De ..--dus

w. ^Drop t

DOOR W. H. VLIEGEN

Er is in de bladen der "Arbeiderspers" en elders reeds genoeg geschreven over de levensloop van het op 10 Maart j.l. overleden sociaal~democratisch Kamerlid en Rotterdams gemeenteraadslid Willem Drop, dat herhaling op deze plaats wel overbodig schijnt. Hij was een der - helaas zeldzamer wordende - proletariërs die, uit zeer armoedige kringen afkomstig en zonder enig ander dan wat lager onderwijs opgegroeid, door het socialistisch ideaal gegrepen en steunend op een medewerkende natuurlijke aanleg, zich voor en na, al doende, de kennis en de beschaving wist te ver~

overen, nodig om een uitmuntend volksvertegenwoordiger in de beste zin des woords te zijn. Want Drop's positie in de Kamer was een eervolle. Ze was heel wat meer dan die van vele andere gewezen arbeiders die in de Staten~Generaal

zitting hebben. Er zijn er verschillende wier taak zeer beperkt is, die zich bepalen tot het nu en dan meer plichb matig dan uit innerlijke drang in de bres te springen voor een of ander speciaal belang, en dan weer lange tijd niets anders meer van zich laten horen dan het voor of tegen bij de stemmingen.

Drop evenwel was een werker, een die werk zocht en vond, die zich in vaak ingewikkelde materie wist in te werken.

Zelfs onder de Kamerleden zijn er niet veel die :ió thuis zijn in de sociale verzekeringswetten, lijvige boekdelen met lang niet altijd duidelijke teksten. Toen Brautigam, de scheepvaarb en marinespecialist der fraktie, uit de Kamer ging, redde Drop de fraktie uit de moeilijkheid der vervan<

ging.· Hoe hij het klaarspeelde weet niemand, maar toen hij sprak, ·was hij er in, zo goed als maar denkbaar was. De ingewikkelde arbeidswet had geen geheimen voor hem. Ab leen wie hem van heel nabij gade sloeg, kon begrijpen hoe hij daarnaast al die speciale belangen als van de mijn~

werkers, de zeelieden, de Zuiderzeevissers, .de mensen wier belangen liggen bij de Zeeuwse stromen: allemaal groeps~

belangen, zeker, maar die soms bescherming behoeven, die bescherming wist te geven, voor zover dat binnen de macht 193

van een Kamerlid ligt. Wie hem van nabij gade sloeg, kon het begrijpen. Drop werkte elk uur van de dag en waar- schijnlijk vele uren van vele nachten.

Daarnaast een der ijverigste propagandisten met het woord.

Zijn agenda van spreekbeurten was steeds onbegrijpelijk lang en hij was een goed spreker, warmte en overtuigings- kracht lagen in zijn woord. Daarbij wars van alle demagogie, geen woordenkraam, geen speculatie op applaus. Als er iets op zijn redevoeringen aan te merken was, lag het misschien in een ietwat domineesachtige breedsprakigheid, het invlech- ten van zinnen die als inter-jectief dienden en uit zeker oogpunt wel hadden kunnen worden gemist, maar die geen andere bedoeling en geen andere werking hadden dan dat zij den spreker hielpen in zijn betoog. Heftige taal sprak hij niet, ook niet als er reden voor verontwaardiging ruim- schoots aanwezig was.

Voor een gewezen arbeider van zeer proletarische afkomst, was Drop tot een merkwaardig hoog peil van beschaving weten op te klimmen.

Een politicus, die in het bijzondere het algemene en het algemene in het bijzondere weet te zien, was hij niet. Hij was een behartiger van arbeiders belangen, in ruime zin genomen. Zijn algemene ontwikkeling was niet buiten.

gewoon.

Of hij zich ooit met theoretische vraagstukken bezig hield, het is mogelijk, maar ik geloof het niet. Misschien is het feit dat hij een gelovige was, ook in theologische zin, hierbij een hindernis geweest. Gelovigen deinzen soms terug voor theo- retisch onderzoek dat misschien de hechtheid van hun geloof zou kunnen schaden. Ik wil het niet onderzoeken, maar feit is dat, hoewel Drop en ik vele malen uren samen waren, in de trein en elders, ik van enige theoretische aanleg of bezigheid nooit iets heb bemerkt. Misschien was dat in zijn geestverwante kring van religieus-socialisten anders.

Dat moet wel zo zijn, vanwaar anders die bijzondere waar- dering die hem in die kring ten deel viel?

Ik schreef hierboven, dat het type van den arbeider<propa<

gandist in onze kring zeldzamer wordt, een bedenkelijk verschijnsel in een zo grote partij. Wat is de oorzaak of wat zijn de oorzaken? Ongetwijfeld is een ervan, dat de vakbeweging vele jonge, belovende krachten voor hare bestuurders<furtcties nodig heeft. Dat zou geen kwaad behoeven te zijn als zij dan niet zó door die functies in beslag werden genomen, dat ze als propagandisten voor de 194

partij en daardoor voor de algemene beweging weinig meer kunnen zijn. Velen sluiten zich zelfs op in het werk, niet voor de vakbeweging, maar YOOr een bepaalde vakbond.

Drop was yakbewegingsman, maar werd ook een man van betekenis voor de algemene socialistische beweging. Ik zie nog een enkele die daartoe komen kan. Maar er moesten er meer zijn. De gewezen vakarbeider die zich de eigenschap:

pen en de kennis vergaart om een goed partij.propagandist te zijn, heeft op den propagandist die uit andere kring komt, iets voor, de kennis van het arbeidersleven.

Hiermede is geen woord kwaads bedoeld aan het adres der:

genen die uit meer intellectueel milieu tot ons kwamen. Wij kunnen ze zeker niet missen.

Maar hoeveel groter werfkracht kon worden ontwikkeld als partijgenoten als Drop talrijker waren. En dat· lag bij hem niet aan zeer buitengewone gaven. Het lag aan zijn werk.

kracht, aan zijn onvermoeide arbeid, natuurlijk gesteund in zijn vurige, ingeboren, niets ontziende liefde voor de idealen die het socialisme inhoudt.

Drop heeft zich doodgewerkt. Hij bezat op zijn 58.jarige leeftijd niet meer de nodige weerstandskracht tegen de ziekte die hem overviel. Zijn dood is diep te · betreuren, maar het leven was goed en het leven waard.

