oer a tie

(1)

;"

. _•

1

oer a tie

NUMMER 885 VRIJDAG 23 SEPTEMBER 1966

Jlfr. Toxop:eus

over

Troonrede: ^PRIKKELS

Een zondvloed dreigt

e {)e Teleg-raaf: Het is een troos- teloos gezicht het kabinet-Cals te zien uitstaren over de nog rol•ende puinhopen van de eens met zoveel zelfvertrouwen aangekondigde om- buig·Jng van het beleid.

o De Tijd: Een bittere nasmaak is overigens geen voldoende - argument voor het doen vallen van een kabinet.

1\./Pt. E. H. TOXOPEUS, voorûtter van l'f.l de VVD-fl'actie in de Tweede Ka- mer, heeft dinsdagavond in een radio·

toespraak zijn eerste indruldrén gegeven over de die dag uitgesproken Troonrede en ingediende Miljoenennota. "De algemene indruk is dat dit Kabinet alles heeft gedaan om de rustige wateren van onze economie zo op te zwepen dat een zomlvloed dreigt. Terwijl de tactiek van vorig jaar en dit jaar, om de schuld te geven aan zijn voorgangers, nl' plaats maakt voor <le tactiek om de slechte g(wolgen van het beleid af te wentelen op zijn opvolgers." Zo besloot de heer Toxopeus zijn rede, die wij hieronder vrijwel in zijn geheel citeren.

De laatste maanden .hebben wij de moeizame krampachtige besprekingen in het Kabinet en met vertegenwoordigers van de regeringspartijen allemaal zo'n beetje kunnen volgen. Zo te zien was de fractie van de KVP de enige die zich buiten dit gespannen en gejaagde overleg hield. Meermalen dachten we, al dan niet met hoop in het hart, dat het Kabinet er niet uit zou kg.men.

Het werd duidelijk dat men de weg volgde van het terugdrukken van de uit- g·aven totdat verder gaan niet meer werd geduld door de v Tschillende be- windslieden - men moet bedenken hoe sterk dit Kabinet op de stijging der . uit- gaven de nadruk heeft gelegd - om

!laarna te gaan kijken hoe, wat er dan overbleef, betaald zou moeten worden.

Den Haag verwacht:

NEERSLAG MET

MOTIES

Het politieke weerbeeld . wordt thans beheerst door een in betekenis toenemende depressie, die zich bevindt ter hoogte van de ban- ken der volksvertegenwoordigers in de· Tweede l{amer. Deze depressie· staat onder invloed van <le na- derende Kamerverkiezingen. De aangekondigde fiscale maatregelen van het kabinet vormen een zwak stelsel van hoge druk, dat de depressie slechts gedeeltelijk zal weten op te vullen. Hienloor outstaat ePn kans op neerslag met moties.

8 Het Parool: Hoelang is het helemaal geleden dat Cals de indruk wekte niet voor een twee- maar voor een zesjarige ambtster- mijn te we1·ken? Dat daarvan nu niet meer wordt gerept, duidt op een slinliend zelfvertrouwen.

e De Nieuwe Rotterdamse Cou- rant: Het blijft een kenmerk van dit kabinet dat het in ieder geval iets wil doen, al is het dan maar nota's samenstellen.

oHet Vadet·land: Als het lmbinet zijn malaise-stemming heeft willen demonstreren dan is liet daarin met de Troonrede geslaagd.

0 Het Vrije Volk: Deze regering heeft kort, te kort, tijd.

0 Het Algemeen Handelsblad: De hedenmiddag uitgesproken Troon- rede is de rede der gebald{en peren.

onderhoud moeten daardoor wel belangrijk stijgen.

Koninklijk en pri-nselijk paar bij aankomst op het Binnenhof

Men zou nu kunnen denken dat het Kabinet door deze maatregel de zaken voor zijn opvolgers beter maakt, omdat die dan al dat geld gaan innen. Maar dan komt men bedrogen uit: de extra lasten voor 1968, die een gevolg zijn van beslissingen die het Kabinet nu neemt, zullen samen met in dat jaar wegvallende middelen, meer bedragen dan die 700 mln. Het is een ingewikkelde schuiverij met hier wat minder en daar wat meer. Voor mij staat vast dat het volgende Kabinet met dé brokken zal zitten.

In deze periode van compromissen en tegenstellingen deed het hoofdbestuur van de PvdA nog een duit in het zakje : een paar socialistische stokpaardjes moesten van stal worden gehaald, anders was voor de PvdA de pret eraf.

Nu lmnnen we zien, waartoe al dat praten heeft geleid: de Troonrede en de Miljoenennota, tegenwoordig ook wel Miljardennota genoemd, zijn er.

~~Groeistuipjes~'

HET belangrijkst zijn de mededelingen over onze economische toestand. Het optimisme, waarmee dit Kabinet onze economie steeds heeft bezien, is niet verdwenen, voor zove1· de groei van onze volkshuishouding niet onbevredigend wordt genoemd. Weliswaar zijn er moei- lijkheden in het bedrijfsleven, maar die worden, zoals ook al eerder werd gezegd, gezien als aanpassingsmoeilijkhe- den van structurele aard, met andere woorden groeistuipjes.

Merkwaardig is dat staatssecretaris De Meyer dezer dagen schijnt te hebben gezegd, dat de zaken zó eenvoudig niet lagen en dat er WPl degelijk moeilijk- heden van bepaalde bedrijfstakken zijn die men niet zo makkelijli als structurele aanpassingen kan beschouwen.

Even verder geeft het Kabinet duidelijk te kennen dat het toch wel menens wordt, want de loonstijging moet minder worden. Het zogenaamde spaarloon

lwmt dan om de hoek kijken. Het maakt, laten we dit goed zien, voor de ondernemingen geen enltel verschil: de kosten blijven dezelfde.

