Als niet alles is wat het lijkt. Implementatie van de richtlijn spirituele zorg in de palliatieve zorg

Implementatie van de richtlijn

spirituele zorg ^–

in de palliatieve zorg

‘Als niet alles is

wat het lijkt ’

ONDERWIJSPROGRAMMA

 Implementatie richtlijn spirituele zorg in palliatieve fase

 Spirituele zorg: wat is dat?

 Richtlijn spirituele zorg: ABC-model

 2 tweegesprekken met een collega

 Komende drie maanden

Implementatie van de richtlijn

spirituele zorg in de palliatieve zorg

 Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit van het leven verbetert

 van patiënten en hun naasten

 die te maken hebben met een levensbedreigende aandoening

 door het voorkomen en verlichten van lijden, doormiddel van vroegtijdige signalering

Palliatieve zorg omvat

 en zorgvuldige beoordeling en behandeling van pijn

 en andere problemen van

lichamelijke, psychosociale en

spirituele aard

“Illness is both soul shaking and soul evoking for the patient and for all others to whom the patient matters.

We lose an innocence, we know vulnerability, we are no longer who we were before this event, and we will never be the same. We are in uncharted terrain, and there is no turning back. Illness is a profound soul

event, and yet this is virtually ignored and

unaddressed. Instead, everything seems to be focused on the part of the body that is sick, damaged, failing, or out of control.”

-Jean Shinoda Bolen, MD, Close to the Bone



Implementatie richtlijn spirituele zorg in palliatieve fase



Spirituele zorg: wat is dat?



Richtlijn spirituele zorg: ABC-model



2 tweegesprekken



Komende drie maanden

Landelijke richtlijn

-voor alle zorgprofessionals betrokken bij de palliatieve zorg

-gebaseerd op wetenschappelijke literatuur, en tot stand gekomen door consensus

-vastgesteld door werkgroep met professionals van verschillende achtergrond

-versie 2 uit 2018

Wat is “spiritualiteit” ?

‘Spiritualiteit is de dynamische dimensie van het menselijk leven die gaat over de manier waarop personen zin, doel en

transcendentie ervaren, uitdrukken of

zoeken en waarop zij zich verhouden tot het

moment, zichzelf, anderen, de natuur, het

betekenisvolle of het heilige’ [Nolan2011

].

Spiritualiteit

• Heeft te maken met dat wat je raakt

• Met wat belangrijk voor je is

• Met wat je in beweging zet

• Met wat je gaande houdt in het leven

• Met waar je het voor doet

• Met wat zin geeft aan je bestaan

• Het geeft je een doel, een richting in je

leven.

Spiritualiteit

Is het aspect van het mens zijn dat verwijst naar de manier waarop mensen

betekenis en richting zoeken en vinden in hun leven.

én

zich verbonden voelen met

• het moment,

• zichzelf,

• de ander,

• de natuur of

• met iets groters wat hen overstijgt en betekenisvol

is of heilig is.

G EESTELIJKE VERZORGING

12

Bezig zijn op het spirituele vlak kan zich uiten in levensvragen

Levensvragen rond identiteit,

betekenis, lijden en dood, schuld en schaamte, verzoening en

vergeving, vrijheid en

verantwoordelijkheid, hoop en

wanhoop en liefde en vreugde.

Hoe kijk ik terug op mijn leven? Ik heb van sommige dingen spijt. Ik ben mijn leven kwijt. Wat wil ik nog? Waar doe ik het nog voor? Hoe moet ik dit dragen? Voor mijzelf hoeft het zo niet meer. Mag ik voor mezelf kiezen en de behandeling staken? Wat geeft mijn leven nu kleur? Ik wil geen spijt hebben op mijn sterfbed. Wat wil ik nog rechtzetten? Wat moet er nog in mijn leven? Wat is nu werkelijk van waarde voor mij? Is er nog hoop? Wat is de zin van dit leven? Dit is lijden. Hoe moet ik dit opbrengen?

