IN WOLMARANSSTAD

:;;.. 29 ­

H 0 0 F STU KIll.

IN WOLMARANSSTAD

ONDER MANSV.i!LT:

1892 - 1899.

1. Wysiging van die Onderwyswet van 1882.

a. Mansvelt as Superintendent.

Dr. N. Manevelt is in November 1891 aangestel as Superintendent van Onderwys in die plek van ds.. S. J. du Toit, nadat die heer H. Stiamens as sodanig waargendem het vanaf 1888 tot 18911~ Die politioke t08stand in die

Ropubliok was glad lnie. so gunstig nie, en die leisels

o~ onderwysgebied is vir die voorafgaande aantal jare

• _{nie m~t ~} vaste hand gehou nia. Deur die maklike wyse waarop subsidie uitbetaal is, ^h~t bedrog al baie gou ^~ aanmerklik0 omvang aangeneem. As gevolg van die ver­

swakte dissipline van die Departement van Onderwys het die openbare moning in ~ rigting ontwikkel wat later vir

'tl streng'3 sup;)rintendent nog baie mOdilikhaid sou 0:91e­

wer2 )

•

Mansvolt ^h~t mot groat en kragdadige inspanning dadalik aan die werk gespring am die hele administrasie te reorganisedr tan ainde dit dooltreffonder te laat funksioneer. Hy het ten tyda van sy aanstelling op­

drag ontvang om ~ wet ter wysiging van die Wet van 1882 op te stel waardeur die euwels van genoemde Wet uit­

geskakel kon word. Hy hat met betrekking tot beheer, godsdiens en taal bly voortwerk volgens die bestaande Wet, maar hy hat deur 'tl v~rbetarde departementdle or­

ganisasie die nuwe Wet uitgevoor en die onderwys uit­

eindelik tot ~ ho~ mate van bloei gebring3~

1. Malherbe: ^~ducation in South Africa, 267.

Lugtenburg: Geskiodenls van onaerwys in die Z.A.R"

174. ­

2. Ibid., 175.

3. COdtzea~ Onderwzs in Transvaal ~838 - 19~7, 64.

~ 29 -

H 0 0 F S T U K III.

~]RWYS IN WOLMARANSSTAD O~~~_.~S~:

1892 - 1899.

1. Wysigins van die Onderwyswet van 1882.

Q. Mansve1t as Superintendent.

Dr. N. Mansve1t is in November 1891 aangestel as Superintendent van Onderwys in die p1ek van ds.. S. J. du Toit, nadat die heer H. Stiamens as sodanig waargendem het vanaf 1888 tot 18911~ Die po1itioka to~stand in die

Ropub1iok was glad into. so gunstig nie, en die leisels

o~ onderwysgebied is vir die voorafgaande aantal jare nie mdt n vaste hand gehou nie. Deur die maklike wyse waarop subsidie uitbetaa1 is, hat bedrog a1 baie gou n aanmerklik0 omvang aangeneem. As gevo1g van die ver- swakte dissipline van die Departement van Onderwys het die opanbare mening in n rigting ontwikkel wat later vir .

n strenge suparintendant nog baia mOdi1ikheid sou ople- wer2 ) •

Mansv~lt h~t mJt groat en kragdadige inspanning dade1ik aan die werk gaspring om dia hale adffiinistrasie te reorganisa~r tan einde dit dOJltreff3nder te laat funksioneer. Hy hat ten tyda van sy aanste11ing op- drag ontvang om n wet ter wysiging van die Wet van 1882

bp te stel waardeur die euwels van genoemde Wet uit- gaskakel kon word. By hat met betrekking tot beheer,

godsdi~ns en taal bly voortwerk vo1gens die bestaande Wet, maar hy hat deur n v~rbatarde departa~entd1e or- ganisasie die nuwe Wet uitgevo~r an die onderwys uit- eindelik tot n ho~ mate van bloai gabring3~

1. Ma1harbe: ~ducation in South Africa, 267.

Lugtenburg: G3skiedanrs van onderwys in die Z.A.R.,

174. -

2. Ibid., 175.

3. COdtze~~ Ondorwxs in Transvaal 1838 - 19)7, 64.

- 30 ­

b. Bepa~ings van dia Mansvelt-wet van 1892.

Die b~langrikste punta ffiet diG oog op plaaslikd onderwys h~t bestaan uit dia volgonde:

(1) n Nuwe stelsal van subsidi~ •

• Die nuwe bepaling in vdrband met diu to~kenning

van subsidiu kon as stremffiend vir die onderwys baskou word, ffiaar dit h~t tog uitGindelik goeia vrugt~ afgG­

werp. GaGn subsidia sou gegsa word aan nuutopg3rig­

to en oortollige skol~ nia. Vardar word die subsidie uitbetaal in v~rhouding tot die bedrag wat v~rkry word deur skoolgelde ~n vrywillige bydraes, nl. £5 vir

elks £2, mdt n ffiaksiffiuffi van 25/- pdr l~drling vir laer an 35/- par laerling vir middelbard ondarwys.

Daar sou ga~n buit~ngewon~ toalae ffidcr waes vir gra­

tis lJ~rlinge nia. Die toalae is driaffiaandsliks uit­

betaalbaar op ontvangs van dia skoolstate, absensie­

lysto en inspakteursvarslae. Daar sou g~3n uitbeta­

ling van to~lae goskied nia, tansy diG Superintendent die skikkinge van die skoolkommissios offitrant die onderwysor, die skoolgebou ans. gOGdgekeur het l ).

(2) n Nuwe stelsel van skoolbastuur.

Skoolkommissies sou bsstaan uit drid tot vyf l~-

de, wat gokias word deur al die vaders van dia huis­

gesinn..;; wat binne rudalike afstand van die skool woon, en ook aIle mans wat" n bydrae vir die skool­

fonds goo. Ondorwysers kon wO:Jr .ekretaris" van die skoolkoffimissie wa~s maar nia lid nid. Dia kOffilLis­

• sies sorg vir die geboua, meubels an tOdbahora en stel die onderwysers onder goedkeuring van diG Su­

perintendent aan2 }.

1. Coetzee: Onderwys in Transvaal 1838 - 1937, 60.

2. Idem.

,

- 30

b. Bap~~ings van dia Mansvelt-wet van 1892.

Die balangriksta punte met diG oog op plaaslikd onderwys hat bcstaan uit die volgende:

(1) n Nuwe stelsel van subsidi~.

Die nuwe bepaling in v~rband mat diu toakenning van subsidi~ kon as strammend vir die onderwys beskou word, maar dit h~t tog uitGindalik goei~ vrugt~ afgG- werp. G~~n subsidiG sou gegso word aan nuutopg3rig- te en oortollige skol~ nia. Vardar word die subsidie uitbetaal in varhouding tot die bedrag wat v~rkry word deur skoolgslde an vrywillige bydraes, nl. £5 vir

elks £2, m~t n maksimum van 25/- p~r l~Yrling vir laer en 35/- p~r laer1ing vir midde1bara ondarwys.

Daar sou geGn buitdngewon~ toalac mdcr waes vir gra- tis l~arlinge nia. Die to~lae is driamaandeliks uit- betaalbaar op ontvangs van dia skoolstate, absensie- lystc en inspakteursvorslae. Daar sou geen uitbata- ling van to~lae geskied nia, t~nsy diG Superintendent die skikkinge van die skoolkommissios omtrsnt die ondarwysor, dia skoolgabou ans. gOudgekeur het l ).

(2) n Nuwe stelsel van skoolbdstuur.

Skoolkommissies sou bastaan uit drid tot vyf l~-

da, wat gakias word deur al die vaders van dia huis- gesinn..J wat binne rodalike afstand van die skool woon, en ook alIa mans wat" n bydrae vir dia skool-

fonds goc. Ondorwysers kon wO:.Jr aekretaris" van die skoolkommissia w~as maar nia lid nid. Di~ komlIiis- sias sorg vir die 8ebou~, maubals dn tOdbahore en stel die ondarwysers ondGr goedkeuring van diu Su- perintendent aan2 }.

1. Coetzae: Onderwys in Transvaal 1838 - 1937, 60.

2. Idem.

tv - ³¹

•

(3) V~rhoging van varGistc kwalifikasi3 van ond~rwysers.

SL~gs behoorlik gesartifisl3drde ond,~rwys..:;rs sou aan dorpskola aangestel word. Voordat subsidi~ aan n skool uitbetaal word, moes n sertifikaat van bovoegd­

heid en lidmaatskap van n Protdstants-Christelik3 kark ingedien word. KwakJling;,; moas in besi t waos van die

sertifik~at van die Skoolwedstrydeksamonl ).