Niet prettig

ALS de totale overeen te komen loonstijging niet mee~· mag zijn dan de

raming van het Planbureau, nl. 3,5 pct., en daarvan nog een stukje spaarloon zou moeten zijn, dus loon dat de werknemer niet in handen krijgt, dan zouden de werknemers misschien 1,5 à 2 pct. ont- vangen, waarbij we er mee moeten rekenen dat de kosten van levensonder- houd met 4,5 pct. stijgen, alweer vol- gens het Planbureau. Men kan nog wat aan die cijfers rekenen, maar· het ziet er niet prettig uit voor de werknemers.

Het enige voordeel dat het Kabinet aan de werkmimers lmn geven is dan de, gelukkig door de liberale prof. Witte- veen doorgevoerde, belastingverlaging.

Want die gaat door; niemand had ook meer anders verwacht,

Nog somberder

yooR 1968 gaan de zaken er somber, nog somberder, uitzien. De uitgestelde huurverhoging en de uitgestelde lasten voor de sociale verzeitering wer- ken dan door. De versnelde inning van belastingen helpt maar één keer. Het Kabinet wil daarom nu al vastleggen dat de omzetbelasting op 1 januari 1968 met maar liefst 700 mln. omhoog zal gaan. Dat zal nu niet zijn voor de zgn. minder noodzakelijke goederen die de vorige keer werden getroffen, maar voor alle andere artikelen. Dat zal een zware last zijn. De kosten van levens-

Zoethoudertjes

ALS het Kabinet een. ander beleid had gevoerd, bij voorbeeld op een manier als door de VVD in het plan Joekes was aangegeven, dan zaten wij nu niet in dit slop.

Als het Kabinet niet zulke onmogelijk hoge eisen had gesteld aan de oliewin- ning in ons deel van de Noordzee. dan ontvingen we nu wellicht al baten uit die bron.

Niet alleen op deze punten heeft men het verkeerd gedaan.

Het Eabinet heeft, met veel tam-tam, de belastingspaarbrieven aangekondigd.

Nu weten wij dat het niet doorgaat, gelukkig. Maar herhaald wordt dat er wetsontwerpen zullen komen op de speculatiewinstbelasting en de gr(){ldprijs- beheersing. Die speculatiewinstbelasting zal ·dan n.b. vijf hele miljoenen opbrengen. Hd zijn zoethoudertjes voor de PvdA, dat is duidelijk_

Denlü het Kabinet deze zaken nog in het Sta3.tsblad te krijg· en?

• •

Pag. 2 en 3: Appèl van groep 066 Pag. 5: Vondelings Miljoenennota

•

Pag. 9: Data Algemene Vergaderingen

(2)

2.- vrijdag 23 september 1966 VRIJHEID EN DEMOCRATIE

Prof. mr. J. F. Glastra van Loon

Prof. mr. L. G. A. Schlicht'ing

waal en middel in de staatkunde

nE laatste maanden vóór verliiezingen plegen nieuwe partijtjes altijd als padde-

U stoelen uit de grond te schieten. Ditmaal is het al heel vroeg begonnen. Een g·roep van 37 meest jonge mensen, blijl•ens eigen mededeling grotendeels politiek- dakloos, en voor de rest afkomstig uit de PvdA en de VVD, heeft zich op 15 september j.l. den voll•e gepresenteerd.

Dat geschiedde op dezelfde dag, dat op initiatief van de wetenschappelijke funstituten van de vijf grote of middelgrote partijen de studiedag over het onderwerp: "Overheid, kiezers en gelwzenen" was georganiseerd.

Nieuwe groeperingen, die zich alleen maar met het oog op komende verkiezingen aandienen en daarna in de overgrote meerderheid der gevallen weer geruisloos verdwijnen, gaan vrijwel altijd of aan het ene, of aan het andere euvel mank.

Zij zijn Of zuivere ,,belangenpart.ijtjes" met een zeer beperkte, uitsluitend op dat belang gerichte doelstelling, öf zij vertonen in hun program zo weinig een eigen gezicht, dat in ons toch wel reeds rijk genoeg geschakeerde partijwezen Yoor hen geen plaats is. Zij parasiteren dan op de reeds bestaande partijen, die hun, links en rechts, het meest nabij staan. Hun ,.succes" beperkt zich meestal ertoe, dat zij hun het meest na staanden in hun parlementaire positie verzwakken, mogelijk met nog verder reikende ge,·olgen o.a. voor wat betreft de Kabinetsformatie.

Tot de eerst aangeduide categorie. behoort de appellerende groep, die zich yoor- lopig het ,,lnitiatiefcomité '66" ("Democraten '1966") noemt, stellig niet. Z!j ricbt zich niet op een beperkt belang, maar komt met een aantal (voorlopige) a I g e m e n e desiderata. Een duidelijke tweeslachtigheid is hier echter wel.

ZIJ doet in de eerste plaats een front- aanval op het Nederlandse staats- rechtelijke bestel. Zij wil daar een twee- tal dusdanig ingrijpende wijzigingen in aanbrengen, dat van een "Umwertung aller Werte" kan worden gesproken.

Daar hoeven we in beginsel natuurlijk niet voor terug te schrikken, mits het middel niet erger is dan de kwaal.

Met die lokkende attracties van "Ver- nieuwing en verjonging" van ons "be- droevend functionerende" staatsbestel hoopt men door middel van een inteken- kaart sympathisanten te trekken. De initiatiefnemers zijn echter voorzichtig.

Binnen een maand zal moeten blijken of het aantal sympathiebetuigingen voldoende j.s om als nieuwe partij te mid- den van de andere, reeds bestaande en :nog komende partijen in zee te gaan.

Een splinterpartijtje, dat een of twee zetels in de Kamer van 150 zou tellen, wil zij niet worden. Er zal een redelijke zekerheid moeten bestaan, dat zij ten- millste zes, zo. mogelijk negen zetels be- baalt. Aldus heeft mr. H. A. F. M. 0.