Dit is een eenzame weg. Mijn omgeving snapt me niet meer. Ik verlang naar rust. Ben ik een goed mens geweest?

Ik heb altijd mijn best gedaan.



Implementatie richtlijn spirituele zorg in palliatieve fase



Spirituele zorg: wat is dat?



Richtlijn spirituele zorg: ABC-model



2 tweegesprekken



Komende drie maanden

Wie “doen” spirituele zorg?

- elke zorgverlener

-zorgpraktijk voor geestelijk verzorger

Arts/verpleegkundi ge/ fysio/ diëtist/

voedingsassistent

…

Maatschappelijk werker/psycholoog/

dagbesteding

Geestelijk verzorger

Primaire focus somatisch psychosociaal spiritueel

ABC-model van spirituele zorg

Arts/verpleeg kundige/

fysio/ diëtist/

voedingsassis tent…

Maatschap pelijk

werker/psy choloog/

dagbestedi ng

Geestelijk verzorger

A Aandacht

altijd

B Begeleiding

met instemming van patiënt

C Crisisinterventie

indien aangewezen

A: aandacht voor spirituele vragen en behoeften

 Wat:

 Wat houdt u bezig?

 Levensvragen signaleren

 Zijn er speciale behoeften?

 Hoe

 Aandachtig luisteren (niet oplossen)

 Presentie: in het hier en nu als medemens aanwezig zijn bij de ander.

 Zelfzorg

Tweegesprek presentie

In tweetallen ( 5 min per persoon), de één vertelt (beantwoordt de onderstaande vragen) en de ander luistert (en kan helpen door onderstaande vragen te stellen).

 1. Present zijn, hoe doe jij dat?

 2. Wat werkt belemmerend (voor jou)?

 3. Wat helpt je?

ABC-model van spirituele zorg

Arts/verpleeg kundige/

fysio/ diëtist/

voedingsassis tent…

Maatschappelijk werker/

psycholoog/

Dagbesteding….

Geestelijk verzorger

A Aandacht B Begeleiding

met instemming van patiënt

Zoektocht volgen

Doorverwijzen

In kaart brengen

Zoektocht volgen

Doorverwijzen

→

In kaart brengen

Zoektocht volgen

Doorverwijzen

←

In kaart brengen

C Crisisinterventie

Mooren

het meest heilzame effect van

begeleidingsrelaties juist dat de patiënt zich werkelijk gekend weet in de eigen

gemoedsbewegingen, zich begrepen weet in verdriet, angst, schaamte, boosheid en andere gevoelens die in de situatie van opname zo’n grote rol kunnen spelen.

J.H. Mooren, Emoties. Nieuw handboek geestelijke verzorging, (2e druk herziene editie; Kampen 2009) 899

Begeleiden vanuit latende

houding

Begeleiden

 Waar en wanneer wordt spiritueel functioneren bedreigd en hoe is haar beloop? (zorg item)

 aandacht voor zinervaring

 aandacht voor zinverlies

 aandacht voor rouwprocessen

Hoe kijk ik terug op mijn leven? Ik heb van sommige dingen spijt. Ik ben mijn leven kwijt. Wat wil ik nog? Waar doe ik het nog voor? Hoe moet ik dit dragen? Voor mijzelf hoeft het zo niet meer. Mag ik voor mezelf kiezen en de behandeling staken? Wat geeft mijn leven nu kleur? Ik wil geen spijt hebben op mijn sterfbed. Wat wil ik nog rechtzetten? Wat moet er nog in mijn leven? Wat is nu werkelijk van waarde voor mij? Is er nog hoop? Wat is de zin van dit leven? Dit is lijden. Hoe moet ik dit opbrengen?

Dit is een eenzame weg. Mijn omgeving snapt me niet meer. Ik verlang naar rust. Ben ik een goed mens geweest?

Ik heb altijd mijn best gedaan.

Tweegesprek

Om te kunnen begeleiden heb je zelf innerlijke ruimte nodig:

ruimte om emoties als angst, hoop, verdriet toe te laten, te onderzoeken, zonder er in op te gaan of je er in te verliezen.

