Provocatief werken bij cliënten met trekjes van persoonlijkheidsstoornissen

(1)

Provocatief werken bij cliënten met trekjes van persoonlijkheidsstoornissen | 1

Provocatief werken bij cliënten met trekjes van persoonlijkheidsstoornissen

Auteur: Eric Hendriks Eric.Hendriks@inter.nl.net Tel. 06 535 434 66 In het kader van de opleiding Provocatief Coachen Oktober 2008

(2)

Inleiding

Sommige mensen raken door hun persoonlijkheid voortdurend in de knoei of bezorgen hun omgeving een enorme overlast. Deze mensen hebben dan in meer of mindere mate trekjes van één of meerdere van de persoonlijkheidsstoornissen die de klinische psychologie en de psychiatrie kennen. Mensen met een persoonlijkheidsstoornis (‘eigenaardigheden’) lopen steeds op dezelfde manier vast. In hun werk, in hun vriendschappen en in intieme relaties.

Ze vinden het moeilijk om hun gedrag aan te passen aan de omstandigheden waardoor hun omgeving hen vaak star vindt. Vaak zien ze hun eigen gedrag niet als oorzaak van de

problemen. De provocatieve aanpak biedt nieuwe en verrassende gereedschappen om deze mensen te helpen.

Aanleiding

Dit document heb ik geschreven als onderdeel van mijn opleiding Provocatief Coachen bij het IEP. Deze warme, vaak hilarische en uitdagende stijl van helpen roept verzet of acceptatie op bij de cliënt, die hierdoor sterker wordt. Het idee hiervoor ontstond toen ik het boekje “Zo ben ik nu eenmaal!” las, geschreven door Willem van der Does. Hierin

worden de meer alledaagse vormen van persoonlijkheidsstoornissen op een luchtige manier besproken, geïllustreerd door de rake tekeningen van Peter van Straaten. Bij elke

persoonlijkheids ‘stijl’ worden ook omgangsregels gegeven. Een aanrader voor elke coach en therapeut.

Provocatieve variant

Ik heb me gericht op het bedenken van de provocatieve variant van deze omgangsregels.

Voor alle duidelijkheid: de beschreven reacties lijken vaak hard en sarcastisch, maar bedenk dat de provocatieve coach altijd éérst een warm en vriendschappelijk contact met de cliënt opbouwt. De beschreven reacties worden dus louter en alleen vanuit deze houding en dan ook nog met veel humor en een ‘knipoog’ gebracht. De cliënt voelt zich dus geaccepteerd, maar ook uitgedaagd. De beoogde reactie hierop van de cliënt is dat hij zijn gedrag met humor leert relativeren. Je houdt als het ware de cliënt een lachspiegel voor en laat hem ervaren hoe het is om met hem om te gaan. Dit roept dan vervolgens weerstand op (dit versterkt de wil voor verandering) of acceptatie (‘zo ben ik nu eenmaal’ en ik accepteer ook de consequenties). Beiden zijn prima reacties in het provocatieve gesprek.

(3)

Provocatief werken bij cliënten met trekjes van persoonlijkheidsstoornissen | 3 Veronderstellingen

In dit document ga ik ervan uit dat mensen uit eigen beweging met een probleem bij de provocatief coach komen. Bijvoorbeeld omdat ze vast lopen, waar zou dát nu aan kunnen liggen?

Wat kun je hiermee?

De doelgroep van dit document zijn coaches en therapeuten die de provocatieve manier van helpen willen gebruiken. Ze willen bij hun cliënten (trekken van) persoonlijkheidsstoornissen beter leren herkennen en ze vermoeden dat het probleem waar hun cliënt mee komt

hiermee iets te maken heeft. In dit document vind je concrete voorbeelden van provocatieve reacties. Deze kun je overnemen maar laat je vooral inspireren tot je eigen creatieve

impulsen!

Persoonlijkheidsstoornissen

De volgende persoonlijkheidsstoornissen komen aan bod:

Narcist: ik word bewonder, dus ik ben

Theatrale: aandacht, aandacht en nog eens aandacht Antisociale: Ikke, Ikke en de rest kan …

Borderline: steeds weer nieuwe prikkels Afhankelijke: ik kan het niet alleen

Dwangmatige: zonder controle geen resultaat Vermijdende: terecht bang voor afwijzing!

Deze persoonlijkheidsstoornissen zijn in hun zuivere en volledige vorm beschreven. In de praktijk zullen de meeste mensen trekjes hiervan vertonen of trekjes van meerdere stoornissen combineren. De provocatieve reacties zijn wél in hun ‘hevigheid’ op de pure persoonlijkheidsstoornis gericht. Een mooie uitdaging dus voor de provocatieve coach om deze op de juiste manier in te zetten!

Ken jezelf

Tenslotte: de auteur herkent inmiddels diverse trekjes van de beschreven eigenaardigheden bij zichzelf… welke zijn dat voor jou?

(4)

Inhoud

Inleiding ... 2

Leeswijzer ... 5

De narcist: ‘ik word bewonderd, dus ik ben’... 7

Theatrale persoonlijkheid: aandacht, aandacht en nog eens aandacht ... 10

Antisociale: Ikke ikke en de rest kan stikke ... 13

Borderline: steeds weer nieuwe prikkels ... 16

Afhankelijke: Ik kan ’t niet alleen ... 20

Dwangmatige: zonder controle geen resultaat ... 23

Vermijdende: Terecht bang voor afwijzing! ... 26

Geraadpleegde bronnen ... 28

(5)

Leeswijzer

Voor elke persoonlijkheidsstoornis is beschreven

Typering Een korte beschrijving van de persoonlijkheidsstoornis alsmede een treffende tekening van Peter van Straten Criteria Waar gaat het deze mensen om? Wat vinden ze belangrijk?

