t ' 00 CD To~ l;:$ ir'

!'

t

^'

00

To~ CD

l;:$

^ir'

unnoua

Watisj,en

¹

3

IWQter

Het rivierengebled 6

Weikerend water 8

RMna 9

Dankzij de

dijken 10

Gravers en knagers 12

Informatie, onderhoud en toezicht ₁3

Vasthouden en loslaten 14

Pompen of verzuipen 16

Gescheiden water 17

Natuurvriendelijke oever 18

Meten is weten iq

Samen werken aan water 19

eeswijzer

Deze brochure zet uiteen wat het belang en de betekenis is van oppervlaktewater in het rivlerengebled en geeft In het kort een Indruk van de rol die Waterschap

Rivlerenland hierbij speelt. De informatie is bewust kernachtig gehouden. Wilt u over bepaalde onderwerpen meer weten. surf dan naar

wwwwaterschaprivierenland.nl.

Zuiver water

20

De Linge, een natte verbinding 22

Waterschap Rivlerenland in het kort

Waterschap Rivierenland in cijfers,/'23

Colofon

7"

²³

waardevol Werk - Vonder\1(N

1 I- I

r

,

(t

L •' -

-'--- '

-' L-•_•__

c-' ç

'

•i•••

.1

r

Zo öffren-droget heelal is, zo nat is

'(

aarde Water maakt de aarde leefbaar.

Ve kunnen niet zonder. Maar ook niet met méér.

nemende neerslag, smeltende poolkappen en :letsjers en een stijgende zeespiegel vormen een

dreiging voor laaggelegen gebieden. Nederland, delta van vier grote Europese rivieren, ligt voor een 'da ngrijk deel onder de zeespiegel. Dit maakt ons térst kwetsbaar. Alleen dankzij zorgvuldig waterbeheer 'tIen we letterlijk 'ons hoofd boven water',

\

...- rr

P CN uoas wown dVN uaoq J3Pw ^St

,.Usovsj [Iq jlad pij SD JawMbooq UVA am uaiaids

çov' ap

(ig WVN UaAOq iapw St ^JOJ

tfifgs

~07

f,q

zap aauu,iiu(pj ap u,

JapM600q UDA awds sa q

pUeppN

ui ~1 OOWSZ e)Jl) 489 U&IH

',wn

^000S

apeAJddO uaa jaq ufW a2u awuoftt ^oI

UW paqa$woois 4H puejJpaN u! 2j ueAiaq

,wn

_{0009 51} looig.wl 000E ep piqa$ uaa UA

;cm p4 ie 0A 1 •IAU 2uei w, oo6 si seew ac

Amsterdam

Rotte rdani

^-

ii

Tiel Arnhern Antwerpen

Nijmegen

Brussel T -

^-

-RUHRGEBIED - _Mrn

ARDENNEN

00-5

-

- -

-,---- -S

- -

^{- - S' - -}

- \

-

---_

- --

r

^-

j ^; Straatsburg 'Rijfl

\\ -.

-

Basel

Zuick

^{----,. ---..}

°de,T

^{- -}

51 WWO~ -40x

17"

k-"

- i 4 --- ^~

¹

⁷¹

0

1* ^E _fÇj

ç

1

^'

Het rivierengebied

Brede rivieren, vette klei en hier en daar een streepje Waterschap Rivierenland. Met dijken, stuwen, sluizen en zand. Een gebied gevormd door overstromingen. Met gemalen houden we het regen- en rivierwater in toom eindeloos slingerende dijken en overal water, water en en zo blijft ons gebied veilig en leefbaar. Bovendien nog eens water. In rivieren, plassen, sloten, kanalen en zorgen we ervoor dat het afvalwater, dat we met zijn

weteringen. Al dat water maakt ons rivierengebied allen produceren, grondig wordt gezuiverd in tientallen ^-'--.

kwetsbaar. Voor wateroverlast vervuiling en verdroging rioolwaterzuiveringsinstallaties - - -

Het tegengaan van deze bedreigingen is een taak voor -

- - - - -

- --- --- - =- (,ç

1 - /

G9r,nchem

edekofl1

vv

Culemborg Tiel

Ser ZaIt'bmmeI

_oef

gemaal -

lik

-

- 1

stuw

,-,-

- - -,.---. . -,

zuivering --

6

'liii •

•

¹

-

,.. -

4k;:- . :;•

.:

...• .... . . ..'

