Rehabilitation policies following total hip arthroplasty
Wijnen, Annet
DOI:
10.33612/diss.143453628
IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from
it. Please check the document version below.
Document Version
Publisher's PDF, also known as Version of record
Publication date:
2021
Link to publication in University of Groningen/UMCG research database
Citation for published version (APA):
Wijnen, A. (2021). Rehabilitation policies following total hip arthroplasty: Across borders. University of
Groningen. https://doi.org/10.33612/diss.143453628
Copyright
Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons).
Take-down policy
If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim.
Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum.
Samenvatting
Osteoartrose (OA) is een veelvoorkomende chronische degeneratieve gewrichtsaandoening. Aangezien OA een aan veroudering gerelateerde aandoening is en overgewicht/obesitas wordt beschouwd als een risicofactor voor de ontwikkeling van OA, neemt de incidentie van heup OA in de westerse wereld toe. In het eindstadium van heup OA is een totale heupartroplastiek (THA) de meest uitgevoerde chirurgische behandeling. Doordat de incidentie van heup OA toeneemt, leidt dit tot een grotere vraag naar THA. Een THA is één van de meest succesvolle chirurgische ingrepen. Echter, met betrekking tot de postoperatieve revalidatie kan nog veel winst behaald worden. Zo is er tot nu toe nog geen consensus over type en timing van fysiotherapeutische oefeningen hetgeen leidt tot grote heterogeniteit en onduidelijkheid over effectiviteit.
Twee buurlanden, Nederland en Duitsland, illustreren dat postoperatieve revalidatie op verschillende manieren kan worden aangeboden; beide landen hebben een uiteenlopende visie en beleid ten aanzien van THA en postoperatieve fysiotherapie. In Nederland ondergaat het merendeel van de patiënten fast-track surgery en gaan twee tot drie dagen na de operatie naar huis. Nadeel van een kort verblijf in het ziekenhuis is dat patiënten relatief weinig ondersteuning krijgen in de eerste fase van de revalidatie. Bovendien wordt op dit moment postoperatieve fysiotherapie in de thuissituatie in principe niet standaard vergoed door de Nederlandse basiszorgverzekering. Patiënten die in aanmerk-ing willen komen voor vergoedaanmerk-ing van postoperatieve fysiotherapie hebben een aanvullende verzeker-ing nodig. Afhankelijk van de vorm varieert het aantal behandelverzeker-ingen dat vergoed wordt aanzienlijk. In tegenstelling tot in Nederland verblijft in Duitsland het merendeel van de patiënten ongeveer tien dagen in het ziekenhuis na een THA. Tijdens het verblijf krijgt de patiënt dagelijks fysiother-apie. Na ontslag uit het ziekenhuis volgt een revalidatieperiode van drie weken in een gespecial-iseerd revalidatiecentrum. Deze revalidatie is gericht op het verminderen van OA-gerelateerde symptomen zoals (chronische) pijn en disfunctie en op het behouden en/of herstellen van de kwaliteit van leven. Voor oudere patiënten betekent dit het behoud van een onafhankelijk leven en sociale integratie; voor de jongere (werkende) patiënten betekent dit re-integratie in het gezin, in het dagelijks leven en werk. Na ontslag uit het revalidatiecentrum is er geen limiet voor het aantal fysiotherapie behandelingen dat wordt betaald door de wettelijke ziektekostenverzekering
(gesetzliche Krankenversicherung) in de eerste zes maanden na een THA.
Een mogelijk alternatief voor het Nederlandse en Duitse revalidatiebeleid zou een thuisoefen-programma kunnen zijn. Recent onderzoek laat zien dat een postoperatief fysiotherapeutisch thuisoefenprogramma zowel veilig als effectief lijkt te zijn voor een meerderheid van de THA
Samenvatting
patiënten. Bovendien lijken recente technologische ontwikkelingen zoals draagbare sensoren en tablet PC’s met mobiele internetverbinding veelbelovend voor het aanbieden van thuisoe-fenprogramma’s met behulp van e-health. Deze ontwikkelingen maken coaching op afstand mogelijk. De verwachting is dan ook dat e-health nuttig kan zijn in de verdere ontwikkeling van thuisoefenprogramma’s voor patiënten na een THA.
Het doel van dit proefschrift was om de effectiviteit van verschillende vormen van postoperatieve reval-idatie na een THA te bestuderen (Hoofdstuk 1). Eerste doelstelling was om de (kosten) effectiviteit van de Nederlandse versus het Duitse revalidatiebeleid na een THA te vergelijken. De tweede doelstelling was om de bruikbaarheid en effectiviteit van een e-health thuisoefenprogramma te onderzoeken, dat mogelijk een toevoeging of zelfs een alternatief zou kunnen zijn voor reguliere fysiotherapie. Hoofdstuk 2 beschrijft een systematisch review waarin de therapeutische validiteit en effectiviteit van fysiotherapeutische oefeninterventies na THA voor OA werden beoordeeld. In de literatuur wordt aanbevolen om naast de effectiviteit expliciet de therapeutische validiteit van interventies te onderzoeken. Therapeutische validiteit wordt gedefinieerd als de potentiële effectiviteit van een specifieke interventie gegeven aan een potentiële doelgroep van patiënten. De therapeu-tische validiteit werd beoordeeld met behulp van de Consensus on Therapeutic Exercise Training (CONTENT) schaal, en daarnaast werd het risico op bias beoordeeld met behulp van zowel de
PEDro scale als de Cochrane Collaboration’s tool. De therapeutische validiteit voor de
fysiother-apeutische oefeninterventies bleek onvoldoende; in feite kon slechts aan één van de twintig beschreven interventies een hoge therapeutische validiteit worden toegeschreven. Bovendien waren maar enkele studies van toereikende methodologische kwaliteit. Samenvattend, vanwege de heterogeniteit in kenmerken van de fysiotherapeutische oefen- en controle-interventies, de duur van de follow-up en de uitkomstmaten die in de studies werden gebruikt, werd geen duidelijk bewijs gevonden voor de effectiviteit van fysiotherapeutische oefeninterventies na THA. Aangezien de scores ten aanzien van de therapeutische validiteit niet overeenkwamen met de scores ten aanzien van het risico op bias, moeten beide aspecten meegenomen worden bij het ontwikkelen van en het rapporteren over protocollen van klinische onderzoeken naar de effectiviteit van fysiotherapeutische oefeninterventies na THA. Om de effectiviteit van dergelijke interventies na THA beter te kunnen beoordelen, is uniformiteit wat betreft kenmerken van deze fysiotherapeu-tische oefeninterventies, controle-interventies, duur van follow-up en gebruikte uitkomstmaten noodzakelijk om de klinische uitkomsten tussen verschillende studies te kunnen vergelijken. In Hoofdstuk 3 werd een studie-design gepresenteerd om de (kosten)effectiviteit van de revalidatie na THA te onderzoeken; het design van een observationele studie die tot doel had de
gebruikelijke zorg in Nederland en Duitsland te vergelijken, werd beschreven. In Hoofdstuk 4 werden de resultaten van deze observationele studie gepresenteerd. De hypothese was dat de uitgebreidere revalidatie in Duitsland leidt tot een betere effectiviteit uitgedrukt in een grotere patiënttevredenheid en betere functionele resultaten in vergelijking met de Nederlandse aanpak. Er werd ook verondersteld dat de Duitse procedure goedkoper zou zijn dan de Nederlandse. Wanneer we kijken naar de resultaten van de effectiviteitstudie, bevestigen de analyses dat het Duitse beleid twaalf weken na THA leidt tot tevredenheid bij een aanzienlijk groter deel van de patiënten (respectievelijk 65,6% van de Duitse versus 47,5% van de Nederlandse patiënten). Wat betreft de zelf-gerapporteerde functie scoorde het Duitse cohort aanzienlijk beter. Ook op de Five
Times Sit-to Stand Test (FTSST) die vier weken en twaalf weken na de operatie uitgevoerd werd,
scoorden de Duitse patiënten beter dan de Nederlandse.
