Belgische norm EN 12193:2018 NBN EN 12193:2019. Licht en verlichting Verlichting van sportinfrastructuur. Geldig vanaf

(1)

ICS: 91.160.01, 97.220.10

Bureau voor Normalisatie Jozef II-straat 40 bus 6 1000 Brussel

T. +32 2 738 01 11 F. +32 2 733 42 64 info@nbn.be

BTW BE0880.857.592 IBAN BE41 0003 2556 2110 BIC Code BPOTBEB1

www.nbn.be

Belgische norm EN 12193:2018

NBN EN 12193:2019

Licht en verlichting — Verlichting van sportinfrastructuur

Geldig vanaf 30-01-2019 Vervangt NBN EN 12193:2008

De Nederlandstalige versie is uitgegeven onder de verantwoordelijkheid van het NBN en heeft dezelfde status als de officiële versies. Hoewel de grootste zorg is besteed aan deze Nederlandstalige uitgave, kunnen fouten en onvolledigheden niet geheel worden uitgesloten. Het NBN kan dan ook niet

aansprakelijk worden gesteld voor rechtstreekse en/of onrechtstreekse schade, ontstaan door of verband houdend met de toepassing van deze uitgave.

(2)

(3)

EN 12193:2018 (NL)

NBN-i

Nationaal voorwoord

Deze norm maakt deel uit van een reeks Europese normen opgesteld door de Europese Technische Commissie CEN/TC 169 “Light and lighting”. Verdere details wat dat betreft worden verstrekt in het Voorwoord bij deze norm.

De Europese norm werd door het Bureau voor Normalisatie (NBN) ongewijzigd geregistreerd en gepubliceerd als Belgische norm.

De Nederlandstalige versie van deze norm is opgesteld door het NBN in samenwerking met de bevoegde Belgische normcommissie E169 “Light and lighting”, die(dat) optreedt als nationale schaduwcommissie van de Europese Technische Commissie CEN/TC 169 “Light and lighting”. Deze Belgische commissie is actief in de schoot van IBE-BIV (Belgisch Instituut voor Verlichtingskunde), die door het NBN in uitvoering van het Koninklijk Besluit van 21 oktober 2004 erkend is als Sectoraal Normalisatieoperator voor de werkzaamheden van deze commissie.

(4)

EN 12193:2018 (NL)

NBN-ii

(5)

EUROPESE NORM

EUROPEAN STANDARD NORME EUROPÉENNE EUROPÄISCHE NORM

EN 12193

december 2018

ICS 91.160.01; 97.220.10 Vervangt EN 12193:2007

Nederlandstalige versie

Licht en verlichting — Verlichting van sportinfrastructuur

Lumière et éclairage — Éclairage des

installations sportives Light and lighting - Sports lighting Licht und Beleuchtung — Sportstättenbeleuchtung

Deze Europese norm is door de CEN aangenomen op 1 juli 2018. De Nederlandstalige versie is uitgegeven onder verantwoordelijkheid van het NBN en heeft dezelfde status als de officiële versies.

De CEN leden zijn verplicht zich te houden aan het huishoudelijk reglement van CEN/CENELEC waarin is vastgelegd onder welke voorwaarden aan deze Europese norm, zonder veranderingen, de status van nationale norm moet worden gegeven. Bijgewerkte lijsten van en bibliografische gegevens betreffende zulke nationale normen kunnen op aanvraag worden verkregen bij het managementcentrum van CEN-CENELEC en bij elk CEN-lid..

Deze Europese norm bestaat in drie officiële versies (Duits, Engels en Frans). Een versie in een andere taal, die onder verantwoordelijkheid van een CEN-lid in zijn landstaal is gemaakt en die is aangemeld bij het managementcentrum van CEN- CENELEC, heeft dezelfde status als de officiële versies.

Leden van CEN zijn de nationale normalisatie-organisaties van België, Bulgarije, Cyprus, Denemarken, Duitsland, Estland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Hongarije, Ierland, IJsland, Italië, Kroatië, Letland, Litouwen, Luxemburg, Malta, Nederland, Noorwegen, Oostenrijk, Polen, Portugal, Republiek Noord-Macedonië, Roemenië, Servië, Slovenië, Slowakije, Spanje, Tsjechië, Turkije, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland.

