Stand van zaken medicijnresten in water Aanvullende zuiveringsstappen Aa en Maas Commissie Emissiebeheer 25 oktober 2018

Stand van zaken medicijnresten in water

Aanvullende zuiveringsstappen Aa en Maas

Commissie Emissiebeheer 25 oktober 2018

2

Inhoud: stand van zaken en discussie (prioritering) maatregelen

• Kader, achtergrond

– Delta- aanpak Waterkwaliteit, Keten-aanpak medicijnen uit water, (nog) geen normen, lerend implementeren

– Afvalwaterstrategie, uitvoeringsprogramma effluent kwaliteit

– Autonome ontwikkeling: stijging concentraties door vergrijzing en klimaatverandering

• Aanvullende maatregelen op rwzi’s

– Demonstratie-installatie rwzi Oijen?

• Hotspotanalyse

– Landelijk, regionaal: maatlatten ecologie en drinkwater – Resultaten meetprogramma Waterschap Aa en Maas

• Vervolg en Discussie: urgentie, prioriteren

– Waar in de keten ingrijpen (ziekenhuis, inwoner – rwzi – drinkwater)

– Relatie met andere opgaves (investeringen): renovatie, nutriënten, opkomende stoffen

3

Achtergrond: nog geen vast kader, dossier is volop in beweging

• Delta aanpak waterkwaliteit en zoetwater

– Medicijnresten: één van de speerpunten, acties afgesproken

– Keten-aanpak medicijnen uit water: besproken in de UvW en vastgesteld in Stuurgroep Water – Er zijn (nog) geen waterkwaliteitsnormen, lerend implementeren

– Stimuleringsfonds I&W: 90 miljoen Euro voor ketenaanpak , pilots en demonstratie-installaties

• Stroomgebied Maas: Schone Maaswaterketen

– Waterketenpartijen: waterschappen, drinkwaterbedrijven, Rijkswaterstaat, Riwa-Maas – Uitgevoerd: Pilotstudie toepassing poederkool (PACAS) op rwzi Papendrecht

– Uitgevoerd: Regionale Hotspot analyse Maas – overzicht van meest belastende zuiveringen – Samenwerking wordt voortgezet met nieuw programma (2019-2021)

• Provincie Noord-Brabant

– Waterpartijen: waterschappen, drinkwaterbedrijf en Zorgsector (o.a. GGD) – Accent op bronaanpak in aanvulling op activiteiten (investeringen) deelnemers

– Actieprogramma wordt uitgewerkt (oktober 2018), oa. Inzamelen medicijnresten gemeenten

4

Aa en Maas: Afvalwaterstrategie thema Verbeteren

Effluentkwaliteit

5

Afvalwaterstrategie thema effluentkwaliteit

• Aanvullende zuiveringsstappen zijn onvermijdelijk om aan nieuwe effluent-eisen te voldoen

• Medicijnresten: één van de stofgroepen (naast nutriënten)

• Uitgangspunten: we nemen onze eigen verantwoordelijkheid

• Bron aanpak samen met maatschappelijke partners: wat er niet in komt, hoeft er ook niet uitgehaald te worden

• End-of-pipe: wat er wel in zit, er zo slim mogelijk uithalen

• Uitvoeren technologie pilot op rwzi Aarle-Rixtel

• Evalueren PACAS project (doseren van poederkool)

• Op langere termijn investeren we op één of meerdere zuiveringen die als hotspot zijn aangewezen

• Opkomende, nieuwe stoffen: Stimuleren van en deelnemen aan landelijk onderzoek

6

Keten aanpak: balans zoeken in maatregelen

7

Testen van oxidatieve technieken als alternatief voor poederkool

• Keuze op basis van Stowa onderzoek ‘Verkenning technologische mogelijkheden’

(Stowa 2017-36)

Doelen

• Vergelijken van beschikbare technieken (O

& UV/H

O

) voor verwijdering van medicijnresten onder gelijke omstandigheden

• Inzicht krijgen in verwijderingsrendement, kosten, energie en chemicaliënverbruik en mogelijke vorming van ongewenste nevenproducten

