Arnhem Groene stad aan de Veluwe

Arnhem

Groene stad aan de Veluwe

Op 26 november 2018 is de motie 'Arnhem toegangspoort naar de Veluwe' aangenomen. In de motie wordt het college ten eerste verzocht om een visie op het gebied aan de noordkant van Arnhem en het Nationaal Park De Hoge Veluwe te presenteren. Hierin wordt aandacht gevraagd voor de vraag:

 hoe de aanwezige attracties in de Citymarketing van Arnhem worden betrokken;

 hoe de verbinding voor fietsers, wandelaars en het OV verder vorm gegeven kan worden;

 hoe de in het gebied aanwezige historische elementen - met in het bijzonder het gebied rondom Deelen - kunnen worden betrokken in het herinneringstoerisme.

Ten tweede wordt het college verzocht de bewegwijzering van reeds aanwezige fiets- en wandelroutes te verbeteren. De kosten zouden gedekt moeten worden uit de beschikbare budgetten voor fietsinfrastructuur.

Onze unieke ligging tussen het groen en het blauw aan de rand van de Veluwe - één van de belangrijkste toeristische gebieden van Nederland - willen we optimaal benutten en ontsluiten voor de Arnhemmers en onze bezoekers. De aannames uit de motie worden dus herkend. Er gebeurt al veel in en om het gebied. Er bevinden zich echter ook een aantal (structurele) knelpunten in het gebied. Daardoor stellen wij voor om alle activiteiten en ontwikkelingen integraal te bekijken. Hierin zullen ook de vragen uit de motie worden opgenomen.

Leeswijzer

In de onderstaande visie wordt als eerste (1) een grafisch overzicht van het gebied weergeven. Hierin wordt inzichtelijk gemaakt welke partijen zich in het gebied bevinden en welke interventies al ondernomen worden om de verbinding met de Veluwe te verbeteren. Deze kaart wordt in de (2) volgende paragraaf kort toegelicht. In het gebied doen zich verschillende bottlenecks voor waardoor het in het verleden lastig is gebleken snel grote stappen te zetten. In de (3) derde paragraaf wordt hier inzicht in verschaft. Deze uitdagingen vormen een basis voor (4) onze visie voor het gebied, waarna de (5) uitwerking aan bod komt. Aan de hand van een leertraject met onze partners geven we invulling aan deze visie. Als laatst (6) hebben we (mogelijke) vervolgacties

samengebracht die in samenwerking met de partners onderzocht kunnen worden.

Partijen in het gebied (selectie) Lopende / afgeronde interventies Evenementen

1 Papendal 15 Landgoed Heuvelink 1 Oversteek Schelmseweg Sonsbeek 2020

2 Bio Kinderrevalidatie 16 Defensie - Schaarsbergen 2 Veluwe frames LandGOED festival

3 'S Konings Jagt 17 Burgers Zoo (lodges) 3 Wandelroute Sonsbeek 2020 Slag om Arnhem /

4 Heidepol 18 Nederlands Openlucht Museum Market Garden

5 Natuurbegraafplaats Koningsakker 19 Manege Waterberg

6 Droompark 20 Gelders Landschap Ideeën uit eerdere projecten Mogelijke andere

7 Camping Hoge Veluwe 21 Rosendaelsche golfclub (die nog niet lopen of geen samenwerking

8 Bunker Diogenes 22 IPC Groene ruimte concrete plannen voor zijn) Gelders Arcadië & WOII

9 Buitenplaats Koningsweg 23 Motorsportpark Gelderland Midden 1 Landmark Stadscamping

+ B&B + Garage Royale 24 Terlet 2 Gebied hoogwaardiger inrichten IVN

10 Hangar 25 Vliegveld Deelen 3 (Biologische) akkerbouw

11 Manege Kemperergweg - Mansour 26 Arnhems Oorlogsmuseum 4 Oversteek A12

12 Instituut fysieke veiligheid 27 Scouting kampeerterrein De Waterberg Time to Momo (stadsgids) 13 Schietsportvereniging 28 Hockey 'Upward'