Voor Willem Drop. Uit het eenvoudig Volk zijt Gij gesproten,

- 't Eenvoudig Volk dat om uw heengaan rouwt. - Wier schrijnend leed, al jong door U aanschouwd, Uw wil gevormd heeft tot den vastbesloten En onvermoeiden strijder die gebouwd Heeft aan een nieuwe wereld, onverdroten.

Gij zaaide 't zaad, dat, welig opgeschoten, Als een belofte is voor wie 't aanschouwt.

Nu heeft de dood zich over U gespreid En opgenomen in zijn majesteit

Waaruit geen wederkeren moog'lijk is.

Maar wie, als Gij, aan 't Volk zich heeft gegeven, Diens naam staat onvergankelijk geschreven, In ·'t Gouden boek van de geschiedenis.

Maart '39 Jaap van IJperen.

195

Geen paniek - geen illusies!

De ..--dus

van Maart

door Prof. J. van Gelderen

Het tempo der internationale machtsverschuivingen begint merkbaar te versnellen. Een nieuwe crisis, dreigender en van meer fundamentele aard dan tevoren, schuift naderbij. Alle voorvallen, waaraan deze spannende voorjaarsmaanden zo rijk zijn, hebben duidelijk het kenmerk geen doel in zich zelf tè zijn, doch voorbereidingen, overgangen. Zij leiden komen- de, heviger verwikkelingen in; het zijn alle voorstadia van één beslissende strijd, die niet meer schijnt te kunnen wor- den ontgaan: de worsteling om de verdeling van de aarde, om de wereldheerschappij. In langzamer voortgang, do~h

over veel groter veld van actie en met heviger en bewust geweten verschrikkingen in het verschiet, herhaalt zich het gebeurde van de Juli-maand 1914: allen drijven naar de fatale afgrond van de oorlog.

De totalitaire voorbereiding werkt zó uitputtend op de weerstand der volken, tast zozeer alle reserves van arbeids- kracht, kapitalen en natuurlijke hulpbronnen aan, dat een voortzetting er van onmogelijk wordt. Zij moet ineenstorten en daarmee het regiem, dat de weg insloeg, waarop het niet kan omkeren, Of zij moet haar "natuurlijke" ontknoping vin- den in de oorlog, die haar afsluiting en "rechtvaardiging" moet vormen. De dictatoren hebben haast. Niet slechts omdat hun tegenpartij, later in actie gekomen en beschikkend over veel grotere reserves aan volkskracht, met snelheid de achterstand begint in te halen en in grimmige vastberaden- heid dag aan dag toeneemt. Doch evenzeer, omdat de ner- veuze krachtsinspanning der totale mobilisering - afgezien nog van de materiële grenzen - ook de psychische bereid.

heid van het eigen volk meer en meer begint aan-te tasten.

Welk volk toonde en toont duidelijker, door alle valse schijn 196

heen, kentekenen van" uiterste overspanning, angst en tegen~

zin dan het Duitse? De luidruchtig aangeboden ongevraagde geschenken aan gebied en mensen, welke tot nu toe de moeilijkheden van de innerlijke situatie eerder vergrootten dan verlichtten, konden alleen de huivering wekken voor het doorstaan gevaar en de stemming: hoe lang zal dit nog zon~

der catastrofe kunnen worden voortgezet? Materieel en psychisch verkeert Duitsland in zijn brede lagen eerder in de toestand van 19171'18 dan van Juli 1914! Hoe zal dit militair uitwerken? Zou het nationaal~socialisme niet slechts de welvaart, de vrijheid, de cultuur van het volk hebben geschonden, doch ook de militaire kracht, ten behoeve waar:o van het door de Pruisische heersers aan de macht was ge:o holpen ? Rauschning, in zijn diepe analyse van de ontbin~

dende krachten, welke in Duitsland werken achter de be"

driegelijke façade der Göbbelse propaganda, houdt dit met nadruk vol.

Intussen gaat de opstelling der machine, de keuze der uit~

valspoorten en gevechtsterreinen, de bezetting der als voor~

raadschuren benodigde gebieden onophoudelijk verder.

Door haar brutale activiteit is de "as" daarbij nog zichtbaar in het voordeel. Drie historische feiten typeren deze ontwik~

keling in de afgelopen weken: de bezetting van Kanton en Hainan door Japan; de v~rovering van Catalonië door Franco, de inlijving van Tsjecho~Slowakije bij Duitsland. De drie jonge republieken, die sinds jaar en dag voor hun leven vochten, werden de eerste slachtoffers van dit stadium der reeds begonnen wereldveldtocht. Voor twee van hen is het pleit voorlopig beslecht.

In Spanje is de strijd in volle liquidatie. Of de te elfder ure door militairen gevormde verdedigingsraad het schenden van de met bloed gekochte solidariteit der verdedigers van Spanje beloond zal zien met een eervoller vrede dan anders mogelijk geweest ware, moet worden afgewacht. Twijfel~

achtig is het zeker. Franco's positie is zeer sterk, doordat de

"as" en zijn tegenstanders gelijkelijk boeleren om zijn gunst.

Londen rammelt met de geldzak van de City en speculeert op het patriotisme der Spanjaarden; doch de anderen zitten er met hun troepen en ondernemingen en hebben ook nog wel iets te beloven voor het uur van de grote afrekening.

Niets onderstreepte de eminente militaire betekenis van dit verwoede diplomatieke gevecht, allereerst voor Frankrijk, meer dan het zenden van Pétain, den redder van Verdun!

Noch Hitler, noch Mussolini toonden tot nu toe met andere 197

volken te kunnen omgaan zoals hun geslepen tegenstanders dat, uit lange ervaring, kunnen. De eerste les uit de bittere tragedie van Spanje is duidelijk. Krachtdadiger hulp aan de republiek, op'enlijke opzegging der verradelijke "nondnter.

ventie" had - afgezien van alle morele motieven - een zeer veel solieder basis verschaft voor de flankdekking, die Frankrijk, en daarmee ook Engeland, aan de Pyreneeën zo dringend nodig heeft.. Het gevaar is groot, dat ondanks alle diplomatie, Spanje het bruggehoofd wordt voor een inval uit het Zuiden in het hart van Frankrijk. De burgerlijke angst v.oor het "bolsjewisme", de voorkeur v,oor een reac.

tionnair.fascistisch regiem kan zich nog bitter wreken.

