BEHEERSPLAN ERFGOEDPATRIMONIUM GEBOORTEHUIS DAMIAAN TE TREMELO

(1)

BEHEERSPLAN ERFGOEDPATRIMONIUM

GEBOORTEHUIS DAMIAAN TE TREMELO

(2)

2

Betreft: Beheersplan erfgoedpatrimonium geboortehuis Damiaan te

Tremelo

Ligging: Pater Damiaanstraat 37, 3120 Tremelo (Ninde)

Beschermingsbesluiten:

Besluit nr. 0313 (26/05/1952) Beschermd monument geboortehuis pater Damiaan

Beheersplan opgemaakt door: Studiebureau Monumentenzorg bvba Solveld 49, 3980 Tessenderlo

Sweco Belgium

Arenbergstraat 13 bus 1, 1000 Brussel

Opdrachtgever: Gemeente Tremelo

Veldonkstraat 1, 3120 Tremelo

Vzw Damiaanmuseum

Pater Damiaanstraat 37, 3120 Tremelo (Ninde)

Datum ter goedkeuring ingediend: …./…./……….

(3)

3

INHOUD

Inhoud ... 3

0. Inleiding ... 5

0.1. Doelstelling van het beheersplan ... 5

0.2. Opbouw van het beheersplan ... 5

1. Identificatie en afbakening van het beoogde gebied ... 6

1.1. Gegevens eigenaars, erfpachthouder en andere partners ... 8

1.2. PARTICIPATIE EN COMMUNICATIE ... 10

2. Historische nota ... 11

2.1. De familie De Veuster ... 11

2.2. Historische evolutie: van boerderij tot museum ... 13

2.3. Overzicht van de historische evolutie ... 37

3. Beschrijving en inventaris van de erfgoedelementen binnen de afbakening – huidige toestand... 38

3.1. Bouwhistorische en materiaal-technische beschrijving van het gebouw ... 38

3.1.1. Exterieur geboortehuis ... 39

3.1.2. Exterieur Hawaïmuseum ... 43

3.1.3. Interieur van het geboortehuis ... 47

3.2. Inventaris van de bouwkundige elementen ... 71

3.2.1. Exterieur ... 71

3.2.2. Interieur ... 73

3.3. Algemene beschrijving huidige toestand - schadebeeld ... 78

3.3.1. Exterieur ... 78

3.3.2. Interieur ... 81

3.3.3. Behandelingsadvies en besluit ... 84

3.3.4. Roerende goederen ... 85

3.4. Algemeen Besluit ... 86

4. Beschrijving van de erfgoedwaarden ... 87

4.1. Historische waarde ... 87

5. Visie op het toekomstige beheer ... 88

5.1. Beheersvisie... 88

5.2. Hoofddoelstellingen ... 88

5.3. Nevendoelstellingen ... 89

5.4. Open erfgoed: toegankelijkheid en publieksgerichte werking ... 89

5.4.1. Afbakening van het open erfgoed ... 90

5.4.2. Invulling aan de voorwaarden rond open erfgoed, ... 92

5.4.3. Ontsluiting ... 92

5.4.4. Toegankelijkheid ... 93

6. Opsomming van de werkzaamheden ... 94

(4)

4

6.1. Instandhoudingswerken ... 94

6.2. Restauratie ... 94

6.2.1. Dringende werken ... 94

6.2.2. Eenmalige maatregelen ... 95

6.3. Onderhoud erfgoedelementen: wederkerende maatregelen ... 96

6.4. Overzicht van de werkzaamheden ... 97

7. Manier en tijdstip van opvolging ... 101

7.1. Restauratie ... 101

7.2. Onderhoud erfgoedelementen: wederkerende maatregelen ... 101

8. Bijlagen……….……….98

(5)

5

0. INLEIDING

0.1. Doelstelling van het beheersplan

Het beheersplan werd opgemaakt naar aanleiding van de restauratie van het geboortehuis van Pater Damiaan.

0.2. Opbouw van het beheersplan

In hoofdstuk 1 wordt de (juridische) omkadering van het beheersplan verduidelijkt.

Het tweede hoofdstuk omvat de historische nota. Hierin zal er kort worden gekeken naar de familie De Veuster met in het bijzonder Jozef De Veuster / Pater Damiaan. Daarna volgt de beschrijving van de historische evolutie van het gebouw/ gebouwencomplex aan de hand van diverse grondplannen, tekeningen en fotografisch materiaal, aangevuld met informatie uit het bronnenonderzoek.

De beschrijving van de huidige toestand van het gebouw en van de erfgoedwaarden volgen in hoofdstukken drie en vier. Hierin zitten zowel het bouwhistorisch onderzoek in situ, met aanduiding en beschrijving van de huidige toestand met referenties naar de originele bouwfasen, als de resultaten het beperkte stratigrafisch kleuronderzoek en de diverse materiaal-technische onderzoeken vervat.

Deze hoofdstukken vormen de basis voor het opmaken van de visie op het toekomstige beheer en de opsomming en verantwoording van de beheersmaatregelen die in hoofdstukken vijf en zes worden opgenomen.

Een overzicht voor de opvolging en evaluatie van deze beheersdoelstellingen volgt in hoofdstuk zeven.

Het achtste en laatste hoofdstuk bevat de bijlagen.

(6)

6

1. IDENTIFICATIE EN AFBAKENING VAN HET BEOOGDE GEBIED

De site van het Damiaanmuseum bestaat uit twee delen, het geboortehuis van Pater Damiaan en het annex recent gerestaureerde en uitgebreide Hawaïmuseum. Het complex bevindt zich in de Pater Damiaanstraat 37 te Tremelo, meer bepaald in het gehucht Ninde.

De diverse onderdelen die deel uitmaken van de museumsite worden hieronder aagnegeven:

- Rood: Museum gerenoveerd kloostergebouw 2015-2017

- Blauw: Museum Nieuwbouw (onderkelderd) 2015-2017

- Groen: Inrichting en aanplanting van de voortuin en patio 2017

- Geel: Geboortehuis = beoogde gebied ?

Afb. 1: Afbakening van de verschillende delen

Het voorwerp van onderliggend beheersplan betreft enkel het geboortehuis zelf (geel gemarkeerd in bovenstaand situatieplannetje) en niet de andere onderdelen van het Damiaanmuseum.

(7)

7 Afb. 2: Zicht op het Damiaanmuseum, geboortehuis, kloostergebouw en voortuin, d.d. 2017.

Kadastraal is het gebouw gelegen in de 1^ste afdeling, sectie B, nummer 0321/00G002.

Afb. 3: Detail kadasterkaart Tremelo (01/01/2016). © http://ccff02.minfin.fgov.be/cadgisweb/?local=nl_BE

Het Damiaanmuseum zelf heeft het kadasternummer 321/P. De ervoor liggende tuin en parking staan aangegeven als 415/E.

Afb. 4: Mutatieschets nr. 37, oude en nieuwe toestand 1981. ©Kadasterarchief Vlaams-Brabant.

(8)

8 Het geboortehuis van pater Damiaan op zich is sinds 26 mei 1952 beschermd als monument.¹ Het gehele museumcomplex is gelegen in het gebied dat deel uitmaakt van het landschapsatlas relict ‘Dijlevallei tussen Wijgmaal en Haacht’².

Afb. 5: Zicht op het Damiaanmuseum met aanduiding van o.a. het bouwkundig erfgoed en de uitlijning van de landschapsatlas. ©https://geo.onroerenderfgoed.be

1.1. Gegevens eigenaars, erfpachthouder en andere partners

Het geboortehuis van Damiaan is eigendom van de Paters van de Heilige Harten vzw. Het werd samen met andere delen van de museumsite echter in erfpacht gegeven aan de gemeente Tremelo in 2006.

De erfpachtovereenkomst voor een termijn van 50 jaar tussen de congregatie van de Paters Heilige Harten uit Leuven (eigenaar) en de Gemeente Tremelo (erfpachter) is goedgekeurd op de gemeenteraad van 28 maart 2006.