14 Kerk Schaarsberg (nevenactiviteiten) 29 Camping Petersburg

29

2. Achtergrond: Arnhem-Noord

Het Arnhemse buitengebied is een groot en gevarieerd (natuur-) gebied. Het cultuurhistorische aanbod zoals de landgoederen en het militair erfgoed wisselt de commerciële, recreatieve en maatschappelijke instellingen zoals vakantieparken, Papendal en zorginstellingen af. Ook onze grote toeristische attracties zoals Burgers' Zoo en het Nederlands Openluchtmuseum bevinden zich in dit gebied en zorgen voor de verbinding tussen Arnhem en de Veluwe. Al deze partijen worden verbonden door het wijdverspreide en afwisselende groene landschap.

Arnhem heeft met dit landschap, het culturele aanbod en de nabijheid van de Veluwe een schat in handen. Er zijn ontelbaar veel verhalen te vertellen bij de objecten die we in dit gebied aantreffen. Ondanks deze rijkdom wordt het gebied nog niet volop gevonden door bezoekers en bewoners. We willen op een verantwoorde manier mensen laten genieten van onze groene voortuin.

Er gebeurt veel in het buitengebied en er zijn verschillende partijen actief. Als gemeente zijn we optimaal aangesloten bij de samenwerking op de Veluwe in de vorm van de VeluweAlliantie. Verschillende grote partijen zijn actief in het gebied, op een oud militair terrein ontstaat een culturele enclave waar werken en wonen gecombineerd wordt, de eerste stappen naar betere ontsluiting voor recreatief gebruik krijgen vorm in de oversteek op de Schelmseweg en

ondertussen gaat de curator van Sonsbeek 2020 kijken hoe hij het gebied tot aan de Veluwe in kan zetten in de tentoonstelling. En dat is nog maar een greep uit al het moois wat er in het gebied gebeurt!

De grote reden waarom dit gebied zo aantrekkelijk is - door al het natuurschoon - maakt de verdere ontwikkeling ook complex. Het grootste gedeelte van het terrein geniet als Natura 2000-gebied Europese bescherming; de Europese regelgeving vereist dat in Natura 2000-gebieden (verdere) achteruitgang van habitats voorkomen wordt. Er moet concreet zicht zijn op het halen van de instandhoudingsdoelstellingen. Dat is een belangrijk uitgangspunt bij de verdere gebiedsontwikkeling. Hiermee wordt een mooi, gezond en aantrekkelijk natuurgebied gewaarborgd. Dit betekent dat er te alle tijden een balans gevonden moet worden tussen de ecologische, recreatieve en economische belangen.

De ecologische waardering van het gebied is niet de enige reden waardoor de verbinding met de Veluwe een uitdaging vormt. In de volgende paragraaf worden kort de knelpunten toegelicht om de uitdagingen en uitgangspunten - die in paragraaf vier terugkomen - in perspectief te kunnen zetten.

3. Uitdagingen

Toegang tot het gebied lastig

Het gebied is lastig te ontsluiten voor recreatief gebruik. De grote infrastructuur waaronder de A12 en de versnippering van het gebied (zowel in functie als in groen) dragen hier in negatieve zin aan bij. Ook zijn grote terreinen geïsoleerd door hekwerken en bevat het buitengebied enkele afgesloten militaire

complexen. Dit maakt het gecompliceerd om de culturele en landschappelijke schatten van het gebied optimaal aan te bieden aan bewoners en bezoekers.

