1 Beschrijving
Bij het uitvoeren van bouwwerken kunnen de werknemers blootgesteld worden aan gevaarlijke stoffen onder vorm van zeer fijne deeltjes die gemakkelijk ingeademd kunnen worden. Hierdoor kunnen gevaarlijke stoffen diep in het lichaam indringen waardoor ze de gezondheid zeer ernstig kunnen schaden.
2 Belangrijkste risico’s en oorsprong
Bij gebrek aan kennis worden dikwijls foute preventiemaatregelen gekozen, die niet aangepast zijn aan de aard van de stof, de hoeveelheid of aan de deeltjesgrootte.
Het type bescherming (collectief of individueel) moet op de juiste basis bepaald worden. Er moet rekening gehouden worden met:
■ De aard van de gevaarlijke stof en grootte van de stofdeeltjes
■ De hoeveelheid of concentratie
■ De duur van de blootstelling
Een STOFMASKER biedt geen bescherming tegen schadelijke GASSEN.
3 Wetgeving
Er bestaat geen eenvoudige en eenduidige wetgeving in dit verband. Elke situatie moet apart beoordeeld worden in functie van het type stof, de concentratie van deze stof en de duur van de blootstelling.
REACH legt de verplichting op om de nodige veiligheidsinformatie ter beschikking te stellen van de gebruiker. Deze informatie kan op het etiket vermeld worden of indien er meer uitgebreide informatie nodig is, kan ze op een veiligheidsinformatieblad verzameld worden.
De titel 1 ‘Chemische agentia’ van boek VI van de codex over het welzijn op het werk schrijft voor dat alle werknemers die blootgesteld worden aan gevaarlijke stoffen op een degelijke manier beschermd moeten worden. Door het invoeren van grenswaarden kan de blootstelling van werknemers aan gevaarlijke stoffen beperkt worden. Deze grenswaarden zijn gebaseerd op de aard van de stof en
Preventiefiche P004-10/2020
01/2016
Gevaarlijke stoffen – ademhalingsbescherming
De beschermingsgraad van de PBM voor ademhalingsbeschermings- bescherming wordt gegeven door volgende classificatie: FFP1, FFP2 en FPP3.
De classificatie voor HEPA-filters (stofzuigers) is gebaseerd op het filtrerend vermogen en is ingedeeld in type L, M en H.
4 Preventiemaatregelen
4.1 Te onderzoeken bij het organiseren van de werken
Bij blootstelling aan stof moet nagegaan worden op welke manier deze in het lichaam kunnen binnendringen en op welke manier dit beperkt kan worden. Bij stof zal dit meestal gebeuren door inademen en moet de bescherming gebeuren via een ademhalingsbescherming.
■ Om stofdeeltjes als ‘inadembaar’ de klasseren wordt meestal de maat van 4µ (PM4) toegepast, terwijl de stofdeeltjes tot 10 µ (PM10) maar doordringen tot in de neus en de keel (larynx). Hun effect op de gezondheid zal dan ook zeer verschillend zijn.
■ De duur van de blootstelling moet in aanmerking genomen worden om het risico voor de werknemer te bepalen. Hierbij wordt dikwijls uit het oog verloren dat zeer fijn stof (< 4µ) veel langer in de lucht blijft rondzweven en dat dus de blootstelling veel langer duurt dan de activiteit die het stof veroorzaakt. Voorbeeld: het doorzagen van een meubelplaat duurt 1 minuut, maar het fijnste en meest gevaarlijke stof blijft nog 3 tot 4 uur rondzweven.
Een combinatie van stofafzuiging en persoonlijke ademhalingsbescherming blijft dus meestal aangewezen.
4.1.1 Voorbeeld 1 - Kwartsstof:
■ Blootstelling aan kwartsstof kan leiden tot silicose en tot een verhoogd risico op longkankers als deze stofdeeltjes doordringen tot in de longen.