Wat betreft de kosteneffectiviteit is een vergelijking tussen Nederland en Duitsland niet eenvoudig te maken. Op het eerste gezicht is het Duitse beleid veel duurder (46%) dan het Nederlandse, wat logisch is omdat de Duitse patiënten meer therapie krijgen. Als we echter alleen de patiënten vergeli-jken die nog aan het werk zijn, is er al een evenwichtiger beeld te zien, met kosten in Duitsland die 23% hoger zijn dan in Nederland. Uiteindelijk werd een scenarioanalyse uitgevoerd. In de analyse werd aangenomen dat de Duitse patiënten evenveel uren per week werken als de Nederlandse en dat de productiviteitskosten per uur ook hetzelfde zijn als voor de Nederlandse patiënten. In deze analyse nam het verschil in kosten tussen de Duitse en Nederlandse postoperatieve revalidatie af tot 9%, waarbij het Duitse beleid nog steeds iets duurder was. Er moet echter rekening gehouden worden met een trend dat meer Duitse patiënten dan Nederlandse na zes maanden weer aan het werk waren. De resultaten geven daarom stof tot nadenken: zouden aspecten van de Duitse aanpak gunstig kunnen zijn voor de groeiende groep van werkende THA patiënten in Nederland? In de studie beschreven in Hoofdstuk 5 was het doel om de bruikbaarheid en patiëntervaring te evalueren van een e-health thuisoefenprogramma dat werd aangeboden op een tablet PC. Uit deze studie blijkt dat een dergelijk thuisoefenprogramma met bewegingsregistratie en coaching op afstand bruikbaar lijkt voor THA patiënten. De deelname aan het programma was goed, met een gemiddelde van 92% van de deelnemers die vijf keer per week oefenden gedurende 12 weken. Bovendien was de ervaring van de patiënten positief, gemeten met een vragenlijst (schaal 0-5). De gemiddelde score was 4,6 na vier weken en 4,5 na twaalf weken. Daarnaast waardeerden patiënten dat ze vanuit huis konden revalideren (en dat ze niet hoefden te reizen) en voelden ze zich gemotiveerd door het programma. Bovendien waardeerden patiënten de coaching op afstand in de vorm van wekelijks telefonisch contact met de fysiotherapeut en werd de nieuwe technologie goed geaccepteerd.
Samenvatting
Op basis van de bevindingen beschreven in hoofdstuk 5 was het doel van de studie beschreven in Hoofdstuk 6 het bepalen van de effectiviteit van het eerder genoemde e-health thuisoefenpro-gramma. Daartoe werd de effectiviteit van het programma vergeleken met die van de gebruikelijke zorg in Nederland. Bij het analyseren van de resultaten werden niet alleen significante verschillen gevonden op de functionele testen en de zelf gerapporteerde uitkomsten; het thuis-oefen-pro-gramma bleek twaalf weken na de operatie ook tot grote tot zeer grote effect-sizes te leiden op de functionele testen (Timed Up and Go test (TUG) & FTSST) ten gunste van het thuisoefenpro-gramma. Deze grote effect-sizes waren nog steeds aanwezig bij de vervolgmeting zes maanden na de operatie. De resultaten van de functionele testen kwamen overeen met de effect-sizes van de zelf gerapporteerde uitkomsten en impliceren dat een e-health thuisoefenprogramma na THA potentieel effectiever is dan gebruikelijke zorg. Een dergelijk programma kan een waardevolle toevoeging of alternatief zijn voor reguliere fysiotherapie.
Hoofdstuk 7 geeft een samenvatting en een algemene discussie over de belangrijkste bevindin-gen van de studies die zijn beschreven in dit proefschrift. Vastgesteld wordt dat als gevolg van maatschappelijke en technische ontwikkelingen de vraag naar THA’s de komende decennia zal toenemen. Echter, het succes van een THA hangt niet alleen af van een effectieve chirurgische procedure, maar ook van een adequate revalidatie na de operatie. De resultaten van de studies beschreven in dit proefschrift geven weer dat Duitse patiënten een betere heupfunctie, grotere tevredenheid, betere subjectieve uitkomsten en eerdere terugkeer naar het werk laten zien dan Nederlandse patiënten. Hoewel het verschil tussen de twee landen zes maanden na THA minder was, bleken met name twaalf weken na THA de Duitse patiënten beter te scoren, waardoor de Duitse patiënten mogelijk ook eerder weer aan het werk konden. Daarnaast bleek het thuisoe-fenprogramma zoals beschreven in dit proefschrift zowel bruikbaar als effectief te zijn voor THA patiënten. De interventie bestond uit gerichte oefeninstructies voor het vergroten van spierkracht en balans en het verbeteren van functionele bewegingen.
Uit de literatuurstudie bleek dat door de lage therapeutische validiteit en het potentiële risico op bias er geen duidelijk bewijs kon worden gevonden voor de effectiviteit van fysiotherapeutische oefeninterventies na een THA. Ditzelfde geldt ook voor de postoperatieve fysiotherapie in Nederland. De effectiviteit van postoperatieve fysiotherapie na THA is nog steeds onduidelijk. Hoewel niet geanalyseerd kan verondersteld worden dat door de uitgebreide beschrijving de post-operatieve revalidatie in Duitsland waarschijnlijk hoger zal scoren wat betreft therapeutische valid-iteit. Hetzelfde kan verondersteld worden met betrekking tot het e-health thuis-oefen-programma.