Beperkende overtuigingen Waar geloven deze mensen vaak in dat het leven voor hen zo lastig maakt?

Zelfbeeld Hoe kijken deze mensen naar zichzelf?

Kenmerken Waaraan herken je de trekjes van deze persoonlijkheidsstoornis in de praktijk?

Onderliggende angst Wat zijn de grootste angsten van mensen die deze stoornis hebben?

Natuurlijke vindplaatsen Waar vind je deze mensen in het dagelijks leven?

Traditionele reacties Wat zijn de ‘normale’ reacties? Niet uitputtend beschreven, zie hiervoor de uitgebreide vakliteratuur!

Provocatieve reacties Welke provocatieve reacties kun je inzetten?

De meest gebruikte provocatieve gereedschappen zijn:

Gereedschap Inhoud

Provoceren op de onderliggende angst

De coach schetst een absurd en hilarisch beeld met de cliënt in de hoofdrol terwijl die de angst ‘doet’. Je speelt de cliënt in een scene van een extreme film waarin hij wordt

‘verteerd’ door deze angst. Hierdoor wordt de cliënt bewust waarvoor hij werkelijk bang is en tegelijkertijd neemt de angst af omdat deze in een humoristisch kader wordt geplaatst.

De schuld verschuiven De coach verklaart dat het problematisch gedrag natuurlijk nooit aan de cliënt kan liggen. Het ligt juist aan alles

behalve de cliënt, die is een slachtoffer van de omstandigheden en onmachtig om er iets aan te

veranderen. Hierdoor wordt de cliënt geprikkeld om juist naar zijn eigen aandeel te kijken.

Maar da’s toch prachtig! Afwijkende gedrag van de cliënt is juist goed! De coach moedigt de cliënt juist aan om zijn probleemgedrag nog vaker en intensiever te vertonen. Het is juist een geweldig talent van de cliënt. Naarmate de coach steeds

enthousiaster wordt over de voordelen van het problematische gedrag zal de cliënt de nadelen steeds sterker gaan benadrukken en hierdoor gemotiveerder worden om het te veranderen.

Spiegel de cliënt op de kenmerken

Op een absurde manier laten zien aan de cliënt wat hij doet.

(6)

Gereedschap Inhoud

Overdrijf negatieve kanten van het zelfbeeld

Wat de cliënt wel en niet waarneemt in zijn omgeving, waar hij in gelooft, wat hem (on)mogelijk lijkt, zijn talenten en gedrag: het hangt allemaal samen met hoe de cliënt zichzelf ziet. Bij provocatieve coaching gaat de cliënt

zichzelf anders zien. Zijn tekortkomingen komen zo vaak en overdreven ter sprake (en ook nog met veel humor) dat ze hun beangstigende effect verliezen. Daarnaast heeft de cliënt de neiging om positiever over zichzelf te gaan praten en denken als de coach hem negatief neerzet.

Provoceer op het relatietype Ieder mens gaat voortdurend een bepaald soort relaties aan met anderen. Bijvoorbeeld iemand die altijd in de slachtofferrol kruipt. Op zich prima natuurlijk… totdat de situatie ontstaat dat iemand daar last van krijgt of dat het iemand weerhoudt om iets voor zichzelf te bereiken. Dit geldt nog wat meer voor mensen met trekjes van

persoonlijkheidsstoornissen. De relatie die zij met anderen aangaan heeft een behoorlijke wisselwerking. De

provocatief coach is gevoelig voor deze wisselwerking en overdrijft deze enorm. Dus wordt hij een absurde

overdreven helper bij het slachtoffer, hij geeft de cliënt zoveel ‘hulp’ dat deze hiertegen in verzet komt: zo erg is het nou ook weer niet! Ik kan ook nog wel wat!

(7)

De narcist: ‘ik word bewonderd, dus ik ben’

Typering

Criteria en beperkende overtuigingen

Het gaat deze mensen om macht en bewondering. Ze geloven

“Alleen als ik word bewonderd dan heb ik bestaansrecht”

“De wereld draait om mij en om mij alleen”

Zelfbeeld “Ik ben uniek en ontzettend bijzonder”

Kenmerken Mensen met narcistische trekjes kenmerken zich als volgt:

Ze willen bijzonder zijn en zich onderscheiden Ze steekt zoveel mogelijk af tegen hun omgeving

Ze stellen hoge eisen aan het uiterlijk en sociale aanzien van hun partner

Ze hebben het extreem goed met zichzelf getroffen

Ze voelen zich superieur aan de ander en hebben een hoge eigendunk

Ze houden niet van kritiek

Ze zijn verslaafd aan adoratie: de hele wereld draait om hem Ze leggen de schuld altijd bij de ander

Ze hebben een opmerkelijk gebrek aan belangstelling en empathie voor anderen

Ze zijn niet in staat tot afhankelijk gedrag en zijn vaak arrogant en hooghartig

(8)

Provocatief werken bij cliënten met trekjes van persoonlijkheidsstoornissen | 8 Onderliggende

angst

Dat ze van geen enkele betekenis zijn in de wereld ontmaskerd te worden als een ‘nobody’ en een loser

Natuurlijke vindplaatsen

Je vindt deze mensen vaak op de volgende plekken:

hogere posities in bedrijven en instellingen

in de schijnwerpers: artiesten, politici, topsporters, hoogleraren Op ‘belangrijke posities’ in vrijwilligersorganisaties,

ondernemingsraden en buurtcomités.