• Ervaring op doen met een voor Aa en Maas nieuwe technologie, met name ten aanzien van bedrijfsvoering en Arbo-aspecten

• Inzicht in inpassen aanvullende techniek in bestaande zuivering

2018: Start Technologie Pilot Aarle-Rixtel

8

Voorbereiding

• Aanbesteding succesvol afgerond, twee leveranciers - Van Remmen UV Technology (UV/H₂O₂) - Nijhuis Water Technology (O₃ + biologie)

• Financiële bijdrage 400k€ Ministerie IenW, 400k€ Aa en Maas

• Pilot containers op locatie rwzi Aarle-Rixtel, start proeven

Uitvoering

• September 2018 – Februari 2019, vergelijkende pilot (fase 1), uitgebreid meetprogramma (inclusief GenX)

Technologie Pilot Aarle-Rixtel

9

Kijkje in de containers..

UV - H

O

Ozon

10

TV-opnames voor programma Natuur-rijk van Omroep Brabant..

11

UV/H

O

(UV en Waterstofperoxide)

• UV/H

O

is een veelbelovende techniek die zich nog niet op grote schaal bewezen heeft op rwzi effluent (wel op andere soorten water).

• Stowa adviseert een doorontwikkeling van o.a. deze veelbelovende techniek.

O

+ Biologie (Ozon)

• Geneesmiddelen worden afgebroken door vrije ozon radicalen

• Aandachtspunt is vorming van Bromaat

• Aandachtspunt is vorming van afbraakproducten

• Invloed biologie wordt onderzocht

Technologie Pilot Aarle-Rixtel

12

Community of Practice

Georganiseerd door de VvZB en Stowa waar collega's van watersysteem en keten in een relatief korte tijd komen tot een ontwerp voor een eigen ingebrachte zuivering, inclusief

monitoringsplan. Deelname 12 waterschappen.

Stappenplan (afronding 1 november 2018)

• Actief aan de slag met de techniek PACAS voor rwzi Oijen

• Uitgangspunten opstellen

• Ontwerp maken + monitoringsplan maken

• Bestuursvoorstel schrijven (Q1 2019, gekoppeld aan renovatie rwzi Oijen)

• Alles is afgestemd op de subsidieregeling van IenW

Community of Practice (CoP) medicijnresten: demonstratie

projecten

13

Hotspotanalyse

• Landelijke hotspotanalyse

– Kentallen voor emissies per persoon per jaar, gecombineerd met landelijk hydrologisch model – Verschillende maatlatten: ecologie en drinkwater

– Overzichtskaarten met hotspots (ook rwzi’s van Aa en Maas)

• Regionale hotspotanalyse (Schone Maas water keten)

– Bevestiging van landelijk beeld

– Grote bijdrage medicijnresten uit het buitenland (60%)

• Meetprogramma Aa en Maas

– Influent en effluent rwzi, boven- en benedenstrooms oppervlaktewater – Hotspots ecologie (Aa en Hertogswetering): rwzi Aarle-Rixtel, Dinther, Oijen

– Hotspots drinkwater: rwzi ‘s-Hertogenbosch (oppervlaktewater), rwzi Vinkel (grondwater) – Land van Cuijk: geen hotspot door aanvullende zuivering (zandfilter en helofytenfilter)

14

- Chemische analyses: Aquon pakket met 28 verschillende medicijnen

- 20 medicijnen uit Aquon pakket komen overeen met lijst van 42 medicijnen die in landelijke hotspotanalyse zijn meegenomen

- Gemeten concentraties zelfde orde grootte als voorspeld in hotspotanalyse!!