In hoofdstuk 7 worden ook aanbevelingen voor vervolgonderzoek gedaan. Zo wordt bedis-cussieerd dat de heterogeniteit van de groep patiënten die een THA nodig heeft, toeneemt. Deze heterogeniteit wordt veroorzaakt door het feit dat aan de ene kant door de vergrijzing meer mensen een THA ontvangen. Deze mensen van oudere leeftijd verwachten na een THA nog een goede kwaliteit van leven. Daarnaast stijgt de pensioengerechtigde leeftijd en neemt het aantal mensen toe dat na een THA weer terugkeert naar het werk. Aan de andere kant, als gevolg van de toegenomen incidentie van obesitas, maar ook de technische en chirurgische verbeteringen, worden heupprotheses steeds meer al op jongere leeftijd geplaatst. Deze toenemende heterogen-iteit in de patiëntengroep heeft tot gevolg dat de revalidatie die geschikt is voor de ene patiënt, niet altijd de beste behandeling is voor een andere patiënt.
Gebruik maken van aspecten van de verschillende revalidatiemogelijkheden kan resulteren in een manier om op maat gemaakte revalidatie aan te bieden. In de eerste plaats zou de bestaande Nederlandse postoperatieve revalidatie verbeterd kunnen worden aan de hand van de resultaten van de Physiotherapeutic Treat-to-target Intervention after Orthopaedic surgery (PATIO) studie. Dit is een goed beschreven fysiotherapie-interventie voor het merendeel van de patiënten, die een gestandaardiseerd, tijdgebonden programma (gericht op maximaal twaalf weken) omvat, gericht op evidence-based componenten, met regelmatige evaluaties met betrekking tot het behalen van mijlpalen. Met behulp van deze mijlpalen wordt gezorgd voor revalidatie op maat. In de tweede plaats zou voor patiënten die moeten terugkeren naar het werk, de oudere patiënten die meer aandacht nodig hebben, en de patiënten met meer comorbiditeit, de mogelijkheid geboden kunnen worden om te kunnen revalideren in een revalidatiecentrum met een specifiek intensief programma van drie weken met gespecialiseerd toezicht, zoals in Duitsland. Tenslotte zou het mogelijk kunnen zijn dat de meer gezondere, actievere en fittere patiënten thuis zelfstandig kunnen revalideren met een e-health thuisoefenprogramma. Bovendien kan een thuisoefenpro-gramma uitkomst bieden voor mensen die niet bij de fysiotherapeut kunnen komen (ouderen, alleenstaanden en mensen die ver weg wonen van voorzieningen).
Om in te gaan op de twee doelen van dit proefschrift, kan geconcludeerd worden dat (1) een intensievere postoperatieve revalidatie na THA zoals in Duitsland effectiever is. Vanuit het oogpunt van kosteneffectiviteit is de vergelijking minder eenvoudig te maken omdat de sociaal-econo-mische context tussen beide landen verschilt, maar het Duitse beleid lijkt voordeliger te zijn voor de werkende bevolking. En (2) dat een thuis-oefen-programma op basis van e-health bruikbaar en effectief lijkt voor patiënten na THA en een mogelijke aanvulling of alternatief voor reguliere fysiotherapie in Nederland zou kunnen zijn.
Zusammenfassung
Zusammenfassung
Osteoarthrose (OA) ist eine häufige, chronisch-degenerativ verlaufende Gelenkerkrankung. Die Inzidenz von OA des Hüftgelenks steigt in der zunehmend überalternden und immer übergewich-tiger werdenden Bevölkerung der westlichen Welt stetig an, was darauf zurückgeführt wird, dass sowohl Alter als auch Übergewicht / Adipositas als große Risikofaktoren für die Entwicklung einer OA darstellen. Im Endstadium einer OA des Hüftgelenks ist die totale Hüftendoprothese (HTEP) die am häufigsten durchgeführte chirurgische Behandlung. Die zunehmende Inzidenz der OA des Hüftgelenks führt entsprechend zu einer erhöhten Nachfrage nach HTEP. Die Implantation einer HTEP ist eines der erfolgreichsten muskuloskelettal-chirurgischen Verfahren. In Bezug auf die postoperative Rehabilitation kann jedoch noch einiges optimiert werden. Beispielsweise besteht noch kein Konsens über die optimale physiotherapeutische Nachbehandlung sowie deren besten Zeitrahmen, was zu einer großen Heterogenität an Vorgehensweisen und letztlich viel Unsicherheit über Effekte und Wirksamkeit führt.
Zwei Nachbarländer, die Niederlande und Deutschland, zeigen, dass die postoperative Rehabilitation einer HTEP auf sehr unterschiedliche Weise durchgeführt werden kann. Beide Länder haben verschiedene Visionen und Richtlinien in Bezug auf die HTEP und deren postop-erative Physiotherapie. In den Niederlanden werden Patienten grundsätzlich nach dem „Fast
Track“ Prinzip operiert und nach kurzer Zeit nach Hause entlassen. Der Nachteil eines solch kurzen
Krankenhausaufenthaltes besteht darin, dass die Patienten in der ersten Phase der postopera-tiven Rehabilitation relativ wenig Unterstützung erhalten. Darüber hinaus ist die postoperative Physiotherapie in der häuslichen Situation derzeit grundsätzlich nicht durch die niederländische Standardkrankenversicherung abgedeckt. Patienten, die eine Kostenübernahme postoperativer Physiotherapie durch die Krankenversicherung erhalten möchten, benötigen ein zusätzliches Versicherungspaket. Durch eine Vielzahl verschiedener Möglichkeiten variiert die Anzahl der erstattungsfähigen Behandlungen je nach Versicherungsmodalität allerdings selbst dann erheblich. Im Gegensatz zu den Niederlanden bleibt in Deutschland die Mehrheit der Patienten nach einer HTEP noch etwa zehn Tage im Krankenhaus. Während des Aufenthalts erhält der Patient täglich physiotherapeutische Anwendungen. Nach der Entlassung aus dem Krankenhaus folgt in der Regel direkt eine 3-wöchige medizinische Rehabilitationsmaßnahme in einem spezialisierten Rehabilitationszentrum. Diese medizinische Rehabilitation zielt darauf ab, noch bestehende OA-bedingte Symptome wie (chronische) Schmerzen und Funktionsstörungen zu reduzieren und die Lebensqualität zu erhalten und / oder wiederherzustellen. Für ältere Patienten bedeutet dies die Aufrechterhaltung eines unabhängigen Lebensstils und der sozialen Integration; für
jüngere (berufstätige) Patienten bedeutet dies die Wiedereingliederung in den individuellen Alltag (Familienleben, Arbeitsleben, etc). Nach der Entlassung aus dem Rehabilitationszentrum kann bei ärztlich festgestelltem Bedarf die physiotherapeutische Nachbehandlung ambulant weitergeführt werden, wobei die Anzahl der von der gesetzlichen Krankenversicherung bezahlten physiother-apeutischen Anwendungen in den ersten sechs Monaten nach einer HTEP nicht begrenzt ist. Eine mögliche Alternative zu den niederländischen und deutschen Regularien in Bezug auf die medizinische Rehabilitation nach HTEP könnte die selbständige Durchführung eines reinen Heimübungsprogramm sein. Jüngste Forschungsergebnisse lassen vermuten, dass ein zu Hause durchgeführtes postoperatives Physiotherapieprogramm für die Mehrheit der HTEP-Patienten sowohl sicher als auch wirksam zu sein scheint. Darüber hinaus scheinen die neuesten technol-ogischen Entwicklungen wie tragbare Sensoren und Tablet-PCs mit mobiler Internetverbindung vielversprechend, um Heimtrainingsprogramme im Sinne des E-Health-Ansatzes anzubieten. Diese Entwicklungen ermöglichen Remote-Coaching durch Fachkräfte. Es wird daher erwartet, dass E-Health bei der Weiterentwicklung von Heimübungsprogrammen für Patienten nach einer HTEP zukünftig hilfreich sein könnte.