Nog fataler blijkt reeds nu de opoffering van de Tsjechische Republiek. De somberste verwachtingen van hen, die de September.politiek noodlottig vonden, worden bewaarheid, zo niet overtroffen. Voortgedreven door de drang naar penetratie van Zuid.Oost.Europa heeft Duitsland de eenheid van de verzwakte staat verder ondermijnd en het dreigend uiteenvallen tot voorwendsel genomen om het gebied in te lijven. De onmiddellijke betekenis van deze nieuwe geweld.

daad, logische voortzetting, zij het formele breuk van de overeenkomst van München, ligt vooral in het militaire. De ontwapening van het uitmuntend geoutilleerde leger, de be.

schikking over de artillerie en d~ luchtmacht zijn evenzoveel aanvullingen van de eigen oorlogstoerusting. Doch van meer belang is nog, dat de poging tot volledige vernietiging van elke Tsjechische militaire macht de duidelijke bedoeling openbaart bij elk verder avontuur gevrijwaard te zijn voor een aapval in de rug, van uit het nog altijd strategisch be.

langrijke Bohemen. Bekend is Bismarck's woord, dat hij, die Bohemen beheerst, tevens heerst over Europa's continent.

Nog onheilspellender voor het Westen is de blijkbare koers.

zwenking ten aanzien van Roethenië, dat aanvankelijk door het accoord van Wenen aan een anti.Duitse groepering van Hongarije en Polen (waarachter Italië) onthouden werd en thans plotseling is losgelaten. Moet dit de neutraliteit van beide eerstgenoemde landen kopen? Betekent het de tijde. lijke onderbreking van de aanval op de Oekraïne om Rusland gerust te stellen? Hoe het zij, het maakt de toestand naar het Westen te dreigender. De "erweiterte Strategie", welke Hitler's uitvinding heet te zijn, bestaande in een stelsel.

matig samenwerken van politieke ondermijning door minder.

heden in het bedreigde land, de agressieve perscampagne, de agitatie, gevolgd door een of andere vorm van interventie en 198

Pilsen (Skoda-Werke): Thans Duits oorlogs-potentieel

bezetting, wordt aanstonds na de nederwerping van de Tsjechische republiek, toegepast op Roemenië, dat zich te weer zal stellen. De spreekbuis van Göring, de Essener N ational~Zeitung, betoogde op bemoedigende toon, dat de protesten tegen Duitse gewelddaden bij elke gelegenheid zwakker werden. Tekenend staal van zelfmisleiding en mis~

kenning van andere regeringen en volken, waardoor in 1914 de Duitse regering ook reeds de fatale oorlog aanvaardde met een reeks van noodlottig geworden "tegenvallers"! In waarheid heeft, na de ondermijning van de verzoenings~

politiek van Chamberlain~Daladier door de pogroms en de uitdrijving der Joden, de liquidatie van Tsjecho~Slowakije

deze politiek geheel vernietigd. De ring van afweer, van democratische samenwerking, waarin de enige redding voor de bedreigde volkeren is gelegen, sluit zich thans snel. De Ver. Staten volgen Roosevelt's koers en houden zich op alles voorbereid. Engeland is eerst thans psychologisch oorlogs~

rijp geworden. Daladier kan zich nog slechts handhaven door mee te doen in vastberaden verzet.

Uiterst moeilijk is de positie van Italië. De "as" ~genoot

streek tot nu toe alle voordelen op. De eigen eisen vinden een sfeer van blijkbare onwil; in het volk, van den Koning tot den man in de straat, is de afkeer van een Duits bondgenootschap algemeen, een oorlog tegen Frankrijk daar~

199

Het door Japan bezette China.

Gemeente-politie te Shanghai fouilleert voor-

bijgangers op wapenen.

entegen antipathiek. Zal Mussolini doorzetten met de heil~

loze moed van den desperado, die hij reeds lang is? En zal uit de bijstand, die Hitler zegt te zullen bieden, de grote oorlog ontspringen? Of zal de spanning in Italië zo groot worden, dat ons, met of zonder den Duce, een tweede ver~

rassing wacht als in 1914?

Ook in Azië wordt het bloedige spel verder gespeeld. De bezetting van Hainan, nog niet zo lang geleden vrijwel een casus belli, is aanvaard door Engeland en Frankrijk. Voor beide een levensbedreiging in het Oosten. Genesteld vlak tegenover het rijkste deel van Indo~China, bedreigt Japan deze zwak verdedigde bezitting met overval en snijdt het de verbinding tussen Singapore en Hongkong ook maritiem af.

Het verkreeg een springplank in de richting van de Philip~

pijnen en Indië. Duister als de Japanse politiek in haar onderdelen is - bij alle cynische duidelijkheid in de grote lijn - bleef het onzeker, of deze bezetting tevens is een overwinning van de vloot tegenover het leger, daarmee dus van de voorstanders der zuidwaartse N anyo~expansie tegeIi~

over de continentale, op China gerichte, die tot nu toe de politiek had beheerst. De jongste berichten spreken daaren~

tegen weer van troepenbewegingen in de richting van

Sowjet~Siberië. In China zelf voltrekt zich geen geringer wonder dan de verdediging van republikeins Spanje te zien had gegeven. Had oudtijds de grote Chinese muur gediend om de barbaren uit het land te houden, thans vormde de Kuo Mingtang~regering, in het uur van de nood door de rode legers bijgestaan, een nieuwe Chinese muur. Ditmaal be~

wegelijk en levend, opgetrokken uit de legers, die met onge~

kende dapperheid en in ontwakend nationaal besef strijden en alle veroveringen van de Japanse indringers tot een hoogst onzeker bezit maken. Japan is ondanks zijn overwin.

ningen heel wat kwetsbaarder dan China; het put zich economisch en financieel meer en meer uit. De onmogelijk- heid om de guerilla, waarvoor de verbeten vechtende Chine.

zen bij uitstek geschikt zijn, baas te worden, beslist tevens over de kans uit de exploitatie van het veroverd gebied enige vergoeding te halen voor de kosten van het "incident".

Op groter schaal dan tevoren herhaalt zich de misrekening, die reeds Manchukuo tot een financieel fiasco heeft gemaakt.