. 14

Arnhem Zuid

1000

-

- -

- t

Nijmegen

De paar procent zoet water die we op aarde hebben, is Een deel komt in sloten en rivieren en stroomt terug naar voor productieprocessen. Na gebruik is dit water zo voortdurend op reis. Het startpunt en het eindpunt is de zee. Een ander deel zakt in de bodem. vervuild dat het niet op het oppervlaktewater kan zee. Dankzij zonnewarmte verdampt zeewater. Het Drinkwatermaatschappijen zuiveren het en brengen dit worden geloosd. Waterschap Rivierenland zorgt ervoor verdampte water vormt wolken. Door afkoeling komt het via het waterleidingnet naar woningen en bedrijven, dat rioolwater ontdaan wordt van afvalstoffen. Daarna verdampte en nu zoete (zee)water in de vorm van regen We gebruiken drinkwater bij het koken, het doorspoelen wordt het geloosd in plassen en rivieren. Zo komt het en sneeuw terug op aarde. van het toilet, voor het douchen. Bedrijven gebruiken het terug in het milieu om tenslotte weer in zee te eindigen.

-42

, zi-

ev 4.

Drinkwater

Riool

» - - - '

r

^-

r -

, ,'. -:-- -.---. -• ' ----1-'-/'

*$:

i---

Brede rivieren, uiterwaarden en laaggelegen vette kleigebieden met in de ondergrond een wirwar van zandbanen. Bij hoog rivierwaterpeil stroomt water vanuit de rivieren via de ondergrondse zandbanen naar het omliggende gebied. Bij laag rivierpeil stroomt juist water vanuit het gebied naar de rivieren. Water speelt kortom een belangrijke rol in ons rivierengebied. In de vorm van

= - -

drinkwater, proceswater voor de industrie, water voor de veeteelt, landbouw en tuinbouw, water voor de recreatie en voor het stedelijk gebied.

Langdurige droogte kan leiden tot watertekort. We gaan dit tegen door wateraanvoer vanuit de rivieren. Als het gebied daarentegen te nat dreigt te worden, wordt het teveel in de rivieren geloosd. Als gevolg van

klimaatveranderingen is ons gebied extra kwetsbaar voor wateroverlast en verdroging. Waterschap Rivierenland schept de mogelijkheden waardoor er, ondanks die dreiging, ook in de toekomst in onze rivierendelta kan worden gewerkt, gewoond en gerecreëerd.

::

,•, . .. ,' ' -.L -

...i

-

-

DUITSLAND

Nijmegen

.- -

ArnhemZuid Eist

21

$ J J!

---- '*-

r ,

---

Ab

'-

T - -

•. '. ' . .,

i-

^.

Verlaging van de uiterwaarden en het '-z,.

graven van nevengeulen maken het rivierengebied veiliger en tegelijk mooier.

- . .-- -

-

^-

Èt&Y i

.

• 'r-

-"1

'

toluds zaaien we in m

ia te

kruiden mengsels

&4VT

^s

p

eciale kruidenmengsels.

houden e klei beter vost

bij

hoogwater.

'C~i kunnen er geen zwakke plekken in

de al

-' die verschillende bloemen het dds

Biijkse bebouwing beîernrn?tiJvoer van

. ' r*

Dankzij de dijken

Regelmatig hoogwater hoort bij onze rivieren. Het kan echter wel voor overlast zorgen en zelfs risico

'

s niet zich meebrengen. Na afronding van een omvangrijk

dijkverbeteringsprogramrnd zijn alle dijken in ons gebied nu veiliger dan ooit tev

o

ren. Waterschap Rivierenland -orgt ervoor dat ze ook veilig blijven door zorgvuldig

hren onderhoud. Om hoge rivierwaterpeilen ook in tbkomst aan te kunnen, worden aanvullende maatregelen getroffen

Door dijken terug te leggen, kunnen we de rivier meer ruimte geven voor grotere waterafvoer.