Het opmetingsplan is opgemaakt door landmeterskantoor Feyaerts bvba en wordt in afbeelding 6 weergegeven.

1 AGENTSCHAP ONROEREND ERFGOED 2016, Geboortehuis Pater Damiaan, in Inventaris Onroerend Erfgoed.

https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/200202.

2 AGENTSCHAP ONROEREND ERFGOED 2016, Dijlevallei tussen Wijgmaal en Haacht, in Inventaris Onroerend Erfgoed.

https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/300492.

(9)

9 Afb. 6: opmetingsplan 27 maart 2006. ©Landmeterskantoor Feyaerts.

De erfpacht omvat onder meer de verbintenis van de erfpachter om aan het in erfpacht verkregen goed de nodige herstellings- en restauratiewerken uit te voeren en alle andere werken die nodig zijn voor het instandhouden van de eigendom.

(10)

10 Het in erfpacht gegeven onroerend goed zal uitsluitend dienen tot uitbating van het Damiaanmuseum. Het beheer van het museum wordt uitgeoefend door Damiaanmuseum VZW.

Overzicht partners:

1. Paters van de Heilige Harten vzw 2. Gemeente Tremelo

3. Damiaanmuseum vzw 4. Provincie Vlaams – Brabant

1.2. PARTICIPATIE EN COMMUNICATIE

Damiaanmuseum VZW:

De vzw Damiaanmuseum stelt zich tot doel het materieel en immaterieel patrimonium van pater Damiaan tot verder behoud te bewaren en te valoriseren, voor het publiek toegankelijk te maken en te ontsluiten en als erfgoed en gedachtengoed over te dragen op de huidige samenleving en de volgende generaties.

Bij het gehele ontwerp- en bouwproces voor de renovatie en herinrichting van het Damiaanmuseum te Tremelo was de vzw Damiaanmuseum nauw betrokken. Zo werden zij op de overlegvergaderingen uitgenodigd en werden zij actief betrokken bij het nemen van de nodige beslissingen en te volgen opties.

De opmaak van het beheersplan kadert in een volgende fase van de renovatie en herinrichting van het Damiaanmuseum en zal op dezelfde wijze worden aangepakt. Bij de opmaak van een visie en concept voor de site, zal de inbreng van de vzw vanzelfsprekend substantieel zijn.

Gemeente Tremelo en Provincie Vlaams Brabant:

Het gemeentebestuur van Tremelo, vormt door de substantiële inbreng als bouwheer van het vernieuwde museum, samen met de provincie, een belangrijke partner bij de realisatie van het Damiaanmuseum als

“streekgebonden” museum, gekaderd binnen het toeristisch en streek – of plattelandsbeleid van beide overheden.

Paters der Heilige Harten en Damiaanactie:

De paters – al dan niet in samenwerking met het Damiaancentrum in Leuven – zijn de aangewezen partner met betrekking tot de religieuze erfenis van Damiaan.

De Damiaanactie verlengt, vertaalt en actualiseert Damiaans engagement ten overstaan van melaatsen en mensen levend op de breuklijnen van onze samenleving.

Concreet betekent dit dat de partners naast de historische gegevenheden van Damiaan, zijn leefomgeving, zijn religieus en maatschappelijk engagement, aandacht hebben voor de actualiteit en voortdurend de link zullen moeten leggen tussen verleden, heden en toekomst.

(11)

11

2. HISTORISCHE NOTA

2.1. De familie De Veuster

Het gezin De Veuster was een van de boerenfamilies die in het gehucht Ninde woonden, op het streepje vruchtbare grond langs de Dijle. Frans De Veuster, Anna-Katrien (‘Cato’) Wouters en hun kinderen bewoonden het eerste stenen huis in de omtrek.³

Afb. 7: Oude foto van het huis van de familie De Veuster. ©Damiaancentrum Leuven.

Vader Frans had er naast de boerderij ook een handel in granen. De kinderen van het gezin moesten al van jonge leeftijd meewerken op de boerderij en in de graanhandel.⁴

Jozef De Veuster, de jongste zoon en het zevende kind in een rij van acht, werd op 3 januari 1840 geboren.

Op het moment van zijn geboorte heerste er een economische crisis en door een aantal mislukte aardappel- en graanoogsten was er ook algemene hongersnood. Alsof dit nog niet genoeg was, verspreidde zich over het land een tyfusepidemie, gevolgd door cholera.⁵

Afb. 8: Oude foto van de familie De Veuster. ©www.damiaandorp.be.

3http://www.damiaandorp.be/nl_paspoort_03_01a.php

4 De kinderen mochten tot hun communie naar school in Werchter, daarna wachtte hen het veld.

http://www.damiaandorp.be/nl_paspoort_03_01a.php

5 Duizenden mensen stierven van ziekte en honger. De steden werden overrompeld door bedelaars en langs de velden zwierven bendes die trachtten te overleven door diefstal en plundering.

http://www.damiaandorp.be/nl_paspoort_03_01a.php

(12)

12 De sterke verwevenheid van het landelijke en het religieuze bij de familie leidde ertoe dat twee van de dochters intraden in het klooster en ook zoon Auguste koos voor het monastieke leven.

Afb. 9: Oude foto’s van Pauline De Veuster. ©Damiaancentrum Leuven.

Afb. 10: Oude foto’s van Auguste De Veuster (frater Pamfiel). ©Damiaancentrum Leuven.

Hoewel Jozef genoot van het buitenleven en zijn vader wenste dat hij de familiezaak zou overnemen besloot ook hij om, net als zijn oudere broer, toe te treden tot de orde van de Heilige Harten van Jezus en Maria, beter bekend als de gebroeders Picpussen⁶. Op 2 februari 1860 begon hij zijn noviciaat onder de naam Damiaan⁷. Wanneer zijn broer, nu frater Pamfiel, tijdens de voorbereiding voor zijn missie naar Hawaï getroffen werd door tyfus besloot Damiaan zijn plaats in te nemen.

Op 29 oktober 1863 scheepte Damiaan in voor zijn reis naar Hawaï waar hij zich tot aan zijn dood op 15 april 1889 zou inzetten voor de lepralijders.

Afb. 11: Oude foto van een jonge pater Damiaan voor zijn vertrek naar Hawaï. ©Damiaancentrum Leuven.

6Deze bijnaam is een verwijzing naar de ‘rue de picpus’ in Parijs waar de congregatie kort na haar stichting in 1800 haar moederhuis vestigde.

7Deze keuze van de naam gold als verwijzing naar zijn favoriete heilige, Damianus. De Syrische geneesheer uit de 2^de helft van de 2^de eeuw die, samen met zijn tweelingbroer Cosmas, door hun levenswijze vele mensen tot het christendom wist te bekeren.

(13)

13

2.2. Historische evolutie: van boerderij tot museum

De kabinetskaart van Ferraris (1771-1778) toont reeds een rechthoekig stenen gebouw op de hoek van de Neerstraat en de Kerkstraat.

Afb. 12: Ferrariskaart 1771-1778. ©https://geopunt.be

Uit de bronnen is geweten dat de familie De Veuster zijn intrek nam in het eerste stenen huis in de omgeving kort nadat moeder Anna-Katrien in verwachting was van haar zevende kind dat op 3 januari 1840 werd geboren. Vader Frans zou het huis in die tijd hebben verbouwd. Hij gebruikte hiervoor bakstenen die met de hand werden gevormd en aan de lucht werden gedroogd alvorens te worden gebakken in een veldoven.⁸

8 http://www.damiaandorp.be/nl_paspoort_03_01b.php

(14)

14 Op de kaart van de Atlas der buurtwegen uit 1841 staat een L-vormig gebouw getekend met de uitsprong langs de Neerstraat. Verder op het perceel bevindt zich een tweede losstaand rechthoekig gebouw dat dwars op de Kerkstraat staat.

Afb. 13: Atlas der buurtwegen 1841. ©https://geopunt.be

De kaart van Vandermaelen uit 1846-1854 toont hier eveneens twee evenwijdige gebouwen.