- Benedenstrooms rwzi Aarle-Rixtel en rwzi Oijen overschrijding PNEC (predicted no effect concentration) voor Claritromycine, Diclofenac, …

- Benedenstrooms meerdere rwzi’s concentraties hoger dan signaleringswaarde drinkwater en ook probleemstof Riwa-Maas (2017):

Metformine, Gabapentine, Hydrochloorthiazide, Irbesartan, Valsartan , …

Resultaten meetprogramma Aa en Maas 2017-2018

15

Vervolg

2018

• Uitvoeren meet programma technologie pilot, fase 1: vergelijken technieken

• Deelname CoP medicijnresten, afronding november

• Afronden rapportage meetprogramma, afronding november

• Risico-analyse rwzi Vinkel voor drinkwaterproductie Wpb Nuland ism Brabant Water

• 17 december: Opening pilot op rwzi Aarle-Rixtel door de Minister van I&W

2019

• Tweede fase pilot (nog specifiek in te vullen, meenemen nieuwe inzichten)

• Verkennen slimme combinaties van medicijnresten met opgave voor nutriënten (KRW)

• Besluitvorming demo-installatie poederkooldosering rwzi Oijen in combinatie met renovatie

• Ecotoxicologische effect metingen op oppervlaktewater (methodiek en 0-meting)

• Deelname aan Stowa onderzoeksprogramma nieuwe technologie

16

Vervolg (2)

2020-2021

• Realisatie demo-installatie poederkooldosering Oijen?

• Demo-installatie oxidatieve technieken in combinatie met nutriënten?

• Opstellen investeringsprogramma (masterplan) aanvullende zuiveringsstappen (nutriënten, medicijnresten, input voor WBP 2022-2027)

2022-2027 (volgende planperiode)

• Verbetering effluent kwaliteit: Realisatie aanvullende zuivering voor nutriënten (KRW) en

aanpak één of meerdere hotspots medicijnresten

17

Discussie: prioritering maatregelen in de zuivering

• Invulling geven aan Keten-aanpak

– Multi-barrière benadering: bron (inwoners, ziekenhuizen) – rwzi’s – drinkwaterbereiding – Keuzes afhankelijk van effect (drinkwater, ecologie) en maatschappelijke kosten/baten – Afstemmen met partners in Maasstroomgebied

• Prioritering aanvullende zuivering rwzi’s

– Ecologie (tevens ook vrachtvermindering naar de Maas): rwzi Aarle-Rixtel, Oijen, Dinther – Drinkwater (afstemmen met drinkwaterbedrijven):

rwzi Vinkel (Brabant Water), rwzi ‘s-Hertogenbosch (Dunea, Evides) – Onderdeel van lange termijn investeringsplan (masterplan zuiveringen)

– Ruimte maken voor investeringen bij één of meerdere hotspots in planperiode 2022-2027 waar mogelijk in combinatie met nutriënten

– Combineren met problematiek van opkomende stoffen

• Monitoring

– Volgen autonome ontwikkeling en effect van maatregelen op concentraties (drinkwater) en verbetering ecologie (effect)

Achtergrond sheets

19

Aanpak vooraan in de keten: gezonde en zieke inwoners

• Doel Bronaanpak: medicijnresten in huishoudelijk afvalwater verminderen,

‘wat er niet in komt hoeven we er ook niet uit te halen’

• Accent op inzameling niet gebruikte medicijnen

– Convenant Inzamelen medicijnresten gemeente Bernheze (2018)

– Inzameling medicijnresten Noord-Brabant (onderdeel van actieprogramma)

• Bewustwording

– Events: ‘Op weg naar een drinkbare Maas’, open dagen, Dutch Design Week – Brabantbrede communicatiecampagne (nog uit te werken)

• Insteek gezondheid: Vital zone

• Bijdrage van ziekenhuizen en zorginstellingen (10% van de vracht)

– Speciale aandacht voor röntgencontrastmiddelen (plaszakken) en cytostatica

Gebieden waar mensen

gelukkig en gezond leven, werken en ouder worden in een vitale omgeving

Maatschappelijke Raad:

collectief belang

​

"Bevorderen, niet betuttelen"​

"Laten zien hoe het anders kan"​

"Mensen, systemen, aarde lopen vast: vitaal & veerkrachtig is groter maatschappelijk antwoord​

"Kern / belangrijkste zaken van ons bestaan meenemen". ​

"Overlap tussen opgaves efficiënt invullen en dus goede

besteding belastingcenten"​

“Wettelijke minimale taak versus gevoelde maatschappelijke

verantwoordelijkheid"

​

Wie zijn we?