;.

Woningen WoCen alleen ^-

..

binriendijks gebouvd

- -

---i-_---.

-

• De kern van een dijk bestaat uit zand Ercmheen bevindt Z/

een stevige kleilaag.

, 1

¹

J. S 4

... _{. 4 -..} .' . . ...

_

4.

Waar de rive langs de dijk stroomt, LI is deze extra verstert met basoltblokken.

4c

Een flexibele waterkering wordt al/een bij echt hoogwater opqebôuwd. Daardoor

- kan het uitzicht over de rivier bij steden

bijna het gehele jaar behouden blijven.

— S..

- '

.5- - -\

.., ,' c •

Dankzij-sta/en platn binnenin kan de dijk hier smal blijven. Daardoor

uI7t? hL,ze,) b!ijveti staan.

Het gegraaf van muskusratten en beverratten maakt van die de knagers met hun gewroet opwerpen, de afvoer dijken, kaden en oevers een gatenkaas als wij ze hun van het water belemmeren. Medewerkers van

gang laten gaan. Dit brengt de veiligheid van dijken in Waterschap Rivierenland maken dan ook driftig jacht op gevaar. Ook agrariërs lopen risico doordat tractoren langs deze dieren. Jaarlijks vangen ze in Gelderland vele watergangen kunnen kantelen. Bovendien kan de grond tienduizenden exemplaren met speciale vangmiddelen.

44.1LL _{:L -} VI

• •. •

• .1

'-.._

1

• 4'

De waterhuishouding in ons gebied is ingewikkeld en kwetsbaar voor verstoring. Reden waarom Waterschap Rivierenland bewoners met educatie en informatie nauw betrekt bij het belang van veilige dijken, een goede waterhuishouding, en een goede kwaliteit van het oppervlaktewater.

Dagelijks controleren medewerkers van Waterschap Rivierenland of dijken en watergangen in orde zijn en of bijvoorbeeld lozingsvergunningen worden nageleefd.

Het waterschap heeft eigen wettelijke regels, de Keur', waarin precies staat wat wel en wat niet is toegestaan.

-:•j - - -

___ c(- —.-:-z'--- - - '' '-,. -- .---.--- - ,

i o

Beweiding met schapen is een andere

manier van natuurvriendefijk onderhotio.--* ,

jpç

TT

Het onderhoud van de dij ktnluds -

gebeurt zo notuurvriendelijk-mogehjk.

bijvoorbeeld door aiieÉn te maaien als bloemen zijn uitgebloeid en de zaden zich'.

11

hebben kunnen verspreien

..

'(..tÇ&

t.

••(

_

1

watersysteem -

25

bijl

Jm-

- - - -

1

th j -

- ' •-

t.-

^-- *1

Y

___ -

4. _{- £--}

^{- -}

^{- . - S • -}

_1-

t

Ons rivierengebied ligt laag en loopt ook nog eens af van oost naar west. Als we niets zouden doen, zou het hier snel te nat, maar ook snel te droog zijn. Om pieken en dalen in het wateraanbod te voorkomen, is de wateraanvoer en —afvoer trapsgewijs geregeld. Het rivierengebied is daartoe opgedeeld in afzonderlijke watersystemen. Elk systeem bestaat uit een stelsel van

gemalen, stuwen en honderden watergangen.

De systemen maken het mogelijk om overal in het gebied ongeveer evenveel oppervlaktewater te hebben.

Bij extreme watertoevoer geldt in alle watersystemen het principe: vasthouden, bergen en loslaten. Elk systeem houdt het eigen water zo lang mogelijk vast. Het teveel wordt 'geparkeerd' in daartoe ingerichte gebieden. Pas

als wateroverlast dreigt, wordt het teveel trapsgewijs afgevoerd naar een lager gelegen watersysteem of naar de rivier. Omgekeerd wordt bij droogte water per systeem, dus trapsgewijs, uit de rivier ingelaten of via gemalen ingepompt.

watersysteem Groesbeek/Ooij polder

15

Pompen of verzuipen

Met behulp van vele tientallen poldergermalen houden we het water in de watergangen in het rivierengebied op peil. De grotere gemalen kunnen tot wel zestig miljoen liter water per seconde van een lager naar een hoger gelegen watergang pompen. Bij langdurige droogte kan het ook gebeuren dat wij vanuit de grote rivieren de gemalen juist water laten inpompen

JL ^{Lj:.; ..}

____ .• '- :.

10

,i ••-;_.