Afb. 14: Kaart van Vandermaelen 1846-1854. ©https://geopunt.be

(15)

15 De eerste visuele bron voor het oude uitzicht van het gebouw is een schilderij dat in 1945 door Theo Mijlemans werd gemaakt.⁹

Afb. 15: Schilderij van het geboortehuis van Pater Damiaan omstreeks 1860 door Theo Mijlemans (1945).¹⁰

©www.erfgoedplus.be

De schildering toont een bakstenen gebouw van anderhalve verdieping onder een strooien dak. De woning telt vier traveeën en heeft een nevenliggende, licht vooruitspringende schuur. Achter het woonhuis is een tweede gebouw zichtbaar.

Deze voorstelling komt overeen met het grondplan op de kaart van de Atlas der Buurtwegen en is eveneens terug te vinden als oude toestand op de vroegste mutatieschets van het gebouw die dateert van 1859. De schets toont twee naast elkaar liggende L-vormige constructies.

Afb. 16: Mutatieschets nr. 6, oude toestand 1858. ©Kadasterarchief Vlaams-Brabant.

9 http://www.damiaandorp.be/nl_paspoort_03_01b.php; JASPERS, P. Infoblokje 17. Geboortehuis Jozef De Veuster, in Damiaan: een didactische bundel - https://www.kuleuven.be/thomas/page/damiaan/

10Deze weergave dient echter wel met een kritisch oog te worden bekeken daar ze grotendeels is gebaseerd op de vrije interpretatie van de schilder, al dan niet beïnvloed door de (kinder-)tekeningen opgemaakt door onder meer Maria De Veuster (dochter van Gerard De Veuster, de broer van Pater Damiaan).

(16)

16 Op de tekening van de nieuwe toestand werd de uitstulping aan het voorste gebouw verwijderd tot de vorming van een rechthoek. Aan de achterzijde werd er een nieuw volume toegevoegd dat de verbinding vormt tussen de twee gebouwen.

Afb. 17: Mutatieschets nr. 6, nieuwe toestand 1858. ©Kadasterarchief Vlaams-Brabant.

Op de kadastrale kaart van het gebied, die tussen 1942 en 1978 werd opgemaakt door C. Popp, is eveneens de nieuwe toestand van 1858 te zien.

Afb. 18: Popp-kaart 1842-1879. ©https://geopunt.be

(17)

17 Omstreeks 1865 liet Gerard De Veuster de woning opnieuw verbouwen. De halve verdieping werd opgetrokken tot een hele verdieping en het strooien dak wordt vervangen door een pannendak.

Afb. 19: Oude foto van het huis. ©Damiaancentrum Leuven.

Voor de toenmalige ruimtelijke indelingen van de gebouwen is er het grondplan dat werd opgesteld naar de beschrijving en tekening(en) van Maria De Veuster, die er na de dood van haar moeder¹¹ samen met haar grootmoeder Cato, haar vader Gerard en haar broer en zussen heeft gewoond.

Afb. 20: Huis en hof in den tijd van P. Damiaan – tekening van Maria De Veuster. ©Damiaancentrum Leuven

11Dorothea Vermeylen overleed op 17 september 1874.

(18)

18 Afb. 21: Huis en hof in den tijd van P. Damiaan – plan naar tekening van Maria De Veuster. ©Damiaancentrum Leuven.

(19)

19 Dertig jaar later, wanneer het gebouw werd aangekocht door de paters Picpussen, bevond het zich nog steeds in deze toestand.¹²

Reeds van bij de aankoop van het gebouw wenste provinciaal overste Maurice Raepsart er een klooster te stichten en hoewel de officiële toestemming hiervoor pas in 1901 zou worden verleend, vestigden de eerste paters zich hier reeds vanaf 1897. Hiervoor werden er, daar waar nodig, kleine aanpassingen gedaan. De ruimten op de verdieping konden zonder veel veranderingen door de paters worden ingericht als slaapkamer. De leefruimten op het gelijkvloers werden ingericht als spreekkamer met annex museumruimte voor de bezittingen van pater Damiaan die reeds in 1893 van Molokai naar België waren gestuurd (Afb. 23).

Afb. 23: Oude foto van de museumruimte ca. 1900. ©Damiaancentrum Leuven.

12 AGENTSCHAP ONROEREND ERFGOED 2016: Geboortehuis Pater Damiaan, in Inventaris Onroerend Erfgoed, https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/200202; JASPERS, P. Infoblokje 17. Geboortehuis Jozef De Veuster, in Damiaan: een didactische bundel - https://www.kuleuven.be/thomas/page/damiaan/

(20)

20 Ook de schuur werd nu gebruikt voor bewoning. Hiervoor werden er nieuw ramen geplaatst (Afb. 24).¹³

Afb. 24: Oude foto van het huis na 1897. ©Damiaancentrum Leuven.

De belangrijkste ingreep in deze periode was de verbouwing van de keuken en kelder tot kapel in neogotische stijl (Afb. 25). Doordat het gebouw reeds met een verdieping was opgetrokken kon in deze ruimte een verhoogde zoldering worden aangebracht.

Afb. 25: Oude foto van de kapel ca. 1900. ©Damiaancentrum Leuven.

Hierdoor werd de geboortekamer van Pater Damiaan omgevormd tot een soort heiligdom.¹⁴

De kapel was open voor het publiek en, gezien er zich in Ninde toen geen parochiekerk bevond, deed ze eveneens dienst als gebedshuis voor de lokale bevolking.

13 AGENTSCHAP ONROEREND ERFGOED 2016: Geboortehuis Pater Damiaan, in Inventaris Onroerend Erfgoed, https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/200202; JASPERS, P. Infoblokje 17. Geboortehuis Jozef De Veuster, in Damiaan: een didactische bundel - https://www.kuleuven.be/thomas/page/damiaan/

14 A^GENTSCHAP O^NROEREND E^RFGOED 2016: Geboortehuis Pater Damiaan, in Inventaris Onroerend Erfgoed, https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/200202; JASPERS, P. Infoblokje 17. Geboortehuis Jozef De Veuster, in Damiaan: een didactische bundel - https://www.kuleuven.be/thomas/page/damiaan/

(21)

21 In 1901 was er een aanpassing van het stratenplan en perceelverdeling. De Neerstraat werd rechtgetrokken waardoor het huis en de nevenliggende schuur nu niet meer vlak tegen de Neerstraat lagen.

In 1907 kreeg het klooster van Tremelo de functie van noviciaat. Deze beslissing werd reeds vanaf 1906 voorbereid door de bouw van een nieuwe kloostervleugel in aansluiting bij de oude schuur.

Afb. 27: Oude foto van het geboortehuis met nieuwe kloostervleugel achter de schuur. ©Damiaancentrum Leuven.

(22)

22 In de jaren 1909-1910 werd het neogotische kloostercomplex verder uitgebreid met een aantal bijkomende gebouwen en een kapel.¹⁵

Afb. 28: Mutatieschets nr. 78, nieuwe toestand 1910. ©Kadasterarchief Vlaams-Brabant.

15 JASPERS, P. Infoblokje 17. Geboortehuis Jozef De Veuster, in Damiaan: een didactische bundel - https://www.kuleuven.be/thomas/page/damiaan/

(23)

23 Afb. 30: Oude postkaart van het geboortehuis met neogotische kloostercomplex vóór 1929. ©Van Roosendael, B., Het geboortehuis van Pater Damiaan te Tremelo, p. 13.

In 1929 werd de schuur vervangen door een nieuwe vleugel voor de huisvesting van een studiehuis voor wijsbegeerte. Dit zorgde voor de verlenging van de voorgevel langs de Neerstraat over een breedte van ca.

10 meter.

Afb. 32: Oude foto van het kloostercomplex tussen 1929 en 1943. ©Damiaancentrum Leuven.

(24)

24 Afb. 33: Oude foto van het kloostercomplex uit mei 1936. ©Damiaancentrum Leuven.

Afb. 34: Oude foto van het geboortehuis uit mei 1936. ©Damiaancentrum Leuven.