Ziel dieser Arbeit war es, die Wirksamkeit verschiedener Formen der postoperativen medizinischen Rehabilitation nach HTEP zu untersuchen (Kapitel 1). Primär sollte die (Kosten-) Effizienz des niederländischen Vorgehens nach Einsatz einer HTEP mit dem deutschen Vorgehen in der mediz-inischen Rehabilitation verglichen werden. Ein zweites Ziel bestand darin, den Nutzen und die Wirksamkeit eines E-Health-Heimübungsprogramms zu untersuchen, das in den Niederlanden möglicherweise eine Ergänzung oder sogar eine Alternative zur regulären Physiotherapie darstellen könnte.
Kapitel 2 beschreibt eine systematische Literaturübersicht mit Bewertung der therapeutischen Validität und Wirksamkeit von physiotherapeutischen Übungsinterventionen nach HTEP auf Grund von OA. In der Literatur wird empfohlen, die therapeutische Validität von Interventionen zusätzlich zur Wirksamkeit explizit zu untersuchen. Die therapeutische Validität ist definiert als die potenzielle Wirksamkeit einer bestimmten Intervention, die einer potenziellen Zielgruppe von Patienten verabreicht wird. Die therapeutische Validität innerhalb der eingeschlossenen Studien wurde anhand der Consensus on Therapeutic Exercise Training-Scale (CONTENT-Skala) bewertet. Die methodische Studienqualität wurde sowohl anhand der PEDro-Skala als auch anhand des Cochrane Collaboration Tools bewertet. So analysiert erwies sich die therapeutische Validität der physiotherapeutischen Übungsinterventionen in den eingeschlossenen Studien als unzureichend; tatsächlich konnte nur einer der zwanzig beschriebenen Interventionen eine hohe therapeutische
Zusammenfassung
Validität zugeschrieben werden. Darüber hinaus waren nur wenige Studien von ausreichender methodischer Qualität. Zusammenfassend lässt sich sagen, dass aufgrund der Heterogenität der Physiotherapieübungen und Kontrollinterventionen; der Dauer der in den Studien verwendeten Nachbeobachtungszeiträume; sowie der gemessenen Ergebnisparameter keine eindeutigen Nachweise für die Wirksamkeit von Physiotherapieübungen nach HTEP gefunden werden konnten. Da die therapeutische Validität nicht mit den Werten des Bias-Risikos übereinstimmten, sollten in klinischen Studien zur Wirksamkeit physiotherapeutischer Interventionen nach HTEP dringend beide Aspekte bei der Entwicklung von Nachbehandlungsprotokollen und deren Berichterstattung berücksichtigt werden. Um die Wirksamkeit entsprechender Interventionen nach HTEP besser beurteilen zu können, sind einheitliche Merkmale bzgl. physiotherapeutischer Übungsauswahl, Kontrollinterventionen, Dauer der Nachsorge und analysierte Ergebnisparameter erforderlich, um die klinischen Ergebnisse zwischen verschiedenen Studien vergleichen zu können.
In Kapitel 3 wurde ein Studienprotokoll für eine prospektive Beobachtungsstudie zur Untersuchung der (Kosten-) Effektivität der medizinischen Rehabilitation nach HTEP in Deutschland versus den Niederlanden vorgestellt. In Kapitel 4 wurden die Ergebnisse dieser Studie vorgestellt. Die Hypothese war, dass die umfassendere medizinische Rehabilitation in Deutschland zu einer besseren Wirksamkeit führt, die sich in einer höheren Patientenzufriedenheit und besseren funk-tionellen Ergebnissen im Vergleich zum niederländischen Ansatz äußert. Es wurde zudem ange-nommen, dass das deutsche Verfahren mittelfristig bis langfristig kostengünstiger wäre als das niederländische Verfahren. Mit Blick auf die Ergebnisse dieser Wirksamkeitsstudie bestätigte sich, dass die deutsche Vorgehensweise in der medizinischen Rehabilitation nach HTEP zwölf Wochen postoperativ bei einem signifikant größeren Patientenanteil (65,6%) zur größerer Zufriedenheit führte als der niederländische Ansatz (47,5%). In Bezug auf die subjektive Hüftgelenksfunktion schnitt die deutsche Kohorte ebenfalls deutlich besser ab. Die deutschen Patienten erzielten beim Five Times Sit-to-Stand-Test (FTSST), der vier Wochen und zwölf Wochen postoperativ durchgeführt wurde, ebenfalls bessere Ergebnisse als die niederländischen Patienten.
Im Hinblick auf die Wirtschaftlichkeit stellt ein Vergleich zwischen den Niederlanden und Deutschland eine Herausforderung dar. Auf den ersten Blick ist das deutsche Vorgehen viel teurer (46%) als das niederländische, was mit Hinblick darauf, dass deutsche Patienten sehr viel mehr Therapie nach HTEP erhalten als logische Konsequenz erscheint. Vergleicht man jedoch nur die noch erwerbstätigen Patienten, so zeigt sich ein ausgewogeneres Bild: Die in Deutschland anfallenden Kosten sind dann lediglich 23% höher als die in den Niederlanden. Wird eine sog. Szenarioanalyse durchgeführt, in der das deutsche und das niederländische System qua Wochenarbeitszeit und Produktivitätskosten gleichgesetzt werden, liegt der Kostenunterschied der
medizinischen Rehabilitation lediglich noch bei 9% zu Gunsten des niederländischen Vorgehens. Hierbei sollte jedoch berücksichtigt werden, dass sechs Monate postoperativ die Anzahl der wieder voll erwerbstätigen deutschen Arbeitnehmer höher ausfiel als die der niederländischen Patienten. Die Ergebnisse geben daher Anlass zu Reflektion: Könnten Aspekte des deutschen Ansatzes in der medizinischen Rehabilitation nach HTEP auch für die wachsende Gruppe erwerbsfähiger HTEP-Patienten in den Niederlanden möglicherweise mittel- und langfristig von Vorteil sein? In der in Kapitel 5 dargestellten Studie war es das Ziel, den Nutzen und die Patientenerfahrung eines mittels Tablet-PC angeboten E-Health-HTEP-Heimübungsprogramms zu bewerten. Die Ergebnisse legen nahe, dass ein solches Heimübungsprogramm mit sensorgesteuerter Bewegungsregistrierung und Remote Coaching (Telekonsultation) von Nutzen für HTEP-Patienten sein könnte. Die Adhärenz war mit durchschnittlich 92% der Teilnehmer über 12 Wochen und fünf Trainingseinheiten pro Woche sehr hoch. Darüber hinaus ergab die mittels Fragebogen analysierte Erfahrung der Patienten mit dem Programm ein positives Ergebnis. Der Mittelwert lag nach vier Wochen bei 4,6/5 und nach zwölf Wochen bei 4,5/5 Punkten. Darüber hinaus schätzten die Patienten, dass sie ihre medizinische Rehabilitation von zu Hause aus durchführen konnten anstatt z.T. aufwendige Wege auf sich nehmen zu müssen und fühlten sich durch das Programm motiviert. Darüber hinaus schätzten die Patienten das Remote Coaching in Form eines wöchentlichen Telefonkontakts mit ihrem Physiotherapeuten, so dass die neue Technologie insgesamt gut angenommen wurde.