,... Vrijheid enrw1_

Democratie~

Weekblad van de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie.

, Adres van de administratie (zowel voor abonnementen als voor advertenties): Witte de Withstraat 7!l . te Rotterdam (postbus 824 te Rotterdam).

Tel. 010-11 10 00, abonnementen toestel 219, advertenties toestel 224. Postgiro: 245103 t.n.v. Administratie Vr~jheid en . Democratie te Rotterdam.

.. Hoofdredacteur:

Ph. C. Ja Chapelle jr.

·Adres van de redactie:

'.''Nieuwe Herengradut 89 B te -Amsterdam-C.

van Mierlo op de persconferentie van vorige week donderdag medegedeeld.

Program

WIE als serieuze politieke groepering haar partij wil meeblazen, zal met een program moeten komen. Directe verkiezing van de minister-president en een ander kiesstelsel mogen in hun gevolgen ingrijpende doelstellingen 7.IJn, een politiek program vormen zij toch niet. Dat moet zich (tevens) uitspreken over vragen van binnen· en buitenlanos beleid, economie, woningpolitiek, fina!l- ciën, belastingpolitiek, onderwijs, radio-, televisie- en kunstbeleid en nog talriJke andere zaken meer. De initiatiefnemers D'66 hebben dat ook wel begrepen, maar - en dat is het tweeslachtige - zo po- sitief zij in hun radicale staatsrechte- lijke hervormingseis zijn, zo vaag zijn zij vooralsnog in hun overige program- punten.

Voor zover die enigermate zijn gecon- tretiseerd, bijvoorbeeld op het terrein van de geestelijke vrijheid en de economie, tonen zij o.i. duidelijk aan, dat er voor een nieuwe serieuze beginselpartij tussen de socialistische Partij van dè Ar- beid en de liberale Volkspartij voor Vrij- heid en Democratie in het na-oorlogse Nederland geen plaats is.

Zo zal het moeilijk vallen, op het toch zo uitermate belangrijke terrein van de economie het kenmerkende, principiële verschil aan te geven tussen punt 15 van het -;;-Appèl" en wat de VVD op dat gebied nastreeft. Dat punt luidt:

"Aangezien het prijsmecha.nisn1e de grondslag vormt van onze economische orde, dient het overheidsingrijpen op dit terrein zich in beginsel te beperken tot maatregelen van globale economische politiek. Deze politiek moet gericht zijn op het handhaven van een hoog peil van werkgelegenheid, op het handhaven van de waardevastheid van het geld en op het evenwicht van de betalingsbalans. Binnen dot kader dient .bet beleid gericht te zijn op het tot stand brengen ''an e·en zo be- weeglijk mogelijke economie en een ge- zonde economische groei".

Kiesstelsel

~keren terug naar de twee hoofdpun- ten van staatkundige hervorming. Op de studiedag "Overheid,_ kiezez·s en ge-

lmzenen" bepleitte de eerste inleider, prof. mr. L. G. A. Schlichting, vervan- ging van de evenredige vertegenwoordiging door het meerderheids-districtenstelsel, maar hij betwijfeldE' sterk het nut van de rechtstreekse verkiezing van een minister-president, o.m. omdat de met een relatieve meerderheid gekozen premier naar zijn oordeel generlei ga- rantie geeft van een meerderheid in het parlement.

De tweede inleider, prof. mr. J. F. Glas- tra van Loon, had aan die gedachte van de directe verkiezing van de kabinets- formateur en premier juist zijn hart ver- pand, maar achtte het op zijn be1.1rt on- waarschijnlijk, dat invoering van een districtenstelsel tot verbetering zou leiden.

:prs. J. P. A. Gruijters bepleitte, als een der initiatiefnemers van "D'66", over- eenkomstig het "Appèl", een combinatie van beide: zowel invoering van het districtenstelsel als '"an de directe verkiezing van de minister-president. Beide gedachten worden in het Appèl als "ver- nieuwingen" aangeprezen. Invoering van het districtenstelsel is echter geen ver- nieuwing, maar terugkeer tot een stelsel, dat in 1917/'18 àan zijn eigen gebre- ken is te gronde gegaan. Dat er bij het districtenstelsel een "nauwe band" ont- staat tussen de kiezer en de afgevaardigde van het district, is een illusie. En het verleden heeft aangetoond, dat de belangstelling der kiezers bij districtenverkie- zingen in het geheel niet zo bijzonder wordt geprikkeld.

Wanneer in een bepaald district de socialistische kandidaat wordt gekozen, wordt hij daarmee bovendien voor een liberaal of voor andere niet-socialistische kiezers in dat district in het geheel niet de vertrouwensman, tot wie zij zich met hun wensen en verlangens zullen richten. En wat de belangstelling van de kiezers tijdens het oude districtenstelsel betreft hebben wij vroeger in een reeks artikelen over het onde!'VI'erp: "Cri·

sis van het parlementarisme?" reeds ty- perende cijfers daarove_r gepubliceerd.

Bij de verkiezingen 1897 telde het district Amsterdam I 4760 kiesgerechtigden. Aan deze verkiezing namen deel...

2840 kiezers en bij de herstemming 3339 (gerekend naar de geldige stemmen). En bij deze herstemming ging het toch om twee bekende figuren: de vrije liberaal mr. Pijnappel (die ten slotte met 2228 stemmen door dit district Vl;erd · gekozen) en de katholiek dr.

Schaepman (die in tweede instantie 1111 stemmen behaalde).

Bij dezelfde verkiezi:t;Jgen brachten in Amsterdam Vlli, waar in herstemming de radicaal Nolting stond te~enover de

anti-revolutionair mr. Th. Heemskel'11, 1086 van de 2462 kiesgerechtigden hun stem uit. Wij gaven toen nog meer cijfers, maar willen ons ter wille van de plaatsruimte thans beperken tot nog één voorbeeld uit later tijd. In 1909 brachten in "de drie Haagse kiesdisrieten resp.