Buiten het kloosterdomein veranderde er in de eerste decennia weinig waardoor het landelijk karakter van de omgeving behouden bleef, zoals een foto uit 1936 toont: “… en de boer, hij ploegde voort …”.¹⁶

Afb. 35: Oude foto ter illustratie van het boerenleven met op de achtergrond het geboortehuis van pater Damiaan.

©Damiaancentrum Leuven.

16 JASPERS, P. Infoblokje 17. Geboortehuis Jozef De Veuster, in Damiaan: een didactische bundel - https://www.kuleuven.be/thomas/page/damiaan/

(25)

25 In de nacht van 25 op 26 september 1943 werd een groot deel van het klooster vernield door een zware brand. Enkel het geboortehuis en de kapel bleven hierbij gespaard.

Afb. 36: Oude foto’s van het klooster en geboortehuis na de brand. ©Damiaancentrum Leuven.

De schade aan het studiehuis voor wijsbegeerte naast het geboortehuis was groot (Afb. 36).

Al snel werden er plannen gemaakt voor de heropbouw. Architect voor het nieuwe klooster dat zou worden opgetrokken naast de ruïnes van het oude kloostergebouw was Victor Broos¹⁷. De werken werden gestart in april 1946. De eigenlijke bouw ervan nam drie jaar in beslag nemen.

17 Hoewel Victor Broos in de literatuur omtrent de bouw van het klooster wordt aangeduid als architect kon dit vooralsnog niet worden bevestigd door archiefmateriaal.

(26)

26 Afb. 38: Oude foto’s van de bouw van het nieuwe klooster. ©Damiaancentrum Leuven.

Afb. 39: Oude foto van het nieuwe klooster in 1949. ©Van Roosendael, B., Het geboortehuis van Pater Damiaan te Tremelo, p. 14.

Het grondplan van het nieuwe klooster gaat terug op dat van de traditionele abdij waarbij de verschillende gebouwen worden gegroepeerd rondom een vierkant kloosterpand. De kapel werd loodrecht op een van de vleugels ingeplant.

Afb. 40: Mutatieschets nr. 23, oude toestand 1950. ©Kadasterarchief Vlaams-Brabant.

(27)

27 Afb. 41: Mutatieschets nr. 23, nieuwe toestand 1950. ©Kadasterarchief Vlaams-Brabant.

Afb. 42: Foto van de achtergevel van het nieuwe klooster. ©Damiaancentrum Leuven.

Eenmaal het nieuwe klooster was voltooid werd er beslist om het geboortehuis van pater Damiaan om te vormen tot museumwoning en de ruïnes van het oude neogotische klooster te verbouwen tot museumzaal.

Ook dit maal werd hiervoor beroep gedaan op architect Victor Broos.

(28)

28 Afb. 43: Mutatieschets nr. 78, oude en nieuwe toestand 1953. ©Kadasterarchief Vlaams-Brabant.

De hoogte van het oude, twee verdiepingen tellende studiehuis werd gereduceerd naar één verdieping. Het geheel werd getopt met een hoog zadeldak tot gelijke hoogde met dat van het geboortehuis. Op de hoek van het oude studiehuis, nu museumgebouw, werd een toren voorzien die enerzijds fungeerde als blikvanger en anderzijds, wat de vormgeving betreft, een verwijzing was naar de architectuur van de missiekerkjes.

De originele rode bakstenen gevels van het geboortehuis werden samen met de gevels van het (ver)nieuw(d)e museumgebouw wit geschilderd tot de vorming van een optisch geheel.

Afb. 44: Foto van het geboortehuis en de museumzaal. ©Damiaancentrum Leuven.

(29)

29 Binnenin werden de twee voorste kamers van het geboortehuis teruggebracht naar de ‘oorspronkelijke’

toestand (Afb. 45 - Afb. 49).

De officiële inzegening van het geboortehuis vond plaats op 27 mei 1952. Voor de voltooiing van het Hawaï- museum was het nog wachten tot juni 1953.

Afb. 45: Schets voor de opstelling van het museum in het geboortehuis (zicht naar de voordeur). ©Damiaancentrum Leuven.

Afb. 46: Foto van de opstelling in de grote kamer kort na de opening van het museum (ca. 1952). ©Damiaancentrum Leuven.

Afb. 47: Foto van de opstelling in de grote kamer. ©Damiaancentrum Leuven.

(30)

30 Afb. 48: Schets voor de opstelling van het museum in het geboortehuis (zicht vanaf de grote kamer). ©Damiaancentrum Leuven.

Afb. 49: Foto van de opstelling in de kleine kamer kort na de opening van het museum (ca. 1952). ©Damiaancentrum Leuven.

Afb. 50: Foto van de opstelling in de kleine kamer. ©Damiaancentrum Leuven.

(31)

31

Afb. 51: Foto van het zicht op de opkamer (ca. 1952). ©Damiaancentrum Leuven.

Afb. 52: Foto van de opstelling in de opkamer (ca. 1952). ©Damiaancentrum Leuven.

Afb. 53: Foto van de opstelling in de grafkelder (ca. 1952). ©Damiaancentrum Leuven.

Afb. 54 - 55: Foto’s van de opstelling kort na de opening van het Hawaï-museum. ©Damiaancentrum Leuven.

(32)

32 In de Jaren 1970 was er een sterke terugval van het aantal roepingen en zo ook bij de paters Picpussen. Het noviciaat in Tremelo werd hierdoor al snel overbodig en in 1974 werd het klooster opgeheven. De kapel van het klooster werd herleid tot parochiekerk en de overige gebouwen werden, in samenspraak met dokter Van Droogenbroeck, omgevormd tot rustoord.

Afb. 56: Mutatieschets nr. 42, oude en nieuwe toestand 1971 (aanpassing perceelgrootte). ©Kadasterarchief Vlaams- Brabant.

De bestaande kloostergebouwen werden aangepast aan de nieuwe noden en er werden verschillende uitbreidingen gerealiseerd (cf. mutatieschetsen Afb. 57 - Afb. 61).

(33)

33 Afb. 58: Mutatieschets nr. 34, oude en nieuwe toestand 1977 ©Kadasterarchief Vlaams-Brabant.

(34)

(35)

(36)

36 Het geboortehuis en museum bleven ongemoeid. Enkel de binneninrichting van de museumzaal werd in de jaren 1980 vernieuwd en voorzien van vitrinekasten.

Afb. 62: Foto’s van de museumzaal in 2013. ©Studiebureau Monumentenzorg.

(37)

37

2.3. Overzicht van de historische evolutie

1839 De familie De Veuster neemt zijn intrek in het stenen huis. Vader Frans voert enkele verbouwingen uit.

1858 Aanpassing van de schuur (mutatieschets nr. 6 van 1859).

1860 (2 februari) Jozef de Veuster begint zijn noviciaat als peter Damiaan 1863 (29 oktober) Damiaan scheept in voor zijn reis naar Hawaï

Ca. 1865 Nieuwe verbouwingen door zoon Gerard. De halve verdieping werd verhoogd tot een hele en het dak in stro werd vervangen door een pannendak.

1889 (15 april) Overlijden Damiaan

1897 Aankoop en intrek van de paters Picpussen. Aanpassing van de ruimten met vorming van kamers op de verdieping van het gebouw en in de schuur; inrichting van de kapel en omvorming van de kelder tot grafkamer.

1907 Aanbouw van een nieuwe kloostervleugel dwars op de schuur.

1909-1910 Verdere uitbouw van het kloostercomplex.

1927 De schuur maakt plaats voor het nieuwe studiehuis voor wijsbegeerte 1943 (nacht van 25

op 26 september)

Zware brand waarbij enkel de kapel en het geboortehuis gespaard blijven.

1946 Start van de heropbouw. Er wordt een nieuw kloostercomplex gebouwd naast de ruïnes van het oude klooster.

1949-1950 Omvorming van het geboortehuis tot museumwoning en bouw van een nieuwe museumzaal op de ruïnes van het oude studiehuis voor wijsbegeerte.

1952-1953 Plechtige opening van het Damiaanmuseum.

1974 Opheffing van het klooster. De kapel wordt parochiekerk en de overige kloostergebouwen worden omgevormd tot rustoord.