(4) Saml)stelling van dia Skoolgids en ~.~

van handboeke.

n Doelmatige bookie, did "S c hoolgids", is daur die Onderwysadministrasie uitgegea ter voorligting in verband mGt roetinesake. Inspokteurs, onderwysers en skoolkommissies het noukeurige instruksies ontvang met batrekking tot uitbetaling van subsidies, invul­

ling van state en registers, stigting van nuwe skole ens. 2 ). n Lys van geskikte handbo8ke is opgestel om te dian as voorligting by keuse en bcstelling van boeke.

c. Invloed op die onderw~s in Wolmaransstad.

Die invload van die nuwe wetgewing het hOffi al gou in die Wolmaransstadse distrik laat geld. Die nuwe stelsel van subsidie het vorige wanpraktyka uit­

geskakel, en die skoolkommissies h3t oral groter ver­

antwoordelikheid teenoor hulle skola geopdnbaar.

Oor die bekwaamheid van onderwysors is deur die inspekteurs gerapporteer en geen skool is erken voordat die onderwyser bewys van bavoegdhaid kon le­

wer niG. Die heer Hesse, hoof van die dorpskool, het klasse gegee aan die persona wat hulle vir die onderwys wou bekwaam. Die groter inspektoraat was in staat om die skola mGer goreeld te besoek, en met

1. CoetzdO: Onderwys in Transvaal 1838 - 1937, 61.

2. Bot: Hondurdjaar onderwys in Transvaal,_ 34 - 35.

- 31

(3) V~rhoging van vareistc kwalifikasi3 van ond~rwysers.

SL~gs behoorlik gesartifisl3drde ond,~rwys..:;rs sou aan dorpskola aangestel word. Voordat subsidi~ aan n skool uitbetaal word, moes n sertifikaat van bovoegd- heid en lidmaatskap van n Protdstants-Christdlik3 kark ingedien word. KwakJling;,; moas in besi t waos van die

sertifik~at van die Skoolwedstrydeksamonl ).

(4) Sam(')stelling van dia Skoolgids en ~.~

van handboeke.

n Doelmatige boekie, did "Schoolgids", is daur die Onderwysadministrasie uitgegee ter voorligting in verband met roetinesake. Inspokteurs, onderwysers en skoolkommissies het noukeurige instruksies ontvang met betrekking tot uitbetaling van subsidies, invul- ling van state en registers, stigting van nuwe skole ens. 2 ). n Lys van geskikte handbo8ke is opgestel om te dien as voorligting by keuse en bcstelling van boaka.

c. Invloed of die onderw~s in Wolmaransstad.

Die invloed van die nuwe wetgewing het hOffi al gou in die Wolmaransstadsa distrik laat geld. Die nuwe stelsel van subsidie het vorige wanpraktyka uit- geskakel, en die skoolkommissies h3t oral groter ver- antwoordelikheid teenoor hulla skole geop3nbaar.

Oor die bekwaamheid van onderwysors is deur die inspekteurs gerapporteer en geen skool is erken voordat die onderwyser bewys van bavoegdhaid kon le- wer niG. Die heer Hesse, hoof van die dorpskool, het klasse gcgee aan dio persona wat hullo vir die onderwys wou bekwaam. Die groter inspektoraat was in staat om die skole m~er goreeld te besoek, en met

1. Coetzde: Onderwys in Transvaal 1838 - 1937, 61.

2. Bot: HondGrdjaar onderwys in Transvaal,_ 34 - 35.

- 32 ­

die nodige leiding kon die peil van die onderwys aan­

sienlik verhoog word.

2. Geleidelike uitbreiding van die onderwys, 1892 - 1896.

Hoewel die Onderwyswet van 1892 n stimulerende invloed op die ontwikkeling van die onderwys gehad het, tog het die ontstaan van nuwe skola in Wolmarans­

stad gedurende die eerste aantal jare onder Mansvelt as Superintendent slegs baie geleidelik plaasgevind.

Die vernaamste oorsaak moet gesoek word in die te­

kort aan onderwysers wat in hierdie distrik onder­

vind is. Dit het dikwels gebeur dat n skoal nie opgerig kon word nie net omdat n leerkrag nie te vinde was nie. Dit het selfs gebeur dat skole moes sluit omdat die onderwyser n ander aanbod in die na­

bye omgewing aanvaar waar by gemeen het om gunstiger diensvoorwaardes te verkry. Dit is verder opmerk­

lik dat die meeste van die skole wat gedurende hier­

die periode geopen is, binne n jaar of twee weer ge­

sluit moes word. Hiervoor moet as bykomende rede aangevoer word die knellende droogtes en die runder­

pes, wat in 1896 n duidelike uitwerking op die onder­

wys in die distrik gehad hetl ).

a. Witpoort, wyk Makwassie.

In die verslag van die Superintendent oor die gesubsidieerde onderwys in die Zuid-Afrikaanse Re­

publiek gedurende die diensjare 18922 ) en 1893 3) word Witpoort genoem in die lys van skola en J.H.

Viljoen as opvolger van~.C.Bosman, wat aan die einde 1. ^V~rgelyk in die ^v~rband die gegewens in die tabel

van skola op bl. 64 hieronder.

2. Verslag van den Superintendent van Onderwys be­

treffende het gesubsidi~erde onderwijs in de Z.A.

Republiek 1892, 21.

3. Ibid., 1893, 25.

- 32 -

die nodige 1eiding kon die pei1 van die onderwys aan- sien1ik verhoog word.

2. Ge1eide1ike uitbreiding van die onderwys, 1892 - 1896.

Hoewe1 die Onderwyswet van 1892 n stimu1erende inv10ed op die ontwikke1ing van die onderwys gehad het, tog het die ontstaan van nuwe sko1e in Wo1marans- stad gedurende die eerste aanta1 jare onder Mansve1t as Superintendent slegs baie ge1eide1ik p1aasgevind.

Die vernaamste oorsaak moet gesoek word in die te- kort aan onderwysers wat in hierdie distrik onder- vind is. Dit het dikwe1s gebeur dat n skoo1 nia opgerig kon word nie net omdat n 1eerkrag nia te vinde was nie. Dit het se1fs gebeur dat sko1e moes sluit omdat die onderwyser n ander aanbod in die na- bye omgewing aanvaar waar by gemeen het om gunstiger

diensvoorwaardes te verkry. Dit is verder opmerk- 1ik dat die meeste van die sko1e wat gedurende hier-

die periode geopen is, binne n jaar of twee wear ge- sluit moes word. Hiervoor moet as bykomende rede aangevoer word die kne11ende droogtes en die runder- pes, wat in 1896 n duide1ike uitwerking op die onder- wys in die distrik gehad het1 ).

a. Witpoort, wyk Makwassie.

In die verslag van die Superintendent oor die gesubsidieerde onderwys in die Zuid-Afrikaanse Re- pub1iek gedurende die diensjare 18922 ) en 1893 3) word Witpoort genoem in die 1ys van skole en J.H.

Viljoen as opvo1ger van~.C.Bosman, wat aan die einde 1. V~rge1yk in die verband die gegewens in die tabs1

van sko1e op bl. 64 hieronder.

2. Vers1ag van den Superintendent van Onderwys be- treffende het gesubsidi~erde onderwijs in de Z.A.

Repub1iek 1892, 21.

3. Ibid., 1893, 25.

..

- 33 ­

van 1891 bedank het. Gedurende die jaar 1895 is die skool op 15 en 16 Mei getnspektaar deur inspakteur H.

Moora, juis toe die heer L.D.C. Bosman volgens ~ skry••

weI) van die hoof gedatevr 1 Mei 1895 op die punt ge­

staan het om te vertrek. Me j

Iv:. C. Pianaar, wat in st. V geslaag het, is in sy pIck aangestel.

Met die vertrek van ~.C.Bosman aan die einde van die jaar het die skoal tydelik gesluit, om op 7 April 1896 te heropen 2 ), met die heer D.J. Rossouw as hoof en mej. S. J. Rossouw as kwekeling. Die nuwe skool­

kommissie het bestaan uit: J . ? van Vuuren (voorsit­

tar), G.Jo Bosman (vis~-voorsitt0r), D.J. Rossouw (se­

kretaris) met J.C. Badenhorst, Chr. J. Jooste, G.N.

Claasen en J.M. Ne1 as lede 3).