Stikstofdepositie

Het overgrote deel van het plangebied bestaat uit een aangewezen Natura 2000-gebied. Hieraan zijn instandhoudingsdoelstellingen van het Natura 2000- beleid gekoppeled. Europese regelgeving vereist dat in Natura 2000-gebieden (verdere) achteruitgang van habitats wordt voorkomen. De uitstoot van stikstof is één van de belangrijkste belemmeringen om deze doelen te behalen. Op de Veluwe is de huidige depositie aan stikstof hoger dan de habitats kunnen verdragen. Stikstof verrijkt de bodem waardoor planten die gedijen op een voedselarme bodem verdwijnen. Veehouderen, industriële bedrijven en verkeer hebben door de uitstoot van stikstof invloed op natuurgebieden.

Knelpunten komen samen tussen de Schelmseweg en de Koningsweg

Het grootste knelpunt in de fysieke verbinding van de stad en het groen bevindt zich in het gebied tussen de Schelmseweg en de ingang naar het Nationale Park De Hoge Veluwe aan de Koningsweg. Niet alleen doorkruist de A12 het gebied, ook wordt het gebied 'omsingeld' door andere verkeerswegen en omhekte terreinen. Dit maakt het een relatief onbekend en slecht bereikbaar gebied.¹ Deze ontoegankelijkheid heeft als gevolg dat dit gebied vooral als overgangsgebied wordt gebruikt, een terrein tussen de verschillende topattracties en het cultuurhistorische erfgoed, en niet als bestemming op zichzelf.

Doodlopende wandelpaden en (te) weinig bebording

De grote hoeveelheid doodlopende (wandel-) paden versterkt het idee dat het gebied tussen de Schelmseweg en Koningsweg geen bestemming is. De ontsluiting en routing door het gebied zijn overwegend oost-west opgebouwd; alle noord-zuid georiënteerde paden lopen immers dood op de snelweg. Ook is de route vanaf de stad - via park Zypendaal - voorbehouden aan kenners.² Dit maakt het al met al een minder bezocht gebied, terwijl het ook toegang biedt tot de Veluwe. Het verzoek in de motie om de bewegwijzering te verbeteren is niet mogelijk binnen de bestaande budgetten voor (fiets-)infrastructuur. (Hiervoor zal binnen de voorgestelde uitwerking naar budget worden gezocht.). NB. De oversteek aan de Schelmseweg op wordt momenteel aangepast. De

oversteeksituatie wordt veiliger en er wordt bebording toegevoegd om het wandelpad zichtbaarder te maken.

Risico op losse, kleine projecten zonder integrale afweging

De bovengenoemde knelpunten zijn al lange tijd bekend en mogen als structurele vraagstukken worden gezien. Het ontbreekt vaak echter aan financiën om echt stappen te zetten. Dit heeft als risico dat alleen op kleine schaal, los van een integrale visie voor het gebied, projecten opgepakt worden. Dit leidt tot verdere versnippering en heeft een negatief effect op de integrale afwegingen voor het gebied. Daarom stellen we voor om vanuit de integraliteit mét de partners in het gebied naar deze vraagstukken te kijken.

1 Uit: notitie 'Bouwstenen voor Landgoed Schaarsbergen'.

2 Idem.

We vinden de verbinding tussen Arnhem en de Veluwe belangrijk. We willen het noordelijke buitengebied dus sterker verbinden met de stad en de Veluwe.

De basis voor de visie op dit gebied is gelegd in de Structuurvisie 2020 - 2040 die in 2012 is vastgesteld. Hierin wordt de lijn uitgezet: we willen het gebied ontrommelen, onthekken en verbinden. Het toedelen van duidelijke, samenhangende functies en het versterken van bestaande kwaliteiten spelen hier een grote rol in. In deze visie houden we deze lijn aan en brengen we dit samen met de ontwikkelingen die in het gebied spelen:

o Het resepecteren van de instandhoudingsdoelstellingen van het Natura 2000-beleid en de natuurdoelstellingen zoals vastgelegd in de Wet Natuurbescherming

o De zuidelijke ingang van Nationaal Park De Hoge Veluwe open houden en intensiever gebruiken