Jaren 1980 Vernieuwing van de binneninrichting in de museumzaal (Hawaïmuseum).

(38)

38

3. BESCHRIJVING EN INVENTARIS VAN DE ERFGOEDELEMENTEN BINNEN DE AFBAKENING – HUIDIGE TOESTAND

3.1. Bouwhistorische en materiaal-technische beschrijving van het gebouw

Het Damiaanmuseum bestaat uit twee delen nl. het originele geboortehuis en het later aangebouwde Hawaïmuseum.

Afb. 63: Foto van het Damiaanmuseum mei 2017 – actuele toestand. ©Sweco Belgium.

Het geboortehuis, dat reeds van bij de aankoop van het gebouw door de broeders Picpussen grotendeels als museum werd ingericht en in mei 1952 officieel als museum werd ingehuldigd, kende slechts beperkte aanpassingen.

Het Hawaïmuseum, dat werd opgericht op de ruïnes van het bij de brand van 1943 verwoeste studiehuis en in juni 1953 plechtig werd geopend, onderging tussen 2015 en 2017 een volledig verbouwing waarbij het volume bewaard bleef maar is uitgebreid met een toren in de voorgevel en een terugliggende nieuwbouw aan de achtergevel.

(39)

39

3.1.1. Exterieur geboortehuis

Het geboortehuis is opgevat als een wit geschilderd bakstenen gebouw op een zwart geschilderde plint. Het telt vier traveeën en twee bouwlagen onder een pannen zadeldak.

De beschildering van de gevel dateert van de omvorming tot officieel Damiaanmuseum (1949-1953). Tot dan was de blote bakstenen muur zichtbaar.

3.1.1.1. Voorgevel:

Afb. 64: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016 - vooraanzicht geboortehuis. ©Studiebureau Monumentenzorg

Op het gelijkvloers bevinden zich een deur en drie vensters met dorpel en latei in blauwe hardsteen. De vensters bevatten recente houten ramen met viervlakverdeling en bovenlicht. Voor de ramen zijn diefijzers geplaatst. De houten deur is eveneens voorzien van een bovenlicht. Op de verdieping bevinden zich vier vensters, eveneens met een dorpel en latei in hout. De ramen hebben hier een zesvlakverdeling.

Alle ramen zijn groen geschilderd en voorzien van houten luiken met wit geschilderde binnenvlakken in een groene kader.

De deur en ramen zijn niet meer origineel maar werden, vermoedelijk ca. 1950, vernieuwd naar oud model.

Ook de huidige luiken dateren waarschijnlijk van deze periode (cf. oude foto’s van 1936 - Afb. 65 en Afb. 66).¹⁸ De ramen op het gelijkvloers werden nogmaals vervangen in de jaren 1980 en voorzien van dubbel glas.

Afb. 65: Oude foto van het geboortehuis uit mei 1936. ©Damiaancentrum Leuven.

Afb. 66: Oude foto van het geboortehuis. ©Damiaancentrum Leuven.

18De nieuwe luiken werden gemaakt naar model van de originele luiken zoals te zien op oude foto’s. Waar de oude luiken nog functioneel waren – geattesteerd door de aanwezigheid van houten sluitlatten – zijn de huidige luiken louter decoratief. De luikvastzetters zijn wel nog origineel.

(40)

40 In de gevel zitten negen rechte trekankers. Op de hoek zijn er nog twee ruitvormige sierankers. Deze ankers alsook de diefijzers voor de ramen van het gelijkvloers en de latei van de vensters van de verdieping zijn allen groen geschilderd.

Begin 2017 werd een aanvraag ingediend om het dak en de gevels van het geboortehuis te reinigen en de houten gevelelementen te herschilderen (cf. Technisch dossier Geboortehuis Damiaan Tremelo, Handelingen aan een beschermd onroerend goed door Sweco Belgium NV –bijlage 8.8). De werken werden in de eerste helft van 2017 uitgevoerd.

Afb. 67: Foto’s van het Damiaanmuseum mei 2017 - vooraanzicht geboortehuis. ©Sweco Belgium

(41)

41

3.1.1.2. Zijgevel:

Afb. 68: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016 - zijaanzicht geboortehuis. ©Studiebureau Monumentenzorg

In de vrije zijgevel bevindt zich een venster op de verdieping. Het heeft net als de vensters in de voorgevel een blauwe hardstenen dorpel, een groen geschilderde houten latei en is voorzien van een groen geschilderd houten raam en luiken. Helemaal bovenaan zit een kleine ronde opening. Hier bevond zich vroeger de balk met katrol voor het ophalen van granen.

De gevel bevat drie rechte en vier gebogen trekankers. De ankers zijn ook hier allen groen geschilderd.

Onderaan, op ooghoogte en recht onder het venster van de verdieping, is een gedenkplaat aangebracht met als opschrift “IN DIT HUIS WERD GEBOREN OP 3^JANUARI1840PÂTERDÂMIAANDÊVÊUSTERAPOSTEL DER MÊLAATSEN– MÔLOKAÏ1889” en de data “1840” en “1949”.

Afb. 69: Foto van het Damiaanmuseum oktober 2016 - zijaanzicht geboortehuis, detail gedenkplaat. ©Studiebureau Monumentenzorg

In de eerste helft van 2017 werd de gevel gereinigd en de houten gevelelementen werden herschilderd (cf.

Technisch dossier Geboortehuis Damiaan Tremelo, Handelingen aan een beschermd onroerend goed door Sweco Belgium NV – bijlage 8.8).

(42)

42

3.1.1.3. Achtergevel:

De achtergevel bevat twee kleine, boven elkaar staande vensters met dorpel en latei in blauwe hardsteen.¹⁹ Ze bevatten eveneens recentere, groen geschilderde houten ramen. Deze ramen zijn echter wel ouder dan die in de voor- en zijgevel en gaan mogelijk terug tot de aanpassingen aan het begin 20^ste eeuw. Ze zijn ook nog voorzien van enkel glas.

Verder zijn er in de gevel twee grote spitsboogvensters met maaswerk en glas-in-loodramen en een klein spitsboogvenster met glas-in-loodraam.

Afb. 70: Foto van het Damiaanmuseum oktober 2016 - achtergevel geboortehuis en annex Hawaïmuseum. ©Studiebureau Monumentenzorg

Afb. 71: Foto van het Damiaanmuseum mei 2017 – actuele toestand - achtergevel geboortehuis en annex Hawaïmuseum met nieuw ingerichte buitenruimte. ©Sweco

Ook langs deze zijde werden in de eerste helft van 2017 het dak en de gevel gereinigd en de houten gevelelementen herschilderd (cf. Technisch dossier Geboortehuis Damiaan Tremelo, Handelingen aan een beschermd onroerend goed door Sweco Belgium NV – bijlage 8.8).

19De dorpels steken hier niet uit maar zijn gelijk geplaatst met het gevelvlak.

(43)

43

3.1.2. Exterieur Hawaïmuseum

Aangezien het Hawaïmuseum ten tijde van het onderzoek reeds volledig werd gestript en verbouwd op de voorgevel en een deel van de zijgevel na, zal hier enkel een korte beschrijving van de gevels worden gegeven.²⁰

3.1.2.1. Voorgevel:

Afb. 72: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016 – voorgevel Hawaïmuseum. ©Studiebureau Monumentenzorg

Net als het geboortehuis heeft het Hawaïmuseum een witgeschilderde bakstenen gevel, zij het hier op imitatie-natuurstenen plint.

Het gebouw telt vier traveeën en één bouwlagen onder een hoog pannen zadeldak. Elke travee wordt gemarkeerd door een steunbeer en bevat twee lancetvensters met glas-in-loodraam. Bovenaan, onder de dakrand, zit een decoratieve tandfries (Afb. 73).

Al deze elementen zijn restanten van het in 1943 afgebrande studiehuis.

Afb. 73: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016 – Hawaïmuseum, detail lancetvensters en tandfries. ©Studiebureau Monumentenzorg

De glas-in-loodramen zijn in 2016 gerestaureerd en voorzien van een voorzetglas.