2. VITALE OMGEVING

1. POPULATION HEALTH & HAPPINESS: VAN WILLLEN NAAR DOEN Vital Zone is een maatschappelijke onderneming waarbij we werken aan geluk en gezondheid in een vitale omgeving samen met bevolking, medewerkers, buurten en deelnemende organisaties. Provincie, gemeente, zorg, onderwijs en bedrijven dragen ieder apart en in coalities merkbaar bij.

3. VERANDERKRACHT COALITIES VERGROTEN

powered by

22

• Aansluiten bij landelijke en regionale campagnes

• Communicatie eigen activiteiten daarop afstemmen

• Aa en Maas is trekker van Brabant brede campagne

Communicatie: laten zien wat we doen

23

• Ruime aandacht voor onderwerp in de (lokale) media - Persberichten worden opgenomen in regionale bladen

- Activiteiten meerdere malen genoemd in landelijke fora (Waterforum) - Omroep Brabant komt 16 oktober opnames maken

• Opening pilot Aarle-Rixtel

- eind 2018 of begin 2019

- Bredere kader vanuit het Rijk, invulling en inzet Aa en Maas (belang)

• Inzameling medicijnresten in gemeente Bernheze

- Vanaf medio 2018

- Ontwikkeling communicatiemiddelen ter ondersteuning - Persaandacht

Communicatie: ondersteuning activiteiten

24

Ontwikkelen Brabant-brede communicatiecampagne vanuit ketenpartners, eind 2018, begin 2019, Aa en Maas is trekker

• Het Brabant-breed creëren van bewustwording voor de problematiek van medicijnresten in het water

• Het Brabant-breed creëren van draagvlak onder inwoners, bedrijven en organisaties (gefaseerd)

• Het bieden van een handelingsperspectief aan inwoners, bedrijven en organisaties

Communicatie #2

25

Uitwerking:

Start Brabant-brede communicatiecampagne vanuit ketenpartners:

• Aanbieden rapport Brabant Advies aan GS: startmoment voor Brabant-brede campagne:

- genereren van pers- en publieksaandacht en tonen inhoudelijke samenhang en samenwerking

• Organiseren van een symposium:

- tonen inhoudelijke samenhang/samenwerking, ontmoeting netwerkpartners, werven ambassadeurs, pers-/publieksaandacht

• Ontwikkelen projecthuisstijl met herkenbaar logo en slogan

Communicatie #3

26

Discussie (2): relatie maatregelen ziekenhuizen en drinkwater

•

• Rwzi is ecologie – hotspot

– Prioriteit vanwege eigen verantwoordelijkheid kwaliteit oppervlaktewater

– 50% verwijdering tov effluent voldoende (poederkool doseren) of maximaal ook vrachtreductie realiseren?

– Maatregelen bij ziekenhuizen als aanvulling (pharmafilter, zuivering ziekenhuisafvalwater)?

• Rwzi is drinkwater – hotspot

– 80% verwijdering (oxidatieve techniek) om onder signaalwaardes bron drinkwater te komen ? – 50% verwijdering in combinatie met maximale inzet op bron-aanpak?

– Vrachtreductie richting Maas als optelsom van alle maatregelen – Ziekenhuizen: röntgencontrastmiddelen en cytostatica als aanvulling

• Rwzi is geen (minder) hotspot

– Vooralsnog niet investeren

– Maximaal inzet op bronmaatregelen (stimuleren maatregel ziekenhuizen)

– Eventueel in later stadium als bijdrage aan vrachtreductie medicijnresten naar de Maas