Die skoo1 het bly vQortbestaan tot Mei 1900 hoe­

weI ons nie oor veel gegewens beskik vir die jaro 1896 tot 1900 nie. Op 6 Oktober 1899 het die heer SoP. du Toit L.~.V. per telegram4 ) aan die Superintendent ge­

vra of die skool ges1uit moes word, waarop geantwoord is dat dit, volgens die jongste Staatsko~rant, kon voort­

gaan.

b. Uitkyk, wyk Makwassie.

Hierdie skooltjie hat in die Mansve1t-tydperk nog

~ paar jaar bestaan. Die heer StrydoQl bygestaan deur mej. C. Powell was gedurende die jaar 1892 5) nog daar werksaam. Tydens die inspeksia op 24 Oktober 1893 6) 1. O.D. 20/3, 144/1895.

2. O.D. 31/2,O.R.3037/96: skrywe van S.P.du Toit,

• dod. 6/4/96.

3. O.D. 340, 33: Register van dorp- en wykskole 1895-1899. ­

4. O.D. 114/2, O.R. 17484/99, d.d. 6/10/1899.

5. Verslag van den Superintend3nt betreffende het ge­

subsidi~erde onderwys in de Z. A. Republiek 189:?, 21.

6. Verslag van schoolinspecti!n gehouden gedurendo het vierde kwartaal 1893, 46.

- 33 -

van 1891 bedank het. Gedurende die jaar 1895 is die skool op 15 en 16 Mei ge!nspektaar deur inspakteur H.

Moora, juis toe die heer L.D.C. Bosman vo1gens ~ skry-, wa1 ) van die hoof gedatcvr 1 Mci 1895 op die punt ge- staan het om to vertrek. Mej. ~.C. Pienaar, wat in st. V ges1aag het, is in sy pIck aangeste1.

Met die vertrek van ~.C.Bosman aan die einde van die jaar het die skoo1 tydelik ges1uit, om op 7 April 1896 to heropen2), met die heer D.J. Rossouw as hoof en mej. S. J. Rossouw as kweke1ing. Die nuwe skool- kommissie hGt bestaan uit: J . ? van Vuuren (voorsit- tar), G.J. Bosman (vis~-voorsitt0r), D.J, Rossouw (ge- kretaris) met J.C. Badenhorst, Chr. J. Jooste, G.N.

Claasen en J.M. Ne1 as 1ede 3).

Die skoo1 het b1y vGortbestaan tot Mei 1900 hoe- we1 ons nie oor vael gegewens beskik vir die jaro 1896

tot 1900 nic. Op 6 Oktober 1899 het die heer S.P. du Toit L.~.V. per telegram 4) aan die Superintendent ge- vra of die skool gesluit moes word, waarop geantwoord is dat dit, vo1gens die jongste Staatsko~rant, kon voort- gaan.

b. Uitkyk, wyk Makwassie.

Hierdie skoo1tji~ hat in die Mansvelt-tydperk nog

~ paar j aar bestaan. Die heer Strydo[ll bygestaan deur mej. C. Powe11 was gedurende die jaar 1892 5) nog daar werksaam. Tydens die inspeksia op 24 Oktober 18936 ) 1. O.D. 20/3, 144/1895.

2. O.D. 31/2,O.R.3037/96: skrywe van S.P.du Toit, d. d. 6/4/96.

3. O.D. 340, 33: Register van dorp- en wykskole 1895-1899. -

4. O.D. 114/2, O.R. 17484/99, d.d. 6/10/1899.

5. Vers1ag van den Superintend3nt betreffende het ge-

subsidi~erde onderwys in de Z. A. Republiek 189:?, 21.

6. Vers1ag van schoolinspecti~n gehouden gedurendo

het vierde kwartaal 1893, 46.

- 34 ­

•

was die heer J.R. Viljoen hoof en het die skool met 20 leerlinge voortgegasn tot in Oktober 18941 ), toe die onderwyser vertrek het ns Wolvenspruit.

c. Oersonskraal en Carreepoort, wlk Makwassie.

One het reeds in die vorige hoofstuk gemeld dat

~ skool in 1890 op Oersonskraal begin is, maar die be­

staan was van korte duur. Op 2 Oktober 1893 het die heer F.H.J. Bender ~ skool geopen met 16 kinders, en

by het aan die hoof gebly. tot in 18942 ), toe hy na Klipkuil vertrek het.

Volgens argiefstukke was die heer Bender geduren­

de 1893 en 1894 ook verbonde aan ~ skool op Carree­

poort). Met die vertrek van die onderwyser het die­

seltde lot hierdie skool getre!, en ons kom die naam van nie een van hulle weer teU nie. Ons kan dua aan­

neem dat nie een van die skole daarin kon slaag om weer ^~ onderwyser te kry nie, en gevolglik kon hulle nie aan die gang gehou word nie.

d. Ebeneserskool. Wolmaransstad.

Die georganiseerde onderwys op die dorp self het eers begin vorm aanneem met die koms van ds. Paul Nel in 1894 4 ). Reeds agt jaar vantevore tref on. ^fl skool op Witpoort, wyk Makwassie, aan. Na vrugtelose a8i­

tasies aan die owerheid het die ouers selt ^~ skooltjie gebou op art nr. 187 op die hoek van Bok- en Bornman­

straat. Die skool sou bekend staen as die Ebenea.r­

skoo1 5 ).

Die skool is geopen op 29 Oktober 1894 met ds.

Paul Nel as tydelike onderwyser, en op 9 November van 1. Verslag van den Superintendent van Onderwys betref­

fende het gesubsidiUerde onderwijs in de Z.A.Repu­

bliek 1894, 28.

2. Ibid., 25.

3. Ibid., 1893, 22; 1894, 25.

• 4. O.D. 16/2, 152/1894 - Brief van ds. P. Nel.

O.D. 140/1, 623/1894 •

~

• _5. Van Zyl: Geskiedenis van Wolmaransstad, 10.

I

- 34 -

was die heer J.H. Vi1joen hoof en het die skoo1 met 20 leerlinge voortgegaan tot in Oktober 18941 ), toe die onderwyser vertrek het na Wo1venspruit.

c. Oersonskraal en Carreepoort, wyk Makwassie.

Ons het reeds in die vorige hoofstuk gemeld dat

~ ekoo1 in 1890 op Oersonskraa1 begin is, maar die be- staan was van korte duur. Op 2 Oktober 1893 het die heer F.H.J. Bender ~ skoo1 geopen met 16 kinders, en

by het san die hoof gebly. tot in 18942 ), toe hy na Klipkui1 vertrek het.

Volgens argiefstukke was die heer Bender geduren- de 1893 en 1894 ook verbonde aan ~ eKool op Csrree- poort 3). Met die vertrek van die onderwyser het die- selfde lot hierdie ekool getref, en ODS kom die naam van nie een van hu11e weer teU nie. Ona kan due aan- neem dat nie een van die sko1e daarin kon slaag om weer ~ onderwyser te kry nie, en gevolglik kon hulle nie san die gang gehou word nie.

d. Ebeneserskool. Wolmaransstad.

Die georgsniseerde onderwya op die dorp selt het eers begin vorm aanneem met die koms van ds. Paul Ne1 in 1894 4 ). Reeds agt jeer vantevore tret onl ~ ekoo1 op Witpoort, wyk Makwass1e, aan. Na vrugtelose 88i- tasies aan die owerheid het die ouers self ~ skoo1tjie gebou op er! nr. 187 op d i8 hoek van Bok- en Bornman- straat. Die skoo1 sou bekend staan as die Ebeneser- skool 5).

Die skoo1 is geopen op 29 Oktober 1894 met ds.

Paul Ne1 as tydelike onderwyser, en op 9 November van 1. Vers1sg van den Superintendent van Onderwys betref-

fende het gesubsidi~erde onderwije in de Z.A.Repu- bliek 1894, 28.

2. Ibid., 25.

3. Ibid., 1893, 22; 1894, 25.

4. O.D. 16/2, 152/1894 - Brief van ds. P. Nel.

O.D. 140/1, 623/1894.

5. Van Zyl: Gesk1edenis van Wolmaransstad, 10.

•

•

- 35 ­

dieselfde jaar is dit vir die eerste kear geInspakteer deur inspekteur Fop.Crotz1 ).

Op 17 Mei 1895 is die skoo1 geXnspekteer. W.H.

Theunissen het vanaf 6 Mei waargeneem as hoof2 ) en is aan die begin van 1896 opgevo1g deur die heer H.A.W.

Hesse, bygestaan deur kweke1ing J.N.Uys 3) •

Die skoo1kommissie was soos vo1g saamgeste14 ):Ds.

Paul Ne1 (voorsitter), T.S.Leask (penningmeester), 1and­

dros H. de Waa1 (sekretaris) en 1ede: H.C.Barnard, J.N.

