen. Voor het leggen van contact met de scholen zullen eventueel ook collega’s ingeschakeld worden. In het projectteam hebben we de kennis over schoolkeuzemotieven en de ervaring met het opstellen, verspreiden en verwerken van vragenlijsten die voor dit project benodigd zijn verenigd. De projectleiding is in handen van Marianne Boogaard.

Dr. Marianne Boogaard werkt sinds 2002 als (senior-)onderzoeker bij het Kohnstamm Instituut en doet regelmatig beleidsgericht en evaluatieonderzoek, ook voor gemeenten. Zij studeerde af aan de

Universiteit van Amsterdam in de Taalwetenschap en promoveerde in 1997 aan de Universiteit Utrecht op onderzoek naar allochtone en buitenlandse studenten in het Nederlandse hoger onderwijs. Zij was van 2009 tot 2014 tevens werkzaam als associate lector Ontwikkelingsgericht Onderwijs aan Hogeschool InHolland. Haar expertise bestrijkt inhoudelijk een breed terrein, van kwaliteit van kinderopvang tot onderwijsvernieuwing in het vo,onderzoek in samenwerking met

onderwijsinstellingen en docenten, en onderzoek naar kennisbenutting in het onderwijs.

Eerder werkte zij mee aan onderzoek naar schoolkeuzemotieven in het kader van onderwijssegregatie, momenteel is zij onder meer betrokken bij de monitoring van het Experiment Regelluwe Scholen (in opdracht van het Ministerie van OCW), bij de Werkplaats Onderwijsonderzoek Amsterdam (NRO/PO- Raad) en bij onderzoek naar Toegankelijkheid en selectie van de Universiteit van Amsterdam. Zij heeft veel ervaring in het ontwikkelen van vragenlijsten, contacten met het onderwijsveld en in helder rapporteren over onderzoek.

Iris Bollen Msc studeerde Pedagogische Wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam en heeft daar ook haar Masterdiploma Opvoedingsondersteuning gehaald. Zij werkt sinds 2012 bij het

Kohnstamm Instituut als onderzoeker waar zij zich met zowel kwalitatief als kwantitatief onderzoek bezighoudt. Zij is op dit moment betrokken bij het Pre-COOL onderzoek en het PIAAC-onderzoek, beide twee grootschalige, landelijke onderzoeken. Verder heeft zij meegewerkt aan verschillende

onderzoeken naar de kwaliteit van kinderdagverblijven en peuterspeelzalen in samenwerking met het NCKO, onderzoeken m.b.t.de gastouderopvang en onderzoek naar VVE-doelgroepkinderen in de voorschoolse fase. Iris heeft veel ervaring met het opstellen van vragenlijsten en het verwerken van data op een overzichtelijke manier, zo deed ze dat al eerder voor oa. het LAKS, de HOI-Foundation, evaluaties

Wat is nodig voor goede uitvoering?

- Twee overlegmomenten: bij de start van het onderzoek (in mei), en over de conceptrapportage (in augustus), en gelegenheid voor tussentijds overleg per mail of telefoon.

- Waar mogelijk: contactgegevens van de basisscholen in Diemen en Duivendrecht waar de dataverzameling zou moeten plaatsvinden

- Medewerking van de basisscholen bij het uitzetten van de vragenlijst onder

ouders en leerlingen in groep 8.

9

voor de gemeente Amsterdam en het in kaart brengen van gastouders in Nederland voor het Ministerie van SZW.

In de bijlage geven we meer informatie over onze bureauexpertise en de waarborgen in de omgang met persoonsgegevens.

7 Planning en begroting

Planning

Hieronder geven we in detail de planning van de verschillende activiteiten van het onderzoek weer.

Vanzelfsprekend stellen we het definitieve tijdpad vast (en bij) in overleg met de opdrachtgever.

Periode Activiteit Aantal dagen

Mei –Juni 2019 Startoverleg met opdrachtgever: bespreking en zo nodig bijstelling

onderzoeksplan 1

Opstellen vragenlijst en overleg opdrachtgever 3

Digitaliseren vragenlijst (Elion) 1

Contact met scholen (informeren, afspraken, brieven) 3

Rappel vragenlijst 1

Juli – Augustus 2019 Data-analyse en –verwerking verzamelde gegevens 3

September 2019 Rapportage 3

Eindoverleg: bespreking en bijstelling eindrapportage 1

Totaal 16

Activiteiten Mei Juni Juli Augustus September Startoverleg

Opstellen vragenlijst Contact met scholen Dataverzameling Data-analyse en -verwerking Rapportage Eindoverleg