Basierend auf den in Kapitel 5 beschriebenen Ergebnissen bestand das Ziel der in Kapitel 6 darg-estellten Studie darin, die Wirksamkeit des oben genannten E-Health-Heimübungsprogramms zu analysieren. Zu diesem Zweck wurde die Wirksamkeit des Programms mit der in den Niederlanden üblichen HTEP-Nachbehandlung verglichen. Die Analyse ergab nicht nur signifikante Unterschiede in den objektiven Funktionstests und der subjektiv wahrgenommenen Funktion, es wurde zudem festgestellt, dass das Heimtrainingsprogramm zwölf Wochen postoperativ große bis sehr große Effektgrößen in den objektiven Funktionstests (Timed Up and Go-Test [TUG] & FTSST) zu Gunsten des Heimtrainingsprogramms führte. Diese großen Effekte waren bei der Nachuntersuchung sechs Monate postoperativ noch immer vorhanden. Die Ergebnisse wurden durch die Ergebnisse der subjektiven Tests bestätigt und deuten darauf hin, dass ein zu Hause durchgeführtes E-Health-Rehabilitationsprogramm nach einer HTEP wirksamer sein könnte als die übliche Versorgung im niederländischen System. Ein solches Programm kann daher eine wertvolle Ergänzung oder sogar eine Alternative zum in den Niederlanden regulär angebotenen physiotherapeutischen Nachbehandlungsprogramms sein.
Zusammenfassung
Kapitel 7 enthält eine Zusammenfassung und allgemeine Diskussion der wichtigsten Ergebnisse dieser Arbeit. Die Nachfrage nach HTEP wird in den kommenden Jahrzehnten aufgrund sozialer und technischer Entwicklungen zunehmen. Der Erfolg einer HTEP hängt jedoch nicht allein von einem optimalen Verlauf des chirurgischen Eingriffs ab, sondern auch von einer angemessenen medizinischen Rehabilitation im Anschluss an die Implantation. Die Ergebnisse der in dieser Arbeit dargelegten Studien zeigen, dass Patienten die nach dem in Deutschland üblichen Vorgehen der medizinischen Rehabilitation behandelt wurden eine objektivierbar bessere Hüftfunktion, größere Zufriedenheit, bessere subjektive Funktion und eine frühere Rückkehr zur Arbeit zeigen als Patienten die nach dem niederländischen Modell rehabilitiert wurden. Obwohl der Unterschied zwischen den beiden Ländern sechs Monate postoperativ nicht mehr so ausgeprägt war wie zwölf Wochen nach der Implantation, erzielten die deutschen Patienten dennoch insgesamt bessere Ergebnisse, was eine frühere Rückkehr an den Arbeitsplatz zur Folge haben könnte. Darüber hinaus konnte das in dieser Arbeit vorgestellte E-Health Heimübungsprogramm für HTEP-Patienten bestehend aus gezielten Übungsanweisungen zur Steigerung der Muskelkraft und des Gleichgewichts sowie zur Verbesserung der Funktionsbewegungen, als nützlich und effektiv bewertet werden.
Die systematische Literaturrecherche zur therapeutischen Validität und des potenziellen Risikos für Bias ergab, dass aufgrund der geringen methodischen Qualität derzeitiger Studien keine eindeutigen Beweise für die Wirksamkeit physiotherapeutischer Übungsinterventionen nach einer THA gefunden werden können. Auch die Effektivität des üblichen niederländischen Vorgehens in der medizinischen Rehabilitation von HTEP-Patienten bleibt in seiner Effektivität unklar. Zwar wurde die therapeutische Validität der postoperativen medizinischen Rehabilitation in Deutschland nicht explizit analysiert, dennoch kann davon ausgegangen werden, dass aufgrund der aus-führlichen Beschreibung der für die medizinische Rehabilitation geltenden Therapiestandards diese wahrscheinlich höher abschneidet als in den Niederlanden. Gleiches gilt für das E-Health-Heimtrainingsprogramm. Kapitel 7 enthält auch Empfehlungen für zukünftige Forschungsansätze. Beispielsweise wird diskutiert, dass die Heterogenität der Gruppe von Patienten, die eine HTEP benötigen, zunimmt. Diese Heterogenität wird z.B. dadurch verursacht, dass aufgrund der zunehmenden Überalterung der Bevölkerung immer mehr Menschen eine HTEP erhalten. Viele dieser älteren Menschen können nach einer solchen Operation eine gute Lebensqualität erreichen. Darüber hinaus steigt aber auch das Renteneintrittsalter und somit die Zahl der Personen, die mit einer HTEP zur Arbeit zurückkehren und funktionieren müssen. Ebenso werden Hüftprothesen aufgrund des erhöhten Auftretens von Übergewicht als Risikofaktor für eine Hüftgelenksverschleiß sowie auf Grund von technischem und chirurgischem Fortschritt zunehmend schon in einem jüngeren Alter eingesetzt. Diese zunehmende Heterogenität in der Patientengruppe bedeutet,
dass die für den einen Patienten geeignete medizinische Rehabilitation nicht immer auch die geeignete Behandlung für den anderen Patienten ist.