Met andere woorden: de stoffractie < 4µ is zeer gevaarlijk. Vandaar dat aangeraden wordt om stofzuigers met een HEPA-filter van type H te gebruiken bij langdurige blootstelling of een type M bij kortstondige blootstelling (zie TBF 2003 ‘Kwartsstof: hoe blootstelling beperken’).
■ Afhankelijk van de uit te voeren werken zal de hoeveelheid en de samenstelling van het stof verschillen. Bij afbraakwerken komt veel stof vrij maar dit zijn overwegend grovere deeltjes terwijl bij slijpwerken of polierwerken overwegend fijne deeltjes vrijkomen.
■ De keuze van de stofzuiger moet dan ook aangepast zijn: voldoende capaciteit met de meest aangewezen filter. Het gebruiken van een lichtere stofzuiger in combinatie met een stofmasker kan soms een handiger oplossing zijn terwijl ze dezelfde bescherming biedt.
Vergelijkbare stoffen zijn alle bouwmaterialen die plantaardige materialen als grondstof gebruiken, zoals hardboard, papier, karton …
4.1.2 Voorbeeld 2 - Houtstof:
Dit leidt enerzijds tot longkankers (stoffracties < 4 µ) en anderzijds tot neus- en keelkankers (fracties < 10µ). Deze risico’s zijn meer uitgesproken met de huidige beschikbare houtmaterialen (behandeld tegen vocht, schimmel, insecten / gelijmde platen / beklede platen …).
Op basis van de aard van de gevaarlijke stoffen (houtharsen, insecticide, fungicide, lijm, melamine, laminaat …) kunnen grenswaarden voor de blootstelling bepaald worden.
Deze gegevens zijn zelden ter beschikking op een bouwwerf en zijn ook moeilijk toepasbaar. Het meest aangewezen is om hier uit te gaan van een ‘worst case scenario’ en de grenswaarde van de meest gevaarlijke stof of stoffen als criterium te gebruiken.
■ Afhankelijk van de uitgevoerde werken (zagen, boren, frezen …) en de hardheid van het hout of houtmateriaal, zal de grootte van de stofdeeltjes verschillen en zal een aangepaste stofzuiger (capaciteit en klasse filter) moeten gekozen worden.
Vergelijkbare stoffen zijn alle bouwmaterialen die plantaardige materialen als grondstof gebruiken, zoals hardboard, papier, karton.
4.1.3 Voorbeeld 3 Isolatiematerialen en kunststoffen:
■ Deze stoffen komen meestal vrij onder vorm van uitwasemingsgassen of onder vorm van zeer fijne deeltjes bij het snijden en bewerken van de isolatieplaten. Die fijne stofdeeltjes kunnen ingeademd worden, waardoor de schadelijke stoffen gemakkelijk in het bloed worden opgenomen. Ook contact met de huid kan leiden tot irritatie en huidaandoeningen.
■ De inademing van deze stoffen leidt meestal tot allergieën en longaandoeningen zoals astma.
Vergelijkbare stoffen zijn alle bouwmaterialen die petroleum of aardolie als grondstof gebruiken, zoals plastiek, epoxy, polyester…
4.1.4 Voorbeeld 4 Biologische verontreinigingen
■ Stofvorming met biologische gevaren is meestal een gevolg van de vroegere aanwezigheid van dieren en wordt veroorzaakt door het verpulveren van uitgedroogde restanten van deze dieren (kadavers) of van hun uitwerpselen (vb. duivenmest op zolders …).
■ Die fijne stofdeeltjes kunnen ingeademd of ingeslikt worden, waardoor ze allerlei infecties kunnen veroorzaken ofwel door opname in het bloed in de longen ofwel door de opname via de spijsvertering. Ook contact met de huid of opname via kleine verwondingen kan tot infecties leiden.
4.2 De geschikte PBM dragen op de werf 4.2.1 Algemeen:
■ Veiligheidsschoenen (norm NBN EN 20345).