7346 van de 10.950, 8203 van de 11.494 en 7723 van de 12.084 kiezers hu11 stem uit.

En dat was dan nog in een tijd, dat er geen algemeen kiesrecht was en het be- zit van'het kiesrecht dus nog een bijzonder voorrecht was !

Een allesoverheersend bezwaar tegen terugkeer tot het oude districtenstelsel is bovendien, dat men talrijke kiezers in de praktijk hun kiesrecht zou ontnemen.

Wie als liberaal in een overwegend socialistisch district, of wie als protestant beneden de Moerdijk woont, weet voo<r- uit dat zijn stem geen waarde heeft en kan net zo goed thuis blijven. Er w::u·en destijds zelfs districten, waar niet eens een tegenkandidaat werd gesteld en de kandidaat dus zelfs geen verkiezings- strijd behoefde te voeren.

Bij de evenredige vertegenwoordiging daarentegen gaat geen enkele stem ver- loren, waar deze dan ook in het land wordt uitg·ebracht, met uitzondering natuurlijk alleen van die stem, welke aan een dusdanig onbetekenende of. overbo- dige snipperpartij wordt gegeven, dat zij de landelijke kiesdeler niet haalt.

Persoonlijk (maar dat was inderdaad een strikt persoonlijke gedachte} hebben wij voor het geval men dan per se een wijziging in het kiesstelsel zou willen .aanbrengen (men moet ook aan de psychologie wel eens een offer brengen), een mengvorm van districtenstelsel en evenredige vertegenwoordiging bepleit, zoals de Bondsrepubliek die kent, maar dan toch wel onder de stri'kte voorwaarde, dat het uiteindelijk en landelijk toeh de evenredigheid is, welke de uitslag be- paalt.

Gekozen premier

WELHAAST nog prob!:::.1atischer acb- ten wij de rechtstreekse verkiezing van de formateur en minister-president.

Die verkiezing ~wet geheel los van de Kamerverkiezing geschieden, uit door de partijt;m ges~.elde kandidat~n (elk één) ..

Behaalt geen. der partijen 50 J,>Ct. . der uitgebrachte ste~men, dan wordt her-

ste~ming gehouden tussen de twee hoogst g,enoteerden. De aldus gekozen, _

minjster~president ,kiest de ministers₁di~,

zijn denkbeelden delen en die ook wil-_.'.

' . ' " . ,. •.'

len realiseren. Afzetbaar is hij niet. 1Vfet.

zijn ministers kan hij zijn plannen _v:oor- leggen aan de Kamer en (zo staat het,,

(3)

VRIJHEID EN DEMOCRATIE ''rijdag 23 september 1966 - 3

'-.'::

OVERHEID~ KIEZERS EN GEKOZENEN (I)

Jen "vervroegde verkiezingen" lmnnen worden uitgeschreven. Maar die nieuwe verkiezingen wijzigen niets aan het in de praktijk onwerkbare systeem.

Men verwijst naar Amerika. Maar dat is een land met een geheel eigen struc- tuur- en historie. De president is staatshoofd, maar tevens wat wij noemen minister-president. Er is een tweepartijen- stelsel en ... ook daar acht men het eigen systeem· verre van ideaal. De president staat voortdurend in strijdpositie tegen-

over congres enjof senaat. Conflicten lwmen geregeld voor, beloften en bin-

ten zoeken in een herstructurering van de politieke partijen; in een doorbre, Jdng van de verstarring van ons partijwezen. Dat dit proces reeds aan de gang is, zal niemand kunnen ontkennen, die het deconfessionaliserings-streven in de confessionele partijen en met name in de E:VP en de ARP, heeft gevolgd.

Wij, liberalen, zullen daarbij onszelf kunnen blijven, omdat in een anders ge-

structureerd partijwezen, wil het de kenmerkende hoofdstromingen iü ons volk juist weergeven, de liberale stroming niet kan en niet mag ontbreken. Het- neuskamers overleg (om niet te spre- geen uiteraard niet wil zegg-en, dat in

Pamflet van de 3'1 vm·ontn~sten

ken van gekonkel) zijn aan de orde van de dag. Zojuist nog weigerde de Ameri- kaanse senaat, ondanl's alle moeite die president Johnson in deze ondernam, om een stuk "civil rights" wetgeving ver~

der af te handelen en te aanvaarden.

andere verhoudingen niet ook een andere organisatievorm aanvaardbaar zou lnmnen zijn. Maar de liberale partij zal altijd liberaal moeten blijven.

er letterlijk) .,trachten ze aan de man te brengen." .,Dat kan gebeuren in een open, faire discussie. Dreigen met af- treden heeft geen zin. De Kamerleden zullen zich daardoor niet laten inbinden.

Ze worden niet door vrees voor een coa- litiekabinet gehinderd."

Dlt is nu typisch een studeerlmmer- opzet, die op papier ogenschijnlijk aar- dig loopt, maar in de praktijk naar onze stellige overtuiging een grote mislukking wordt, met alle gevolgen van dien. Het evenwicht van machten wordt volkomen verbrol•en, de ministeriële verantwoor- delijkheid naar de ene dan wel naar de andere zijde uitgehold.

Wie garandeert, dat de gekozen, niet afzetbare premier een meerderheid van de Kamer achter zich heeft of krijgt?

Van tweeën een: öf hij is door zijn partij lmndidaat gesteld op een (het) eigen partijprogram, maar daarvoor is in cle Kamer geen meerderheid. Of er zijn vooraf afspral,en gemaakt, maar dan verschijnt dus toch het verwe11}elijl>: ge- achte "compromis". Achten de Kamer- leden zich aan zulk een compromis gebonden, dan is de volstrekte vrijheid dus niet bereilü. ,Achten zij zich - overeen- komstig de opzet van de initiatiefnemers

van D '66 - in het geheel oiet gebonden, dan zal het eerste het beste weinig popu- laire voorstel worden verworpen en zullen de conflict~m niet van de lucht zijn.