Op bajonetten kan men niet zitten, heette het al vroeger - maar nog veel minder kan men er kapitalistisch mee exploi.

teren en winst maken.

De rekening der aanvallers staat hachelijk, zo niet slecht, ondanks de schijn van het tegendeel door de ontzetting, die hun optreden alom verspreidde. Hun voordeel is niet zozeer gelegen in het feit, dat zij het initiatief namen en de eerste gevechtsterreinen - Abessinië, Spanje, Tsjecho.Slowakije, Midden.China - hun (tijdelijk?) toevielen. Veel meer ligt hun voorsprong in hun koelbloedige bereidheid tomeloze offers aan mensenlevens te brengen, in hun roekeloos spelen met de oorlog, in hun hondse mensenverachting en naakte machtsbegeerte. Reeds thans hebben zij orgieën van wreed.

heid en ontmenselijking te zien gegeven, hebben zij nationaal en internationaal de door hen verachte normen van moraal en recht geschonden en vertrapt. Maar de laatste lichten onzer hoop zouden worden gedoofd, indien de bedreigde mensheid in de democratische volken niet opnieuw in dit historisch uur de kracht, de bereidheid en de moed vond om alles te offeren voor haar hoogste goederen. De des.

potieën, die de wereld bedreigden, waren steeds kort van duur. Hun geweld riep zelf de weerstand op der volken, die mèt hun vrijheid alles zouden verliezen. Slechts larigzaam worden Zij uit hun arbeid, uit hun liefgewonnen vrede opge.

roepen tot het laatste reddende verweer. Zo de tekenen niet bedriegen, is dit de grootste betekenis van Hitler's geweld.

daad op 15 Maart. Zijn verschijning op het Hradschin spreekt onuitwisbaar tot de verbeelding der ganse democra. tische wereld, die daarmee haar laatste hoop op vergelijk, op vreedzaam accoord zag vervliegen. De vijftiende Maart - bij de Romeinen de Idus genoemd - was de dag, waar.

tegen eenmaal Caesar tevergeefs gewaarschuwd werd. Hij bracht zijn voortijdig einde.

201

Problemen deT strijdende Democratie

en pacifistische volksverdediging

D. Tinbergen schrijft :

Men kan veilig aannemen, dat de mening van Albarda over de pacifistische volksverdediging (P.V.V.), onlangs uitge~

sproken in Socialisme en Democratie en in de krant, gedeeld wordt door het merendeel der sociaal~democraten. Zijn stellingname is, ook daarom, meer dan een persoonlijke mening en nadert tot een partijstandpunt.

Toch zou het onjuist zijn uit de beslistheid van Albarda's betoog te concluderen, dat binnen de partij op dit punt eenstemmigheid heerst, want die is er niét. Zoals binnen de sociaabdemocratie het hele vraagstuk van oorlog en vrede verschillend bezien wordt - onze krant heeft hiervan gelukkig geen geheim gemaakt - zo goed verschilt men ook bij deze vraag van mening: een minderheid aanvaardt de P.V.V.

In de besliste afwijzing van Albarda voel ik nog een ander gevaar. Als aan ons land een conflict wordt opgedrongen - en elke politieke partij heeft met de mogelijkheid hiervan in dit tijdsgewricht rekening te houden en er een oplossing voor te geven - dan geldt het te kiezen tussen twee zeer onvolmaakte middelen: oorlog óf P.V.V. Naarmate men het e'ne middel, P.V.V., beslister afwijst, aanvaardt men het andere, oorlog, beslister. En daar zit de moeilijkheid: kán een sociaabdemocraat hier met volle eerlijkheid beslist zijn, is niet de militaire practijk in té krasse tegenstelling tot onze demoera tische idealen?

Bij een gedachtenwisseling op dit gebied komt men gauw in de verleiding, in het niet~gekozen middel de zwakke plekken aan te wijzen. Een tamelijk vruchteloze bezigheid, omdat de onvolmaaktheid van beide middelen boven elke twijfel verheven is.

Nuttiger is het daarom, te trachten van beide middelen de bruikbare en goede kanten te ontdekken, zich deze gedachten eigen te maken en ze te propageren. Alleen een positieve 202

Democratie

>ver tge<

~eld

~ijn

ijke :la's unt nen ede van Jok de der gen van :ing

·eer het het

<:án ijn, tot

· in

;:en de jfel de ten we

gedachtenwisseling kan ons op weg helpen naar de synthese die wij zoeken.

Albarda heeft van de. P.V.V. verschillende goede kanten niet verzwegen, maar er valt toch, meen ik, nog wel iets aan toe te voegen. Op twee kanten van positieve waarde wil ik vooral de aandacht vestigen; volledigheid is hiermee van<

zelfsprekend niet beoogd.

In de eerste plaats dan is de strijdwijze zuiver democratisch.

Het verzet zal een straf<georganiseerde strijd zijn, maar een van vrije mensen, deelnemend op grond van eigen over<

tuiging. Een strijd, die de democratische mentaliteit schraagt, in plaats van hem, zoals de oorlog doet, te onder<

mijnen. (Voor wie dit laatste betwijfelt: is, met de krijgs<

overwinning van de democratische staten in 1918, de demo<

eratie gediend geweest? Is hij niet veeleer een voedings<

bodem geweest voor anti<democratisch gewas?)

Terecht maken wij verschil tussen oorlog met een demo<

cratische staat en oorlog met een fascistische staat. Oorlog schijnt in deze tijd eerder een strijd te worden van ideolo<

gieën dan van volkeren. Bij voorbaat zien wij een eventueel komende oorlog als een tussen democratie en fascisme. Nu vallen de grenzen tussen deze ideologieën, laat ik zeggen tussen de democratische en fascistische mensen, in het geheel niet samen met de staatkundige grenzen: in Duits<

land wonen talloze democraten, in een democratisch land als het onze zijn de fascistische sympathieën niet gering. De verdienste van een wezenlijk democratische strijdwijze als de P.V.V. is, dat men hiermee de democratie bij den "vijand"

nooit kan schaden, het fascisme in eigen land niet steunen.

De P.V.V.<er maakt zich als het ware los van de onzuivere frontverdeling tussen de staten en levert zijn volle kracht als democraat aan het ideologische front.

In de tweede plaats vestigt de P.V.V. er opnieuw de aan~

dacht op, dat lijdelijk verzet dient te worden georganiseerd. De P.V.V.<er bevindt zich hier, met mensen als De Ligt en Henriëtte Roland Holst, trouwens in goed gezelschap.