Traditionele reacties

geef eerst veel bevestiging, maak eerst complimenten voordat je met je eigen verhaal komt

blijf altijd kalm en hou vast aan je eigen grenzen

Provocatieve reacties

Deze cliënt zal vaak gestuurd zijn door zijn vrouw, de (bedrijfs)arts of zijn leidinggevende: uit zichzelf zal hij dit niet doen: aan hem kan het immers niet liggen dat er dingen fout gaan!

Provoceer op het relatietype koning-keizer-onderdaan:

Bewonder hem extreem, draag hem op handen. Gedraag je als een echte fan die bijna flauwvalt dat je in zijn nabijheid mag zijn. Vraag zijn handtekening. Geef overdreven complimenten. Neem een ‘lage’ positie in als coach, je bent dankbaar dat je in zijn nabijheid mag zijn. Haal jezelf dus voortdurend omlaag. Alles dat er in het gesprek gebeurt, bevestigt dat de cliënt extreme bewondering verdient. Als het gesprek niet loopt is het de schuld van de coach. Ga ook geen adviezen geven, hoe kun jij nou deze cliënt in godsnaam adviseren?

Provoceer op de angst

Speel de cliënt in een absurde situatie waarin hij van geen betekenis meer is in zijn omgeving en hoe vreselijk bang hij is om niet meer mee te tellen.

Leg een oorzaak-gevolg relatie tussen de hoeveelheid bewondering die de cliënt regelmatig ontvangt en het daaruit resulterende

bestaansrecht. Bestaansrecht = Aantal keren Onderscheid * Ontvangen Bewondering. Introduceer de Bestaansrecht Performance Indicator en daag de cliënt uit om deze te verhogen. Maak absurde plannen om de hoeveelheid ‘onderscheid’ en ‘ ontvangen bewondering’ te vergroten zodat dit leidt tot meer bestaansrecht voor de cliënt.

Verschuif de schuld

Leg extreem de schuld buiten de cliënt: het leven, zijn lichaam, het lot, de familie, de geschiedenis, de psychologie, de maatschappij. Zo daag je de narcistisch aangelegde cliënt uit om naar zichzelf te kijken.

Zet hem dramatisch in het middelpunt.. Geef de cliënt een bijnaam van een beroemd persoon.

(9)

Provocatief werken bij cliënten met trekjes van persoonlijkheidsstoornissen | 9 Gewone mensen hebben daar misschien last van…

Je overdrijft de positieve kwaliteiten van de cliënt zodanig dat hiermee het probleem volledig in het niet valt. Hoe kan hij überhaupt een probleem hebben? Misschien mag de coach een probleem voorleggen waar hij zelf mee zit?

Geef de cliënt een bijnaam

Natuurlijk van een beroemd en verheven persoon!

(10)

Theatrale persoonlijkheid: aandacht, aandacht en nog eens aandacht

Typering

Criteria en Beperkende overtuigingen

Het gaat deze mensen om aandacht. Ze geloven

“ik kan onmogelijk gelukkig zijn als anderen me niet bewonderen”

“Ik moet bij iedereen geliefd zijn”

Ik moet indruk maken om geaccepteerd te worden Zelfbeeld “Ik ben incompetent en minderwaardig”

Kenmerken Mensen met theatrale trekjes herken je als volgt:

Ze maken indruk

Ze staan in het middelpunt van de belangstelling, en zijn verslaafd aan aandacht

Ze overdrijven, zijn charmant en extravert

Ze vertonen heftige, dramatische emoties die ‘onecht’ lijken Ze vertonen sterk wisselend gedrag om aan aandacht te komen Ze beschouwen relaties als meer intiem dan ze in het echt zijn

Onderliggende angst

Wat zijn de grootste angsten van deze mensen?

Dat ze ongewenst, ongewild en onaantrekkelijk zijn en dus niet geaccepteerd worden

(11)

Provocatief werken bij cliënten met trekjes van persoonlijkheidsstoornissen | 11 Natuurlijke

vindplaatsen

Je vindt deze mensen vaak op de volgende plekken:

In beroepen met veel media-exposure hardcore webloggers

zijn vaker vrouwen dan mannen

hou jezelf in toom, volg niet je impulsieve reactie Hou je grenzen in de gaten

Geef aandacht met mate

Je helpt door de cliënt dingen te laten opschrijven

Wil je als coach graag bewonderd worden en geliefd zijn? Dan zijn dit de ideale cliënten… Maar let op: deze mensen willen er wel iets voor terug…

Provoceren op de onderliggende angst

Schets een hilarisch beeld van de cliënt terwijl die zijn angst doet.

Mogelijkheden:

Je doet me denken aan… de verlopen actrice die wanhopig probeert aandacht te krijgen maar niemand is in haar

geïnteresseerd alleen het lokale huis-aan-huis blad wil haar wel interviewen – als zij ervoor betaalt…

Je doet me denken aan…die ene atleet die bij de vorige Olympische Spelen een gouden plak heeft gehaald en nu smoezelig in de stad rondhangt met een hinkend been

Da’s toch prachtig!

De cliënt moet nog banger zijn voor afwijzing dan hij al is. Beseft de cliënt wel dat hij nog maar een klein stukje is verwijderd van een totale verstoting? Zijn omgeving heeft zijn incompetentie bijna door. Het is nu tijd voor actie: een enorm charme offensief, andere kledingstijl,

plastische chirurgie, meer drama, alles om de aandacht af te leiden van de minderwaardigheid van de cliënt. “Operatie Pettycoat”

Cliënt moet nog veel dramatischer gedrag vertonen dan hij al doet. Nog veel meer in het middelpunt staan. Veel beter zijn best doen om bij nog meer mensen geliefd te zijn. En zeg nou zelf, bij hoeveel mensen is de cliënt eigenlijk geliefd? Veel te weinig. Bedenk een ‘Ik hou van *naam cliënt+ ‘ campagne. Cliënt moet al zijn tijd gaan investeren hierin: dat is toch het ultieme doel?