10

Begroting

Posten Aantal dagen Dagtarief Totaal

Onderzoeker 16 1000 16.000

Totaal 16 16.000

Alle bedragen zijn exclusief BTW en exclusief de kosten van een op verzoek van de opdrachtgever uit te voeren accountantscontrole. Wijzigingen in de werkzaamheden die leiden tot meer- of minderwerk ten opzichte van de offerte zullen worden verrekend, na voorafgaande afspraken daarover met de opdrachtgever. Op al onze diensten zijn de Algemene Voorwaarden van de Vereniging voor Beleidsonderzoek van toepassing. Deze zijn in te zien op de website van de VBO (www.beleidsonderzoek.nl).

11

Literatuur

Dienst Onderzoek en Statistiek Gemeente Amsterdam (2004). Schoolkeuzemotieven. Onderzoek naar het schoolkeuzeproces van Amsterdamse ouders. Amsterdam: Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling, gemeente Amsterdam.

Onderzoek, Informatie en Statistiek Gemeente Amsterdam (2017). Behoefteonderzoek middelbare school Diemen. Amsterdam: Onderzoek, Informatie en Statistiek Gemeente Amsterdam

Herweijer, L. & Vogels, R. (2004). Ouders over opvoeding en onderwijs. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.

Karsten, S., Roeleveld, J., Ledoux, G., Felix, C. & Elshof, D. (2002). Schoolkeuze in een multi-etnische samenleving. Amsterdam: SCO-Kohnstamm Instituut van de Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen, Universiteit van Amsterdam

12 Over het Kohnstamm Instituut

Kennis ontwikkelen en verspreiden

Het Kohnstamm Instituut is een kennis- en onderzoekscentrum op het gebied van onderwijs, opleiding, opvoeding en jeugdzorg. Het Kohnstamm Instituut heeft een nauwe band met de Universiteit van Amsterdam en maakt sinds oktober 2009 deel uit van de UvA Holding. Het Kohnstamm Instituut is gespecialiseerd in opdrachtonderzoek en opereert zelfstandig op de markt van onderzoeksprojecten. Centrale doelstelling is het ontwikkelen en verspreiden van kennis op bovengenoemd onderzoeksdomein. Kernthema’s in het onderzoek zijn het bevorderen van kansen van kinderen en jongeren en het bevorderen van de kwaliteit van onderwijs, opleiding, opvoeding en jeugdzorg.

Interdisciplinair teamwork en samenwerking

De medewerkers van het instituut komen uit verschillende wetenschappelijke disciplines, waaronder opvoedkunde, onderwijskunde, psychologie, sociologie en taalwetenschappen. Veel medewerkers zijn gepromoveerd en actief in wetenschappelijke fora. Voor elk onderzoeksproject wordt gezocht naar een combinatie van deskundigheden;

onderzoek is bijna altijd teamwork.

In voorkomende gevallen werkt het Kohnstamm Instituut samen met andere instellingen, zowel in nationaal als in internationaal verband. Daarnaast participeren onze medewerkers in samenwerkingsverbanden met diverse onderzoeksscholen, universiteiten en in onderzoekers-netwerken.

Kwaliteitszorg

Het Kohnstamm Instituut is lid van de Vereniging voor Beleidsonderzoek, een brancheorganisatie die zich ten doel stelt de professionaliteit van beleidsonderzoek te versterken. Gewerkt wordt volgens een ISO-9001 gecertificeerd kwaliteitssysteem. Onderdeel van het kwaliteitszorgsysteem vormt een klachtenregeling. Deze heeft tot doel eventuele klachten van externe relaties adequaat af te handelen en de hieruit voortvloeiende informatie systematisch in te zetten voor verbetering van onze werkwijze. Contactpersoon voor de klachtenprocedure is mevrouw dr. I.M.C.C. Heemskerk.

Omgaan met gegevens en privacy (AVG)

Het Kohnstamm Instituut heeft vastgelegd welke maatregelen we treffen om veilig om te gaan met data en persoonsgegevens. Dit staat op uitgebreide wijze beschreven in het document ‘Informatiebeveiliging Kohnstamm Instituut’. Dit document kunt u opvragen bij onze kwaliteitsmanager: Irma Heemskerk

(iheemskerk@kohnstamm.uva.nl). Voor het onderhavige onderzoek geldt dat we alleen anonieme gegevens zullen ontvangen van Stichting Lezen & Schrijven.

Website: www.kohnstamminstituut.nl