Albarda's mening hierover is mij wel heel vreemd. Zijn vergelijking met de door Hitier bezette gebieden gaat mank, omdat het hier haast zonder uitzondering gebieden betrof met een aanzienlijk percentage Duits sprekende en fascis<

tisch<georiën teerde mensen.

Ik zou de zaak zo willen stellen:

Elk onzer kan binnen weinige maanden voor de dringende vraag gesteld worden: hoe ver zal ik bereid zijn mede te 203

werken aan het regime van de staat, die mijn land bezet heeft. En elk, die zich enigszins Nederlander voelt, zal dan naar mijn vaste overtuiging érgens een grens stellen, dat is:

érgens beginnen met lijdelijk verzet. En dat, terwijl op deze strijdwijze nooit een beroep is gedaan, de neiging tot lijdelijk verzet bij de bevolking als het ware volkomen braak ligt.

De uitwerking van dit verzet kan verveelvoudigd worden als men van te voren de mensen er rijp voor maakt, een beroep doet op hun verzetswil en hem organiseert. Verzets~

bewegingen die anders zouden verzanden, kunnen dan ver.

diept worden en versterkt. Men hoeft voor de verschillen tussen de Brits.Indische strijd en een strijd in Europa niet blind te zijn, om toch de successen van Gandhi als een sterke steun voor de P.V.V .• gedachte te beschouwen.

Naar mijn overtuiging is lijdelijk verzet geen illusie, zelfs geen vervulbare wens, maar een werkelijkheid, die slechts in banen moet worden geleid om tot een sterk wapen te worden.

Hoe men ook over de pacifistische volksverdediging denkt, het blijft een grote verdienste dat men zich hierin opnieuw bezonnen heeft op het vraagstuk van de oorlog. Voor velen heeft dit schema gebracht een duidelijker en beter verant.

woorde persoonlijke houding tegenover een eventueel con.

flict. Men moet het niet zozeer zien als een gereed plan, maar als een nog te verbreiden gedachte. Als sociaabdemo.

craten zijn wij verplicht er ernstig van kennis te nemen en er ons een oordeel over te vormen.

Ir.

J. ·W.

Sedert Tinbergen de hieraan voorafgaande beschouwingen schreef, hebben de gebeurtenissen hun afschuwelijke gang voortgezet. Tot dusver, zo kon Tinbergen nog menen en schrijven, heeft Hitler zich nog haast zonder uitzondering meester kunnen maken van "gebieden met een aanzienlijk percentage Duits sprekende en fascistische georiënteerde mensen". Op het ogenblik, als dit antwoord aan Tinbergen verschijnt, heeft Hitler zich intussen ook meester gemaakt van een gebied, bewoond door een volk, van het Duitse naar ras en aard verschillend en door de taal gescheiden en volstrekt niet ov:erwegend fascistisch georiënteerd. En toch is ook in Tsjechoslowakije geen mogelijkheid van pacifis.

tische volksverdediging aanwezig geweest!

We hebben allen in de dagbladen het relaas der gebeurte.

204

ni bi

z,

oJ

W s(

e( li:

s( tI

E

!> 1 v n 2 I r z I

,

1

a v

l

,

nissen gelezen. De Duitse legermacht is Tsjechoslowakije binnengetrokken zonder ergens militair verzet te ontmoeten.

Zij heeft de hoofdstad en het land bezet en boven Praag zweven de gevreesde bombardeervliegtuigen. Het Duitse oppergezag beveelt: ieder moet morgenochtend op de ge~

wone wijze aan het werk gaan. Verzuim zal worden be~

schouwd als sabotage. Wat dit betekent is voor niemand een geheim. De Gestapo is reeds binnengerukt, voorzien van lijsten, waarop de namen en adressen van duizenden per~

sonen, die gearresteerd moeten worden, om naar concen~

tratiekampen in Tsjechië of in Duitsland te worden gebracht.

Er knallen reeds hier en daar schoten van executie~peletons.

Men moet eerbied hebben voor de waardige houding der Tsjechen. Zij begroeten de Duitse troepen niet met ge~

veinsde hartelijkheid, noch met gejubel. Zij juichen niet mee met de Duitsers, die Hitler een ovatie brengen op de burcht.

Zij blijven grotendeels thuis, als des Zondags te Praag een Duitse parade wordt gehouden en zij halen, ten teken van rouwen protest, de Tsjechische vlaggen in, die zij genood~

zaakt waren geweest uit te steken.

Dit is een waardig en indrukwekkend gedrag; maar effec~

tieve pacifistische volksverdediging is het niet. Pacifistische volksverdediging wil werkstaking, dienstweigering, burger~

lijke ongehoorzaamheid, lijdelijk verzet. De Tsjechische arbeiders zijn geschoold in sterke vakverenigingen. Maar werkstakingen blijven uit, van dienstweigering op enigszins uitgebreide schaal wordt niets bemerkt, van burgerlijke on~

gehoorzaamheid en lijdelijk verzet van enige afmeting niets vernomen. Hoe kon het anders? De militaire bezetting, de kruisende vliegtuigen, de Gestapo, de dreigende terreur ....

Men moet van mensen het onmogelijke niet vragen en nog veel minder het onmogelijke verwachten.

Gandhi, op wien Tinbergen zich beroept, de Brits~Indische

mahatma, die Europese toestanden zeer onvoldoende kent en van het leven onder fascistische dwingelandij slechts zwakke voorstellingen kan bezitten - Gandhi heeft ook den Joden in hun vreselijk lot lijdelijk verzet en burgerlijke on~

gehoorzaamheid aanbevolen. In een nieuw blad, Jüdische Weltrundschau, wordt hem een ernstig doordacht antwoord gegeven. "Satyagraha ist nur denkbar in einer liberalen Welt", wordt daarin gezegd; waarbij dan onder een liberale wereld natuurlijk wordt verstaan een wereld, waarin de vrijheden worden geëerbiedigd en waarin eerbied voor het mensenleven geldt als een gebod. Ondanks de koloniale ver~

205

houding en al haar willekeur en onbarmhartigheden, is Gandhi in Brits~Indië toch in aanraking met een "liberale"

en niet met een fascistische wereld. Die liberale wereld treedt tegen lijdelijk verzet en burgerlijke ongehoorzaamheid met enige gematigdheid op; zij staat immers ook onder de controle van de vrije publieke opinie van het Engelse volk, dat gevoelig is. Toen in Brits~Indië Hindoese studenten, vol~

gelingen van Gandhi, zich op een spoorbaan wierpen, stopte de trein. Twijfelt iemand of, indien zich in Duitsland Joden op de rails hadden neergelegd, den machinist niet zou zijn bevolen, door te rijden met de grootste vaart?