Geef absurde oplossingen

De mate waarin de cliënt zich gelukkig voelt is gerelateerd aan de hoeveelheid bewondering die de cliënt ontvangt. Dus als de cliënt zich niet gelukkig voelt dan is de oplossing simpel: zorgen voor meer

(12)

Provocatief werken bij cliënten met trekjes van persoonlijkheidsstoornissen | 12 bewondering! Wat zou de cliënt allemaal kunnen doen waardoor hij meer bewondering ontvangt?

Verschuif de schuld

Verschuif de schuld: het probleem van de cliënt is de schuld van anderen: die bewonderen hem niet genoeg. Met name de ouders moeten het natuurlijk ontgelden als belangrijke personen. Die hebben de cliënt nooit voldoende bewonderd.

Zelfbeeld: “ik ben incompetent en minderwaardig”. Mogelijke overdrijvingen:

Cliënt staat onderaan de voedselketen, zijn natuurlijke vijand is plankton, daar moet ie voor oppassen!

Als slaaf zou de cliënt gratis worden weggegeven bij de aanschaf van een menhir. “Nu met gratis *cliënt+!”

Bij gym vroeger werd de cliënt niet eens als laatste gekozen… hij werd gewoon NIET gekozen. De gymleraar zei, jij mag mij helpen met de tijd bijhouden: het meest lullige taakje dat je kunt

bedenken.

(13)

Antisociale: Ikke ikke en de rest kan stikke

Type Antisociale persoonlijkheid (psychopathie)

Het gaat deze mensen alleen maar om de bevrediging van hun eigen behoefte. Ze geloven in

Pak de ander voordat hij jou pakt”

“Er zijn twee soorten mensen: 1) mensen die misbruik van je maken – die pak je hard terug, 2) zwakkeren – die buit je uit.”

“Ik ben een slachtoffer en mag dus wraak nemen”

Zelfbeeld “De wereld draait alleen om mij”

Kenmerken Mensen met antisociale trekjes herken je als volgt:

Ze zijn oneerlijk, kunnen zich niet aan regels conformeren Ze zijn onbetrouwbaar, gewetenloos en meedogenloos Ze maken mooie beloftes, maar komen ze niet na

Hebben een oppervlakkige charme, maken een wervelende eerste indruk

Ze zijn impulsief, snel verveeld en kunnen niet vooruit plannen Doen opwindende dingen: gevaarlijke sporten, extreem

rijgedrag, extreem alcohol- en drugsgebruik.

Verdragen geen frustraties, kennen geen spijt

Emotioneel ijskoud: kunnen zich niet verplaatsen in iemand anders

Ze zijn goed in het opsporen van andermans zwakke plekken Ze zijn ongevoelig voor straf

(14)

angst

deze mensen voelen weinig angst!

Ze passen hun gedrag alleen aan als ermee doorgaan onmiddellijk betekent dat het ten koste van zichzelf gaat.

criminelen in gevangenis en TBS kliniek afkickcentra

alle lagen van de bevolking: denk aan witte boorden criminaliteit zijn vaker mannen dan vrouwen

gestructureerde oefeningen veel discipline

directe confrontatie

Wat je vooral wilt bereiken is het erkennen van de eigen verantwoordelijkheid en het niet meer doen van het eigen manipulatieve gedrag.

Maar da’s toch prachtig!

Je bent een ontzettend goede leugenaar, wist je dat? Zo goed kom ik ze zelden tegen! Daar zou je meer mee moeten doen.

Ik zie dat je de afgelopen vijftien jaar vooral in gevangenissen en klinieken hebt doorgebracht. Da’s een mooi resultaat, ga zo door!

Romantiseer het criminele leven..Het werkende bestaan past niet bij jou, het is jouw missie in dit leven om beroepscrimineel te zijn,

accepteer dit nou gewoon. Je criminele gedrag is geen probleem, het is een gave. Bouw dit verder uit. Imiteer Don Corleone (Italiaans accent, hese stem, you know…) ‘eee’, how did you change his minde?’ I made him an offer he couldn’t refuse… I said, you can choose, either your signature on this contract or your brains…’

Inhoudelijke reacties op basis van psychiatrische diagnostiek:

Je verslaving betekent dat je een passie hebt en passie is goed. Wat zou de wereld zijn zonder passie en liefde? Je wilt toch niet zo’n saaie zombie huisvader worden waar al het leven uit is verdwenen?

Ontmoedig een ‘normaal’ leven

Het doel ontmoedigen (‘normaal’ leven, een gezin, een ‘echte’ baan, een eigen huis): dit valt allemaal in het niet bij de geneugten van het huidige leven dat de cliënt leidt.

Coach: Nou, oké, stel dat het je lukt, heb je weleens bedacht hoe saai dat burgermansbestaan wel niet is… (vermoeid:) Elke dag om 6 uur op, wéér naar die zelfde saaie baan, de hele dag buffelen voor een

hongerloontje, ’s avonds weer naar huis naar die zelfde saaie vrouw, en alvast je boterhammetjes smeren voor de volgende dag… Dat is toch geen leven!