Uys, W.J. du P100y en N. Basson. Hesse het hoof van die skool geb1y tot na die uitbreek van die oor10g in 1899. Hy het ook die 1aaste aanta1 jare opgetree as

distrikshoofonderwyser, ten einde die Superintendent te adviseer oor ond~rwysaange1eenthede in die distrik.

Gedurende die periode 1895-1899 was ook di~ vo1g­

ende persona aan hiurdie skoal werksaam 5): Mojj. M.C.

E.de Beer, assistente 1897, Sophia Geyer, assistante 1897, T.B.Bornman, assistante 1898, G. Bornman, kweke­

ling 1899, A.H. de Waal, assistents 1899, mnr. J.C. van der Walt, kwake1ing en assistent 1898 en C.H.A.Fourie, assistent 1898.

e. K1ipkui1, wyk Makwassie.

Hierdie skoo1tjie is aan die einda van 1894 ge­

open met die heerF.H.J.Bender 6 ) as hoof. Op 30 Novem­

ber 1894 is ~ skrywe van die skoo1bestuurder, H.P.

Dreyer, aan die Superintendent van Onderwys Berig7), waarin registers en vorms aangevra word en ~ beste11ing gep1aas word vir Kykj~s in ons Geschiedenis.

Dis heer Bender het van die ge1eent­

1. Vers1ag van schoo1inspecti~n gehou~en gedurende het viarde kwartaal 1894, 52-53.

2. Ibid., tweede kwartaa1 1895, 55-57.

3. Ibid., tweede kwartaa1 1896, 14.

4. O.D. 44/1, O.R. 1678; O.D. 340, 1.

5. O.D. 340, 1: Register van dorp- en wykskole 1895-1899.

6. O.D. 14011, 105.

~

7. O.D. 17/1, 254.

•

- 35 -

dieselfde jaar is dit vir die eerste kear ge!nspakteer deur inspekteur F.p.Crotzl ).

Op 17 Mei 1895 is die skool ge!nspekteer. W.H.

Theunissen het vanaf 6 Mei waargeneem as hoof2 ) en is aan die begin van 1896 opgevolg deur die heer R.A.W.

Besse, bygestaan deur kwekeling J.N.Uys 3) •

Die skoolkommissie was soos velg saamgsste14 ):Ds.

Paul Nel (voorsitter), T.S.Leask (penningmeester), 1and- dros H. de Waa1 (sekretaris) en 1ede: H.C.Barnard, J.N.

Uys, W.J. du Plooy en N. Basson. Hesse het hoof van die ekool gebly tot na die uitbreek van die oor10g in 1899. Hy het ook die 1eaete aantal jars opgetree ae

distrikshoofonderwyser, ten einde die Superintendent te adviseer oor ond~rwysaangeleenthede in die distrik.

Gedurende die periode 1895-1899 wae ook di~ vo1g- en de persone aan hi~rdie skODl werksaam 5): M~jj. M.C.

E.de Beer, assistente 1897, Sophia Geyar, assistante 1897, T.B.Bornman, assistente 1898, G. Bornman, kweke- ling 1899, A.H. de Waal, assistente 1899, mnr. J.C. van der WaIt, kwakeling en assistant 1898 en C.H.A.Fourie, assistent 1898.

e. Klipkuil, wyk Makwassie.

Hierdie skooltjie is aan die einda van 1894 ge- open met die heer F.H.J.Bendar6 ) as hoof. Op 30 Novem- ber 1894 is ~ skrywe van die skoo1bestuurder, H.P.

Dreyer, aan die Superintendent van Onderwys gerig7), waarin registers en vorms aangevra word en ~ beste11ing gep1aas word vir Kykj0S in ons Geschiedenie.

Die heer Bender het van die ge1eent-

1. Verslag van schoo1inspecti~n gehou~en gedurende het vierde kwartaal 1894, 52-53.

2. Ibid., tweede kwartaal 1895, 55-57.

3. Ibid., tweede kwartaal 1896, 14.

4. O.D. 44/1, O.R. 1678; O.D. 340, 1.

5. O.D. 340, 1: Register van dorp- en wyksko1e 1895-1899.

6. O.D. 14011, 105.

7. O.D. 17/1, 254.

- 36 ­

heid gebruik gemaak om die Superintendent van Onder­

wys Gods rykste se@n toe te wens - n gebruik wat by hom n jaarlikse instelling geword het. Die skool is aan die begin van 1895 gesluit weens die vertrek van die hoof om n pos op Doornbult te aanvaar1 ).

f. Wolvenspruit

^w~k Vaalrivier.

Die juiste openingsdatum van die skool kon nie vas­

gastel word nie. Volgens n skrywe gedateer 15 Febru­

arie 1895, gerig aan J. Bergmans as Sekretaris Departe­

ment van Onderwys2), moet afgelei word dat dit in Okto­

ber 1894 geopen is met J.H. Viljoen as onderwyser. By dieselfde geleentheid is die volgende bestelling ge­

Plaas 3 ):

"7 Elfers Leesboek Std.lll 6 Elfers Leesboek Std. 11 8 Elfers Leesboek Std. 1

12 Psalm en Evangelie Gesangboeken voor School.

9 Step by Step 1.

1 Royal Reader Tweede reeks.

2 Doosen griffels " •

Die skoolkommissie was soos volg saamgeste14 ):

J.P.Meintjies (voorsitter), J.H. Viljoen (sekretaris), R.A. de Beer (penningmeester), F.H. Campher, J.A.de Beer, en F.R. SchUtz.

In n brief gedateer 8 Desember 1896 deel Viljoen die Departement mee dat hy weens die runderpes en teis­

terende droogtes verplig is om san die einde van die jaar die skool te sluit. Ry is van plan om n skool drie uur daarvandaan op Rondevallei te gaan open 5 ).

1. O.D. 17/2, 301.

2. O.D. 19/1, 248/1895; kyk ook O.D. l40/3~ 506.

3. O.D. 19/1, 247/1895.

4. O.D. 340, 34: Register van dorp- en wyksk01e 1895-1899.

5. O.D. 40/3, O.R. 11275/1896.

- 36 -

heid gebruik gemaak om die Superintendent van Onder- wys Gods rykste se~n toe te wens - tn gebruik wet by horn n jaarlikse instel1ing geword het. Die skoo1 is aan die begin van 1895 gesluit weens die vertrek van die hoof om n pOS op Doornbu1t te aanvaar1 ).

f. Wo1venspruit, wyk Vaa1rivier.

Die juiste openingsdatum van die skoo1 kon nie vas- gaste1 word nie. Vo1gens n skrywe gedateer 15 Febru- arie 1895, gerig aan J. Bergmans as Sekretaris Departe- ment van Onderwys2), moet afge1ei word dat dit in Okto- ber 1894 geopen is met J.H. Vi1joen as onderwyser. By diese1fde ge1eentheid is die vo1gende beste11ing ge- p1aas 3 ) :

"7 E1fers Leesboek Std.111 6 E1fers Leesboek Std. 11 8 E1fers Leesboek Std. 1

12 Psalm en Evange1ie Gesangboeken voor School.

9 Step by Step 1.

1 Royal Reader Tweede reeks.

"

2 Doosen griffe1s •

Die skoo1kommissie was soos vo1g saamgeste14 ):

J.P.Meintjiee (voors1tter), J.H. Vi1joen (sekretaris), R.A. de Beer (penningmeester), F.R. Campher, J.A.de Beer, en F. R. Sc hU t z •

In n brief gedateer 8 Desember 1896 deel Vi1joen die Departement mee dat hy weens die runderpes en teis- terende droogtes verp1ig is om aan die einde van die jaar die skoo1 te sluit. Hy is van plan om n ekool drie uur daarvandaan op Rondeva11ei te gaan open 5 ).

1. O.D. 17/2, 301.

2. O.D. 19/1, 248/1895; kyk ook O.D. 140/3.. 506.

3. O.D. 19/1, 247/1895.

4. O.D. 340, 34: Register van dorp- en wyksko1e 1895-1899.

5. O.D. 40/3, O.R. 11275/1896.

- 37 ­

Die skrywe is gerig aan die heer A.H.H. Sausentha­

ler, eerste klerk van die Departement van Onderwys.

g. Doornbult, wyk Makwassie.

Onder datum 9 April 1895 word deur die heer D.J.B. Pieterse, skoolbestuurder en penningmeester, n skrywe aan die Sekretaris van die Departement van Onderwys gerig om te berig dat n skool op Doornbult geopen is volgens Wet No. 8 van 1892 en dat eenparig tot onderwyser gekies is die weledele heer F.H.J.