Pacifistische volksverdediging is in een land, dat door fas~

cisten bezet is, onmogelijk, behoudens pogingen van zeer kleine omvang. Zij is op grote schaal onmogelijk, omdat pacifistische volksverdediging tot voorwaarde heeft de be~

schikking over vrijheden, die onder fascistisch gezag niet bestaan en omdat slechts weinig mensen tot een vrijwillig martelaarschap dé krachten bezitten.

Houden Tinbergen en zijn medestanders, ondanks de erva.

. ringen in Tsjechoslowakije, nog vast aan de mening, dat pacifistische volksverdediging mogelijk is, dan moge ik hun verzoeken, zich eens ernstig rekenschap te geven van de gevolgen; waartoe werkstakingen en dienstweigering op grote schaal in geval van een fascistische bezetting zouden leiden. Die daden zouden de levensmiddelenvoorziening, de voorziening met water, gas, electriciteit, het verkeer, de reinigingsdiensten enz. e~z. in de war brengen. Dit zou niet de bezetters in grote moeilijkheden brengen. Zij voeren met hun legers voorraden en hulpmiddelen voor de soldaten mee en in.dien die voorraden onvoldoende zijn, nemen zij in be~

slag wat zij nodig hebben. Zij brengen technische en admini.

stratieve krachten mee en ieder dezer weet te voren precies waar zijn taak is en waarin zij bestaat. Zij hebben bovendien de medewerking van de fascisten van het bezette land en die van de zwakken en de bangen. Zij, de bezetters, zullen geen uur gebrek lijden. Maar de landgenoten van de moedige en offervaardige pacifistische volks verdedigers zullen met de nood te worstelen krijgen. En als dan de bezetters de bak:>

kerijen weer aan het werk hebben gebracht, groenten en aardappelen naar de markten hebben doen brengen, de elec~

trische centrales, de gasfabrieken, de waterleidingen, de treinen en de trams weer i.n bedrijf hebben gebracht - dan zijn zij, de bezetters, de redders des volks uit een nood, waarin het gevaar liep om te komen!

206

I 1

I

]

Het is een vreselijke wereld, waarin wij vandaag leven. Onze diepste gevoelens doen ons de geweldloosheid stellen toren~

hoog boven het geweld. Maar het geweld, dat de volken be~

dreigt, houdt tegenover geweldloosheid niet halt. De fascis.

tische agressie kan slechts worden voorkomen, indien een macht, die zo nodig over sterker geweld kan beschikken.

haar in bedwang houdt. Als in Frankrijk, in Engeland, in de Verenigde Staten, in Rusland, in Polen en in Roemenië heden de leer van de pacifistische volksverdediging werd gehuldigd en richtsnoer was voor het beleid der regeringen.

zou binnen zeer korte tijd de heerschappij van het Derde Rijk zich uitstrekken van de Zwarte Zee tot de Noordzee en het Kanaal en niet lang daarna' nog veel verder. Als in Nederland de pacifistische volksverdediging werd aanvaard.

zou onze vrijheid nog slechts bij uren kunnen worden gemeten.

Er gaan thans, nu de democratische en andere bedreigde staten zich eindelijk gaan aaneensluiten, om de fascistische agressors in bedwang te houden, vele stemmen op, die de krachtige toepassing van economische maatregelen vragen.

Misschien zal tot zulke maatregelen worden overgegaan en met alle pacifistische volksverdedigers zal ieder onzer zich verheugen, als het dan daarbij kan blijven. Echter dienen de voorstanders der pacifistische volksverdediging wel te be.

denken, dat aan de toepassing van economische en finan ..

ciële maatregelen niet ernstig zou kunnen worden gedacht, . indien de volken en de staten, die zulke maatregelen over.

wegen, niet beschikten over grote militaire macht. Anders zou reeds een plan, om zulke onbloedige maar diep ingrij ..

pende maatregelen toe te passen, daden van geweld uitlok.

ken van de zijde der regeringen, die zich daardoor bedreigd gevoelen.

"Handel zo", zegt Kants moraal.maxime, "dat uw gedrag kan worden verheven tot algemene gedragslijn." Indien alle Nederlanders of ook maar de meesten hunner de beginselen en de strijdwijze der pacifistische volksverdedigers aan.' vaardden, zou Nederland verloren zijn. Indien andere 'demo~

cratische" volken met het Nederlandse die beginselen en die' strijdwijze tot de hunne maakten, zou de baan vrij zijn voor een fascistische wereldheerschappij. Want Hitler en Mus~

solini - dat zal Tinbergen wel toegeven - zouden de leer van Gandhi en die van de pacifistische volksverdedigers' niet gaan belijden en niet gaan brengen in praktijk.

Helaas, de tijd voor de geweldloosheid is nog niet gekomen!"

207

Van vriend

en vijand

Quousque tandem? ^{1 )}

Het recept der nationaabsocialistische agressie begint zich met een dodelijke eenvormigheid te herhalen. N a Oosten~

rijk, Sudetenland, Slowakije, Memelland is het wachten slechts op het volgende object. Waar minderheden of be~

wegingen zijn, die een aanknopingspunt bieden voor staats~

ondermijnende agitatie, treedt de machinerie in werking.

"Het gelijke bloed" of de "geestverwante broederschap" of welke leuze ook, leveren het parool om op het ogenblik, dat de staat aanvalsrijp geacht wordt, toe te slaan, liefst nog te hulp geroepen door de om bescherming vragende groep. Het is de in practijk gebrachte "verruimde strategie", waarop Hitler prat gaat en waardoor hij met geweld en list, doch tot nu toe zonder oorlog, zijn veroveringstochten kon vol~

voeren. Voor alle kleine volken is het zaak op hun hoede te zijn, ook al hebben zij geen nationale of rassen~minderheden

binnen hun grenzen. Een nationaal~socialistische beweging, die zich meer en meer als voorpost van het Nazi~regiem gaat gedragen, kan voldoende zijn om op het kwade ogenblik het gewenste voorwendsel op te leveren. Een onduldbare onder~

mijningsactie is gemakkelijk te ontketenen en het geboden zelfverweer van de bedreigde staat levert het verlangde motief.