Moet de regering zich schikken naar de Kamer (ten slotte zullen er toch g·een wetten tot stand kunnen komen zonder medewerking van de- volksvertegenwoor- diging) en treden de ministers of althans de minister-president niet af, dan wordt hun positie dus die van een· Colleg·e van b. en w. Van een eigen verantwoorde- lijkheid van regering en. Kamer is dan·

-- anders dan de initiatiefnemers juist Willen - geen sprake meer, De rege-

ring wordt een college van uitvoering en niets meer. De minister-president, gekozen op een bepaald (re-gerings-) program, moet daar dan noodgedwongen van afwijken en anders handelen dan hij verantwoord acht. Wie kan hem dan dwingen te blijven?

Conflicten

WORDEN de conflicten te he.vig en te veelvuldig, dan, zo zegt men, zal de Kamer kunnen worden ontbonden en zul-

Neen, men idealisere geen buitenlandse staatsstelsels. Zij ontmoeten daar weinig minder kritiek dan het onze en kunnen zeker niet zo maar van het ene land op het andere worden overgeplant. Mr.

Van Maarseveen zei het op de studiedag: "Overheid, kiezers en gekozenen"

op zijn manier: Wij hebben naast een erfelijke lwning geen behoefte aan nog een benoemde koning''.

Zij zal, zoals o:ij zojuist weer heeft gedaan, niet mogen schromen haar program voortdurend aan te passen aan de zich eveneens voortdurend wijzigende maatschappelijl;;e omstandigheden en in- zichten.

Maar zij zal zich nimmer door vrees of paniek mogen laten leiden tot aan- vaarding van onvoldoende doordachte systemen, waarbij de aangeprezen middelen de lrwaal niet zouden wegnemen, doch eerder zouden verergeren.

Naar onze mening zal men het moe- A.W. A.

lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllilllllllllllllllllllllllllllllllllllllllilllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll«llllllllllllllll'lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll

Begrijpelijke

emotLe ^.

Het politieke verleden van de heer ir. Adams, lid van de Eerste Kamer voor de Boerenpartij, is verre van smetteloos. Hij is tijdens de tweede wereldoorlog een voor- aanstaand lid geweest van de NSNAP, de partij van Van Rappard, die nog een stapje verder wilde gaan dan de NSB en Nederland als het

"Gouw Holland" of iets soort- gelijk weerzinwekkends, volle- dig bij het Derde Rijk wilde

inlijven. -

Zijn houding tijdens de oorlog is de heer Adams komen te staan op twaalf jaar ont- neming· van het passief en ac- tief ldesrecht. Een milde straf, die in 1957 afliep.

In de oorlog had de heer Adams een part-time functie als leraar aan de rijltsland- bouw-winterschool te Emmen, waaraan ook de heer ir. J.

Baas, thans eveneftlns lid van de Eerste Kamer en wel voor de VVD, als docent verbon- den was. Eind 1942 voegde de heer Adams na een conflict n1et de heer Baas deze laatste toe: "Ik, Adams, zal er voor zorgen dat jij r.o spoe-

dig mogelijk wordt ;::-edepor- teerd."

De Eerste Kamer-commis- sie voor onderzoek van de ge- loofsbrieven heeft bijzondere aandacht besteed aan de ge- loofsbrieven van de heer Adams. Diens uitsluiting van het kiesrecht geldt echter niet meer en dus lrwam de com- missie tot de conclusie, dat de heer Adams als lid der Kamer moest worden toegelaten. Zo troffen Baas en Adams elkaar weer tijdens de eerste vergadering van de Eerste Kamer in het nieuwe parlementaire jaar.

Onmiddellijk na de beëdi- ging van de nieuwe Kamer- leden vroeg de heer Baas het woord wegens een persoonlijk feit. Zeer begrijpelijk, zeker tegen de achtergrond van wat zich in 1942 tussen beide heren afspeelde, zijn de woorden die onze geestverwant in het bijzijn van de heer Adams tot de voorzitter van de Ka- mer richtte. Terwijl de leden -gespannen en doodstil luister-

den zei hij onder meer:

"In een periode die zoveel leed over ons land en de we- reld heeft gebracht, stond de

betreurde

heer, Adams in ZlJn politieke overtuiging naast nationaal- socialistisch Duitsland; hij ijverde zelfs voor aansluiting.

Hij was bereid ons land en volk te verraden. Hij trachtte het verzet te breken door als leraar jonge mensen te be- invloeden en politiek te ver- giftigen."

Ir. Baas legde er vervol·

gens de nadruk op dat hij wellicht bereid was geweest ir. Adams zijn houding te ver- geven, indien hij de overtuiging zou hebben dat de heer Adams begrepen zou hebben, waarom hij na de oorlog ver- oordeeld werd en het kiesrecht verloor en tot het inzicht zou zijn gekomen dat hij fout is geweest. Dat de heer Adams thans gaat optreden als afgevaardigde van een politieke partij verontrustte hem ten zeerste. Hij besloot zijn speech aldus:

"Van een politicus, dus ook vàn mij, mag men tolerantie verwachten. Deze tolerantie kan ik niet opbrengen ten aanzien van de heer Adams.

Daardoor zal de basis voor een collegiale omgang ontl)re- ken."

vuistslag

Onmiddellijk daarop vroèg de nieuwe voorzitter van de Eerste Kmner, prof. l\1azure, of iemand het woord wenste, waarbij hij de heer Adams aankeek. Deze reageerde niet.

Na afloop van de vergadering kwam de heer Adams op de heer Baas toelopen en zei tegen hem: "Jij bent een pro-.