Die Nutzung von Aspekten verschiedener Rehabilitationsoptionen kann möglicherweise zu einer maßgeschneiderten Rehabilitation führen. So könnte die bestehende postoperative medizinische Rehabilitation in den Niederlanden auf Grundlage der Ergebnisse der „Studie zur physiotherapeutischen Behandlung nach orthopädischer Chirurgie“ (PATIO) optimiert werden. Dies ist eine gut beschriebene physiotherapeutische Intervention für die Mehrheit der Patienten, die ein standardisiertes, zeitgebundenes Programm (mit Schwerpunkt auf bis zu 12 Wochen) umfasst, das sich auf evidenzbasierte Komponenten konzentriert und regelmäßig die Erreichung prädefinierter Meilensteine überprüft. Diese Meilensteine sorgen für eine maßgeschneiderte medizinische Rehabilitation. Zudem könnte Patienten, die nach der HTEP wieder ins Erwerbsleben zurückkehren müssen; ältere Patienten, die intensivere therapeutische Betreuung benötigen; und/oder Patienten mit erhöhter Komorbidität die Möglichkeit geboten werden, sich in einem Rehabilitationszentrum mit einem speziellen intensiven dreiwöchigen Programm unter Aufsicht von Fachpersonal zu rehabilitieren, wie es in Deutschland heute regelhaft praktiziert wird. Schließlich wäre es ggf. eine Option, den gesünderen, aktiveren und fitteren Patienten die Möglichkeit einzuräumen, sich zu Hause mit einem E-Health-Heimübungsprogramm und wöchentlicher Telefonkonsultation mit einem Physiotherapeuten selbständig zu rehabilitieren. Darüber hinaus kann ein Heimübungsprogramm eine Lösung für Menschen bieten, die nicht zum Physiotherapeuten gelangen können (z.B. (hoch-)betagte, immobile und/oder alleinlebende Menschen, oder Menschen, die weit entfernt von therapeutischen Einrichtungen/ in Gebieten ohne entsprechende Infrastruktur leben). All diese Aspekte bedürfen allerdings weiterer wissen-schaftlicher Evaluation bevor eine abschließende Bewertung erfolgen kann.
Abschließend kann auf Grundlage dieser Arbeit festgestellt werden, dass (1) eine intensivere postoperative medizinische Rehabilitation nach HTEP, wie in Deutschland etabliert, wirksamer ist als die weniger intensive Nachbehandlung im niederländischen System. Unter dem Gesichtspunkt der Kostenwirksamkeit ist ein Vergleich beider Länder durch den erheblichen Unterschied im sozioökonomischen Kontext erschwert. Dennoch erscheint die deutsche Vorgehensweise der medizinischen Rehabilitation nach HTEP für die erwerbsfähige Bevölkerungschicht vorteil-hafter zu sein. Des Weiteren lässt sich schlussfolgern, dass (2) ein auf E-Health basierendes Heimgesundheitsprogramm für Patienten nach HTEP nützlich und effektiv erscheint und eine mögliche Ergänzung oder sogar Alternative zur regulären Physiotherapie nach HTEP in den Niederlanden darstellen könnte.
Acknowledgement
Acknowledgement
PHinally Done, eindelijk is het dan zo ver. Met het schrijven van dit dankwoord leg ik de laatste hand aan mijn proefschrift. Het was een periode waarin ik veel heb geleerd zowel op wetenschap-pelijk gebied als op persoonlijk vlak. Ik wil graag stil staan bij de mensen die mij de afgelopen periode hebben gesteund en geholpen.
Uiteraard te beginnen met mijn promotie team. Prof. dr. S.K. Bulstra, beste Sjoerd, je enthousiasme is aanstekelijk. Je stond altijd klaar voor hulp en feedback. Bedankt dat je mijn promotor wilde zijn. Dr. M. Stevens, beste Martin, bedankt voor je hulp, advies en duwtjes in de goede richting. Je deur stond altijd open en ik heb je begeleiding altijd als zeer prettig ervaren. Je snelle en kritische feedback was zeer waardevol. Ook bedankt voor de gezellige tijd tijdens de congressen in Barcelona en Lissabon. Prof. dr. D. Lazovic, dear Djordje, thank you for your enthusiasm in our study, the feedback on manuscripts, and your support during the conference in Berlin last February. Dr. G.H. Seeber, dear Gesine, thank you so much for all your help, and for your efforts to get the study started in Pius Hospital. Thanks for calling patients to ask if they wanted to participate in the study. Had I done that in my faltering German, we would probably still be including patients by now. Also a big thank you for all your timely feedback and critical look at the articles we have written.
A special thank you to Dr. G. Dietz, dear Günter, thank you for your enthusiasm, help and effort to get the study started in Reha-Zentrum am Meer.
Geachte leden van de beoordelingscommissie, prof. dr. S.M.A. Bierma-Zeinstra, prof. dr. R.G.H.H. Nelissen en prof. dr. C.K. van der Sluis. Hartelijk bedankt voor jullie bereidwilligheid om de wetenschappelijke waarde van mijn proefschrift te beoordelen.
I would also like to thank all (external) parties for their financial support, namely the intramural research fund Forschungspool of the School of Medicine and Health Sciences of Carl von Ossietzky University Oldenburg/European Medical School, Stichting Anna Fonds | NOREF, and University Medical Center Groningen. A special thanks to dr. A. Hessel, thank you for your interest in the study and financial support from the Deutsche Rentenversicherung Oldenburg-Bremen. Philips Research Eindhoven, bedankt voor het beschikbaar stellen van de sensor apparatuur.
Uiteraard wil ik ook alle patiënten bedanken die hebben deelgenomen aan de onderzoeken in mijn proefschrift, bedankt voor jullie tijd en inzet.
Herr J. Roß, thank you for your help with placing the German patients in Reha-Zentrum am Meer. And of course, Yannick Hadeler, thank you for your time and company with the measurements in Reha-Zentrum am Meer.
J. S. Dekker en B. Dijkstra, beste Hans en Baukje, bedankt voor al jullie hulp bij het includeren van patiënten vanuit de Ommelander Ziekenhuis Groep en het Medisch Centrum Leeuwarden. Jildou Hoogland, beste Jildou, bedankt voor de fijne samenwerking, waar we hoofdstuk 5 en 6 als twee mooie resultaten aan over hebben gehouden.
Dr. R.E. Stewart, beste Roy, bedankt voor al je statistische hulp en advies. Onze melige buien maakten het altijd nog leuker. Daarnaast wil ik ook dr. I.H.F. Reininga bedanken. Beste Inge, ook jij bedankt voor je statistische hulp en uitleg met het berekenen van de patiënttevredenheid in hoofdstuk 4. Dr. K.M. Vermeulen, beste Karin, bedankt voor je hulp en uitleg bij het berekenen van de kosten effectiviteit. Dit was een deel waar ik best wel tegen op zag om mee aan de slag te gaan, maar met jouw hulp en uitleg is het me heel erg meegevallen.
Graag wil ik ook mijn overige coauteurs bedanken, beste Janneke Annegarn, Carina Gerritsma, Francisco Ibarra, Christiaan van Lingen, Tjerk Munsterman, Inge van den Akker-Scheek, Geranda Slager, Lucas van der Woude, Wiebren Zijlstra en Wierd Zijlstra, bedankt voor jullie samenwerking en nuttige input.