Hiermee worden deze groepen in alle democratische staten van de centra van vreemde mentaliteit, die ze al waren, tot haarden van rechtstreekse bedreiging voor het bestaan van de staat, die hen met de lankmoedigheid, der democratie eigen, laat voortbestaan. Uiterste waakzaamheid is plicht en nauwelijks voldoende. Tegen dit sluipend doodsgevaar dient alle schroom te worden afgelegd om zich los te maken van een formele democratie en om zo nodig zich' de bevoegd~

heden te verschaffen hiertegen met de wet in de hand op te treden. Beroep op de zedelijke weerkracht van het volk baat tegen deze combinatie van binnen~ en buitenlandse aantas~

ting nièt. Tijdig toeslaan en neerslaan is nodig, opdat de democratie niet aan zich zelf ten gronde ga. J. v: G.

1) Hoe lang nog?

208

Uit: G, Uitg.: , de blad

efJn

~t'l:ijá6aa'l:

man

door

J.

-'.

Ik sla de trom en dreun de droomers wakker Wie droomt verraadt zijn vrouw, zijn kind,

zijn makker;

Geen eerlijk man kan zich gelukkig voelen Als zijn gelijken die het goed bedoelen En nooit hun stuggen nek hebben gebogen Door liederlijke landsknechten bespogen, Getra'pt, geslagen worden totterdood~

Wordt wakker, want de nood is groot.

Ik sla 'dè trdm, het is -geen tijd voor zingen, Voor maanlicht, minnepijn en mooie dingen.

Als de gerechten, onze .zielsgenooten In donkre martelkampen weggesloten Verteeren zonder hoop op beter morgen, Als dronken loeders godenzonen worgen Moeten wij al,len kläar staan voor den dood.

Wordt wakker,. want de nood is groot.

Ik sla de trom, het voordeel'van deze aarde Verloor voor wie een hart heeft alle waarde.

Wie denkt aan ketenen en ballingsoorden

· Veracht muziek en gruwt van groote woorden;

Zoo lang de besten in hun cellen ·zuchten Dweept men niet met opalen avondluchten;.

· Het leven is verbitterd door den dood.

Wordt wakker, want de. nood is gro~t.

Ik sla de trom, stroomt samen, wij zijn velen.

Mijnwerkers komt met bijlen en houweelen, Gij boeren scherpt uw zeisen en uw grepen Matrozen neemt de haken van uw schepen En jagers laadt met scherp uw jachtgeweren;, ' Wij zijn de laatsten en'wij moeten 't keeren: , Boven de knoet :verkiezen wij den dood. . ^J

'Wordt wakker; want de nood is groot.

Ik sla de trom, we zijrj itî 't nauw gedreven.

Wij, die in vrede en vriendschap wilden leven, Worden een zee van purperroode vlammen D)e zich een w~g. baant door bet.onne~ damrî:len;

Bezielde mannen die voor vrijheid vechter.' Zijn sterker' dan een troep betaalde knechten, . Wij vreezen niets, den duivel noch den dood.

Wordt wakker, want de nood IS groot.

Ik sla de tr9m;. eens komt een ein~ aan 't lijden - , Na deze ellenden rijzen' zachte lijden, .

Dan bou'wen we weer onze luchtkasteelen

· Dan mogen onze kinderen weer spéJ~n .. ' Dan glijden weer op 't meer de blonde barken Dan vrijen weer de paren in de parken, , .. Het. leven wint het eind lijk van den doodl Wordt wakker, want de nood is nu nog groot.

Uit: Gedichten, J. Greshoff.

Uitg,: A. A. M. Stols' Uitgevers-Maatschappij, Maastricht, de bladzijden 214 en 215.

Politiek

en

Dogma

DOOR RENÉ

In het hart van het Katholicisme - moraal-theologisch en staatkundig

rondom het

N eo-Malthusianisme

Een van de meest kwetsbare zijden der huidige coalitie is, dat ze z.g. op princiepen is gebaseerd, zowel in haar beoor~

deling van partijen als in haar afweer tegen anderen. Wie beseft wat politiek is en een weinig geschiedenis en aardrijks~

kunde leerde, moet wel eens lachen bij zulk een figuur. Poli~

tiek immers heet de kunst van het bereikbare. Welnu, wat men bereiken wil en hoe, kan een kwestie van beginsel zijn;

maar als men vervolgens bij de keuze der middelen onder~

handelt over samenwerking en verwante vraagstukken, en men dus terecht komt bij politieke concurrenten, dan heeft men van te voren te verwachten., dat deze er andere begin.

selen op na houden dan de onderhandelaar zelf. Stonden ze immers dezelfde beginselen voor, dan vormden ze allerwaar~

schijnlijkst één partij; toch moet er samengewerkt worden.

Iedereen doet dit om althans een deel van zijn program te verwerkelijken. Maar is het dan wel eerlijk om mijn politieke coneurrenten te verdelen in twee groepen: degenen, met wie ik in beginsel verbonden ben en degenen, die mijn princi~

piële tegenstanders zijn?

Het is een gemeenplaats bij sommige roomse publicisten, dat er geen sprake kan zijn van onderlinge verstandhouding tussen katholieken en socialisten vanwege hun godsdienstige overtuiging. Men herinnert zich de kreet van Van Wijnber~

gen: "Nulla communio"; men herinnert zich· de chronische onrust van sommige kranten b.v. van de Limburger Koerier 1) etc. etc ... De strekking van dit opstel is aan te tonen, dat

') Ik moet eigenlijk zeggen: Neerlándia Pers. Het hoort tot de zonderlinge manieren van dit blad om zijn opponenten voor te houden, dat zij het waagden niet slechts de Limburger Koerier tegen te spreken, maar de gehele Neerlandia Pers. Van deze imposante N.V. wordt verondetsteld, dat haar kapitaal gelijk evenredig is met het gewicht harer opinies.

Het was dezelfde Limburger Koerier, die twee jaar geleden sterke sym.