(15)

Provocatief werken bij cliënten met trekjes van persoonlijkheidsstoornissen | 15 Cliënt: Maar dan heb je wel rust! Kijk ik heb gewoon geen zin meer om steeds achterom te kijken!

Coach: ‘waarom werken mensen eigenlijk?’

Cliënt : ‘wat een stomme vraag! Voor geld,waarvoor anders?

Coach: ‘Precies! Geld maakt gelukkig! Hoe meer hoe beter! Met geld heb je vrienden en mooie vrouwen en snelle auto’s! Maar hee! Als het alleen maar om het geld draait, dan ga je toch niet werken!

Dat schiet toch niet op! Waar ik een hele maand voor moet ploeteren, dat maak jij in één nacht! Dan kan je beter een uitkering gaan trekken en een beetje zwart bijklussen en af en toe ’s nachts met een breekijzer op pad gaan! Toch?!’

Cliënt: ‘Jij hebt makkelijk praten, want als jij een probleem hebt op je werk, dan kun je naar een coach, maar toen ik [slachtoffer] aan het afpersen was, toen had ik het af en toe best even moeilijk en ik had niemand om er over te praten! En trouwens, wat voor voorbeeld ben ik dan voor mijn kinderen? En vergeet niet, op straat betaal ik ook

‘belasting’, je komt als dealer niet zomaar een nieuwe wijk binnen, daar moet je ook voor bloeden!’

(16)

Borderline: steeds weer nieuwe prikkels

Type Borderline persoonlijkheid

Het gaat deze mensen om steeds nieuwe prikkels. Ze geloven in

“Als ik mijn gevoelens laat zien dan wordt ik afgewezen”

Zelfbeeld “Ik ben slecht en hulpeloos”

Kenmerken Mensen met borderline trekjes herken je aan

Ze proberen krampachtig om te voorkomen ‘in de steek gelaten te worden’.

Extreem zwart-wit denken, iemand is geweldig of waardeloos.

Aanhoudend wisselend zelfbeeld of zelfgevoel.

Negatief zelfbeeld

Impulsief gedrag met negatieve gevolgen voor zichzelf:

geldverspilling, veel wisselende seksuele contacten, middelenmisbruik, roekeloos rijgedrag, vreetbuien.

Sterk wisselende stemmingen als reactie op gebeurtenissen Een chronisch gevoel van leegte

Intense woede of moeite boosheid te beheersen. Dit uit zich in driftbuien, aanhoudende woede of herhaaldelijke vechtpartijen.

Ze vervelen zich snel, zoeken steeds nieuwe stimulatie. Ze gaan bijvoorbeeld snel mee met hypes

Ze zijn goede toneelspelers Vaak hypochondrie bij vrouwen

(17)

angst

Dat ze in de steek gelaten worden Leegte!

Deze mensen vind je vaak op plekken als

Slachtoffers van incest, geweld of emotionele verwaarlozing Laten zich uitbuiten in een relatie die niet goed voor ze is Volgeling van goeroe

Slachtoffer van oplichters Ze wonen vaak zonder partner

Bewaak je eigen grenzen! Ook bij heftige emoties, verwijten, en zelfmoordneigingen, zelfverminking: ‘vriendelijke zakelijkheid’.

Bedwing je impuls om ze in alles tegemoet te komen Wees duidelijk, transparant en betrouwbaar. Stel duidelijke grenzen.

Straal uit dat je de relatie de moeite waard vindt wat er ook gebeurt

Bij mensen met deze trekjes is het nog meer dan normaal gesproken bij een provocatieve aanpak van belang dat je een warme en hartelijke sfeer creëert waarbinnen je werkt. Complimenteer dus extreem en hartelijk. Benader de cliënt met nóg meer pretlichtjes in je ogen dan normaal. Ook is het belangrijk dat je een duidelijke structuur met grenzen neerzet over je provocatieve aanpak. Wees hierin duidelijk en betrouwbaar. Wees daarnaast ook heel alert op wat deze cliënt doet.

Kijk naar de ‘rol’ die ze neerzetten, ze spelen vaak overtuigend toneel.

Wees heel kritisch en neem niets aan. Vragen op ‘onschuldige’ toon gesteld zijn het gevaarlijkst… Deze mensen zijn vaak experts in het

‘leegzuigen’ van een ander. Daarnaast ben jij als coach natuurlijk makkelijk inwisselbaar, vroeg of laat val je als coach van je voetstuk….

Misschien beter om er meteen in de eerste sessie al vanaf te vallen…

Woord van waarschuwing bij lichamelijke aanrakingen: wees voorzichtig, je zult niet de eerste zijn die wordt beschuldigd van ongewenste intimiteiten!

Dramatiseer de leegte van de cliënt. Iedereen wil tegenwoordig leren om zich leeg te maken en jij bent het al! Da’s toch mooi! En je kunt nog veel leger…. Ben je wel leeg genoeg? Suggereer spirituele technieken om de cliënt nog ‘leger te maken’ .

Zelfbeeld: “ik ben slecht en hulpeloos”. Overdrijving: cliënt is het Toonbeeld Van Het Kwaad. Zoals in de horrorfilm ‘The Ring’: het

(18)

Provocatief werken bij cliënten met trekjes van persoonlijkheidsstoornissen | 18 spierwitte meisje met lang zwart haar dat opeens de tv uit komt lopen, met uitgestrekte armen op je afkomt en je een doodschrik bezorgt als ze de slierten uit haar gezicht haalt en haar lijkenkop laat zien.

Andere overdrijving: cliënt is niet zomaar hulpeloos maar is zo

kwetsbaar en broos dat één verkeerde aanraking of opmerking al fataal kan zijn…. Eigenlijk moet de cliënt in een speciale ruimte ademhalen waar er minder stofdeeltjes in de lucht zitten. De coach is overdreven bezorgd!