.:

Gescheiden water «,

Het is zonde om schoon regenwater te vermengen niet

7 . W

vuil afvalwater. Na een flinke plensbui kan het

,.;. • i- -

41

rioolstelsel de hoeveelheden ook vaak niet aan. Daarom •. 1 ^.

worden in nieuwe woonwijken twee buizenstelsels

.,.. '. .. -

aangelegd een voor het afvalwater en een voor het regenwater. Het afvalwater loopt door een smalle buis

naar de rioolwaterzuiveringsinstallatie om te worden ^. . . '.7

schoongemaakt. Het regenwater gaat naar sloten en .. • y

vijvers in de wijk of het zakt lanazaam weo in de hMern

4. .

^{i. •.. . . Ç.}

en gaat zo de verdroging van de bodem tegen. -i • \.. .

^.

au

1

v- .

17

1'

Om de waterhuishouding in het rivierengebied te verbeteren brengen we watergangen op diepte door deze uit te baggeren en waar mogelijk te voorzien van

r

"•.

rT

r

^- . . .."

• .*)r ) . . . . . , ,•

, , Sw_p».

__

«'k'

^{L2 5} V.-.- ..,,.

Riool overstolt

Ik

UK

brede, flauw glooiende oevers. Het oppervlaktewater krijgt zo meer ruimte (berging) en het water kan langer worden vastgehouden. Daardoor kunnen zich ook meer soorten planten en dieren in de watergang ontwikkelen die op hun beurt weer bijdragen aan een betere waterkwaliteit.

(Sf'4 L.

"4

Helaas zijn er ook bedreigingen: illegale lozingen bijvoorbeeld, en lozingen van meststoffen en bestrijdingsmiddelen die te dicht bij een watergang worden gebruikt, rioolwater dat ongezuiverd op het oppervlaktewater wordt geloosd doordat het rioolstelsel onvoldoende afvoercapaciteit heeft.

Natuurvrlenaerljke oever

._;.j._..

^{..,. p• .. .}

;;'•::- _'e"ipi

- ii'

1 \t'

^1.

S.'- ___,p_

^Mr . 1 ,'¼, •.•,. ,

17

1

^-

18

Watersctfap ëîrfi[éteröptoèda[hët - oppervlaktewater nietvervulid•raal& Regel matig

Qnderiken.weJnseigenlabnratorium watermonsters op mogelijke vervuilende stoffen.

We hebben bovendien een strikt vergunningenbeleid.

Bedrijven mogen alleen onder strenge voorwaarden afvalwater lozen.

Samen werken aan water

waterschap Rivieiad'eêïWéiffnhet rMerengebied werken steeds nauwer samen aan een betere waterhuishouding. Zo maken we samen waterplannen. Hierin worden afspraken vastgelegd hoe we îtQtmetateorngaanenwatvnor

- gevolgen dft-heeftbij de bouw van-nieuwewoonwijken--

Ook maken we afspraken over het voorkomen van

vevuiLiflg en. het verbeteren van de bestaande

waterkwaliteit Bijvoorbeeld dOor het-opruimen van

vervuilde bagger.

Zuiver water

Rioolwater bevat veel schadelijke stoffen. Het hoort niet - - - . in het milieu. Daarom maaIt Waterschap Rivierenland al

het afvalwater van steden en dorpen in het rivierengebied schoon. Dit gebeurt in tientallen

721

zuiveringsinstallaties. Een zuiveringsinstallatie haalt ongeveer 95 procent van de vervuiling uit het water.

Waterschap Rivierenland vindt dat dit nog beter kan.