210

dergelijke beweringen louter door tactiek worden ingegeven (volgens ons: slechte tactiek, maar dit terzijde), maar dat er - ik zeg niet - geen principiële tegenstellingen bestaan, alleen, dat deze tegenstellingen zo liggen, dat op het terrein van het practische leven samenwerking wel degelijk mogelijk is, vanuit katholieke zijde gezien. Het is ellendig te moeten aanschouwen met welke simplismen men er in slaagt - ja waarlijk men slaagt - het eenvoudige roomse volk kopschuw te maken van "de lelijke rooien". Waar het voor de socialis~

tische beweging geldt, dat bij haar plaats is voor elke gods~

dienstige overtuiging, dient nu en dan onderzocht vanuit de eigen problematiek der diverse confessies, hoe het socialisme dient geconstrueerd te worden. Ziehier ee·n bescheiden bij~

drage: er volgt dus een verkenning op het gebied der rooms~

katholieke leer.

Men kan a priori reeds aannemen, dat de zaken niet zo een~

voudig liggen, als men hier te lande graag aanvoert; er zijn immers staten, waa;r een katholieke politieke partij samen~

werkt met een socialistische (België, vroeger Duitsland); er zijn - en dit vooral is van belang -landen, waar men goed katholiek kan zijn en tevens socialist (Spanje, Frankrijk, En~

geland, Amerika). En hier in ons land herinneren we ons de tijd, dat er geen coalitie was en dat liberalen en katholieken broederlijk samenspanden tegen de protestantse partijen.

Vandaag zijn de als zodanig georganiseerde liberalen links.

Als men er hier niet aan wil, het zij zo! We vragen alleen:

is het eerlijk het roomse kerkvolk voor te houden, dat hel en verdoemenis hen wacht, als ze iets doen, wat hun geloofs~

genoten in andere landen, zonder gewetenswroeging plegen;

of anders, en voor een katholiek juister gesteld: we vragen naar de verantwoording van die leiders (geestelijke en poli~

tieke), die een dergelijk misverstand bevorderen.

Het is uiteraard in een tijdschriftartikel onbegonnen werk

pathie toonde voor de N.S.B. en voor Hitler C.S.,. tot grote ontevredenheid van roomse, speciaal clericale kringen. Sinds is er verbetering en slikt ze als regel haar sympathie in, toont alleen de keerzijde van haar fascistische neiging: .haar felle afkeer van alles, wat naar socialisme zweemt. De on- behoU\yen uitval tegen Dr. Banning was symptomatisch.

Hoe fijngevoelig deze houding is t.O.V. haar lezerskring, de mijnwerkers en eenvoudige arbeiders en boeren van Limburg, hoeft geen betoog. Overigens kan men zich troosten met de wetenschap, dat meer ernstige en intellec<

tuele katholieke kringen hun schouders ophalen over de L Á. Wij hebben vàn geestelijken gehoord, die openlijk fulmineerden tegen haar; zij vormt ook het regelmatig mikpunt van dat voortreffelijk en zelfstandig r.k. week- blaadje De Zuid_Limburger, bekend om zijn dappere publicaties over poliepen en Unilever, onder redactie van Dr. Verhagen.

211

om van het totale socialistisch ~y~teem een zodanige inter~

pretatie te geven, dat het precies past in _de rooms~katholieke l~vensbeschouwing. Wij·geloven, dat dit te doen is en vinden een voorlopig bewijs in voornoemde buitenlandse toestan<

d'en, waar men ,principieel katholiek èn socialist kàn (we

~eggen niet:moèt) zijn .. We zullen dit debat verengen tot een. algemene vraagstelling en een concreet actueel vqor<

bèeld. De insider zal daarbij gewonnen geven: we maakten het ons niet gemakkelijk. Men zou aldus het ons tegengesteld standpunt kunnen formuleren:

Ie, De oppositie tussen rooms<k~tholicisme en socialisme is

principieç~," want de S.D.A.P. bevordert. het neo~Malthusia.

n;ism~ 2) : - . ergo met zulke lieden geen samenwerking in ordine politico, à fortiori geen katholiek kan lid zijn van een dergelijke partij.

2e. De katholiek moet onderdrukking van het Neo<Malthu- sianisme in de 'staat voorstaan, eén socialist echter bepleit vrijheid . .

Wie enigermate belezen is in de roomse' litteratuur, zal toe.

geven, dat deze stellingen het hier te lande tr~ditio~ele

standpunt correct weergeven. .

Daartegenover voeren wij inleidend aan: het is onrecht.

vaardig, de S.D.A.P. met het Neo~Malthusianisme te identifi.

ceren; omdat er socialisten zijn die tevens het N.M. propa.

geren, is dit nog geen partijbeginsel. Wat denkt men er van, als wij zeggen, dat rooms.katholieken anti.semieten ~ijn, wijl hun liturgie spreekt van perfidi Judaei, wijl de ~iddelee.uwen

d.o'Or .... , wijl Paus Paulus IV." .... wijl Zwart Front ....

Maar we beweren verder: vanuit principieel katholiek stand.

punt ·zijngeen der beide stellingen geïnspireerd; wanneer ze

dus· wel voorgestaan worden, is dit geen principiële maar

practische politiek, .gericht op handhaving der coalitie, be.

strijding der S.D.A:1? en vooral ter' afleiding van ernstiger zaken. Men begrijpe ons goed: we zijn niet zo dwaas te bèweren; dat ~bovengaande stellingen tegen bepaalde katho.

libk.e' prinçipes ing~an; alleen.: ze kunnen er niet dwingend uit afgeleid worden: En dit volstaat om aan te tonen, dat de dwangpositie, waàtin momenteel de Nederlandse katholieke a'fb~fder ' , " ' , f) iiCh bevindt, kunstmatig is. ' . .

~) W~. :;olg-en' 'hier het 'rOOin~e spraakgebruik. Het is OIis uitetaard

b_e~nd, 'dat de .Neo-Malthusiánistische Bond een breder arbeidsveld heeft

<jU. "da,t . hiL p.jet zo, maar . lukraak aalf iedereen eri in elke' omstandigheid

pr€lventieye,~iddele.n ter voorkoming van conc~ptie aanprijst, maar in .dit . 'V~rband' 'Verstaan ,we voortaan onder N.M. een bewéging,' die de geoor-

loofdheid bepleit van het. gebruik van preventieve middelen.