We willen de openstelling van het NPHV vanuit Schaarsbergen behouden. Hier zal structureel en intensiever gebruik voor nodig zijn. Enkele acties die hier aan kunnen bijdragen zijn het verbeteren van (de zichtbaarheid van) de wandelroute vanaf de stad naar de ingang en het realiseren van een oversteek over de A12. Ook kan er meer bekendheid worden gegeven aan de ingang (bijvoorbeeld in de marketing door ToerismeVAN en

Citymarketing) en zal ontsnippering van het gebied de route naar de Veluwe toegankelijker maken.

o Een routenetwerk voor wandelaars, fietsers en ruiters opzetten in het buitengebied

We willen meer variatie in het gebied naar de Veluwe aanbrengen en hier een logische en duidelijke routing aan koppelen, inclusief bebording en informatievoorziening. In het bepalen van de routes wegen we samen met onze partners de verschillende belangen af.

o De potentie van het militair erfgoed onderzoeken en waar mogelijk uitnutten

Het militaire erfgoed dat het buitengebied rijk is, past erg goed in het verhaal dat we als Arnhem willen vertellen. De komende jaren komt er nog meer militair erfgoed vrij. We willen als eerst gaan onderzoeken of dit erfgoed (toeristisch) potentieel biedt. Is hier wel een markt voor? Een tweede stap wordt om deze potentie uit te nutten.

o De mogelijkheden van een gebied uitnutten: kunnen we van de route naar de Veluwe ook een bestemming op zichzelf maken?

We willen onderzoeken welke gebieden de potentie hebben om als bestemming te fungeren en welke stappen wij en onze partners moeten zetten om dit te verwezenlijken. Hierbij kan gedacht worden aan het plaatsen van landmarks en een grotere landschappelijke variatie zichtbaar maken.

o Constante aandacht voor de balans tussen ecologie en economie

We willen dat inwoners en bezoekers kunnen genieten van de pracht van het buitengebied, zonder dat dit negatief effect heeft op de ecologische waarde van het gebied.

o In het buitengebied zijn wij één van vele samenwerkingspartners

Als gemeente zijn wij niet de leidende partij maar een faciliterende en aanjagende partner. We zetten een intensieve samenwerking op waarin we in gezamenlijkheid en integraliteit keuzes over het gebied kunnen maken en acties kunnen organiseren.

 Potentie van militair erfgoed

 Voldoende aanbod in het gebied?

 Balans tussen ecologisch behoud en economische ontwikkelingen

5. Uitwerking

Om uitvoering te geven aan de visie starten we een samenwerkingstraject met partners uit het gebied. Een van deze partners is de organisatie achter Sonsbeek2020. De tentoonstelling die volgend jaar plaatsvindt, plaveit een weg van de stad naar de Veluwe middels een zelf opgestelde route. Deze - en andere - activiteiten stellen ons in staat te oefenen met de uitdagingen in het gebied. Hoe wordt deze route naar de Veluwe gewaardeerd door de bezoekers?

En hoe kunnen we in het gebied een balans tussen ontwikkeling en ecologie creëren? Door de samenwerking aan te gaan met Sonsbeek2020 kunnen we bij wijze van een pilot experimenteren en leren, zonder dat we onze integrale visie uit het oog verliezen.

Leertraject

Op deze manier organiseren we aan de hand van de activiteiten van onze partners een leertraject. In het leertraject doen we meer kennis op van de uitdagingen van het gebied en de wijze waarop efficiënt geïntervenieerd kan worden. We kunnen vervolgens meteen actie ondernemen. Ook vormen de inzichten de basis voor een duurzame toekomst die vastgelegd wordt in de omgevingsvisie.

Leervragen

In het leertraject formuleren we vooraf vragen waarin tijdens activiteiten en ontwikkelingen meer inzicht verkregen kan worden. Hierbij kan gedacht worden aan vragen als: hoe zou de bezoeker zich door het gebied willen bewegen? Is de oversteek over de A12 noodzakelijk voor een betere verbinding met de Veluwe of zijn er alternatieven denkbaar? En heeft het gebied voldoende potentie om als bestemming te fungeren?