■ Beschermende handschoenen die weerstand bieden tegen mechanische schokken en schuren (norm NBN EN 388).
■ Een beschermingshelm (norm NBN EN 397).
4.2.2 Bescherming tegen stof:
■ Aangepast stofmasker of individuele ademhalingsbescherming (volgelaatsmasker met of zonder autonome luchttoevoer)
■ Sluitende kledij, handschoenen …
4.3 Praktische aanbevelingen voor de gebruiker
4.3.1 Onderhoud van de PBM:
Onderhoud uw PBM regelmatig en berg ze op na gebruik.
4.3.2 Onderhoud van de kledij
Bij werken waarbij veel stof wordt geproduceerd kan de kledij sterk vervuild zijn met fijn stof. Bij het uittrekken van deze kledij moet er over gewaakt worden dat de verspreiding van stof wordt beperkt.
Werknemers die sterk vervuilde kledij dragen, moet de toegang tot de refter of eetruimte ontzegd worden. Werknemers, die in contact komen met schadelijke stoffen, moeten voldoende hygiëne in acht nemen vooraleer ze eten of drinken.
In de cao is een afwijking opgenomen, die stelt dat in overleg met de arbeidsgeneesheer, de werknemer de toelating kan krijgen om zelf het onderhoud van zijn werkkledij te doen en hiervoor een vergoeding kan krijgen.
Deze afwijking mag NIET toegestaan worden als de kledij vervuild is met gevaarlijk stoffen. Het onderhoud van vervuilde werkkledij moet toevertrouwd worden aan een gespecialiseerde firma. Het gebruik van wegwerpkledij kan een beter alternatief vormen.
4.3.3 Keuze van de beschermingsmiddelen
Bij de aankoop van een stofzuiger moet er op gelet worden dat deze ook flexibel ingezet kan worden. Naast voldoende lange darmen moeten ook aangepaste koppelstukken beschikbaar zijn zodat de stofzuiger voor meerdere gereedschappen kan gebruikt worden.
Als enkel een grote onhandelbare stofzuiger ter beschikking is, is de kans reëel dat deze niet zal verplaatst worden bij het uitvoeren van kleinere werkjes, waarbij ook schadelijk stof vrijkomt.
Een combinatie van stofmasker en stofzuiger zal in veel gevallen een betere bescherming bieden dan het gebruik van een meer performante stofzuiger. Let ook op bij het gebruik van stofzuigers die bediend worden via het elektrisch gereedschap. Het zaagblad of de slijpschijf blijven nog een tijd doordraaien en doen verder stof opwaaien terwijl de stofzuiger al gestopt is.
4.3.4 Onderhoud van de uitrusting
Het onderhouden (verwijderen of vervangen van de stofopvangzak en het kuisen van de filters) moet volgens de instructies van de constructeur of leverancier en op een goed geventileerde plaats gebeuren. Het dragen van een aangepaste ademhalingsbescherming is noodzakelijk tijdens het onderhoud.
Conclusie
■ Elke stof die ingeademd kan worden, vertoont wel het ene of de andere schadelijke gevolg.
Inademen van stof = gevaarlijk
■ Elke situatie vraagt een aangepaste oplossing, want er bestaan geen eenduidige allesomvattende regels en er is ook geen unieke oplossing.
Er zal steeds moeten gekozen worden op basis van ‘de meest voorkomende’ activiteit en de ‘meest voorkomende’ gevaarlijke stoffen.
■ Naast de klasse van de filter is ook de capaciteit, het gewicht en de grootte van de stofzuiger van belangrijk voor het feit of hij al dan niet gebruikt zal worden op de werf.
■ Naast de beschermingsfactor van het stofmasker moet bij de keuze van het PBM ook rekening gehouden worden met de gebruiksduur, het ademhalingscomfort en de eventuele bescherming van de ogen en het gelaat.
Houd uw longen stofvrij, zet uw stofmasker op.