Bender, laas te Klipkuil, "die wij allen met groten genoegen vrijmoedig en ten volle aanbeveeldt. De heer Bender heeft zulke goede aanbevelingen dat wij hem met blydschap neemt onse kinderen te leeren ^{tt •} Die adres word aangegee as: "Doornbult, dist. P.C.

Stroom, Makwassie, via Klerksdorp, Post Hertz,.Wol­

maransstad lll ).

As skoolkommissie is op 'n vergadering gehou op 11 Maart 1895 die volgende persone gekies 2 ):

Jan P. Kotze, ouderling (voorsitter), Dawid J.B.

Pieterse, vrederegter (bestuurder en penningmeester), Josias Ph. Hoffman, Francois J. Joubert en ^Dani~l J.

Pieterse.

Die opening van die skool het op plegtige wyse plaasgevind met 24 kinders. Daar was 10 families teenwoordig, en die verwagting is gekoester dat die aantal verder sou uitbrei.

Die Departement van Onderwys is op 30 September 1895 in kennis gestel dat die skool verplaas word na Doornpan, die plaas van die heer Phillippus D.

Sauer, alwaar ook die voorsitter die heer J.P.

Kotze, gewoon het. Die skoal sou tydens die ver­

1. O.D. ~0/2, 93/1895 - Die brief is deur Bender op­

geste: _ maar deur Pieterse geteken.

2. 0.D.~0/3, 425/1895 •

- ..

- 37 -

Die skrywe is gerig aan die heer A.H.H. Sausentha- ler, eerste klerk van die Departement van Onderwys.

g. Doornbult, wyk Makwassie.

Onder datum 9 April 1895 word deur die heer D.J.B. Pieterse, skoolbestuurder en penningmeester, n skrywe aan die Sekretaris van die Departement van Onderwys gerig om te berig dat n skool op Doornbult geopen is volgens Wet No. 8 van 1892 en dat eenparig tot onderwyser gekies is die weledele heer F.H.J.

Bender, laas te Klipkuil, "die wij allen met groten genoegen vrijmoedig en ten volle aanbeveeldt. De heer Bender heeft zulke goede aanbevelingen dat wij hem met blydschap neemt onse kinderen te leeren".

Die adres word aangegee as: "Doornbult, dist. P.C.

Stroom, Makwassie, via Klerksdorp, Post Hertz,.Wol- maransstad lll ).

As skoolkommissie is op 'n vergadering gehou op 11 Maart 1895 die volgende persone gekies2 ):

Jan P. Kotze, ouder1ing (voorsitter), Dawid J.B.

Pieterse, vrederegter (bestuurder en penningmeester), Josias Ph. Hoffman, Francois J. Joubert en Dani~l J.

Pieterse.

Die opening van die skool het op plegtige wyse plaasgevind met 24 kinders. Daar was 10 families teenwoordig, en die verwagting i6 gekoester dat die aantal verder sou u1tbrei.

Die Departement van Onderwys is op 30 September 1895 in kennis gestel dat die skool verplaas word na Doornpan, die plaas van die heer Phil1ippus D.

Sauer, a1waar ook die voorsitter die heer J.P.

Kotze, gewoon het. Die skoo1 sou tydens die ver- 1. O.D. ~0/2, 93/1895 - Die brief is deur Bender op-

geste: _ maar deur Pieterse geteken.

2. 0.D.~0/3, 425/1895.

- ,j8 ­

skuiwing vir n paar dae gesluit woes, en P.D. Sauer sou voortaan optree as sekretaris in die plek van D.J.B. Pieterse, wat weens sy pligte as veldkornet nie kans gesien hat om verder met die werk aan te gaan nie1 ). Hierdie verskuiwing is deur inspekteur H. Moora goedgekeur. Hy het die nuwe skoo1 in Novem­

ber 1895 besoek, nadat dit geopen is op 9 Oktober 1895.

Volgens 'll brief gedateer 31 I1Iaart 1896, geteken deur P.D. Sauer, moes die skool ges1uit word weens

.. georek aan be1angste11ing. Waar die heer Bender n nuwe skool gaan open, wens die Skoo1kommissie hom aIle voorspoed toe. Die Kommissie verheug hom daarin dat Bender sovee1 vriende het wat hom behulpsaam wi1 wees deur hom soveel "beroepe ^{ll -} 6 in getal - te stuur2 ).

Die Superintendent het op 24 Junie 1896 die sluiting van die skoo1 aanvaar, aangesien die onderwyser sy

jaar diens ge1ewer het en ook omdat die vernaamste lid van die kommissie, vrederegter D.J.B. Pieterse, verongeluk het 3 ).

h. Vaalbank, wyk nr.2, Vaalrivier.

Na die sluiting van Doornpanskoo1 (voorheen Doornbu1t) op 31 Maart 18964 ) het die heer Bender n skoo1 op Vaalbank geopen. Die onderwyser is met groot vrymoedigheid en b1ydskap aanbeveel, omdat die kommissie hom reeds 12 jaar geken het en ^hy ook goeie getuigskrifte besit he~'

Die skoo1kommissie het bestaan uit 5):

C.J. Bezuidenhout, kommandant en diaken (voorsitter), C.C. Bezuidenhout (skoo1bestuurder en penningmeester), G. van Wyk, J. seun, A.E. van Wyk en G. Bezuidenhout, G. scun.

1. O.D. 140/4, 7-8/1895.

.,. 2. O.D. 31/1, O.R. 2851/1896: Die brief is deur Bender in sy eie handskrif opgestcl maar deur Sauer geteken •

• _3. O.D. 31/3, O.R. 2852/1896.

f' 4. O.D. 31/1, O.R. 2851/1896 - brief d.d. 6/4/1896.

....

5. O.D. 31/~ O.R. 3025/1896.

- 38 -

skuiwing vir n paar dae gesluit woes, en P.D. Sauer sou voortaan optree as sekretaris in die plek van D.J.B. Pieterse, wat weens sy pligte as veldkornet nie kans gesien het om verder met die werk aan te gaan nie1 ). Hierdie verskuiwing is deur inspekteur H. Moora goedgekeur. ^By het die nuwe skool in Novem- ber 1895 besoek, nadat dit geopen is op 9 Oktober 1895.

Volgens ⁿ brief gedateer 31 II1aart 1896, geteken deur P.D. Sauer, moes die skool gesluit word weens gebrek aan belangstelling. Waar die heer Bender n nuwe skool gaan open, wens die Skoo1kommissie hom alle voorspoed toe. Die Kommissie verheug hom daarin dat Bender soveel vriende het wat horn behulpsaam wil wees deur hom soveel "beroepe" - 6 in getal - te stuur2 ).

Die Superintendent het op 24 Junie 1896 die sluiting van die skool aanvaar, aangesien die onderwyser sy

jaar diens gelewer het en ook omdat die vernaamste lid van die kommissie, vrederegter D.J.B. Pieterse, verongeluk het 3 ).

h. Vaalbank. wyk nr.2, Vaalrivier.

Na die sluiting van Doornpanskool (voorheen Doornbu1t) op 31 Maart 1896 4 ) het die heer Bender n skool op Vaalbank geopen. Die onderwyser is met groot vrymoedigheid en blydskap aanbeveel, omdat die kommissie hom reeds 12 jaar geken het en hy ook goeie getuigskrifte besit he~'

Die skoo1kommissie het bestaan Uit 5):

C.J. Bezuidenhout, kommandant en diaken (voorsitter), C.C. Bezuidenhout (skoolbestuurder en penningmeester), G. van Wyk, J. seun, A.E. van Wyk en G. Bezuidenhout, G. scun.

1. O.D. 140/4, 7-8/1895.

2. O.D. 31/1, O.R. 2851/1896: Die brief is deur Bender in sy eie handskrif opgestcl maar deur Sauer geteken.

3. D.D. 31/3, O.R. 2852/1896.

4. O.D. 31/1, O.R. 2851/1896 - brief d.d. 6/4/1896.

5. O.D. 31/4 O.R. 3025/1896.

39 -

Op 22 Junie 18961) skryf Bezuidenhout aan die Departement en wys daarop dat nog geen antwoord van goedkeuring om die skool te ope:12) ontvang is nie.