Daarbij worden ook de vragen vanuit de gemeenteraad, zoals beschreven in de motie, integraal meegenomen. Er zal dus in deze aanpak ook aandacht zijn voor de verbinding tussen de attracties en Citymarketing (en ToerismeVAN), de vormgeving van de verbinding voor wandelaars, fietsers en het ov en hoe de historische elementen betrokken kunnen worden. Ook zal de bewegwijzering van de reeds aanwezige fiets- en wandelroutes een integraal onderdeel van de aanpak vormen. Vanuit de bestaande middelen is het niet mogelijk om uitvoering te geven aan het verzoek van de raad, maar hiervoor zal binnen dit

samenwerkingstraject gezocht worden naar budget om hier uitvoering aan te geven.

Voor zover we nu in kunnen schatten (dus zonder doelgerichte gesprekken met onze partners) bestaat er een wens om te leren op de volgende onderwerpen:

 fysieke toegankelijkheid

 routing en bebording

 ontsluiting

In samenwerking met andere partijen streven we ernaar om concrete leervragen op te stellen waarin we de uitdagingen rondom de bovenstaande thema's aan kunnen pakken. De opgedane kennis zal opgenomen worden in de omgevingsvisie.

Regieteam

Om aandacht en commitment te waarborgen roepen we een regieteam in het leven. Dit regieteam is het vaste aanspreekpunt voor de ambtelijke organisatie en externe partners. Het team bestaat uit ambtenaren met verschillende achtergronden waarmee een integrale blik wordt georganiseerd. Het team werkt

integrale afweging van belangen.

Hoe die samenwerking er precies uit gaat zien, wordt bepaald in de gesprekken met de partners. Waar liggen hun behoeften en welke rol wordt van de gemeente gevraagd? Het is nadrukkelijk niet de bedoeling dat de gemeente in the lead is: onze partners hebben plannen voor het buitengebied en de gemeente werkt - als daar behoefte aan is - als partner mee of ondersteunt louter het initiatief. We zien hier voor de gemeente een aanjagende en faciliterende rol.

Partners

Een intensieve samenwerking vormt het hart van onze aanpak. We betrekken actief de partners uit het gebied maar ook de provincie, de VeluweAlliantie en Stichting Citymarketing Arnhem i.o. in het leertraject. We zullen na het opzetten van het regieteam op korte termijn partners uitnodigen om het gesprek aan te gaan.

6. Vervolgacties

Een greep uit mogelijke vervolgacties die in samenwerking met de partners onderzocht kunnen worden:

Toegankelijkheid

o In samenwerking met Sonsbeek 2020 wordt een route naar de Veluwe opgezet

o Onderzoeken mogelijkheden wandelknooppuntennetwerk i.s.m. regiogemeenten in de Veluwezoom o Wandelroute van het centrum van Arnhem naar de Veluwe zichtbaar en bereikbaar maken

o Mogelijkheden onderzoeken voor oversteek van de A12 o Versterken zichtbaarheid openbaar vervoer naar de Veluwe

o Versterken zichtbaarheid van de zuidelijke ingang van Nationaal Park Hoge Veluwe o Ontsnipperen van het gebied, minder hekken op de route

o Verkennen mogelijkheden van een e-bike netwerk o Informatievoorziening (online en offline) versterken

Beleefbaarheid

o Inventariseren van de wensen en mogelijkheden van het benutten van het militair erfgoed

o Inventariseren van de wensen en mogelijkheden met betrekking tot landmarks op Landgoed Schaarsbergen o Storytelling inzetten om Arnhem en de Veluwe te verbinden en te vermarkten

o De slenken beleefbaar maken en meer variatie in het gebied aanbrengen o Recreatieve voorzieningen opnemen in het routenetwerk (ook LAW/ fiets/ ruiter)