Veronderstellingen van de cliënt belachelijk maken.

Overtuiging: “Als ik mijn gevoelens laat zien dan wordt ik afgewezen”

(en afgewezen worden is het ergste wat mij kan gebeuren).

Mogelijkheden:

Die gevoelens van jou zijn ook veel te lelijk. Geen wonder dat je wordt afgewezen. Probeer ze vanaf nu een beetje op te pimpen of hang er een leuk kleedje overheen.

Je laat ook de verkeerde gevoelens zien. Het is de bedoeling dat je alleen die gevoelens laat zien die mooi en fijn voor anderen zijn!

Klopt! Gevoelens moet je ook niet laten zien, daar kan alleen maar ellende van komen. Kijk maar naar pokerspelers: de echte winnaars zijn diegenen die niets laten zien. Je moet je dus gaan trainen in neutrale houdingen en gezichtsuitdrukkingen. In het begin zul je hard moeten oefenen (zo’n 8 uur per dag is wel het minste) maar na een tijdje begint het op te leveren.

Stimuleer de cliënt om zich zodanig te leren gedragen en zich in die situaties te begeven dat er nooit afwijzingen volgen maar altijd bevestigingen dat de cliënt ‘er mag zijn’. Totale isolatie is een optie, ook het beroep van schaapherder of het voederen van hongerige dieren: een garantie voor succes!

Provoceer op de onderliggende angst

Angst: in de steek gelaten worden. Schets een hilarisch beeld van de cliënt terwijl hij in de steek gelaten wordt. Mogelijke extreme scènes in de film die je kunt spelen:

Het verhaal van Remi (alleen op de wereld) die vrienden maakt maar steeds weer opnieuw in de steek gelaten wordt

Een scene uit de film Cast Away waarin Tom Hanks vrienden wordt met ‘Wilson’, een aangespoelde volleybal

De cliënt die niet alleen kan zijn en zich maar vastklampt aan elk levend wezen zodat ie maar niet alleen is.

Spiegel de cliënt op de kenmerken

Eis als coach dat de cliënt meer stemmingswisselingen laat zien

(19)

Provocatief werken bij cliënten met trekjes van persoonlijkheidsstoornissen | 19 dan hij nu doet, anders is hij niet tevreden. Ik had laatst iemand die kon het wel tien keer! Werken met bordjes (meneer Kaktus show, de 4e ronde: tijd voor de volgende stemmingswisseling).

Doe verveeld, vraag steeds aan de cliënt om iets nieuws om hem te vermaken. Je bent de verveelde coach die steeds nieuwe prikkels nodig heeft.

Op het ‘leegzuigen’ provoceren: de client is een moderne vampier. Bijnaam: Dracula etc. Lurken aan een colaflesje…

rietje…

Overig

Provoceren op levensfase voor een jongere cliënt : als de cliënt ouder wordt (vanaf veertig) dan gaan de scherpe kantjes er vanzelf af. Een kwestie van gewoon geduldig afwachten dus…

(20)

Afhankelijke: Ik kan ’t niet alleen

Type Afhankelijke persoonlijkheid

Het gaat deze mensen om goedkeuring en bevestiging. Ze geloven in “alleen gaat het niet”

Zelfbeeld “Ik ben zwak en hulpeloos””

Kenmerken Kan moeilijk beslissingen nemen zonder overdreven veel advies of gerustelling te vragen

Kan moeilijk ergens alleen aan beginnen

Gaat tot het uiterste om steun van anderen te krijgen Voelt zich hulpeloos als hij alleen is

Maken prettige indruk in eerste contact Flexibel en coöperatief

Laag zelfvertrouwen, willen beschermd en verzorgd worden Vragen veel goedkeuring en bevestiging

Gebrek aan daadkracht en eigen mening

Zoeken/hebben een sterke partner voor de contacten met de buitenwereld en voor het nemen van belangrijke beslissingen Doet alles om het de partner naar de zin te maken

in de steek gelaten worden aan zichzelf overgelaten worden

in relaties waar ze compleet gedomineerd worden.

Als volger van sterke leiders: sektes, actiegroepen, politieke partijen

(21)

Provocatief werken bij cliënten met trekjes van persoonlijkheidsstoornissen | 21 Traditionele

reacties

Noem geen lange termijn doelen maar geef kleine, concrete stapjes.

Laat de afhankelijke deze stapjes zelf bedenken

Angst: aan zichzelf overgelaten worden. Schets een hilarisch beeld van de cliënt terwijl hij aan zichzelf wordt overgelaten. Mogelijke extreme scènes in de film die je kunt spelen:

Cliënt voedt zichzelf met de aanwezigheid van anderen en is eigenlijk een soort buitenaardse parasiet.

De cliënt die niet alleen kan zijn en zich maar wanhopig vastklampt aan elk warm lichaam zodat ie maar niet alleen is.

Alles is beter dan met me, myself and I te zijn! “ Nee!, laat me niet met mezelf achter!”

Als de cliënt geen partner kan vinden, dan maar werken in een mortuarium.

Cliënt moest leren luisteren naar zijn lichaam: angst is goed, betekent dat cliënt zichzelf beschermt tegen levensgevaarlijke situaties.

Speelt de cliënt die niet met zichzelf door een deur kan: hij kan niet met zichzelf opschieten, logisch dat hij nooit alleen wil zijn, dan zit ie met zichzelf opgescheept.

Cliënt is bang dat hij zichzelf pijn doet als ie alleen is en dat wil hij voorkomen.