In sy antwoord wys die Superinte.ldent van Onderwys daarop dat die ongunstige inspeksierapporte oor Ben­

der beskou moet word as die rede waarom daar vertra­

ging is. Inspekteur Moora ontvang opdrag om die skool weer te besoek. Na sy inspeksies op 9 Junia en 5 Augustus 1896 was die inspekteur bereid om n aanbe­

veling te maak vir goedkeuring van subsidie, maar die onderwyser moet baie duidelik daarop gewys word dat genoemdo goedkeuring onderworpe is aan die voorwaarde dat sy werk verbeter. Die finale goedkeuring van die subsidie het geskiod op 24 Augustus 1896. Op 17 Desem­

ber is die state ingestuur en mask Bender van diG ge­

leontheid gebruik om die Superintendent en sy amptonare Gods boste se~n toe to wens by dio naderende Kersfues en NuWejaar 3).

Ondor datum 1 April 1897 berj.g die here Bender en Bezuidenhout 4) aan die DJpartemen~ dat diG sk00l go­

sluit moos word as gevolg van die rundorpes, wat so ge­

woed hot dat baie van die bohooftigo OU0rs hulle kinders uit die skool mOGS haal. Volgons n verdere skrywe sou die skool ook nie weer h8ropen nie 5) •

1. O.D. 32/2, O.R. 3736/~896.

2. O.D. 31/2, O.R. 3025/1896.

3. O.D. 42/2, O.R. 11722/1896.

4. O.D. 47/3, O.R.' 3328/1897. '

5. O.D. 47/3, O.R. 3332/1897 - In n skrywe gedateer 16/3/97 is die Superintendent deur gonoemde here meegedeel dat die moontlike sluiting van die skool nie te wyte sou weos aan Bender se onbekwaamheid nie maar weI aan die runderpes. Die onderwyser is so bokwaam dat hy "ses beroepe" gekry het, waarvan hy

natuurlik net eon kan aanneem. Die Superintendent word geadvisoer om van die hear Bender te vornoem watter die vyf vakante skole is waarhoon hy onder­

wysers kan stuur. Die kommissio versoek dat die Superintendent sO,n goeie onderwyser aIle bystand moet verleon. Hulle rokon hy is bekwaam en sal graag in diG toekoms we8r van sy dians gebruik wil mask. Inspekteurs Crotz, Moora en Te Bookhorst het agtereenvolgons hoolwat moeili}:hoid ondorvind mot die gohal to van werk wat deur hi.:;r'::Le onderwyser gelewer

.. is. Sy gebruik om jaarliks van pos te vGrandor en n ....

39 -

Op 22 Junie 18961 ) skryf Bezuidenhout aan die Departement en wys daarop dat nog geen antwoord van goedkeuring om die skoo1 te ope:l2) ontvang is nie.

In sy antwoord wys die SuperinteAldent van Onderwys daarop dat die ongunstige inspeksierapporte oor Ben- der beskou moet word as die rede waarom daar vertra- ging is. Inspekteur Moora ontvang opdrag om die skoo1 weer te besoek. Na sy inspeksies op 9 Junic en 5 Augustus 1896 was die inspekteur bereid om n aanbe- ve1ing te maek vir goedkeuring van subsidie, maar die onderwyser moet baie duide1ik daarop gewys word dat genoemdo goedkeuring onderworpe is aan die voorwaarde dat sy werk verbeter. Die finale goedkeuring van die subsidie het geskiod op 24 Augustus 1896. Op 17 Desem- ber is die state ingestuur en maak Bender van diG go- loentheid gebruik om die Superintendont on sy amptonare Gods boste se~n toe te wens by dio naderende KersIoes en NuWejaar3) •

Ondor datum 1 April 1897 berj.g die here Bender en Bozuidenhout4) aan die TI0partemon~ dat die sk001 gc- sluit moos word as gevo1g van dio rund~rpes, wat so ge- woed hot dat baio van die behooftigo ouors hullo kindors uit die skoo1 mOGS haal. Vo1gens n verdere skrywe sou die skoo1 ook nie weer horopen nia 5) •

1. O.D. 32/2, O.R. 3736/~896.

2. O.D. 31/2, O.R. 3025/1896.

3. O.D. 42/2 , C.R. 11722/1896.

4. O.D. 47/3, C.R.' 3328/1897.

5. O.D. 47/3, O.R. 3332/1897 - In n skrywe gedateer 16/3/97 is die Superintendent deur gonoemde here meegedee1 dat die moont1ike sluiting van die skoo1 nie te wyte sou wees aan Bender se onbekwaamheid nie maar we1 aan die runderpes. Die onderwyser is so bokwaam dat hy "ses beroepe" gekry het, waarvan hy

natuur1ik not eon kan aannaem. Die Superintendent word geadvisoer om van die heer Bender to vorn~em

watter die vyf vekante sko1e is waarhoen hy onder-

wysers kan stuur. Die kommissio vorsoek dat dio

Superintondent sO,n goeie onderwysor a11e bystand

moet vor1eon. Hullo rekon hy is bekwaam en sal

graag in die toekoms wear van sy diens gebruik wi1

maak. Inspekteurs Crotz, Moora en To Bookhorst het

agtorcenvo1gons hoo1wat moei1i;,:hoid ondervind met die

goha1 te van work wat deur hi.:;r'=:Lo ondGrwyser ge1ewer

is. Sy gebruik om jaarliks van pos to vorander en n

40 ­

Die skool het gesluit aan die einde van April 1897, toe die onderwyser se kontrak van een jaar om was, en op 4 Mei 1897 open hy weereens ~ nuwe skool op Palrnietfonteinl ) in die Bloemhofse distrik - een van die plekke waarheen hy "beroep" was. Hier het die­

selfde inspekteur op 20 Augustus 1897 gerapporteer:

"Bij de inspectie stelt de Heer Bender zich aan, als hield hij voor het Gerst school. En naar ik meen, ontvangt hij al een tiental jaren subsidie u2 ).

i. Kameelbult, wyk nr.l, Wolmaransstad.

Inspekteur Moora gee in sy rapport oor die skool op Kameelbult die openin~sdatum aan as 1 Mei 1896 3 ).

Op sy deurreis van Schweizer-Reneke na Wolmaransstad het die inspekteur verneem van die oprigting van die skool. Die onderwyser was H. Angerstein, ~ Duitser wat Hollands nog nie goed kon praat nie.

3. Inspeksies gedurende 1892 - 1896.

a. Inspeksies deur inspekteur F.P. Crotz.

Die inspeksiestelsel is vanaf 1892 op ~ beter voet ingerig. Die Transvaal is in vier kringe ^ve~

deel, en vir elkeen is ^~ eie inspekteur aangestel.

Inspekteur Crotz was gedurende die jare 1892 tot 1894 vir die inspeksie van hierdie kring verantwoordelik.

Om verskillende voor die hand liggende redes het die bevordering van leerlinge by die inspekteurs berus:

baie onderwysers was nie daartoe in staat nie, die aan­

nuwe skool ~e gaan begin en ook die mooi briewe wat

hy aan die Superintendent geskrywe het, telkens ondertokcn deur die sekretaris van die betro~ke

1.

2 • 3.

skoolkommissie, het nou ~ te in die oog1opende 'ge­

woonte geword.

Verslag van schoolinspeoti~n gehouden gedurende het tweede kwartaal 1897, 46.

Ibi d ., 57.

Ibid., tweede kwartaal 1896, 16 •

..

r

40 -

Die skool het gesluit aan die einde van April 1897, toe die onderwyser se kontrak van een jaar om was, en op 4 Mei 1897 open by weereens ~ nuwe skool op

Palmietfonteinl ) in die Bloemhofse distrik - een van die plekke waarheen hy "beroep" was. Hier het die- selfde inspekteur op 20 Augustus 1897 gerapporteer:

"Bij de inspectie stelt de Heer Bender zich aan, als hield hij voor het cerst school. En naar ik meen, ontvangt hij al een tiental jaren subsidie u2 ).

i. Kameelbult, wyk nr.l ^t Wolmaransstad.

Inspekteur Moora gee in sy rapport oor die skoo1 op Kameelbult die openin~sdatum aan as 1 Mei 1896 3 ).

Op sy deurreis van Schweizer-Reneke na Wolmaransstad het die inspekteur verneem van die oprigting van die skoo1. Die onderwyser was H. Angerstein, ~ Duitser wat Hollands nog nie goed kon praat nie.

3. Inspeksies gedurende 1892 - 1896.

a. Inspeksies deur inspekteur F.P. Crotz.

Die inspeksiestelsel is vanaf 1892 op ~ beter voet ingerig. Die Transvaal is in vier kringe ^ve~

deel, en vir elkeen is ~ eie inspekteur aangestel.

Inspekteur Crotz was gedurende die jare 1892 tot 1894 vir die inspeksie van hierdie kring verantwoordelik.