 Waar laad je zelf op? Waar vind je ruimte/rust/inspiratie?

 Geef je ruimte voor je eigen emoties? Hoe doe je dat? (waar) mag je kwetsbaar zijn?

 Wat vind je belangrijk in het leven?

- Wat is je heilig (het allerbelangrijkste voor jou)?

- Wie of wat inspireert je?

- Wat ontroert je?

- Wat is de mooiste plek waar je ooit bent geweest?

- Waar vind je houvast?

 Wanneer meer nodig dan latende houding:

bijvoorbeeld wanneer er steun nodig is bij het zoeken naar/ervaren van wat steun, inspiratie, kracht, zin of betekenis geeft

 Wanneer je te ‘bezet’ bent om echt te luisteren

Wanneer doorverwijzen voor

begeleiding?

ABC-model van spirituele zorg

Arts/verpleegk undige/ fysio/

diëtist/

voedingsassiste nt…

Maatschappeli jk werker/

psycholoog/

Dagbesteding

….

Geestelijk verzorger

A Aandacht B Begeleiding C Crisisinterventie

indien aangewezen

Signaleren en

doorverwijzen Onderkennen Begeleiden Behandelen Doorverwijzen

→

Onderkennen Begeleiden Soms

behandelen Doorverwijzen

←Interpreteren Wegen

Crisisinterventie

Spirituele crisis:

Met de bronnen van

kracht, moed, hoop,

steun, troost, inspiratie

kan iets mis zijn.

 Ondergestoven : ze zijn er wel, maar je kunt er niet bij.

(komt bijvoorbeeld doordat er veel met je gebeurt in een ziekenhuis)

 Opgedroogd : ze zijn er niet meer

(bijvoorbeeld doordat je zelf erg

veranderd bent)

G EESTELIJKE VERZORGING

29

Signaleren van crisis

• Diepgaande vragen over de betekenis of zin van het eigen leven;

• Rouw of verlies van de verbinding met zichzelf, anderen of een hogere macht (God);

• Een diepgaande verandering in de persoon:

opeens erg cynisch; gelatenheid; somberheid;

overdreven relativerend; boosheid.

• Een cirkelend proces van zoeken maar niet

vinden van evenwicht

Crisis

 Altijd doorverwijzen

 Ook zelf in contact blijven met patiënt/bewoner en diens naasten over dit onderwerp

 Overleg ook als zorgverleners met elkaar hierover

 Vergeet niet voor jezelf en collega’s te zorgen

ABC-model van spirituele zorg

Arts/verpleegk undige/ fysio/

diëtist/

voedingsassiste nt…

Maatschappeli jk werker/

psycholoog/

Dagbesteding

….

Geestelijk verzorger

A Aandacht

Represent eren

En

verbinden

B Begeleiding C Crisisinterventie

Samenvattend

 Aandacht: ieders taak

 Begeleiding: latende houding door iedereen;

signaleer je meer dan doorverwijzen

 Crisis: geestelijk verzorger inschakelen of indien de vraag vooral gaat om problemen in het functioneren een medisch maatschappelijk werker/psycholoog

Andere redenen om te verwijzen naar geestelijk verzorger

 Rituelen

 Belangrijk dat de spirituele dimensie vertegenwoordigd wordt

 Vertrouwelijkheid

 Spreken met iemand die ‘los’ staat van wat er allemaal moet voor het herstel

 Begeleiding bij ethische vraagstukken

Digitale leerwerkplek

 Zingeving in de palliatieve zorg - Overview (windows.net)

 Introductie, module 1 en 2

 Rest digitale leerwerkplek kan men naar behoefte doorheen browsen en dingen die op dat moment belangrijk zijn integreren en doorwerken

 De koffiemomenten zijn verder een belangrijke tool om als team aan de digitale leerwerkplek te werken

Komende drie maanden

 Digitale leerwerkplek

https://pznlsawebprod.blob.core.windows.net/files/L eerwerkplaats%20Zingeving/Leerwerkplaats%20Zinge ving/Index/index.html#/

 Spirituele anamnese

 Koffiemomenten

 Tweede scholing: datum

Ga bij een patiënt waar je voor zorgt eens 1 minuut zitten met je aandacht gericht op de ander.