EUROPESE COMMISSIE VOOR NORMALISATIE C O M I T É E UR O P É E N DE N O R M A L I SA T I O N EUROPEAN COMMITTEE FOR STANDARDIZATION E UR O P Ä I SC H E S KO M I T E E F ÜR N O R M UN G

CEN-CENELEC Managementcentrum: Wetenschapsstraat 23, B-1040 Brussels

wereldwijd voorbehouden aan CEN-leden. Ref. No. EN 12193:2018 N

(6)

EN 12193:2018 (NL)

2

Inhoud

Pagina

Europees voorwoord ... 4

Inleiding ... 5

1 Onderwerp en toepassingsgebied ... 6

2 Normatieve verwijzingen ... 6

3 Termen en definities ... 6

4 Symbolen en afkortingen ... 8

5 Ontwerpgegevens ... 10

5.1 Algemeen ... 10

5.2 Essentiële lichtbrongegevens ... 10

5.2.1 Algemeen ... 10

5.2.2 Gegevens van vervangbare lamp ... 11

5.2.3 Gegevens LED-lichtbron... 11

5.3 Essentiële armatuurgegevens ... 11

5.3.1 Algemeen ... 11

5.3.2 Armaturen met vervangbare lampen ... 12

5.3.3 LED-armaturen ... 12

5.4 Nuttige armatuurgegevens ... 12

5.5 Essentiële installatiegegevens ... 13

6 Algemene principes van de verlichtingsinstallatie... 13

6.1 Referentieraster voor berekening en meting ... 13

6.1.1 Algemeen ... 13

6.1.2 Rastergrootte voor berekening en meting voor bepaalde sporten ... 13

6.1.3 Rastergrootte voor berekening en meting voor multisportfaciliteiten ... 14

6.1.4 Toepassing ... 14

6.2 Meetapparatuur ... 16

6.3 Meetverslag ... 17

6.4 Praktische verschillen ... 17

6.5 Onderhoud ... 18

6.6 Verlichting van het toeschouwersgebied ... 18

6.7 Veiligheid voor de deelnemers en de voortzetting van een evenement wanneer de verlichting uitvalt ... 18

6.7.1 Veiligheidsverlichting voor de deelnemers... 18

6.7.2 Veiligheidsverlichting voor de toeschouwers ... 19

6.7.3 Voortzetting van een sport ... 19

6.8 Verblindingsbeperking ... 19

6.8.1 Algemeen ... 19

6.8.2 Binnen ... 19

6.8.3 Buiten ... 20

6.9 Oppervlaktekleuren en reflectie-eigenschappen ... 20

6.10 Lichthinder ... 20

7 Eisen voor de verlichting van de meest beoefende sporten in Europa ... 22

7.1 Algemene eisen ... 22

7.2 Niet op de televisie uitgezonden - eisen per sport ... 23

(7)

EN 12193:2018 (NL)

3

7.3 Specifieke eisen voor televisie- en filmopnamen... 26

7.3.1 Algemeen ... 26

7.3.2 Verticale verlichtingssterkte ... 26

7.3.3 Ongewenste reflecties of skip light (informatief) ... 28

7.3.4 Gecorreleerde kleurtemperatuur van de verlichting... 28

7.3.5 Aanvullende eisen voor de kleurweergave van de verlichting ... 29

7.3.6 Verlichtingsniveau op de omliggende toeschouwerszones ... 29

7.3.7 Positie van de schijnwerpers ... 29

7.3.8 Aanvullende eisen voor Super Slow Motion-uitzendingen (alleen bij grote evenementen) ... 30

7.3.9 Overwegingen voor andere gebruikers ... 31

7.3.10 Effecten van oppervlaktereflectie ... 31

Annex A (normatief) Eisentabellen ... 33

Annex B (informatief) A-afwijking ... 48

Bibliografie ... 49

(8)

EN 12193:2018 (NL)

4

Europees voorwoord

Dit document (EN 12193:2018) is opgesteld door de Technische Commissie CEN/TC 169 "Licht en verlichting", waarvan het secretariaat door DIN wordt gevoerd.

Deze Europese norm moet de status van een nationale norm krijgen, hetzij door publicatie van een identieke tekst, hetzij door goedkeuring, ten laatste tegen juni 2019. Tegenstrijdige nationale normen moeten ten laatste tegen juni 2019 worden ingetrokken.

We vestigen uw aandacht op de mogelijkheid dat sommige elementen in dit document onderhevig zijn aan octrooirechten. CEN kan niet aansprakelijk worden gesteld voor de identificatie van zulke rechten.

Dit document vervangt EN 12193:2007.

In deze herziening kunnen de belangrijkste technische veranderingen worden verdeeld tussen de behoeften van de spelers en die van de camera. Voor de spelers is de minimale kleurweergave-index verhoogd van Ra > 20 naar Ra > 60. De tabellen met eisen zijn bijgewerkt om rekening te houden met sporten die sinds de vorige editie populair geworden zijn. Er worden nu ook aanbevelingen gegeven voor het gebruik van de verblindingsgraad bij ruimtes voor binnensporten.