!eet". De heer Baas verloor toen zijn zelfbeheersing en diende de nieuwbakken afg·e- vaardigde van de . Boerenpar- tij een vuistslag toe. Bij het ter perse gaan van ons weekblad hebben wij vernomen dat beide heren overwegen een aanklacht in te dienen.. De een wegens de vuistslag-, de ander omdat hij is uitgemaakt voor ,,proleet''.

Het incident van de vuistslag is, hoewe~ begrijpelijk, te betreuren. Het zou ons echter niet verbazen als het op- recht emotionele betoog· van de heer .Baas in de gelederen van de Boerenpartij eindelijk de nodig·e indruk zal maken.

Dat 7.0U dan zeer terecht zijn en men kan slechts hopen dat de leiding van de Boerelipar- tij er de juiste conclusie uit

ml trekken, C.

(4)

4 - vrijdag 23 september 1966

Rommelig beleid

ER is wel eens gezegd dat het beleid- terzalw van de ordehandhaving en dt daartoe te nemen maatregelen in Amsterdam niet altijd even rechtlijnig is Dat is dan eufemistisch uitgedrukt.

Het is nog niet zolang geleden dat een gz·oep jongeren toesternming vroeg voor een demonstratieve optocht en dat rJaar- bij drie van de voorgestelde my;de te dragen leuzen werden verboden. Een daarvan was: Van Hall met vakantie, en het argument voor het verbod was dat spandoeken of leuzen over nersonen nu eenmaal niet worden toegelaten. Wel- iswaar zijn daarop uitzonderingen bekend, maar die werden verklaard onder verwijzing na:otr andere omstandigheden.

Voorts is het herhaaldelijk voorgeko- men dat bij het vragen van toestemming voor optochten wijzigingen in de ge·

vraagde route werden aangebracht. De steeds geldende regel was dat de politie werd belast met de ordehandhaving en dat mede te voeren leuzen tevoren ter goedkeuring moesten worden over- gelegd. Het meedragen van een niet goedgekeurde leuze betekende automa- tisch dat de vergunning was vervallen en èat de optocht een verboden demonstratie was.

V^A~.deze regel i~. vorige week op ver- biJsterende WIJZe afgeweken. De groep die sinds enige tijd als actiecomi-

té Vietnam maandelijlcse optochten or- ganjseert tegen het Amerikaanse optre.

den in Vietnam, heeft tot voor kort "op principiële gronden" geweigerd toestemming voor deze optochten te vragen.

De burgemeester en hoofd van de politie te Amsterdam, mr. G. van Hall, heeft bij herhaling laten weten dat de toestemming zou worden gegeven indien zij maar werd gevraagd. Men kan zich de vreugde van de eerste burger van de hoofdstad voorstellen toen vorige week inderdaad deze toestemming werd gevraagd. Die werd dan oolc prompt verleend, ondanks het feit dat het actie·

comité de voorwaarde stelde dat er niet tevoren leuzen zouden worden voorge- legd, en dat voorts geen politie bij de optocht werd gewenst.

Bij het vernemen van deze gang van zal,en moet men zich toch even de ogen uitwrijven. Men kan instemmend of af·

wijzend staan tegenover de doelstellin·

gen van dit actiecomité, of men kan met een schouderophalen eraan voorbijgaan, het recht van demonstratie geldt voor deze groep in dezelfde mate als voor diegenen die bezwaar willen n'laken tegen een huns inziens ·onjuiste toepassing van arbeidsvoorwaarden of tegen huns inziens onjuist optreden van de Amster- damse politie of stedelijke leiding.

MAAR ook niet anders dan. in dezelf·

de mate. De normale voorwaarden waarop organisatoren vrun een Sinter·

Het Haagse Hart

HET is al weer zeer geruime tijd geleden dat het gemeentebestuur van Den Haag met enthousiasme een plan aankondigde voor een nieuw hart van onz.e stad_ We meenden toen dit enthousiasme 12 mogen delen. Maar sinds- dien is het plan met veel geheimzin- nigheid omhuld.

Men zal zich wellicht herinneren dat het plan in korte trekken inhield: een nieuwe aanbouw aan het oude stadhuis, waarvoor inmiddels de oude "puist" is ' afgebroken. Er zou tevens een ruim plein ontstaan, waarop men het stand- beeld voor koningin Wilhelmina dacht.

Verder zou de Driehoekjes een belangrijke wijziging ondergaan, waarvoor veel zou worden afgebroken, ook aan de Prinsestraat, de Oude Molstraat en de Nobelstraat. In de plaats daarvan zou o.m. een groot kantoorgebouw verrijzen en misschien een klei!' theater, ter ver- vanging van de Kleine Comedie. Het ge- bouw van Eerlage op de hoek van de Prinsestraat en het KHkplein .zou in stand worden -gehouden, maar zou wel een galerij krijgen aan de zijde van de achterkant van het stadhuis.

De schetstekeningen, die van het plan

waren gemaakt, zagen er aantrc]{kclijk uit en van de zijde van het bedrijfsleven werd er .grote belangstelling voor ge- toond. Terecht, naar onze mening, omdat de zaken in rle Prinsestraat er de mogelijkheid in zagen voor een opleving van deze eertijds belangrijke winkel- straat. Verscheidene ondernemers in de Prinsestraat gingen in afwachting van hetgeen zou komen, er al toe over hun eigen panden belangrijk te modernise- ren.