Daarna mag je pas bezig met je eigen agenda (je spreekuur items, de ondersteuning bij ADL,

je behandeling...)

Wat is je ervaring?

KOFFIEMOMENTEN

In hoeverre mag verdriet jou raken?

---

Vind je dat je mag meehuilen met een patiënt of zou je dat moeten voorkomen?

Ben je iemand die snel met oplossingen komt?

Of kun je een gesprek open laten zonder met antwoorden te komen?

Voorbereiding in de organisatie (dit heb je gedaan/ ben je mee bezig) Les 1

Digitale leerwerkplek Koffiemomenten

Anamnese Les 2

Borging

Tijdlijn

Voorbereiding in de organisatie (dit heb je gedaan/ ben je mee bezig)

Opdracht vanuit organisatie

Implementatiedoelgroep werven en implementatiepartner zoeken

Vaststellen wie de deelnemers zijn (bijvoorbeeld ook voedingsassistenten, artsen, fysiotherapeuten?)

Warm maken groep (spilfiguren) en organisatorische planning

Groep medeverantwoordelijk maken Nu al in gesprek over borging

LES 1

Onderzoek: afname enquête

Introductie wat is ‘spiritualiteit’ Ook gesprek over vooroordelen/twijfels.

Introductie richtlijn spirituele zorg in de palliatieve zorg, met name het ABC model

Twee keer een ‘tweegesprek’

Introductie anamnese

Overzicht van het project tot les 2

Digitale leerwerkplek

Zingeving in de palliatieve zorg - Overview (windows.net)

In het UMCG krijgt men de opdracht om de introductie, module 1 en 2 zelfstandig door te werken. Dit mag

onder werktijd bijvoorbeeld in de nachtdienst.

Rest digitale leerwerkplek kan men naar behoefte doorheen browsen en dingen die op dat moment intrigeren doorwerken

De koffiemomenten zijn verder een belangrijke tool om als team aan de digitale leerwerkplek te werken

KOFFIEMOMENTEN

Doelen:

Materiaal uit digitale leerwerkplek verwerken

Het gewoon maken om binnen het team met dit onderwerp bezig te zijn

Gezamenlijke taal ontwikkelen

Inzicht verwerven in waar anderen staan Inhoud/vorm

Koffiemomenten of andere tijd die past bij team Niet iedereen is bij ieder koffiemoment. Wie dan werkt doet mee.

15-30 minuten

Iets uit leerwerkplek dat past bij waar dit team mee bezig is als start van gesprek: filmpje/ stelling/

voorbeeld

Door implementatieduo geleid, of door één van hen

Anamnese

Gaat in training om eerste ervaring met spirituele anamnese en het gesprek binnen de afdeling over of en hoe je dit zou kunnen gebruiken om goede spirituele zorg te waarborgen.

Tijdens les 2 ruimte om terug te blikken

Levensbeschouwelijke anamnese\Instructie anamnese.docx

LES 2

O.a.:

rondje wat is mij heilig

uitwisselen ervaringen tijdens project met spirituele zorg

gesprek over anamnese afsluitend deel onderzoek

BORGING

Voortzetten koffiemomenten

Instructie nieuwe medewerkers

Werkafspraken spirituele zorg verder ontwikkelen

Verdeling verantwoordelijkheid hiervoor (leidinggevenden;

aandachtsvelders, geestelijk verzorgers)

Verdere uitrol in organisatie?

 Wat neem je mee van deze workshop?

 VOOR MEER INFO E-MAIL:

dr. ir. Mechteld-Hanna Derksen m.g.derksen@umcg.nl drs. Klaas Oosterhuis k.oosterhuis@umcg.nl

Afsluiting