Ik zou ook niet met jou alleen willen zijn. Het is dat ik ervoor betaald wordt maar anders…

Een regeling treffen dat de cliënt NOOIT alleen is en er altijd iemand bij hem in de buurt is.

Overtuiging: “Ik ben zwak en hulpeloos”. Mogelijkheden tot overdrijving:

Volgens mij is het nog erger, je bent niet zomaar hulpeloos maar zo kwetsbaar en broos dat één verkeerde aanraking of

opmerking van mij al fataal kan zijn….

Zing het nummer “Ik kan het niet” van De Dijk, het nieuwe lijflied van de cliënt :

“Oh ik kan 't niet

Ik kan ’t niet, ik kan 't niet Oh ik kan ’t niet, ik kan 't niet Ik kan 't niet alleen”

“alleen gaat het niet”, mogelijkheden:

(22)

Provocatief werken bij cliënten met trekjes van persoonlijkheidsstoornissen | 22 Van het omgekeerde uitgaan: samen dus wel. Cliënt heeft alleen een acceptabel leven als hij continu in een menigte verkeert.

De mens is niet gemaakt om alleen te zijn. Van hoeveel clubjes is de cliënt eigenlijk lid? Veel te weinig!

Investeren in HSP worden, zo sensitief dat cliënt emoties en fysieke aanwezigheid van andere mensen kan gaan voelen zonder dat ze in de buurt zijn.

Hulpeloosheid is juist een talent! Een prachtige manier om anderen te manipuleren en zo gedaan te krijgen wat je wilt. Denk maar eens aan dat blonde meisje dat met een hulpeloze blik naast haar kapotte auto langs de snelweg staat. Juist, wat gebeurt er?

Het probleem relativeren

Zo zijn als de cliënt is toch prima? Denk eens aan al die mensen die graag anderen willen verzorgen? Die zich sterker voelen als er een zwakker iemand naast hun staat? Die doe je zwaar tekort als jij sterker wilt worden!

Nonverbaal spiegelen:

Wees nog hulpelozer dan de cliënt Geen mening: jij weet het ook niet

Laat de cliënt niet gaan aan het einde van het gesprek: alles beter dan alleen achter te blijven!

Vraag overdreven om goedkeuring voor alles dat je wil doen in de sessie.

Provoceer op het relatietype ‘zieke vogeltje’

Ach, wat erg vind je het leven voor deze cliënt… Je hebt er zó mee te doen. Je krijgt spontaan tranen in je ogen, zó zielig! Je had datzelfde gevoel al toen je vroeger naar Calimero keek, je zou hem wel voor altijd in een satijnen zakje bij je willen dragen om hem te beschermen voor al die boze mensen in de grote wereld. “Zij zijn groot en ik is klein, en dat is niet eerlijk, o nee".

(23)

Dwangmatige: zonder controle geen resultaat

Type Dwangmatige persoonlijkheid

Criteria en belemmerende overtuigingen

Het gaat deze mensen om controle en perfectie. Ze geloven in

“ Als er iets fout gaat waarbij ik betrokken ben dan faal ik volledig als persoon“

“Zonder controle gaat het mis”

Zelfbeeld Ik ben competenter en meer verantwoordelijk dan anderen

Kenmerken Verzorgde uiterlijk en leefomgeving Kleurloos

Besteden veel aandacht aan perfectioneren van details, hierdoor geen zicht op groter geheel

Gierig, Spartaanse levenswijze Star

Kunnen moeilijk besluiten nemen

Zijn sterk normerend naar anderen, werken liever alleen Workaholic

Overdreven gewetensvol

Moeite met herkennen van en praten over emoties

Als persoon te falen en de schuld daarvan te zijn

werken graag alleen, niet in teamverband

(24)

Provocatief werken bij cliënten met trekjes van persoonlijkheidsstoornissen | 24 Traditionele

reacties

Zorg dat deze persoon ook alleen kan werken

Help met beslissingen nemen, samen voor- en nadelen op een rijtje zetten en zo te kiezen

Angst: te falen en daaraan persoonlijk schuldig te zijn. Mogelijkheden:

Cliënt heeft al gefaald door geboren te worden en is daar persoonlijk verantwoordelijk voor vanwege vorige reïncarnatie.

Het is de eigen schuld van de cliënt dat hij nu hier zit want hij ‘ heeft zelf voor dit leven gekozen’ om deze lessen te leren. De coach waarschuwt de cliënt om hier iets aan te doen want om het moment dat de cliënt zijn levensles heeft geleerd is zijn leven direct voorbij.

Dit alles is al bepaald voor de geboorte, want leven, dood en reïncarnatie is een gecontroleerd systeem.

Cliënt de schuld geven van zaken die fout gaan en waar hij vergezochte relatie heeft.

“ zonder controle gaat het mis”. Mogelijkheden:

Zoek een situatie uit waarover de cliënt geen enkele controle heeft en daag hem uit om hier tenminste vijf controlemaatregelen voor te bedenken. Reageer teleurgesteld als dat niet lukt. Cliënt is geen echte controlefreak…

Geef de cliënt alle controle over het gesprek. Spreek uitvoering af welke signalen hij kan geven en aan welke knoppen hij kan draaien hoe jij als coach zult reageren. De coach als trekpop in handen van de cliënt.

Het probleem relativeren

Wat zou de wereld zijn zonder perfectionisten zoals jij. Dan zouden we leven in een wereld die voortdurend in een staat is van niet ‘ af’ zijn, van net-niet, van inferieure kwaliteit. Huizen zouden wegzakken,

bruggen instorten en treinen zouden ontsporen zonder mensen zoals jij!