SINDS het plan aan de openbaarheid werd prijs gegeven, is er zichtbaar niet veel gebeurd. Een aantal panden is afgebroken, waardoor opnieuw kale plek-

ken il! onze binnenstad zijn ontstaan. Die opengevallen stukken grond zijn voorlopig als parkeerterrein ingericht, op zich een nuttige zaak. Het pand van Eigen Hulp bleef overeind, o.a. omdat de in een deel daarvan gevestigde school voor fotografie, nog niet over een nieuw pand beschikt. Dat zal nog wel een jaar zo blijven. Een en ander bete- j{ent dus dat er voorlopig in wezen in de thans ontstane situatie niet veel zal vcr- anderen. Dat wil dus zeggen dat we

De vuurdoop doorstaan

REEDS in zijn eerste "werkv<:rgade- ring" heeft de nieuwe Rotterdamse raad eruge zaken van grote importantie te behandelen geln·egen. Wij doelen in het bijzonder op het voorstel tot uitbreiding van de elektrische centraJe aan df' Waalhaven en het voorstel inzal'e de bouw van kademuren om een terrein in het Europoortgebied dat bestemd is voor de overslag van ertsen en kolen_ Het eerste werk zal van de gemeente een investering van f 330 mln. vergen; het tweede is minder veeleisend doch ver- langt toch ook nog altijd een- slordige f 44 mln.

De sterk vernieuwde en tegelijk sterk verjongde raad weet dus nu met welke bedragen hij bij tijd en wijle kan worden geconfronteerd_ Hij weet nu meteen welke verantwoordelijkheden er op hem zijn komen te rusten. Bij de behandeling van het elektriciteitsproject heeft de liberale woordvoerder Baggerman blijk gegeven van dat besef diep doordrongen te zijn. Hij had, zo betoogde hiJ, graag wat meer tijd gekregen om zich in de merites van het. desbetreffende voorstel te verdiepen.

De wethouder van openbare nutsbe- drijven, de heer Jettinghoff, maakte ech-

·ter duidelijk dat er eigenlijk in de voor- bereiding van het voorstel om verschil- lende redenen al te veel tijd wRs gaan zitten -en dat mitsdien tegen verder uit- stel met. kr>tcht moest wordr;n g~'waakt.

INTUSSEN was de verzuchting van de heer Baggerman zel<er niet onbegrij- pelijlL Want de f 330 mln_ die nodig zijn voor de bouw van twee nieuwe, zeer ster- ke produl<tie-eenheden in de centrale aan

De Rotterdamse kroniek in het vorige nummer blijkt helaas cch technisch minder gave behandeling te hebben ondergaan. Het sto·

re:ndst was wel het wegvallen van een regel, waardoor het de lezers en lezeressen niet aanstonds duidelijk is geworden dat de niem.\•e liberale weihouder Polak niet slechts belast is met de zorg voor de economische aangelegenheden, maar ook voor de stadsontwikke- ling (met inbegrip van het ver- keer), het gemeenteArchief, de luchthaven en het taxiwezen. Mo- gelijk zal men dit pas hebben begrepen uit het verdere verloop van onze beschouwing.

de Waalhaven, ZlJn nog maar de eerste tranche van een veel grotere investering. Heeft de heer Jettinghoff niet ge- constateerd dat Rotterdam in "de eerst- komende tijd" voor de energievoorzie- ning in totaal wel f 765 mln. zal moeten uitgeven?

Natuurlijk leefden er allerlei vragen in de raad. Vragen die - even :natuurlijk - in de eerste plaats de gemeente- lijke fina:ncieringsmogelijkhe~en betrof- fen. Maar ook vragen die zich bezighiel- den met de bovengemeentelijke aspec- ten van deze soort investeringen, met de eventuele erl<enning van deze allpee- ten door het rijk en met de betekenis van

klaasoptocht vergunning. daartoe wordt verleend, gelden ook voor organisatoren van demonstraties die op andere idea- len zij.n gericht. Doch neen, het hoofd van de Amsterdamse politie heeft daarover anders gedacht.

Men stelle zich eens voor dat het actie- comité het wenselijk had gevonden om een spandoek met de tekst: Johnson is een moordenaar, door de stad te dra·

gen. Dat zou toch duidelijk een geval zijn van belediging van een beYriend staatshoofd. Maar het doek zou niet kunnen worden verwijderd, althans niet zon·

der daardoor de grootst mogelijlee ver- warring te stichten. Gelukkig 1s het niet gebeurd, de jongelui die de optocht had- den voorbereid hebben blijkbaar een beter inzicht gehad in de mogelijkheden dan degene die de vergunning blinde- lings heeft verleend. Men kan zich echter niet aan de indruk onttrekken dat het hier van gemeentewege ge\·oerde "be·

leid'' er bepaald niet toe bijdraag-t het gezag te versterken.

EEN ander terrein waarop wel een erg rommelig beleid is geyoerd is dat van de samenstelling van het Am- sterdamse college van wethouders. Na- dat aanvankelijk met grote moeite en duidelijke tegenkanting van vooral de KVP-fractie een voorlopig college van zes wethouders was bijeengebracht, is -deze week de beslissing gevallen dat het gezelschap met een zevende wethou-

met de open plekken nog wel geruime tijd zullen moeten leven. Geen plezierig vooruitzicht.

Men zou zich kunnen afvragen of f'r niet te vroeg met de afbraak is begonnen. Dat is echter een rethorische vraag, want het is nu eenmaal gebeurd. Geluk- kig dat tenminste de bouw van het postkantoor flink vordert, al moet onze voorlopige indruk van dat grote bouw- werk niet al te gunstig zijn. Het is van een weinig imponerende architectuur, nog daterend uit de periode van de vorige rijksbouwmeester, die Den Haag met meer doorgaans lelijke kantoorcom- plexen heeft opgescheept (Defensie aan de Kalvermarkt; Landbouw aan de 3e v. · d. Boschstraat).

'VAT ,er met het oorspronkelijke plan voor het :nieuwe hart van onze stad gaat gebeuren, is niet bekend. Men weet alleen, dat b. en w. daarin belang- rijl{e wijzigingen willen brengen. Welke wijzigingen mag de burgerij blijkbaar niet weten. De gemeenteraad schijnt er in een geheime vergadering over te zijn ingelicht. In hoeverre de (vorige) ge-

het uitbreidingsproject voor de industria- lisatie. Zowel aan de heer Jettinghoff als aan de wethouder voor de financiën, mejuffrouw mr. Zeelenberg, hebben de gemaakte opmerkingen aanleiding gegeven tot het houden van uit\·oerige be- schouwingen die helaas niet in alle op- zichten verhelderend hebben gewerkt.