20De werken aan het Hawaïmuseum werden afgerond in mei 2017. De vergunning voor deze werken werd verleend op 23 juli 2013 door Ruimte Vlaanderen Vlaams-Brabant incl. gunstig advies van onroerend erfgoed ref.

4.002/24109/104.2.

(44)

44 In de laatste travee (verste van het geboortehuis) bevond zich, sinds de omvorming tot museumzaal (1949- 1953), een toren²¹. Deze verdween bij een vorige verbouwing maar wordt nu terug opgebouwd (Afb. 74 - Afb. 77).

Afb. 74: Oude postkaart van het Damiaanmuseum ca. 1953. ©Damiaancentrum Leuven.

Afb. 75: Foto’s van het Damiaanmuseum in 2013. ©Studiebureau Monumentenzorg

Afb. 76: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016. ©Studiebureau Monumentenzorg

Afb. 77: Foto’s van het Damiaanmuseum mei 2017. ©Sweco Belgium

21De toren fungeerde enerzijds als blikvanger en was anderzijds, wat de vormgeving betreft, een verwijzing was naar de architectuur van de missiekerkjes.

(45)

45

3.1.2.2. zijgevel:

Afb. 78: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016 – zijgevel Hawaïmuseum. ©Studiebureau Monumentenzorg

De zijgevel bevat twee nieuwe, groen geschilderde houten ramen met dubbel isolerend veiligheidsglas (geplaatst in 2016), die zijn gevat in een spitsboogvenster. De boog van de vensters is dichtgemetseld.

Historische foto’s tonen dat dit reeds bij het studiehuis het geval was (Afb. 79). Centraal in de gevel bevindt zich een schouw met in het midden een kleine nis.

Afb. 79: Oude foto van het kloostercomplex tussen 1929 en 1943. ©Damiaancentrum Leuven.

De nevenliggende kapel (cf. Afb. 79) had voordien reeds plaatsgemaakt voor de bouw van een nieuwe personeelsruimte en garage.

Afb. 80: Foto’s van het Damiaanmuseum – Hawaïmuseum in 2013. ©Studiebureau Monumentenzorg

(46)

46 Deze aanbouwen werden op hun beurt in 2015-2016 afgebroken en vervangen door een nieuwbouw.

Afb. 81: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016 - Hawaïmuseum tijdens uitvoering der werken. ©Studiebureau Monumentenzorg

Afb. 82: Foto’s van het Damiaanmuseum mei 2017 - Hawaïmuseum. ©Sweco Belgium

In de nieuwbouw worden de nissen van de oude raamopeningen met spitsbogen (conform de zijgevel) bewaard (Afb. 83).

Afb. 83: Foto’s van het Damiaanmuseum 2016 - Hawaïmuseum. ©Sweco Belgium

(47)

47

3.1.3. Interieur van het geboortehuis 3.1.3.1. Gelijkvloers:

Plan van de bestaande toestand - gelijkvloers.

De huidige opdeling van de ruimten op het gelijkvloers van het geboortehuis is, afgaand op de tekeningen van Maria De Veuster, grotendeels onveranderd gebleven sinds de tijd van pater Damiaan.

Afb. 84: Huis en hof in den tijd van P. Damiaan – plan naar tekening van Maria De Veuster. ©Damiaancentrum Leuven.

De oude tekening toont langs de voorzijde twee kamers en langs de achterzijde een kamer, keuken en kelder met bovenliggende opkamer.

De huidige indeling verschilt enkel in het opentrekken van de ruimten aan de achterzijde tot een grote ruimte/kapel en het doortrekken van de woning in de eerste travee van de schuur. Langs de achterzijde werd deze extra travee toegevoegd aan de kapel. Aan de voorzijde werd er een hal en traphal in ondergebracht.

Deze aanpassing gebeurde aan het begin van de 20^ste eeuw, wanneer de woning werd aangekocht door de paters Picpussen.

(48)

48 3.1.3.1.1. Kleine kamer

De kleine kamer, voormalige huiskamer, ligt aan de voorzijde van de woning. In de buitengevel bevinden zich de voordeur en één raam met dubbel glas.²²

Vanuit deze ruimte is er een doorgang naar de nevenliggende grote kamer, de hal en de achterliggende kapel.

Centraal in de muur tegen de hal bevindt zich een grote schouw.

De muren en het plafond van de kleine kamer zijn voorzien van een recente bezetting en een laag witte (synthetische) verf. Onderaan de muren zit een geschilderde zwarte plint. Op de vloer liggen rode aardewerktegels. De huidige tegels zijn echter niet meer origineel. De oorspronkelijke vloer werd nog door Gerard De Veuster vervangen door identieke rode aardewerktegels.

Afb. 85: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016 , interieur geboortehuis – kleine kamer: zicht vanaf de kapel.

©Studiebureau Monumentenzorg

Afb. 86: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016, interieur geboortehuis – kleine kamer: zicht vanaf de voordeur. ©Studiebureau Monumentenzorg

22Geen van beiden zijn nog origineel.

(49)

49 Afb. 87: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016, interieur geboortehuis – kleine kamer. ©Studiebureau Monumentenzorg

(50)

50 3.1.3.1.2. Grote kamer

De grote of goede kamer ligt eveneens aan de voorzijde van het huis en is toegankelijk vanaf de kleine kamer.

Ze heeft twee recente ramen met dubbel glas en een schouw.

Net als in de kleine kamer zijn ook hier de muren en het plafond voorzien van een recente bezetting waarop een laag witte (synthetische) verf en onderaan een geschilderde zwarte plint. Op de vloer liggen nog de oorspronkelijke rode aardewerktegels.

Afb. 88: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016 , interieur geboortehuis – kleine kamer: zicht naar de grote kamer.

(51)

51 Afb. 89: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016, interieur geboortehuis – grote kamer. ©Studiebureau Monumentenzorg

Afb. 90: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016, interieur geboortehuis – grote kamer: zicht naar de kleine kamer.

©Studiebureau Monumentenzorg

Afb. 91: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016, interieur geboortehuis – grote kamer: detail vloer. ©Studiebureau Monumentenzorg

(52)

52 Afb. 92: Foto’s van het Damiaanmuseum mei 2017, interieur geboortehuis – grote kamer: detail schouw met aan beide zijden tijdelijke plaatsing van gipskarton tbv visuele afscherming van vochtvlekken in de steense muur. ©Sweco Belgium

(53)

53 3.1.3.1.3. Kapel

Het grootste gedeelte van de achterzijde van de woning wordt ingenomen door de kapel. Deze langwerpige ruimte met verhoogd plafond werd aan het begin van de 20^ste eeuw gecreëerd door de paters Picpussen.

Afb. 93: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016, interieur geboortehuis – zicht op de kapel vanaf Hawaïmuseum tijdens de werken. ©Studiebureau Monumentenzorg

(54)

54

Afb. 95: Foto’s van het Damiaanmuseum mei 2017, interieur geboortehuis – zicht op de kapel vanaf de opkamer.

De ruimte is toegankelijk vanaf de kleine kamer en het nevenliggende Hawaïmuseum en bevat drie spitsboogvensters met glas-in-loodramen. Het plafond bestaat uit een houten neogotisch kruisgewelf.

Op de muren zitten enkele lagen synthetische verf. Onder deze lagen zitten nog resten van de oude beschildering die bij de inrichting van de kapel werd aangebracht door schilder Wouters uit Werchter (Afb.

96).²³ (cf. Stratigrafisch kleuronderzoek)

De huidige mozaïekvloer (Afb. 97) vervangt de originele rode aardewerktegels. Hij dateert eveneens van de aanpassingen van 1897 en werd gelegd door Italianen die in de buurt aan het werk waren.²⁴

23Wouters was de schoonbroer van de toenmalige kardinaal Van Roey en zou de werken gratis hebben uitgevoerd.

Lucas Patteet (pastoor) in, De Autotoerist, juli 1962, p. 731-732.

24Lucas Patteet (pastoor) in, De Autotoerist, juli 1962, p. 731-732.