Daarom doen we onderzoek naar nôg betere en zelfs 'h-••'

geheel nieuwe zuiveringstechnieken. Hoe schoner het

afvalwater, hoe meer mogelijkheden er zijn om hetwater - - - opnieuw te gebruiken voor allerlei doeleinden.

-7 --

---

Jni

-,--- ---

'

Door het gemeentelijk rioolstelsel stroomt het afvalwater von woningen en bedrijven naar de zuiveringsinstallatie.

i: ^:..

S ..

.r

M

....;

't

kp-

-

H

,q ^L1T

-

cl

Een pornpstaron - - - .pompt het water verder de

- - . zuiveringsinstallatie in.

-

/ In dit bassin vindt de schoonmaak plaats. Het rioolwater wordt hier gemengd met grote - hoeveelheden bacteriën waarvoor de afvalstoffen voeding zijn. Om hun overvloedige 'maaltijd goed te laten verlopen wordt het afvalwater in beweging gehouden en van extra lucht voorzie

Wat overblijft na de zuivering van het afvalwater, het zuiveringsslib wordt nuttig gebruikt in bijvoorbeeld

geluidswallen en als brandstof in een energiecentrale.

- :-' ^- - -- - ^- - --- ---

-

]I

^-•-

Wat uit het water wordt gehaald, het zuiveringsslib, komt in deze tanks terecht< i

J•

Iv

Het schoon emaakte water wordt geloosd op sloot of ril

T

^'

-

[MA X'~1,

- ,

--J

De bacterien gaan terug nacw het vorige bassin -. ^,- - - Na verloop van iijcJ stroomt het water met de bacterien - - -

naar het volgende bassin. Hier zakken ze naar de bodem

- --- ^--

t,tpx

De Linge, een natte verbinding

•1r ,

• -

•

.

• .• ...('•

. .

u -.

$

Dwars door de Betuwe stroomt de rivier de Linge. Deze rivier is heel belangrijk voor de waterhuishouding van het gehele gebied tussen Waal en Neder-Rijn. In natte tijden wordt de ruim ioo kilometer lange Linge gevoed met regenwater. In droge tijden wordt extra water via gemalen ingelaten uit het Pannerdens kanaal. Neder-Rijn en Merwede. Met behulp van het water in de Linge en tientallen stuwen houdt Waterschap Rivierenland de

watergangen in het gehele gebied op peil.

De Linge en het zijriviertje de Korne zijn ook van belang voor de scheepvaart. Waterschap Rivierenland zorgt ervoor dat de Beneden-Linge vanaf Geldermalsen bevaarbaar is door deze op diepte te houden. Tevens zorgen we voor oeverbeschoeiingen, controle op de scheepvaarten recreatievaart, het verlenen van

ligplaatsvergunningen en het bédienen van sluizen. . ..

--

, ,

\

41

"

.

è?

! YW

i L I

\

II

\t,'. '•

T-

\

waterschap Rivierenland in het kort

Een waterschap is een

oerheidinstantle die zkh

uitsluitend met water beziShbudt Waterscp - Rlvierenland heeft de zorg voor alle .waterschaptaken In

het rMerengebied: - -

• beheer van de waterkwaliteit (waaronder het zuiveren van afvalwater);

• beheervan de dijken en andere

waterkeringen;

• beheer van het waterpeil;

• vaarwegbeheer op de Kome en de Unge (vanaf Geldermalsen);

• de bestrijding van muskus-en beverratten.

Water

RMerenFand ClusterCmiïn1catle

Illustnnies

BobBrobbèIHlhersurn

- - -

vormgeving Einder Communicatie, Nijmegen

Druk drukkerij GI Thieme. Nijmegen november 2001

WaterschapRrnerenland is gevestigd - - - -- op.twee locaties inTiel:

Westluidense straat 46,4001 NG Tiel - Prinses Beatrixiaan 25,4001 ^AG Tiel

— - Pstodpes Postbus 599,4000ANTel -

- - - 0344-649090

Fax 0344-649099

- bVebIte www.waterschaprMerenland.nl

t

_- &rnaII info@wsrl.nl

_

-

-i - - - t

-

kf --I

- -.

54 -