Om verskillende v~~r die hand liggende redes het die bevordering van leerlinge by die inspekteurs berus:

baie onderwysers was nie daartoe in staat nie, die aan- nuwe skool ~e gaan begin en ook die mooi briewe wat

hy aan die Superintendent geskrywe het, telkens ondertckcn deur die sekretaris van die betro~ke

skoolkommissie, het nou ~ te in die oog1opende 'ge- woonte geword.

1. Verslag van schoolinspeoti~n gehouden gedurende het tweede kwartaal 1897, 46.

2. Ibi d ., 57.

3. Ibid., tweede kwartaal 1896, 16.

..

•

.. ..

- 41 -

tal ongesertifiseerde onderwysers was baie hoog en dit kon tot misbruik lei, daar opskuiwing van leerlinge ~

verhoogde toelaag meegebring hetl ).

(1) Die diensjaar 1892.

Volgens die jaarverslag van die Superintendent van Onderwys word die volgende skole genoem in die lys van gesubsidieerde skole gedurende 1892:

Witpoort, met hoof J.H. Viljoen.

Uitkyk, met hoof C.J. Strydom en assistente mej. C. Powell.

(2) Die diensjaar 1893.

Gedurende 1893 hat die inspekteur soos volg oor die ondergenoemde skole gerapporteer:-

Oersonskraal: 23 Oktober 1893; 16 leerlinge in drie

Uitkyk:

klasse.

Hoof: F.H.J. Bender •

Die lokaal was gebrekkig terwyl die meubels en leermiddels vry voldoende was. Dear die skool egter maar nog net drie weke bestaan het, kon geen vol- ledige inspeksie gedoen word nie. Die aard van die onderwys was Itvry bevredig- end n , die orde goed en die toon "vry levendig tl2 ).

24 Oktober 1893; 20 leerlinge waarvan twee afwesig was.

~: J.H. Viljoen.

Geen vollodige inspeksie kon gedoen word nie, omdat die skool pas geopen het 3).

Die volgende twee skole word in die verslag slegs ge-

1.

2 •

- 41

tal ongesertifiseerde onderwysers was baie hoog en dit kon tot misbruik lei, daar opskuiwing van leerlinge n verhoogde toelaag meegebring hetl ).

(~) Die diensjaar 1892.

Volgens die jaarverslag van die Superintendent van Onderwys word die volgende skole genoem in die lys van gesubsidieerde skole gedurende 1892:

Witpoort, met hoof J.H. Viljoen.

Uitkyk, met hoof C.J. Strydom en assistente mej. C. Powell.

(2) Die diensjaar 1893.

Gedurende 1893 het die inspekteur soos volg oor die ondergenoemde skole gerapporteer:-

Oersonskraal: 23 Oktober 1893; 16 leerlinge in drie

Uitkyk:

klasse.

Hoof: F.H.J. Bender.

Die lokaal was gebrekkig terwyl die meubels en leermiddels vry voldoende was. Dear die skool egter maar nog net drie weke bestaan het, kon geen vol- ledige inspeksie gedoen word nie. Die aard van die onderwys was Itvry bevredig- end", die orae goed en die toon "vry levendig,,2).

24 Oktober 1893; 20 leerlinge waarvan twee afwesig was.

li2Qf: J.H. Viljoen.

Geen vollodige inspeksie kon gedoen word nie, omdat die skool pas geopen het 3 ).

Die volgende twee skole word in die verslag slegs ge- 1.

2.

- 42 - Witpoort: ~: J.H. Viljoen.

CarreeRoort: H22!: F.H.J. Bender •

. (3) Die diensjaar 1894.

nie volgende skola is gedurende ^~ie jaar gelnspek­

teer:

Witpoort: 8 en 9 November 1894; 43 leer1inge verdeel in 5 k1asse; 28 oorgeplaas.

Hoof: E. Bosman en assistent L. Bosman.

Klaslokale, meubels, leermiddels en roosters in orde. Die aard van die onderwyser was grondig, en die hoof is aanbeveel vir ^~ ver­

dienstelikheidshonorarium van £102 ) •

• Wolmaransstad: 9 November 1894; 16 leerlinge verdeel in 3 klasse.

H2£!: ds. Paul Nel, tydelik.

Die lokaal, meube1s en leermiddels was ge­

skik. Die lofwaardige poging van ds. Nel om te midde van sy baie werksaamhede die 1ei­

ding van die skoo1 op hom te neem en ^~ begin te maak met die onderwys is spesiaal "I:rermeld.

Die inspekteur was besonder in sy skik met die werk wat gedoen is, en het 7 leer1inge OOrgep1aas3 ) •

Xl1pku11f 17 November 1894; 15 leerlinge verdeel in 3 k1assa; 12 oorgeplaas.

Hoof: F.H.J. Bender sedert April 1894.

Die lokea1, meubels en'leermiddels was rede­

lik goed. Die toon en orde opgewek en die onderwys toereikend 4 ).

1. Vers1ag van den Superintendent van Onderwys betref­

fende het gesubsidi\lerde ond ''1rwys in de Z.A.Repu­

bliek 1893, 25.

2. Verslag van sohoolinspectiln ~ehouden gedurende het vierde kwartaal 1894, 51-52.

3. Ibid., 52-53.

""

.. 4 • Ibid., 60.

..,. r

noeml ): - 42 -

Witpoort: ~: J.H. Viljoen.

CarreeRoort: H22!: F.H.J. Bender • . (3) Die diensjaar 1894.

Die volgende skole is gedurende ^~ie jaer gelnspek- teer:

Witpoort: 8 en 9 November 1894; 43 leerlinge verdeel in 5 klasse; 28 oorgeplaas.

Hoot: E. Bosman en assistent L. Bosman.

- Klaslokale, meubels, leermiddels en roosters in orde. Die aard van die onderwyser was grondig, en die hoof is aanbeveel vir ^~ ver- dienetelikheidshonorarium van £102 ).

Wolmaransstad: 9 November 1894, 16 leerlinge verdeel in 3 klasse.

~: ds. Paul Nel, tydelik.

Die lokaal, meubels en leermiddels was ge- skik. Die lofwaardige poging van ds. Nel om te midde van sy baie werksaamheda die lei- ding van die skool op hom te neem en ~ begin te maak met die onderwys is spes1aal "I;rermeld.

Die inspekteur was besonder in sy skik met die werk wat gedoen is, en het 7 leerlinge Oorgeplaes3 ) •

Xl1pkuilt 17 November 1894; 15 leer1inge verdee1 in ) klesse; 12 oorgepleas.

Hoof: F.H.J. Bender sedert April 1894.

Die lokea1, meubels en'leermiddels was rede- lilt goed. Die toon en orde opgewek en die onderwys toereikend 4 ).

1. Vereleg van den SUperintendent van Onderwye betref- fende het gesubsidillerde ond '3rwyS in de Z.A.Repu- b1iek 1893, 25.

2. Vers1ag van sohoolinspeoti1n ~ehouden gedurende het vierde kwertaal 1894, 51-52.

3. Ibid., 52-53.

4. Ibid., 60.

.1 - 43 ­

Die skole op Oersonskraal, Carreepoort, Uitkyk, Welverdiend en Wolvenspruit word ook weI in die jaar­

verslag genoem, maar geen rapporte is uitgebring niel).

b. Inspeksies deur inspekteur H. Moora.

(1) Die diensjaar 1895.

Volgens die jaarverslag van die Superintendent het inspekteur Moora gedurende 1895 die volgende skole ge!n­

spekteer:

Witpoort: 15 en 16 Mei 1895; 40 leerlinge verdeel in 5 klasse; geen oorplasings.

li22!= E.C. Bosman, met L.D.C.Bosman en mej.

M.C. Pienaar as kwekelinge.

Slegs een kind was afwesig weens gebrek aan hulp tuis. Orde en toon is deurgaans as "vry goed" aangemerk, en die onderwys was byal die klasse toereikend. Bybelse

Geskiedenis is deeglik onderrig, maar daar was n gebrek aan geskikte leesboeke. Vir die aantal kinders was die sitplekke te min 2 ) •

Wolmaransstad: 17 Mei 1895; Die 25 leerlinge op die register was almal teenwoordig.

Hoof: W.H. Theunissen sedert 6 Mei 1895.

Die lokaal was besonder geskik en netjies, maar die register en rooster van werksaam­

hede was nog nie in orde nie. Volledige inspeksie kon nie gedoen word nie, omdat die skool n tyd lank gesluit was. Die in­

spekteur het die klasverdeling gedoen om die hoof te help3).

1. Verslag van schoolinspeotign gehouden g&durende het vierde kwartaal 1894, 25-29 •

.. ^.. 2. Ibid., tweede kwartaal 1895, 55-57 • 3. Ibid., 57-58.