De eisen voor televisie- en filmopnamen zijn herzien om rekening te houden met de veranderingen in de uitzendtechnologie sinds de vorige editie. De verlichtingsniveaus zijn herzien in overeenstemming met de vereisten voor HD- en 4K-transmissie en de productietechnieken. Voor camera's is de kleurweergave- index vervangen door de TLCI (Television Lighting Consistency Index) die speciaal voor

’televisiecamera’s is ontwikkeld. Er zijn vereisten opgenomen om flikkering van slow motion camera's, evenals voor de verlichting van de toeschouwers uit te sluiten.

Volgens het Huishoudelijk Reglement van CEN-CENELEC zijn de nationale norminstellingen van de volgende landen verplicht deze Europese norm in te voeren: België, Bulgarije, Cyprus, Denemarken, Duitsland, Estland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Hongarije, Ierland, IJsland, Italië, Kroatië, Letland, Litouwen, Luxemburg, Malta, Nederland, Noorwegen, Oostenrijk, Polen, Portugal, Roemenië, Servië, Slovenië, Slowakije, Spanje, Tsjechië, Turkije, Verenigd Koninkrijk, Voormalige Joegoslavische Republiek van Macedonië, Zweden en Zwitserland.

(9)

EN 12193:2018 (NL)

5

Inleiding

Deze Europese norm heeft betrekking op verlichting van sportinstallaties, om goede visuele omstandigheden te garanderen voor de spelers, atleten, scheidsrechters, toeschouwers en CTV- uitzending. Dit document heeft als doel aanbevelingen te geven en eisen voor te schrijven voor een goede kwaliteit sportverlichting , door:

— het optimaliseren van de perceptie van de visuele informatie die tijdens sportevenementen wordt gebruikt;

— het niveau van de visuele prestaties op peil te houden;

— een aanvaardbaar visueel comfort te bieden;

— lichthinder te beperken.

(10)

EN 12193:2018 (NL)

6

1 Onderwerp en toepassingsgebied

Dit document specificeert de verlichting voor evenementen van de meest beoefende binnen- en buitensporten in Europa. In dit document wordt alleen kunstlicht beschouwd. Het geeft richtwaarden voor het ontwerp en de regeling van sportverlichtingsinstallaties met betrekking tot verlichtingssterkte, uniformiteit, beperken van verblinding en kleureigenschappen van de lichtbronnen. Alle eisen zijn bedoeld als minimumeisen. Het geeft ook de methoden aan waarmee deze waarden worden gemeten. Om verblinding te beperken, worden beperkingen inzake de plaats van de armaturen voor specifieke toepassingen aangegeven.

Voor noodverlichting verwijst dit document naar de eisen van EN 1838.

2 Normatieve verwijzingen

De volgende documenten waarnaar direct is verwezen, vormen eisen voor de toepassing van dit document, ofwel voor hun volledige inhoud ofwel voor een deel ervan. Bij gedateerde verwijzingen is alleen de genoemde versie van toepassing. Bij ongedateerde verwijzingen is de laatste editie van het document waarnaar wordt verwezen (met inbegrip van eventuele amendementen) van toepassing.

EN 1838, Toegepaste verlichtingstechniek – Noodverlichting

EN 12665:2018, Light and lighting - Basic terms and criteria for specifying lighting

EN 13032-1, Light and lighting - Measurement and presentation of photometric data of lamps and luminaires - Part 1: Measurement and file format

3 Termen en definities

Voor de toepassing van dit document gelden de termen en definities die vermeld staan in EN 12665:2018 en de volgende.

ISO en IEC hanteren terminologische databases voor gebruik in de normalisatie, die op de volgende adressen kunnen worden geraadpleegd:

— IEC Electropedia op http://www.electropedia.org/

— ISO Online browsing platform: beschikbaar op http://www.iso.org/obp 3.1

hoofdgebied PA

het effectieve speelgebied dat nodig is voor de beoefening van een bepaalde sport

Opmerking 1 bij de term: Meestal betekent dit het eigenlijke afgebakende 'veld' voor die sport (bijvoorbeeld voetbal), maar in sommige gevallen beslaat dit gebied ook nog een extra speelgebied rond het afgebakende veld (bijvoorbeeld tennis, volleybal, tafeltennis).

Opmerking 2 bij de term: Bij alle tabellen in Bijlage A worden voorbeelden gegeven van de oppervlakten die meestal worden gebruikt voor die sport. De specifieke afmetingen zouden op het moment dat een verlichtingsinstallatie wordt ontworpen gecontroleerd moeten worden.

3.2

totaal gebied TA

gebied dat over het algemeen bestaat uit het hoofdgebied (PA) plus een extra veiligheidsgebied buiten het hoofdgebied