Degenen die ook zeker niet mogen ontbreken in mijn dankwoord zijn de studenten van de opleiding Fysiotherapie van de Hanzehogeschool. Bedankt Anne, Anouk, Demi-Esmee, Elian, Emily, Gert-Jaap, Hasan, Iris, Jens, Jesse, Marleen, Marloes, Rik en Rob. Fijn dat ik de verantwoor-delijkheid voor de metingen in Nederland aan jullie kon overlaten. Ik hoop dat jullie allemaal een leuke baan hebben gevonden als fysiotherapeut.
Els en Yvonne, bedankt voor jullie hulp en gezelligheid.
Beste mede PhD-ers, Claudia, Danielle, Eric, Louren, Olivier, Rinne, Sjoukje, Tim en Tjerk. Bedankt voor de leuke en gezellige tijd op onze onderzoekskamer en tijdens congressen. In
Acknowledgement
het bijzonder Sjoukje, bedankt voor de bijdrage die je geleverd hebt tijdens je master van Bewegingswetenschappen en de fijne samenwerking, met hoofdstuk 2 als mooi resultaat. Lieve familie en vrienden, BW-leukies, Martini Chickies, meiden van ‘Anton’, teamgenootjes van korfbalvereniging ROG, bedankt voor jullie interesse, steun, weekendjes weg, festivals, saun-adagjes, feestjes en wijntjes. Lieve Marloes en Koen, jullie wil ik in het bijzonder benoemen, door onze wekelijkse eet- en wijnavondjes waren jullie altijd op de hoogte.
Lieve Lennart, jij kwam het laatste jaar mijn promotie periode binnengewandeld. Ook jij mag zeker niet ontbreken in mijn dankwoord. Het laatste jaar is niet het gemakkelijkste jaar geweest en ik wil je bedanken voor je steun en liefde, en je hulp bij het afronden van mijn proefschrift. Paranimfen, Tim en Marian, wat leuk dat jullie mijn paranimfen zijn! Lieve Tim, bedankt voor de leuke tijd als huisgenoten, het samen klagen, moe zijn, dutjes doen, wijn drinken en series kijken. Dit heb ik allicht altijd als zeer prettig ervaren. Lieve Marian, het beste zusje die je kunt hebben, altijd gezellig, nooit ruzie, er altijd voor elkaar zijn. Ik weet zeker dat dit nooit zal veranderen! Lieve mamsie, niet alleen bedankt voor de steun en hulp tijdens dit proefschrift, maar natuurlijk voor alles. Het is altijd fijn om weer thuis in Arnhem te zijn. Ik hoop dat je weet hoe belangrijk je voor me bent.
Lieve papsie, weet je nog dat je me hebt geholpen met solliciteren voor dit promotieonderzoek? Ik vind het zo jammer dat je het eindresultaat niet hebt kunnen zien. Ik hoop dat je mee kijkt tijdens de verdediging. Zonder jou was het niet gelukt!
About the author
Annet Wijnen werd geboren op 19 april 1991 in Rheden. Na het behalen van haar VWO diploma aan het Arentheem College locatie Thomas à Kempislaan in Arnhem begon zij in 2009 met de opleiding Bewegingswetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen. In 2013 behaalde zij haar Bachelor diploma Bewegingswetenschappen. Hierna begon ze aan de Master Human Movement Sciences met de specialisatie Healthy Ageing. Tijdens haar Master was ze betrokken bij een
onderzoek naar het effect van hoeksnelheid op de veranderingen in momentproductie van het schoudergewricht bij jongeren, gezonde ouderen en ouderen met subacromiaal pijnsyndroom. Dit onderzoek resulteerde in een publicatie. Na het behalen van het Master diploma in de zomer van 2015 raakte Annet betrokken op de afdeling Orthopedie van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). Een kans tot een promotieonderzoek bood zich aan en vanaf mei 2016 heeft ze zich hier voor ingezet. Dit promotieonderzoek was een mooie samenwerking tussen de afdeling orthopedie van het UMCG en Universitair ziekenhuis voor orthopedie en traumachirurgie Pius-Hospital, Medical Campus University in Oldenburg.
Momenteel werkt Annet als Clinical Research Associate bij Service Desk Clinical Research Office in het UMCG.
Publications
Publications
Wijnen A, Seeber GH, Hadeler Y, Dijkstra B, Dekker JS, Vermeulen K, Slager GEC, Dietz G, Lazovic D, Bulstra SK, Stevens M. Effektivität der medizinischen Rehabilitation nach Primärimplantation einer Totalen Hüftendoprothese bei Patienten im erwerbsfähigen Alter: Ein Vergleich der gängigen Versorgung in den Niederlanden versus in Deutschland. Die Rehabilitation (submitted).
Wijnen A, Hoogland J, Munsterman T, Gerritsma CLE, Dijkstra B, Zijlstra WP, Dekker JS, Annegarn J, Ibarra F, Slager GEC, Zijlstra W, Stevens M. Effectiveness of a home-based rehabilitation program after total hip arthroplasty driven by a tablet app and remote coaching: nonrandomized controlled trial combining a single-arm intervention cohort with historical controls. JMIR Rehabil Assist Technol. DOI: 10.2196/14139
Hoogland J, Wijnen A, Munsterman T, Gerritsma CLE, Dijkstra B, Zijlstra WP, Annegarn J, Ibarra F, Zijlstra W, Stevens M. Feasibility and Patient Experience of a Home-Based Rehabilitation Program Driven by a Tablet App and Mobility Monitoring for Patients After a Total Hip Arthroplasty. JMIR mHealth and uHealth. DOI:10.2196/10342.
Murgia A, Hortobágyi T, Wijnen A, Bruin L, Diercks RL, Dekker R. Effects of age and sex on shoulder biomechanics and relative effort during functional tasks. Journal of Biomechanics. DOI:10.1016/j.jbiomech.2018.10.001.
Wijnen A, Bouma SE, Seeber, GH, van der Woude LHV, Bulstra SK, Lazovic D, Stevens M, van den Akker-Scheek I. The therapeutic validity and effectiveness of physiotherapeutic exercise following total hip arthroplasty for osteoarthritis: A systematic review. PLoS ONE. DOI:10.1371/journal. pone.0194517.
Seeber GH, Wijnen A, Lazovic D, Bulstra SK, Dietz G, van Lingen CP, Stevens M. Effectiveness of rehabilitation after a total hip arthroplasty: a protocol for an observational study for the comparison of usual care in the Netherlands versus Germany. BMJ Open DOI:10.1136/bmjopen-2017-016020.
Additional publication
Zeitschrift für Physiotherapeuten. Übungstherapie: relevant nach Hüft-TEP? Pflaum, 71. Jahrgang, Februar 2019.