- 43 -

Die skole op Oersonskraal, Carreepoort, Uitkyk, Welverdiend en Wolvenspruit word ook wel in die jaar- verslag genoem, maar geen rapporte is uitgebring niel).

b. Inspeksies deur inspekteur H. Moora.

(1) Die diensjaar 1895.

Volgens die jaarverslag van die Superintendent het inspekteur Moora gedurende 1895 die volgende akole ge!n- spekteer:

Witpoort: 15 en 16 Mei 1895; 40 leerlinge verdeel in 5 klasse; geen oorplasings.

Hoof: E.C. Boaman, met L.D.e.Bosman en mej.

M.C. Pienaar as kwekelinge.

Slegs een kind was afwesig weens gebrek aan hulp tuis. Orde en toon is deurgaans as "vry goed" aangemerk, en die onderwys was byal die klasse toereikend. Bybelse Geskiedenis is deeglik onderrig, maar daar was n gebrek aan geskikte leesboeke. Vir die aantal kinders was die sitplekke te min 2 ) •

Wolmaransstad: 17 Mei 1895; Die 25 leerlinge op die register was almal teenwoordig.

Hoof: W.R. Theunissen sedert 6 Mei 1895.

Die lokaal was besonder geskik en netjies, maar die register en rooster van werksaam- hede was nog nie in orde nie. Volledige inspeksie kon nie gedoen word nie, omdat die skool ~ tyd lank gesluit was. Die in- spekteur het die klasverdeling gedoen om die hoof te help3).

1. Verslag van schoolinspecti~n gehouden g&dUreDde het vierde kwartaal 1894, 25-29.

2. Ibid., tweede kwartaal 1895, 55-57.

3. Ibid., 57-58.

- 44 -

Doornbult: 3 Junie 1895; 23 leerlinge verdeel in 4 klasse; 2 afwesig sonder opgawe van rede.

li££!: F.H.J. Bender sedert April 1895.

Aan die skoolkommissie is opdrag gegee om die lokaal te vergroot. Wenke oor metodes is aan die onderwyser gegee1 ).

Wolvenspruit: 4 en 5 Junie 1895; 32 leerlinge verdeel in 4 klasse; 3 oorgeplaas.

~: J.H. Viljoen sedert Oktober 1894.

Hoewel die ~belse Geskiedenis by al die klasse goed was, was die werk in die meeste ander vekke swak. Veral die Rekenkunde, Spelling, Vaderlandse Geskiedenis en Engels lees was baie swak. Sitplekke was te

min 2 ) •

(2) Die diensjaar 1896. l~

Gedurende 1896 is die volgende skole deur inspek­

teur Moora besoek:

WitEoort: 19 Mei 1896. Dear was 33 leerlinge verdeel in 6 klasse.

Hoof: D. J. Rossouw sedert April met kweke­

ling S.J. Rossouw.

Die lokaal was geskik, die meubels gangbaar maar die leermiddels swak. Die inspekteur het sy vertroue in die werk van die nuwe hoof uitgespreek daar hy n persoon was wat reeds ruime ervaring opender skole opge­

;' J

doen het 3 ).

Wolmaransstad: 20 en 21 Mei 1896. Die 41 leerlinge op die register was verdeel in 5 klesse; 23 is oorgeplaas.

1. Verslag van schoolinspecti~n gehouden gedurende het tweede kwartaal 1895, 55-57.

r 2. Ibid., 68-69.

3. Ibid., tweede kwartaal 1896, 13.

- 44 -

Doornbult: 3 Junie 1895; 23 leerlinge verdeel in 4

klasse; 2 afwesig sonder opgawe van rede.

li££!: F.H.J. Bender sedert April 1895.

Aan die skoolkommissie is opdrag gegee om die lokaal te vergroot. Wenke oor metodes is aan die onderwyser gegee1 ).

Wolvenspruit: 4 en 5 Junie 1895; 32 leerlinge verdeel in 4 klasse; 3 oorgeplaas.

Hoof: J.H. Viljoen sedert Oktober 1894.

Hoewel die ^~belse Geskiedenis by al die klasse goed was, was die werk in die meeste ander vakke swak. Veral die Rekenkunde, Spelling, Vaderlandse Geskiedenis en Engels lees was baie swak.

min 2 ) •

(2) Die diensjaar 1896. ^!~

Sitplekke was te

Gedurende 1896 is die volgende skole deur inspek- teur Moora besoek:

WitEoort: 19 Mei 1896. Daar was 33 leer1inge verdeel in 6 klasse.

Hoof: D. J. Rossouw sedert April met kweke- ling S.J. Rossouw.

Die lokaal was geskik, die meubels gangbaar maar die leermiddels swak. Die inspekteur het sy vertroue in die werk van die nuwe hoof uitgespreek daar hy n persoon was wat reeds ruime ervaring op ander skole opge- doen het 3 ).

;' J

Wolmaransstad: 20 en 21 Mei 1896. Die 41 leerlinge op die register was verdeel in 5 klasse; 23 is oorgeplaas.

1. Verslag van schoolinspecti~n gehouden gedurende het tweede kwartaal 1895, 55-57.

2. Ibid., 68-69.

3. Ibid., tweede kwartaal 1896, 13.

- 45

Hoewel die heer Hesse nog maar vier maand~

aan die skool verbonde was, het sy werk n gunstige indruk op die inspekteur gemaak en is hy aanbeveel vir n honorarium van £lU Die orde en toon van die skool word onder andere aangegee as uitmuntend l ).

Vaalbank: 9 Junie 1896. Daar was 22 leerlinge teen­

woordig, verdeel in drie klasse.

Hoof: F.H.J. Bender sedert April 1896.

Die lokaal was redelik geskik, maar die

• meubels sowel as die leermiddels was swak.

Die organisasie van die skool was swak.

Met die onderrig in die verskillende vakke

• was die inspekteur nie tevrede nie. Die onderwyser het heeltemal onvoorbereid voor sy klasse opgetree. Die onderwys in Bybel­

se Geskiedenis "betekende zoo goed als nietsll. Aangesien die heer Bender elke

jaar op ^~ ander skool werksaam is, ag die

• inspekteur dit noodsaaklik dat hy nou op hierdie skool langer bly ten einde n deeg­

like inspeksie te kry om sy bekwaamheid as onderwyser te bewys2).

Kameelbult:25 Mei 1896. Die 17 1eerlinge op register was verdeel in drie klasse.

li22f: H. Angerstein sedert Mei 1896.

Wenke is aan die hoof gegee, aangesien hy nog min ondervinding gehad het en glad nie

• die Hollandse taal magtig was nie. Die kinders het hom nie altyd begryp nie, maar aangesien hulle tog wel iets kon leer,

het die inspekteur die skool goedgekeur tot 1. Verslag van schoolinspecti~n gehouden gedurende het

tweede kwartaal 1896, 13.

2. Ibid., 27 •

.. .

- 45 -

Hoewel die heer Hesse nog maar vier maand~

aan die skool verbonde was, het sy werk n gunstige indruk op die inspekteur gemaak en is hy aanbeveel vir n honorarium van £lU Die orde en toon van die skool word onder andere aangegee as uitmuntend l ).

Vaalbank: 9 Junie 1896. Daar was 22 leerlinge teen- woordig, verdeel in arie klasse.

Hoof: F.H.J. Bender sedert April 1896.

Die lokaal was redelik geskik, maar die meubels sowel as die leermiddels was swak.

Die organisasie van die skool was swak.

Met die onderrig in die verskillende vakke was die inspekteur nie tevrede nie. Die

onderwyser het heeltemal onvoorbereid voor sy klasse opgetree. Die onderwys in Bybel- se Geskiedenis "betekende zoo goed als

nietsl1. Aangesien die heer Bender elke jaar op ~ ander skool werksaam is, ag die inspekteur dit noodsaaklik dat hy nou op hierdie skool langer bly ten einde ~ deeg- like inspeksie te kry om sy bekwaamheid as onderwyser te bewys2).

Kameelbult:25 Mei 1896. Die 17 1eerlinge op register was verdeel in drie klasse.

li££f: H. Angerstein sedert Mei 1896.

Wenke is aan die hoof gegee, aangesien hy nog min ondervinding gehad het en glad nie die Hollandse taal magtig was nie. Die kinders het hom nie altyd begryp nie, maar aangesien hulle tog wel iets kon leer,

het die inspekteur die skool goedgekeur tot 1. Verslag van schoolinspecti~n gehouden gedurende het

tweede kwartaal 1896, 13.

2. Ibid., 27.