Met name is nog niet goed uit de verf gekomen of en in hoeverre bij de centrale overheid nu begrip bestaat voor de lasten die een gemeente als Rotter- dam heeft te torsen wegens voorzie- ningen met een ~ op zijn minst gedeel- tElijk - bovengemeentelijk karakter.

l\tfiN OF MEER terloops heeft de dis- '.l cussie ove_r dit onderwerp wèl ge- le€'rd dat wordt gespeeld met de gedachte aan nog een derde produktie- eenheid. Die zou dan blijkbaar geplaatst moeten worden in een geheel nieuwe, in het gebied van Europoort te bouwen centrale. Met zoveel woorden is erkend dat deze centrale nuttige diensten zou kunnen bewijzen aan een eventueei op te richten hoogoven- en staalbedrijf, al wab het alleen maar voor de verwerking val! afvalgassen.

Het staalproject is trouwens ook - zij het eveneens vluchtig - ter sprake gekomen in het kader van de gedachten- wisseling over het ertsoverslagterrein.

Op dat terrein zullen twee combinaties van grote stuwadoorsbedrijven zusterlijk en onder toepassing van een vergaande technische integratie naast elkaar gaan zitten. In de ene combinatie hebben zich de Steenkolen Handels Vereniging, Frans- Swarttouw en de Franse stuwa-

VRIJHEID EN DEMOCRATIE

der zal worden uitgebreid. Intern is daartegen door ·de fractievoorzitter van de KVP, de heer Th. B. Rossen, bijzonder fel geageerd. Hij is van de \·er- ldezingen af erop uit ge\•leest om twee katholieke wethouders in het college te krijgen (al was men ook in eigen kring wat aarzelend over de vraag wie dan wel naast mr. Th. C. M. A. Eisenburg een zetel zou moeten en kunnen bezet·

ten). In het eerste overleg heeft de KVP- fractie aanvankelijk bezwaar gemaakt - samen met de christelijke fractie - tegen het benoemen van een com- munistische wethouder; toen dat niet haalbaar bleek heeft zij zich gekeerd tegen het opneme1n van een liberale wethouder.

Vlak voordat de beslissing over de uitbreiding van het .college moest vallen is in de Volkskrant een geïnspi- ree~·d proefballonnetje opgelatèn waarin men kon lezen dat de KVP uitbreiding tot acht wethouders eiste, zodat weliswaar de PvdA met dertien raadsleden toch drie zetels zou krijgen, miJ,ar de KVP met zeven raadszetels dan ten-

minste twee wethouders kon leveren. Zo niet, aldus het proefballonnetje, dan zou het wel eens kunnen gebeuren ·dat de KVP de neer Eisenburg zou "terugne- men".

Het resultaat is bekend. En de erva- ring in de voorgaande vier jaren l'leeft geleerd dat de heer Eisenburg een goe- de wethouder is.

mèenteraad zich daarmee in beginsel heeft verenigd, is niet bekend.

Wij vinden dit ·een onbevredigende gang van zaken. Wij menen dat de burgerij - en vooral de zakenmensen in de desbetreffende omgeving - er recht op hebben te worden geïnformeerd over de nieuwe plannen van het gemeente·

bestuur. Dit is geen aangelegenheid alleen voor b. ·en w. en de gemeenteraad.

Het bedrijfsleven is er ten nauwste bij betrokken.

De geruchten willen, dat b. en w. osk ten aanzien van de aanbouw aan· het oude stadhuis en de bestemming daarvan nieuwe plannen hebben. Zo die geruchten juist zijn, dan zou de burgerij daarover zo langzamerhand ook wel eens iets mogen vernemen. De geheimzinnig- heid, die ten deze op het Burgemeester de Mohchyplein wordt betracht, moet nu maar eens worden doorbroken.

Wij hebben onze hoop gevestigd op ge begroting. Misschien zal die licht verschaffen. En mocht dat niet het ge·

val zijn, dan zal de gemeenteraad er verstandig aan doen er bij de behandeling van de begroting naar te informeren.

doorsfirma Manufrance verenigd. De andere combinatie omvat Kruwal, Müller- Hanna en Vlaardingen-oost.

Als het een beetje wil staat er metter- tijd op het gebied van de ertsoverslag nog veel meer te gebeuren, zo hebben wij uit het debat begrepen. Onderhande- lingen zijn namelijk nog gaande tussen de gemeente en een groep van twintig Europese, in hoofdzaak Duitse staalfa- brieken over een ander terrein in het uiterste westen van het eiland Rozen~

burg. Dit terrein zou eveneens voor de ertsoverslag bestemd moeten worden, echter met dien verstande dat hier tevens plaats zou moeten komen voor een pelletiseringsinrichting. Onder welke be- naming is te verstaan: een inrichting voor het vervaardigen van - in een hoogoven gemakkelijk te verwerken - ertslmikkers.

Het is nog allerminst zeker of deze onderhandelingen tot het gewenste succes zullen leiden. Niettemin leken som- migen in de raad geneigd dit op zich- zelf nog vage plan te zien als een aan- loop tot de vestiging van het veelbe- sproken hoogoven- en staalbedrijf. Het was verstandig van burgerneester Tho- massen dat hij zich voor zulke gedach- tensprongen niet wilde lenen, dat hij in-.

tegendeel alle slagen om de arm hield.

\Vat ons een beetje verwonderde is dat geen van de raadsleden informeerde hoe het staat met de studie, die een Amerikaans reseárchbureau nu al zo lang aan het verrichten is over de kan- sen van een geïntegreerd staalbedrijf in de nieuwe haven- en industriegebie- den van Rotterdam.