(55)

55 Afb. 97: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016, interieur geboortehuis – kapel: detail vloer. ©Studiebureau Monumentenzorg

Tussen de kapel en het Hawaïmuseum bevindt zich een eikenhouten deur die is gevat in een natuurstenen omlijsting.

Afb. 98: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016, interieur geboortehuis – kapel: detail deur tussen kapel en Hawaïmuseum. ©Studiebureau Monumentenzorg

(56)

56 3.1.3.1.4. Kelder/grafkamer en opkamer/geboortekamer

Aan het uiteinde van de kapel bevinden zich de kelder/grafkamer en de opkamer/geboortekamer.

Afb. 99: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016, interieur geboortehuis – kapel: zicht naar de kelder (grafkamer) en opkamer (geboortekamer). ©Studiebureau Monumentenzorg

De kelder of grafkamer ligt aan het einde van de kapel. Het is een kleine vierkante ruimte met tongewelf die enkele treden lager ligt dan de rest van de woning. De ruimte werd door de paters ingericht als crypte voor het herbergen van de kist waarin Damiaan in 1889 in Molokai werd begraven en de verpakkingskist waarin zijn stoffelijk overschot in 1936 werd overgebracht.

De muren van de ruimte zijn beschilderd met motief van natuurstenen. In de achterwand zit een geschilderd raam.

(57)

57 Afb. 100: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016, interieur geboortehuis – kapel: detail kelder (grafkamer).

Net als in de kapel werd ook hier een mozaïekvloer geplaatst.

Afb. 101: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016, interieur geboortehuis – kapel: detail vloer kelder (grafkamer).

Aan weerszijden van de toegang tot de kelder bevindt zich een natuurstenen bordestrap naar de erboven liggende opkamer/geboortekamer.

(58)

58 Deze ruimte fungeerde vroeger als slaapkamer voor de ouders van pater Damiaan. Het is een kleine vierkante ruimte met een raam in de achtergevel.

De muren en het plafond bevatten een witte synthetische verflaag met onderaan een geschilderde zwarte plint. Onder de huidige witte verflaag bevinden zich nog zes lagen witte kalkverf (cf. Stratigrafisch kleuronderzoek).

Afb. 103: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016, interieur geboortehuis – opkamer: zicht naar de kapel.

Afb. 105: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016, interieur geboortehuis – opkamer: zicht vanaf de deur.

Deze wand is voorlopig visueel weggestoken achter een tijdelijke gipskartonnen constructie (cf Afb. 94).

(59)

59 Op de vloer liggen dezelfde rode aardewerktegels als in de grote en kleine kamer.

Afb. 106: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016, interieur geboortehuis – opkamer, detail vloer. ©Studiebureau Monumentenzorg

(60)

60 3.1.3.1.5. Hal en traphal

De hal maakt geen deel uit van het originele woonhuis maar was onderdeel van de aansluitende schuur. Het is een kleine ruimte die fungeert als sas naar de trappenhal en het nevenliggende Hawaïmuseum.

Afb. 107: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016, interieur geboortehuis – hal met doorgang naar traphal en Hawaïmuseum. ©Studiebureau Monumentenzorg

De ruimte dateert van begin 20^ste eeuw. De muren en het plafond zijn voorzien van een witte, synthetische verflaag. Onder deze witte verflaag bevinden zich nog een aantal synthetische verflagen in onder meer beigebruin, groen, appelblauwzeegroen, eierschaal en lichtgrijs. (cf. Stratigrafisch kleuronderzoek).

(61)

61 Ook de nevenliggende traphal dateert van begin 20^ste eeuw en bevat een eenvoudige houten bordestrap.

Afb. 108 - Afb. 109: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016, interieur geboortehuis –traphal. ©Studiebureau Monumentenzorg

Onder de vloerbekleding bevind zich in beide ruimten een mozaïekvloer die identiek is aan deze in de kelder/grafkamer.

Afb. 110 – Afb. 111: Foto’s van het Damiaanmuseum maart 2017, interieur geboortehuis – detail mozaïekvloer hal en traphal. oktober 2016 ©Sweco Belgium

(62)

62 Tussen de hal en traphal bevond zich een eikenhouten deur.²⁵

Afb. 112: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016, interieur geboortehuis – detail deur tussen de hal en de traphal.

25Deze deur is op vraag van de brandweer vervangen door een brandwerende deur.

(63)

63

3.1.3.2. Verdieping:

Plan van de bestaande toestand - verdieping.

Over de vroegere indeling van de verdieping is niets geweten.

In de huidige indeling is de verdieping bereikbaar via de traphal die uitmondt op een kleine overloop met drie deuren. Links is er een doorgang naar de nevenliggende ruimte en rechtdoor bevindt zich een kleine ruimte die is ingericht als keuken. De deur aan de rechterzijde geeft uit op een lange gang die centraal over de hele lengte van het geboortehuis loopt. Langs de voorzijde van de woning bevinden er zich drie kamers die op deze gang uitgeven. Langs de achterzijde ligt er enkel een wat hoger gelegen zolderruimte aan het uiteinde van de gang.²⁶ De rest van de verdieping langs deze zijde wordt ingenomen door het verhoogde plafond van de kapel.

26Deze ruimte bevindt zich vlak boven de opkamer en ligt ca. 90cm hoger dan het niveau van de gang.

(64)

64 3.1.3.2.1. Traphal

Zoals reeds vermeld maakte deze traphal origineel geen deel uit van het geboortehuis maar werd de eerste travee van de aanleunende schuur bij de verbouwingen begin 20^ste eeuw aan de woning toegevoegd. De muren en het plafond van de traphal dragen een recente bezetting en witte synthetische verflaag. Op de vloer van de overloop ligt een licht bruinbeige gespikkelde linoleum.

In de schuine dakrand bevindt zich een klein gietijzeren dakvlakraam.

Op de overloop geven drie deuren uit nl. naar de gang, naar de keuken en naar de zolderverdieping van het nevenliggende Hawaïmuseum.

Afb. 114: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016, interieur geboortehuis –traphal gezien vanaf de keuken.

Afb. 115: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016, interieur geboortehuis – traphal met doorgang naar het Hawaïmuseum. ©Studiebureau Monumentenzorg

(65)

65 3.1.3.2.2. Keuken

De keuken ligt in het verlengde van de traphal, boven de hal. Het is en kleine rechthoekige ruimte met een klein gietijzeren dakvlakraam in de schuine dakrand. De muren zijn voorzien van een roze synthetische verflaag. Het plafond werd donkerbruin geschilderd. Op de vloer ligt een linoleum met houtmotief.

Hoog tegen de muur bevinden zich de voormalige tellers en elektrische kasten voor de nutsleidingen. De oude elektrische installatie is verwijderd. De stroomvoorziening in het geboortehuis is gekoppeld aan de nieuwe installatie van 2017. De keuken is niet meer in dienst en is afgekoppeld.

(66)

66 3.1.3.2.3. Gang

Centraal op de verdieping bevindt zich een lange smalle gang die over de volledige lengte van de woning loopt. Aan het einde van de gang zit een recent houten raam.

De muren en het plafond dragen een recente bezetting waarop een zacht groene synthetische verflaag. De plinten en deuren zijn helder groen geschilderd. Op de houten vloer lag een licht bruinbeige gespikkelde linoleum. Deze is verwijderd in februari 2017, na aanvraag voor toelating van deze werken.

Ter hoogte van kamer 1 bevindt zich boven de moerbalk het toegangsluik naar de zolderruimte.

Afb. 117: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016, interieur geboortehuis –gang. ©Studiebureau Monumentenzorg Afb. 118: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016, interieur geboortehuis –gang: zicht op toegangsluik naar de zolderruimte. ©Studiebureau Monumentenzorg

Afb. 119: Foto’s van het Damiaanmuseum, interieur geboortehuis –gang: zicht op de vloer na verwijdering van de linoleum tijdens de uitvoeringswerken van februari 2017. ©Sweco Belgium.

(67)

67 3.1.3.2.4. Kamer 3

De ruimte langs de voorzijde van de woning is opgedeeld in drie kamers.