Conference Contributions
Wijnen A*, Seeber GH, Hadeler Y, Dijkstra B, Dekker JS, Lazovic D, Bulstra SK, Vermeulen K, Slager GEC, Dietz G, Stevens M. Effektivität der medizinischen Rehabilitation nach Primärimplantation einer Totalen Hüftendoprothese bei Patienten im erwerbsfähigen Alter: Ein Vergleich der gängigen Versorgung in den Niederlanden versus in Deutschland. Endoprotherikkongress, Berlin, Februar 2020, oral presentation in German
Wijnen A*, Seeber GH, Hadeler Y, Dijkstra B, Dekker JS, Lazovic D, Bulstra SK, Vermeulen K, Slager GEC, Dietz G, Stevens M. Effectiviteit van revalidatie na een totale heupartroplastiek: een vergelijking tussen gebruikelijke zorg in Nederland en Duitsland. Najaarsvergadering Nederlandse Orthopaedische Vereniging, Arnhem, October 2019, oral presentation in Dutch.
Wijnen A*, Hoogland J, Munsterman T, Gerritsma CLE, Dijkstra B, Zijlstra WP, Dekker JS, Annegarn J, Ibarra F, Slager GEC, Zijlstra W, Stevens M. Effectiveness of a home exercise program delivered on a tablet PC compared to usual care in the Netherlands for patients after a total hip arthroplasty. 20th EFORT Congress, Lisbon, June 2019, oral presentation in English.
Wijnen A*, Seeber GH, Dijkstra B, de Vries AJ, Huis in ’t Veld RMHA, Bulstra SK, Stewart RE, Lazovic D, Stevens M. Opposite Rehabilitation Outcomes following Hip Revision Surgery in the Netherlands versus Germany. 20th EFORT Congress, Lisbon, June 2019, oral presentation in English.
Wijnen A*, Bouma SE, Seeber GH, van der Woude LHV, Bulstra SK, Lazovic D, Stevens M, van den Akker-Scheek I. The therapeutic validity and effectiveness of physiotherapeutic exercise following total hip arthroplasty for osteoarthritis: A systematic review. World Confederation for Physical Therapy, Genève, May 2019, poster presentation in English.
Wijnen A*, Bouma SE, Seeber GH, van der Woude LHV, Bulstra SK, Lazovic D, Stevens M, van den Akker-Scheek I. The therapeutic validity and effectiveness of physiotherapeutic exercise following total hip arthroplasty for osteoarthritis: A systematic review. Forschungssymposium
Publications
Physiotherapie, Deutsche Gesellschaft Für Physiotherapie-Wissenschaft, Lübeck, November 2018, poster presentation in German.
Hoogland J, Wijnen A*, Munsterman T, Gerritsma CLE, Dijkstra B, Zijlstra WP, Annegarn J, Ibarra F, Zijlstra W, Stevens M. Feasibility and patient experience of a home-based rehabilitation program driven by a tablet application and mobility monitoring for patients after a total hip arthroplasty. 13th Congress of the European Hip society, Den Haag, September 2018, oral presentation in English.
Wijnen A*, Hoogland J, Munsterman T, Gerritsma CLE, Dijkstra B, Zijlstra WP, Dekker JS, Annegarn J, Ibarra F, Slager GEC, Zijlstra W, Stevens M. Effectiveness of a home exercise program delivered on a tablet PC compared to usual care in the Netherlands for patients after a total hip arthroplasty. 13th Congress of the European Hip society, Den Haag, September 2018, oral presentation in English.
Wijnen A*, Bouma SE, Seeber GH, van der Woude LHV, Bulstra SK, Lazovic D, Stevens M, van den Akker-Scheek I. The therapeutic validity and effectiveness of physiotherapeutic exercise following total hip arthroplasty for osteoarthritis: A systematic review. 19th EFORT Congress, Barcelona, June 2018, poster presentation in English, rewarded with best poster award.
Wijnen A*, Hoogland J, Munsterman T, Gerritsma CLE, Dijkstra B, Zijlstra WP, Dekker JS, Annegarn J, Ibarra F, Slager GEC, Zijlstra W, Stevens M. Effectiviteit van een thuis-oefen-pro-gramma aangeboden op een tablet-PC in vergelijking met usual care voor patiënten na een totale heupartroplastiek. Voorjaarsvergadering Nederlandse Orthopaedische Vereniging, Amersfoort, May 2018, oral presentation in Dutch.
Seeber GH, Wijnen A, Lazovic D, Bulstra SK, Dietz G*, van Lingen CP, Stevens M. The effective-ness of rehabilitation after a total hip arthroplasty: A design study for the comparison of usual care in the Netherlands versus Germany. 38th SICOT Orthopaedic World Congress, Cape Town, November/December 2017, e-poster presentation in English.
Research Institute SHARE
This thesis is published within the Research Institute SHARE (Science in Healthy Ageing and healthcaRE) of the University Medical Center Groningen / University of Groningen.
Further information regarding the institute and its research can be obtained from our internet site: http://www.share.umcg.nl/
More recent theses can be found in the list below. ((co-) supervisors are between brackets)
2020
Bunt S
Frailty among older adults; exploring the social dimension
(prof CP van der Schans; prof BJM Steverink; dr JSM Hobbelen)
Lip SV
The effects of preeclampsia on the maternal cardiovascular system; gene expression and its (epigenetic) regulation in experimental preeclamptic cardiovascular tissues and cells
(prof T Plösch, dr MM Faas, prof SA Scherjon)
Renting N
Clinical workplace learning today; how competency frameworks inform clinical workplace learning (and how they do not)
(prof ROB Gans, prof ADC Jaarsma, prof JCC Borlefs)
Rietkerk W
Tailoring care for older adults; understanding older adults goals and preferences
(prof SU Zuidema, prof JPJ Slaets, prof DL Gerritsen)
Aalst RTA van
An economic assessment of high-dose influenza vaccine
(prof MJ Postma, prof JC Wilschut)
Kuiper D
Implementation of the self-management of well-being interventions; determinants and effects
Research Institute SHARE
Zwertbroek EF
Hypertension in pregnancy; timing of delivery and early screening
(prof CM Bilardo, prof SA Scherjon, dr MTM Faassen, dr H Groen)
Boer P de
Cost-effectiveness of vaccination strategies to protect older adults: focus on herpes zoster and influenza
(prof MJ Postma, prof JC Wilschut)
Buijs-Spanjers KR
Improving delirium education: the role of experiential learning in a serious game
(prof SEJA de Rooij, prof ADC Jaarsma)
Karsten MDA
Women’s lifestyle and sexual function; The effects of a preconception intervention in women with obesity
(prof A Hoek, prof TJ Roseboom, dr H Groen)
Koops JC
Understanding nonmarital childbearing. The role of socio-economic background and ethnicity in Europe and North-America.
(prof AC Liefbroer, prof AMH Gauthier)
Wasir R
Moving forward to achieve universal health coverage in Indonesia: progress and challenges
(prof E Buskens, prof MJ Postma, dr W Goetsch)
Kramer T
How to develop a Grand Slam winner…; physical and psychological skills in Dutch junior tennis players
(dr MT Elferink-Gemser, prof C Visscher, dr BCH Huijgen)