Jij hebt tenminste ook voor schoonheid, dat fijn ontwikkelde gevoel van precisie en eenvoud. Er zouden meer mensen moeten zijn zoals jij, dan zou de wereld er een stuk mooier en ‘meer af’ uitzien. Nu leven we eigenlijk in een onperfecte wereld met onperfecte wezens. Wordt het niet eens tijd om een nieuwe leer uit te dragen? De basis te leggen voor een nieuwe wereldorde…. (de coach wordt meer en meer een imitatie van Adolf Hitler…)

Maar da’s toch fantastisch!

Cliënt oefent nog te weinig controle uit volgens de coach. Hij herinnert zich de lijfspreuk van de EDP auditor: “ In God we trust, the rest we

(25)

Provocatief werken bij cliënten met trekjes van persoonlijkheidsstoornissen | 25 audit’. Dus meer controles, extra controles, controles op de controles, interne controles, externe controles, aangekondigde controles,

spontane controles, controle-op-de-controle, en natuurlijk een overkoepelende controle over de hiervoor genoemde controles. Met een second opinion. En een accountantsverklaring.

(26)

Vermijdende: Terecht bang voor afwijzing!

Type Ontwijkende persoonlijkheid

Het gaat deze mensen om het voorkomen van afwijzing. Ze geloven dat

“Als mensen me beter leren kennen, zien ze wie ik werkelijk ben en dan laten ze me vallen”

Zelfbeeld Ik ben sociaal onbeholpen en voor anderen onaantrekkelijk en minderwaardig.

Kenmerken Extreem verlegen

Voelen zich minder waard dan anderen

Trekt voortdurend conclusies over wat anderen over hen zullen denken

Op zichzelf gericht

Durven geen relatie of vriendschap aan te gaan Kijken mensen niet aan, stellen zich verdekt op Hebben vaak niet de basale sociale vaardigheden

om afgewezen te worden, niet goed genoeg te zijn

bang voor kritiek, afwijzing, afkeuring, vernedering, uitlachen

(27)

Provocatief werken bij cliënten met trekjes van persoonlijkheidsstoornissen | 27 Natuurlijke

vindplaatsen

thuis

in posities waar ze zo min mogelijk in contact komen met mensen

werk met kleine overzichtelijke stapjes

werk aan ontwikkeling van sociale vaardigheden bespreek de irreële ideeën die cliënt er op nahoudt

‘Als je niets doet, hebben anderen ook een oordeel over je’

‘Jouw invloed op hoe anderen over je denken is beperkt’

Wat is het probleem?

Er zijn al genoeg mensen op de wereld die in de spotlights staan. Nee, jouw bescheidenheid siert je, dat vind ik een prachtige eigenschap. Jij bent tenminste niet zo’n irritant figuur die verslaafd is aan aandacht.

Nee, hoe langer ik er over nadenk, hoe meer ik vind dat jouw soort mensen moet blijven bestaan en niet mag uitsterven. Trouwens al dat assertiviteitsgedoe is ook maar een hype en daar wordt de wereld niet beter van. Wordt de wereld gevuld met mensen die alleen maar aan zichzelf denken: Ikke ikke en de rest kan stikke! Ik ben blij dat jij niet zo bent en ook niet wilt worden.

Zwart-wit denken

Er zijn twee soorten mensen: diegenen die goed genoeg zijn en mee mogen spelen, en diegenen die het uitschot van de wereld zijn en gedoogd worden. Waar zou jij bij horen, denk je?

Provoceer op de onderliggende angst:

Zou het niet terecht kunnen zijn, dat jij altijd afgewezen wordt?

Je angst om jezelf belachelijk te maken kan ik me helemaal voorstellen. Geef absurdistische kritiek geven op de cliënt: Waar hij geboren is, zijn lengte, hoeveel broers of zussen hij heeft etc.

Geef absurde oplossingen

Probleem is duidelijk: de cliënt valt veel teveel op! Geef absurde adviezen hoe de cliënt nog minder kan opvallen. Camouflage make-up, kleren van kameleontechnologie, opgaan in de omgeving, commando- training, handen voor de ogen zoals kinderen etc.

Ontmoedig de cliënt om meer contacten te leggen

En het hele begrip ‘vriendschap’ wordt de laatste tijd zwaar overdreven.

Wat koop je daar nou voor? Er is maar één persoon die je kunt vertrouwen en dat ben jijzelf. Nee, waarom zou je zo’n enorm risico nemen om met iemand vrienden te worden? Het zijn allemaal

egoïstische klootzakken die er alleen maar op kicken om jou te kunnen vernederen als je eenmaal hun vriend bent.

(28)

Geraadpleegde bronnen

De volgende bronnen heb ik gebruikt bij het schrijven van dit document:

Mijn vriendin die provocatief werkt met verslaafde criminelen en me diverse praktijkvoorbeelden kon geven

Provocatieve studiegenoten Ruud Berlie, Anne van Stralen en Karin Alders voor hun

‘opbouwende’ feedback – excuseer: voor hun goede aanvullingen, nee écht!

Psychiatrie, J.W. van Ree en M.W. deVries

Diagnose Psychiatrie – de verrassende wereld van de psychiatrische diagnose, Drs.

Paul Wisman

Moderne Psychiatrie – een psychodynamische benadering, Johan Cullberg Zo ben ik nu eenmaal!, Willem van der Does

Provocatief coachen - de basis, Jaap Hollander en Jeffrey Wijnberg

Succes is ook niet alles – verder met provocatief coachen, Jaap Hollander en Jeffrey Wijnberg