Kamer 3 is de eerste ruimte vanaf de traphal. De kamer heeft één houten raam en in de hoek tegen de gang en de traphal (de oorspronkelijke buitenmuur) tekent de schuine contour van de schouw zich af.

Het plafond is wit geschilderd (synthetische verf) en de muren zijn voorzien van een behangpapier met beige/bruin strepenmotief. De plinten, radiator en binnenzijde van de deur dragen een licht bruin-roze synthetische verflaag.

Op de houten vloer lag een licht bruine linoleum met spikkelmotief (verwijderd in februari 2017).

Afb. 120: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016, interieur geboortehuis –kamer 3: gezien vanaf de gang.

Afb. 121: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016, interieur geboortehuis – kamer 3: aftekening schouw.

Afb. 122: Foto’s van het Damiaanmuseum, interieur geboortehuis – kamer 3: zicht op de vloer na verwijderen van de linoleum tijdens de uitvoeringswerken van februari 2017. ©Sweco Belgium

(68)

68 3.1.3.2.5. Kamer 2

Kamer 2 is iets groter dan de nevenliggende kamers en heeft twee houten ramen.

Het plafond is wit geschilderd (synthetische verf) en de muren zijn voorzien van een behangpapier met beige/geel strepenmotief. De plinten, radiator en binnenzijde van de deur dragen een licht blauwgrijze synthetische verflaag. Op de houten vloer lag een beigebruine linoleum met geometrische motieven (verwijderd in februari 2017).

(69)

69 3.1.3.2.6. Kamer 1

Kamer 1 is als het ware een spiegelbeeld van kamer 3.

De kamer heeft één houten raam en in de hoek tegen de gang en de zijgevel tekent de schuine contour van de schouw zich af.

Het plafond is wit geschilderd (synthetische verf) en de muren zijn voorzien van een behangpapier met beige/bruin vlekkenmotief. De plinten, radiator en binnenzijde van de deur dragen een licht bruin-roze synthetische verflaag. Op de houten vloer lag een licht bruine linoleum met houtmotief (verwijderd in 2017).

Afb. 126: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016, interieur geboortehuis –kamer 1: aftekening schouw.

(70)

70 3.1.3.2.7. Zolderkamer

Tegenover kamer 1 ligt een zolderkamer. De ruimte is hoger gelegen en heeft een klein houten raam in de achtergevel. De muren dragen een vuil geworden witte bezetting die vele scheuren vertoont en op verschillende plaatsten is losgekomen. Op de plankenvloer liggen platen ter versteviging.

Afb. 127 - Afb. 128: Foto’s van het Damiaanmuseum oktober 2016, interieur geboortehuis –zolderkamer. ©Studiebureau Monumentenzorg

(71)

71

3.2. Inventaris van de bouwkundige elementen 3.2.1. Exterieur

Het exterieur bestaat uit baksteenmetselwerk, natuursteen (blauwe hardsteen), houten schrijnwerk en panen.

Gevelopbouw – volumewerking

Het geboortehuis is een traditionele dorpswoning van vier traveeën en twee bouwlagen onder een pannen zadeldak. Het gebouw is opgetrokken in rood baksteenmetselwerk met natuurstenen (blauwe hardsteen) dorpels en lateien aan ramen en deur.

De gevels werden begin jaren 1950 voorzien van een witte verflaag. De plint werd zwart geschilderd.

Begin 2017 werden de gevels gereinigd en herschilderd.

Buitenschrijnwerk en metalen onderdelen

Het houten buitenschrijnwerk alsook de metalen onderdelen zijn allen groen geschilderd.

De ramen en voordeur zijn niet meer origineel. Ze werden vermoedelijk vervangen na de brand van 1943 en de erop volgende omvorming van het geboortehuis en de ruïnes van het voormalige studiehuis tot officieel Damiaanmuseum. De ramen van het gelijkvloers werden nogmaals vervangen in de jaren 1980 en zijn voorzien van dubbel glas. De glas-in-loodramen aan de kapel dateren van de inrichting van deze ruimte aan het begin van de 20^ste eeuw. Ook de ramen van de opkamer en zolderkamer zijn ouder dan deze in de rest van het huis en dateren vermoedelijk eveneens van het begin van de 20^ste eeuw.

Begin 2017 werden alle houten gevelelementen voorzien van een nieuwe groene verflaag.

(72)

72

Afb. 134: Geboortehuis voorgevel mei 2017 – detail houten gevelelementen na opfrissing met nieuwe verflaag ©Sweco Belgium

(73)

73

3.2.2. Interieur Planindeling

De oorspronkelijke planindeling is wat het gelijkvloers betreft nog grotendeels hetzelfde als in de tijd van Damiaan. Enkel de ruimten aan de achterzijde (de keuken en een kleine kamer) werden omgevormd tot kapel. Het woonhuis beneemt sinds ca. 1900 ook de eerste travee van de aansluitende schuur.

Voor de verdieping is niet geweten hoe de ruimtelijke indeling er uitzag voor de komt van de Paters Picpussen in 1897.

Binnenschrijnwerk Deuren

In de doorgang van de kapel naar het nevenliggende Hawaïmuseum en deze van de hal en de traphal zit een massieve eikenhouten deur. De overige deuren zijn recente verfdeuren.

Afb. 135 - 136 - 137: Geboortehuis – detail deuren.

Aan de zolderkamer en de doorgang naar de zolder van het Hawaïmuseum zit een houten strokendeur.

Afb. 138: Geboortehuis – detail deur zolderkamer.

(74)

74

Houten ramen

De houten ramen in de voor- en zijgevel zijn van recentere datum en zijn op het gelijkvloers allen voorzien van dubbel glas. Het houten raam aan de opkamer is ouder, heeft enkel glas en is voorzien van een verticale houten lat voor het openen en sluiten ervan.

Afb. 139 - 140: Geboortehuis – detail ramen gelijkvloers.

De houten ramen op de verdieping bevatten enkel glas. Het raam aan de zolderkamer is, net als dat van de opkamer, ouder en bevat eveneens enkel glas.

Afb. 141 - 142: Geboortehuis – detail ramen verdieping.

(75)

75

Trappen

De houten bordestrap.

Afb. 143: Geboortehuis - detail trap.

Houten vloeren

Op de verdieping is er een houten vloer.

Afb. 144 - 145 - 146: Geboortehuis, verdieping: detail vloer.

Begin 2017 werd een aanvraag ingediend om de aanwezige vloerbekleding in linoleum te verwijderen.

Details van de houten plankenvloer zijn zichtbaar op Afb. 119 en Afb. 122 (cf. Technisch dossier Geboortehuis Damiaan Tremelo, Handelingen aan een beschermd onroerend goed door Sweco Belgium NV – bijlage 8.8).

(76)

76

Tegelvloeren

Met uitzondering van de kapel, de kelder en de hal liggen er op het gelijkvloers overal rode aardewerktegels.

De tegels vertonen sporen van slijtage, opstijgend vocht en zoutuitbloei.

In de kapel, de kelder, de hal en de traphal ligt een mozaïekvloer die dateert van 1897.

Afb. 147: Geboortehuis – detail rode aardewerktegels Afb. 148: Geboortehuis, kapel – detail mozaïekvloer

Afb. 149: Geboortehuis, kelder – detail mozaïekvloer

Binnenmuren/bepleistering

De muren en plafonds van het gelijkvloers zijn voorzien van een recente bepleistering en witte verflaag.

Onderaan zit er een geschilderde zwarte plint. In de kapel is er een eikenhouten kruisgewelf.

De muren en plafonds van de ruimten op de verdieping dragen een recente synthetische verflaag. In de drie kamers zijn de muren bezet met behangpapier.

Afb. 150: Geboortehuis, gelijkvloers – detail muren en plafond.

Afb. 151 - 152: Geboortehuis, verdieping – detail muren en plafond

(77)

77

Glas-in-loodramen

In de buitengevel van de kapel bevinden zicht drie vensters met glas-in-loodramen.

Afb. 153 - 154 - 155: Geboortehuis, kapel – detail glas-in-loodramen.